зар
Улаанбаатар
Өнөөдөр / 2025.07.09
Өдөртөө
Шөнөдөө
ХАЙЛТ ХИЙХ
Эхлэл
Улс төр
Эдийн засаг
Нийгэм
Дэлхий
24 баримт
24 фото
Элчин сайд ярьж байна
Спорт
Видео
Сошиал мэдээ
  • Эхлэл
  • Улс төр
  • Эдийн засаг
  • Нийгэм
  • Дэлхий
  • 24 баримт
  • 24 фото
  • Элчин сайд ярьж байна
  • Спорт
  • Видео
  • Сошиал мэдээ

Түүх дурсгалын охь болсон “Хориг”-ийн газрыг тонуулчдаас хамгаалаач

2019-8-16
0
ЖИРГЭХ

Мөнх цэвдэгийн дор 700-800 жил хадгалагдаж, өнөөдрийн бидэнд өвлөгдөн ирсэн шавар ваартай шар тос, өрөмийг тусгай зориулалтын хөргөгчинд хадгалжээ. Олон зуун жил хадгалагдсан эл түүхэн бүтээл жаахан л халтардсанаас бус олон зууны тэртээ ямар байсан тэр л хэвээрээ байх шиг. Хүн бүр л “хөөх” гэсэн уулга алдалтаар сониучирхан харна. Бүр зарим нь “ийм юм байдаг аа” гэсэн янзтай тал талд нь гарч яг л алган дээрээ бөөцийлах мэт тойруулан ширтэн зогсоно. Цагтаа хүнсний хэрэглээ байсан бүтээгдэхүүн өдгөө түүхэн үзмэр болсон юм хойно сонирхох нь ч аргагүй биз. Учир нь эд өлгийн түүхэн олдворуудаас хувцас хэрэглэл, гоёл чимэглэл, хутга чинжаал зэрэг хэрэгслүүд гарч ирж байснаас бус идэх юм гарч ирж байсан удаагүй. Түүхэн дэх анхны тохиолдлоор тодроод буй энэ үдшийн чимэг болсон гол олдвор нь яах аргагүй дээрх шавар ваартай шар тос, өрөм юм.

-Мөнхийн зулыг билгэдэж шар тос, өрмийг булшинд хийсэн байж болзошгүй-  

Судлаачдын зүгээс уг шар тос, өрмийг мөнхийн зулыг билэгдэн хийсэн байж болзошгүй гэсэн таамаг дэвшүүлээд буй аж. Энэ таамаг зөв ч байх үндэслэлтэй гэнэ. Учир нь үзмэр болон тавигдсан шар тос, өрмөөс гадна дахиад тус бүр нэг нэг хадгалагдаж байгаа гэсэн. Тэдгээрийн голд нь зулын гол гэмээр зүйл байжээ. Тиймээс мөнхийн зулыг билэгдсэн байж магадгүй гэж үзэн, үүндээ ч бат итгэлтэй байгаа гэсэн.

Металл хайгчтай тонуулчид илрүүлж чадаагүй ийм 10 гаруй ваарыг судлаачид олж илрүүлжээ. Ийнхүү тоногчдын савраас бултаж чадсан нууц нь уг ваар нь тусгай чулуугаар хамгаалагдсан байжээ. Хэмжээний хувьд харьцангуй бөгөөд ихэнх нь жижиг хэмжээтэй гэнэ. Гэвч доторх бүтээгдэхүүн нь шороо тоосонд дарагдаж байхгүй болсон байжээ. Харин цэвдэгт хадгалагдсан дөрвөн ваарны гуравт нь шар тос, нэгэнд нь өрөм байсан юм байна.

Уг судалгааг Хөвсгөл аймгийн Улаан-Уул сумын Мунгараг багийн нутаг “Хориг” хэмээх газарт тонож сүйтгэгдсэн Монголын эзэнт гүрний үед холбогдох бүлэг булшийг авран хамгаалах, үлдэж хоцорсон эд өлгийн зүйлсийг цуглуулах зорилгоор “Умард Монгол” төслийн байгийнхан хийжээ.

Монголын эзэнт гүрний үед холбогдох эд өлгийн олдсон олдворуудаас дурдвал, алт, мөнгөөр хийсэн бүсний чимэглэл, ээмэг, бөгж, зүүлт, алтаар хийсэн хадаас хүртэл байлаа. Мөн торго, төмөр, яс, шир, үйсээр хийсэн олдворуудыг илрүүлсэн байна. 

