Хулганы хамраас дусал цус ч гаргаагүй хийсэн Ардчилсан хувьсгалын 30 жилийн ойн баяр тохиолоо. Үүнтэй холбогдуулж АН-ын удирдлагууд болон энэхүү хувьсгалд оролцож асан үеийн төлөөлөл оролцож өмнөх түүхээ эргэн санагалзав. Энэ үеэр АН-ын дарга С.Эрдэнэ хувьсгалын үр дүнд “Үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх зэрэг улс төрийн эрхээ эдлэх боломжийг монголчуудад олгосон” гэдгийг онцолсон. Улмаар Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Төрийн дээд одон медаль олгосныг хэд хэдэн хүнд гардуулав.
Сонирхолтой нь, Ардчилсан хувьсгалын 30 жилийн ойн баярын хурлын үеэр Тамгын газрын дарга З.Энхболдоор дамжуулан илгээсэн Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын мэндчилгээний агуулга хамгийн анхаарал татахуйц нь байлаа.
“1989 оны намар, 1990 оны өвөл, хаврыг дамнан БНМАУ-ын иргэд Берлинээс нааш давалгаалсан ардчилсан өөрчлөлт, шинэчлэлийн давалгаанд нэгдэн өөрсдийн бүрэн эрх, ардчилал, эрх чөлөө тусгаар тогтнолыг олж авахаар нижигнэн хөдөлсөн билээ” хэмээн эхэлсэн түүний мэндчилгээ “Нээлттэй, ардчилсан нийгмийн зүг нийтээрээ тэмүүлсэн тэр зурвас үе бол Монголын иргэн бүрийн эв санааны нэгдэл, ойлголцол, чин зүтгэл нийлсэн цэг болж чадсаны ачаар анхны чөлөөт ардчилсан сонгуулийг явуулж, ардчилсан парламентыг бүрдүүлж, ардчилсан Үндсэн хуулийг боловсруулан баталсан билээ” гэснээр үргэлжилсэн.
Ялангуяа саяхан УИХ-аар баталж, Төрийн тэргүүн өөрөө ёсчилсон Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн тодотголтой агаар нэг буюу “Нийгэм улс төрийн цоо шинэ нөхцөл рүү түлхсэн эрс шинэчлэлийн энэ үйл явцыг “Ардчилсан хувьсгал” гэж нэрлэхээс өөр арга байхгүй. Шинэ нийгэм, шинэ тогтолцоо руу шилжсэн эрс өөрчлөлт гарцаагүй байсан агаад хуучин тогтолцоог хэн ч хамгаалан зогсоогүй юм. Жам ёсны энэ нуралт, зүй ёсны энэ хувьсгал тайван замаар өрнөсөн нь олонх монголчуудын хүсэл, эрмэлзэл нэгдсэний ач байлаа. Ардчиллыг хэн нэгэн суут хүн, хэсэг бүлэг зоригт хүмүүс авчраагүй юм. Энэ бол монголын ард түмний нийтийн хүсэл, эрх ашиг, бүгдийн хүч, сэтгэл зүтгэлээр олж авсан үр дүн юм” гэсэн анхаарал татаж байна.
Нэг үгээр МАН үнэмлэхүй олонхиор засаглаж буй энэ цаг үед Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийг эхлүүлж, эцэстээ баталсны дараа Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын зүгээс ямар нэгэн хаалт ирэх тухай таамаг өндрөө авч байсан ч тэрбээр ёсчилсон, тэр нь ирэх оны тавдугаар сараас хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлнэ. Ерөнхий сайдад танхимаа бүрдүүлэх эрх мэдлийг нь бүрэн өгч, шүүх тогтолцоог илүү хараат бус болгохоор зорьсон Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт хэрэгжиж эхлэх гэхээсээ 2020 оны сонгуулиар бүрдэх шинэ парламентаас илүү тодорхой болно.
