БНХАУ-ын Засгийн газраас ажил хурдасгах зардал гээчийг төлөвлөж, тухайн улсын эрх бүхий албан тушаалтнуудад тараадаг гэх мэдээлэл чих дэлсэх болов. Ажил хурдасгах гэдгийг энгийнээр бол ямар нэг ажлыг хийхдээ хэт хойрго ханддаг, эсвэл гар хараад салдаггүй хүмүүсийн гарыг цайлгах эс бөгөөс өөрийн талын хүнээрээ уг ажлыг гүйцэтгүүлэхийн тулд хахуулдахад зарцуулдаг төсөв гээд ойлгочиход болно. Тэгвэл хятадын Засгийн газраас ийм төсвийг эртнээс баталж ирсэн, Монгол, Киргиз, Тажикстан, Туркменстан зэрэг улсад автозамын болон бусад томоохон тендерийг гүйцэтгэхдээ дээрх зардлыг зарцуулсан гэх мэдээлэл гараад байна. Хахууль гээд шууд утгаар нь ойлгож болох эл хэрэгт Монголын 100 гаруй улстөрч, 60 гаруй “сайд”-ын нэр холбогдсон гэх. Ийм бор шувуу нисэхтэй зэрэгцэн улстөрч "Буян"-гийн Б.Жаргалсайхан хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа энэ тухай ганц өгүүлбэр шигтгэсэн байх юм.
Үнэн, худлын зааг дээр дэнчигнэж буй эл туухай хаашаа унахыг хэн ч мэдэхгүй. Юутай ч үнэний ортой бол төдийгөөс өдийг хүртэл зам тээврийн салбарт нөлөө бүхий эрх мэдэл хашиж ирсэн, хашиж байгаа, үүнд шууд нөлөөлөх боломжтой албан тушаалтнуудын нэрс толгой дараалан дурайх нь лавтай.
Үүнийг нь ч батлах мэт хятадын Засгийн газраас уг хэрэгт нэр холбогдсон эрхмүүдийн нэрийг зарлах тухай ч яриа бас гараадахав.
Хэрвээ үнэний ортой бол Монголын улстөрчид хятадуудыг голд нь ортол гомдоосон, тиймдээ ч хятадын Засгийн газар хахууль өгснөө хүлээн зөвшөөрөхөөр шийдсэн болж таарах гээд байгаа юм. Энэ тохиолдолд БНАУ-ын нэр хүнд дэлхий нийтэд навс унах нь ойлгомжтой. Бүр өргөн цар хүрээгээр харах юм бол дэлхийн улс орнуудад хятадын Засгийн газрын шугмаар хийж бүтээсэн бүх төсөл хөтөлбөр хардлагад өртөх нь лавтай. Тэгэхээр хятадууд ийм эрсдэлийг үүрэн байж, манайх шиг жижиг бөгөөд мөнхийн хөрштэйгээ дайн зарлахгүй нь ойлгомжтой болов уу.
Хэрвээ хятадууд гэмээ ухаарч, хахууль өгч байснаа хүлээн зөвшөөрч авлига авсан Монголын улстөрчдийн нэрсийг зарлалаа гэхэд нэг талаараа Монголд төрийн эргэлт гарах нь лавтай. Нөгөө талаасаа хятадуудыг үзэн ядаж, хавчих үзэгдэл улам бүр эрчээ авах нь дамжиггүй.
Магад манай улсад хамгийн их зээл, тусламж олгодог энэ улсын нэрээр болон хөрөнгө оруулалтаар Монголын хөрсөн дээр дахин бүтээн байгуулалт хийгдэхгүй байх талтайг ч үгүйсгэхгүй.
Ажил хурдасгах зардлыг алгаа тосоод авдаг байсан гэх Киргиз, Туркменстан, Тажикстан зэрэг улсууд нь хэдийн хятадын хараат болсныг дэлхий хүлээн зөвшөөрсөн. Тухайлбал, хятадын эзэмшилд оччихоод байгаа Тажикстаны уулархаг муж нь вольфрамаас аваад газрын ховор элементийн ашигт малтмалаар баялаг. Хятадууд тэнд олноор суурьшиж, Тажикстаныг ханьжуулах (хан үндэстний нөлөөлөл) бодлого явуулж, орон нутгийн оршин суугчдыг өөрийн бүсэд байршуулж байна. Хятадууд тажикуудын оршин суух дүүргийг “Халтар тосгон” гэж нэрлэдэг. Хятадаас авсан хоёрхон миллярд ам.долларын зээлийн өр ийм л үр дүнг энэ улсад авчирсан бөгөөд “Тажикстаны эдийн засгийн 60 хувийг хятад дангаар хянаж байна” гэж эдийн засагч, социологч Н.Цэрэнхүү бичсэн удаатай.