XIII зууны үеийн түүхтэй холбоотой судалгааны ажлууд байдаг боловч археологийн олдворууд тун ховор байдаг аж. Тиймээс уг олдвор нь тухайн үеийн түүхийг шинээр харахад тус дөхөм болох эх сурвалжууд болох юм.

Хамгийн гол нь эдгээрийг хадгалах, хамгаалах тусгай зориулалтын шилэн хоргогоос гадна өрөм, шар тос зэргийг хадгалах хөргүүр зэрэг нэн шаардлагатай байна.

-Түүхэн дурсгалын охь болсон “Хориг”-ийн хэсэгт хамгаалалт хэрэгтэй-

Тус газарт 1000 орчим булш байдаг байна. Харамсалтай нь 100 гаруй нь дээрэм тонуулч, ашиг хонжоо хайгчдын гарт өртжээ. Судалгааны багийнхны хувьд эдгээр тоногдсон булшнуудад малтлаг судалгаа хийсэн бөгөөд цаашид уг хэсэг газар нутгийг тусгай хамгаалалтанд авах шаардлагатайг хэлж байв. Учир нь үлдсэн булшийг тонох өндөр эрсдэлтэй байгаа аж. Тоногдсон булшнаас гэхэд түүхийн эд өлгийн олон олдвор олдож байхад тоногдоогүй үедээ ямар байсныг төсөөлөшгүй. Засгийн газрын долдугаар сарын 3-ны өдрийн ээлжит хуралдаанаар Байгалийн түүхийн музейн оронд Чингис хааны музейг босгох шийдвэр гараад буй. Тэгвэл уг хэсгийг хамгаалалтад авчихвал XIII зууны үеийн музей босгох дайтай эд өлгийн олдворууд гарах нь дамжиггүй юм.

Монголын Үндэсний музейн эрдэм шинжилгээний төвийн дарга Ж.Баярсайханы хэлснээр “Уг хэсгийг хамгаалалтад аваач”, “Анхаарал хандуулна уу” гэсэн хүсэлтийг холбогдох байгууллага, яам, Тамгын газарт удаа дараа ханджээ. Гэвч тэднээс хариу ирээгүй байна.

Соёлын өвийн сүйтгэдэг асуудал сүүлийн 30 орчим жил эрчимтэй явагдаж бүс нутгийн хэмжээнд аюул учруулжээ. Тухайлбал, Дархадын хотгорт сүүлийн хэдэн жил хийсэн судалгаагаар бүтэн үлдсэн булш, хэрэгслүүд ховорхон болсон нь харагдсан байна. Тиймээс түүхийн эх сурвалжийн эд өлгий нутаг болсон газрыг хамгаалж, үр хойчдоо өдийг хүртэл явж ирсэн түүхийг таниулан мэдүүлэх, тэднийг монгол хүн болж өсөж төрснөөрөө бахархдаг байхыг нь мэдрүүлэхэд нь анхаарал хандуулаасай гэж төр засгийнхнаасаа хүсье.

 

Б.Лхам

 