Үүнээс гадна Ерөнхийлөгчийн мэндчилгээнд “Монголчууд ардчилалд алхам алхмаар суралцсан юм. Бид ардчиллыг хийнгээ сурч байсан. Түүхэн баримтуудыг эргэн харвал, 1989 оны 12 дугаар сарын 06-нд Орхон аймагт, 12 дугаар сарын 07-нд Ховд аймагт анхны улс төрийн жагсаал цуглаан болж, улс даяар ардчилсан хөдөлгөөн өрнөж эхэлсэн билээ. 1989 оны 12 дугаар сарын 10-нд буюу Олон улсын хүний эрхийн өдөр МоАХ-ны анхны цуглаан болж олон намын систем тогтоох, хүний эрхийг дээдлэх, бүх нийтийн сонгуулийг хугацаанаас нь өмнө явуулах, хэлмэгдэгсдийг цагаатгах, хэвлэлийн эрх чөлөөг баталгаатай болгох зэрэг 13 зүйлийн шаардлага тавьсан нь Монголд ардчилсан хувьсгалын эхлэлийг зарлан тунхагласан түүхэн цуглаан байв” гэсэн нь мэндчилгээний гол агуулгыг илтгэх шиг боллоо.
Хамгийн гол нь, “Бид шинэ нийгэм, шинэ тогтолцоог байгуулах амаргүй замаар онохдоо онож, алдахдаа алдсаар гурван аравныг үджээ. Алдаа бүхэн минь хамтын ухаарал, оноо болгон минь хамтын ололт байлаа. Ардчилал бол хүрэх ёстой оргил биш хамтдаа арчилж, тордох ёстой үйл явц, хамтын хариуцлага, хамтын үүрэг билээ” хэмээгээд
“Саяхан олон жил хүсэн хүлээсэн Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт өөрчлөлтийг баталсан нь ардчиллыг сайжруулах чиглэлд хагас ч болов алхам урагшилсан явдал болсныг хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр арга байхгүй.
Газрын хэвлий, түүний баялаг “нийтийн өмч” гэдгийг Үндсэн хуулиар баталгаажуулах явц олигархи цөөнхийн саадыг амжилттай давж чадлаа. Гэсэн ч санаа амрах болоогүй байна. Одоо ба ирээдүй үеийн иргэн бүрт баялгийн үр өгөөжийг тэгш, шударга хүртээх хуулийн боломжийг амьдралд хэрэгжүүлэх, хүн бүрт баялгийг тэгш, шударга хүртээх Үндэсний баялгийн сан байгуулахын төлөө иргэн бүр эв, санаагаа нэгтгэх шаардлага бий. Үүнийг хийж байж л бид ардчиллыг төгөлдөржүүлэн, урагшлуулах, нийтийн сайн сайханд хүрэх болно” гэсэн нь тэрбээр Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг Төрийн тэргүүний хувьд илүү сайнаар, эерэгээр харж буйг илтгэх мэт.
Гагцхүү Ардчилсан хувьсгалын анхны тэмцлийг МоАХ эхлүүлсэн тухай Ерөнхийлөгч Х.Баттулга зүгээр ч нэг онцлоогүй нь лав. Харин 2006 оноос хойш өнөөг хүртэл тэргүүлж буй МоАХ-ны тэргүүний хувиар эл үгийг илэрхийлсэн болов уу.
Гэхдээ шинэ нийгэм, шинэ тогтолцоог байгуулах амаргүй замаар онохдоо онож, алдахдаа алдсаар гурван аравныг үдсэн нь МоАХ-ны тэмцлээс улбаатай нь үнэн л юм бол тэрбээр нэгэн аравны турш шинэ нийгмийн төлөө тэмцсэнээ ийн хэлсэн бололтой. Учир нь, түүний хувьд 2006 оноос МоАХ-ны тэргүүний албыг хашиж байгаа юм.
Г.Эрхэс
Сэтгэгдэл (5)