Тажикстаны адил хятадаас хараат болсон нэг улс бол Туркменстан
Тус улс нь хятадаас авсан зээлийнхээ өрөнд газар нутгаа өгсөн гашуун түүхийг бид мэднэ. Өнгөрсөн 2018 онд гаргасан судалгаагаар Тажикстан, Узбекстан, Туркменстан орнуудад хятадаас 80 гаруй томоохон төслийг зээлийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэн хэрэгжүүлж байгаа аж.
Эдийн засгийн хувьд хятадаас хараат болоод буй эдгээр улс орнууд ОХУ-тай харилцах харилцаа сүүүлийн жилүүдэд суларсныг хятадууд ийн ашигласан гэдгийг судлаачид хэлдэг. Нэг үгээр хэлбэл, хятадын “Бүс ба Зам” санаачилгын хүрээнд хэт их зээл авч, өрийн хавханд орохоос сэрэмжлэхийг Азийн хөгжлийн банк, Олон улсын валютын сангаас онцолсон байдаг. Өөрөөр хэлбэл, “Бүс ба Зам” санаачилга өрийн дарамтад орсон улс орны байдлыг улам хүндрүүлж болзошгүй. Тиймээс санхүүгийн менежментээ маш болгоомжтой хийх нь чухал. Ингэвэл ирээдүйд санхүүгийн бэрхшээлд орохоос сэргийлэх болно гэсэн байдаг. Үүний сацуу “Дэлхийн хөгжлийн төв” судалгааны байгууллагаас 2018 онд гаргасан мэдэгдэлд хятадын дэд бүтцийн санаачилгатай холбоотойгоор өрөө нэмсний улмаас 23 улс өрийн хямралд нэрвэгдэх эрсдэлтэй.
Тухайлбал, найман улс, тэдгээрийн дотор Монгол, Мальдив, Пакистан, Лаос, Тажикстан, Кыргызстан өрийн хямралд орох эрсдэл илүү өндөртэй гэж тодорхойлжээ.
Үүнээс гадна хятадын Засгийн газар санаачилгынхаа хүрээнд Ази, Европын хооронд орших худалдааны маршрутуудын дагуу найман их наяд ам.долларын өртөг бүхий дэд бүтэц байгуулахыг зорьсон нь үүний цаана ямар их ашиг сонирхол оршиж буйг гэрчлэх байх.
Нөгөөтэйгүүр, хятадууд “Зөөлөн бодлогоос Смарт бодлогод” шилжсэн болохыг дэлхийн олон улс орны тагнуулын байгууллагуудаас баталсан буй. Өөрөөр хэлбэл, хоолыг нь, эмэгтэйчүүдийг нь өөрийн болгож, уусгах замаар хятаджуулах гэдэг байсан бол өнөөдөр эдийн засгийн дэмжлэг үзүүлэх замаар өөрийн талдаа эрхшээхийг эрмэлзэх болсон.
Үүнийг нь АНУ-ын тагнуулын байгууллага болон бусад эх сурвалжууд ч баталдаг.
Үүний эхний золиос нь мэдээж Туркменстан, Тажикстан улсууд. ОУВС болон Азийн хөгжлийн банкнаас ийн анхааруулсаар байтал бид хэдийн өрийн хавханд орчихоод байгаа нь нууц биш болсон сэдэв.
Тиймээс л хятадууд Монголын улстөрчдөд хахууль өгч байснаа эрт оройгүй нэг өдөр хүлээн зөвшөөрөх нь. Эс бөгөөс эл сэдвийг сэвж, шударга нэр зүүж, улс төрийн амбицаа хөөх сонирхол зарим нэг улстөрчид байж таарах нь.
Г.Нацаг-Эрдэнэ
Сэтгэгдэл (19)