0
ЖИРГЭХ
Санал болгох
Цэнгэлдэх хүрээлэнгийн орох, гарах хаалга бүрд 10 алба хаагч ажиллахаас гадна гадаад хэлээр жуулчдад мэдээлэл хүргэнэ
Барилгын салбартаа олон жил идэвх зүтгэлтэй албан хаагчдад төрийн дээд цол, медаль гардууллаа
Наадмын өдрүүдэд 24 цагаар ажиллах эрүүл мэндийн байгууллагууд
Баянгол дүүргийн хэмжээнд улаанбурхан өвчний эсрэг нөхөн дархлаажуулалтын явц 87,4 хувьтай байна
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
  • Шинэ
  • Их уншсан
  • Их сэтгэгдэлтэй
  • Цэнгэлдэх хүрээлэнгийн орох, гарах хаалга бүрд 10 алба хаагч ажиллахаас гадна гадаад хэлээр жуулчдад мэдээлэл хүргэнэ
    6 мин
  • Барилгын салбартаа олон жил идэвх зүтгэлтэй албан хаагчдад төрийн дээд цол, медаль гардууллаа
    33 мин
  • Танилц: Засгийн газрын хуралдаанаас гаргасан шийдвэрүүд
    49 мин
  • Наадмын өдрүүдэд 24 цагаар ажиллах эрүүл мэндийн байгууллагууд
    1 цаг 30 мин
  • Баянгол дүүргийн хэмжээнд улаанбурхан өвчний эсрэг нөхөн дархлаажуулалтын явц 87,4 хувьтай байна
    1 цаг 41 мин
  • М.Мандхай: Шинэ хуулийн үр дүнд хүнсний хяналт, баталгаажуулалт, стандарт тогтоох боломж бүрдлээ
    1 цаг 59 мин
  • Наадам айсуй: Харваачдын ГОЦ амжилт
    2 цаг 4 мин
  • Наадмын өдрүүдэд Хүй долоон худаг, Төв цэнгэлдэх хүрээлэн чиглэлд нийтийн тээвэр үнэ төлбөргүй үйлчилнэ
    2 цаг 21 мин
  • Улсын цолонд ойрхон бөх #9: Аймгийн хурц арслан М.Еркебулан
    2 цаг 21 мин
  • Японы эзэн хаан Нарүхито: Монголын нийгэм эрч хүчээр бялхаж байгаа нь мэдрэгдэж байна
    2 цаг 22 мин
  • Япон Улсын Цог Жавхлант Эзэн Хаан Нарүхито, Эрхэм дээд Хатан Масако нарыг хүндэтгэн төрийн зоог барилаа
    2 цаг 29 мин
  • П.Өсөхбаатар: Энэ жил Завханы хоёр дэвжээ маань нэгдээд, бөхчүүд их өнгөтэй байна
    2 цаг 52 мин
  • Ж.Чинбүрэн: Салбар бүрийн төлөөлөл парламентад сонгогдон ажиллахын ач холбогдлыг анх таниулсан гэж боддог
    3 цаг 28 мин
  • Н.Учрал: Гадаадын хөрөнгө оруулалтын хууль гарахгүй бол Монгол Улсад дахиж эдийн засгийн форум болохгүй
    3 цаг 31 мин
  • БОУАӨ-ийн сайд Б.Батбаатар Заамар суманд ажиллалаа
    4 цаг 9 мин
  • Аварга цолтон төрүүлдэг могой жилийн наадам
    4 цаг 26 мин
  • Наадам айсуй: Түрүү жил айргийн тавд хурдалсан таван ИХ НАС
    4 цаг 45 мин
  • Г.Занданшатар: Орон нутагт эрх мэдэл түлхүү өгч, бие даан хөгжих, орлого олох нөхцөл бүрдүүлнэ
    4 цаг 55 мин
  • Засгийн газрын ээлжит хуралдаан хуралдаж байна
    5 цаг 22 мин
  • Нийслэлийн долоон дүүргийн нутаг дэвсгэрт үерийн эрсдэлтэй бүсэд 7784 хүн амьдарч байна
    5 цаг 33 мин
  • Рэйвагийн тооллыг эхлүүлэгч, Японы 126 дахь Эзэн хаан Нарүхито гэж хэн бэ?
  • "Бүх цэргийн наадам"-аар шөвгөрсөн найман бөхийн допингийн хариу иржээ
  • П.Мөнхтулга: Морин уралдаанд малчдын морь уралдах боломжгүй болсон
  • Улсын цолон ойрхон бөх #6: Цэргийн заан Б.Батсуурь
  • Х.Тэмүүжин: Хууль зүйн байнгын хороо яг л шүдгүй арслан шиг байна
  • Б.Энхбаяр: АН хуралд суудаггүй хүмүүсээ татаж ав
  • Г.Занданшатар: Хүн төвтэй хандлага төрийн албаны үндсэн зарчим болох ёстой
  • ШУУД: УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан эхэллээ
  • Г.Дамдинням: Увс аймаг дахь асуудал “Алт” аяны хүрээнд яригдахгүй
  • Б.Түвшин: Эдийн засгийн байдлаа алсдаа харж, төлөвлөж чадахгүй байна
  • Б.Батцэцэг: Манай дипломатууд цөөн хүчээр асар их ажлыг амжуулдаг
  • Танилц: Засгийн газрын хуралдаанаас гаргасан шийдвэрүүд
  • Монгол тогооч нар дэлхийн аваргын хагас шигшээд оролцох эрхээ авлаа
  • Ч.Ундрам: Олимпийн төрөлд байдаг спортуудаа төрөөс дэмжих нь зүйтэй
  • "Салхи Дамбий шиг цайлган" гэж өөрийгөө тодорхойлсон МУГЖ Д.Бямбацогтын талаарх найман баримт
  • Улсын цолон ойрхон бөх #3: Аймгийн хурц арслан Н.Амгаланбаатар
  • 115 мянган тул загасны, 60 мянган зэвэг, хадран загасны жараахайг нутагшуулжээ
  • Улсын цолон ойрхон бөх #5: Аймгийн хурц арслан О.Наранбаатар
  • Голомт банк 2024 оны Тогтвортой хөгжлийн тайлангаа нийтэллээ
  • Мотокроссын улсын аварга шалгаруулах цуврал Дархан-Уул аймагт болно
  • ШУУД: УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан эхэллээ
  • Б.Энхбаяр: АН хуралд суудаггүй хүмүүсээ татаж ав
  • П.Мөнхтулга: Морин уралдаанд малчдын морь уралдах боломжгүй болсон
  • Г.Занданшатар: Хүн төвтэй хандлага төрийн албаны үндсэн зарчим болох ёстой
  • Б.Батцэцэг: Манай дипломатууд цөөн хүчээр асар их ажлыг амжуулдаг
  • Б.Түвшин: Эдийн засгийн байдлаа алсдаа харж, төлөвлөж чадахгүй байна
  • 115 мянган тул загасны, 60 мянган зэвэг, хадран загасны жараахайг нутагшуулжээ
  • Улсын цолон ойрхон бөх #7: Аймгийн арслан Ц.Төмөрцоож
  • Улсын цолон ойрхон бөх #3: Аймгийн хурц арслан Н.Амгаланбаатар
  • Улсын цолон ойрхон бөх #6: Цэргийн заан Б.Батсуурь
  • Х.Тэмүүжин: Хууль зүйн байнгын хороо яг л шүдгүй арслан шиг байна
  • Х.Булгантуяа: Хүн төвт үзэл баримтал бүхий төрийн албыг хөгжүүлнэ
  • Г.Дамдинням: Увс аймаг дахь асуудал “Алт” аяны хүрээнд яригдахгүй
  • Ч.Ундрам: Олимпийн төрөлд байдаг спортуудаа төрөөс дэмжих нь зүйтэй
  • Мотокроссын улсын аварга шалгаруулах цуврал Дархан-Уул аймагт болно
  • Рэйвагийн тооллыг эхлүүлэгч, Японы 126 дахь Эзэн хаан Нарүхито гэж хэн бэ?
  • ШУУД: УИХ-ын чуулганы хуралдаан үргэлжилж байна
  • Г.Тэмүүлэн: Төсвийн тодотголыг хэлэлцэхдээ 126 гишүүний ирцтэй байх ёстой
  • Б.Энхбаяр: ХЭҮК-ын тайланг хэлбэр төдий сонссон болоод өнгөрдөг байсан асуудал түүх болсон
  • Улсын цолон ойрхон бөх #4: Аймгийн хурц, бадрангуй арслан Э.Мөнхбаатар
24 баримт
  • "Салхи Дамбий шиг цайлган" гэж өөрийгөө тодорхойлсон МУГЖ Д.Бямбацогтын талаарх найман баримт
  • Рэйвагийн тооллыг эхлүүлэгч, Японы 126 дахь Эзэн хаан Нарүхито гэж хэн бэ?
  • Хамгийн залуу эмэгтэй МУГТ болж буй Н.Нандинхүсэл гэж хэн бэ?
  • 17 жилийн өмнөх 7 дугаар сарын 1-ний өдрийг сануулах хуучирч, мартагдахгүй 24 баримт
  • Зуныг зугаатай, үр бүтээмжтэй өнгөрүүлэхэд тань туслах 24 зөвлөмж
Эхлэл Улс төр Эдийн засаг Нийгэм Дэлхий 24 баримт 24 фото Элчин сайд ярьж байна Спорт Видео Сошиал мэдээ
Холбоо барих Сурталчилгаа байршуулах Зар Вэб сайт хийх

Зохиогчийн эрх хуулиар хамгаалагдсан. Мэдээлэл хуулбарлах хориотой.

Вэб сайтыг хөгжүүлсэн: Sodonsolution ХХК