-УИХ-ын чуулганаар Орон нутгийн сонгуулийн тухай хууль хэлэлцэж байна. Ажлын хэсгийн гаргасан саналд гишүүд янз янзын байр суурьтай байсан. Таны хувьд уг хуулийн төслийг юу гэж харж байгаа вэ?
-Орон нутгийн сонгууль, Их Хурлын сонгууль салж байгаа шалтгаан нь Их Хурлын гишүүд дахин сонгогдох гээд байгаа байхгүй юу. МАН бүх аймаг, дүүргүүдэд яллаа гэж бодъё. Тэгвэл өөрийнхөө төлөө төрийн механизмыг үйлчлүүлнэ гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, зургадугаар сард болох сонгуульд та аймгийн төлөөлөгч төрийн өмчийн болон аймгийн өмчийн үйлдвэрийн газрын дарга, хурган эрх мэдлийг өөртөө ашиглахын тулд хоёр сонгуулийг салгаж, ИТХ-ын төлөөлөгчдийг наймдугаар сард ажлаа өгөөрэй гэж байгаа юм. Энэ үед Их Хурал бүрдчихсэн, эргээд аймгийнхаа ажилгүй болсон орон нутгийн сонгуульд нэр дэвших гэж байгаа бололцоотой хүнээ дэмжинэ. Тиймээс Их Хурлын болон орон нутгийн сонгууль ч тэр нэг талд нь төр, нөгөө талд нь эрх мэдэлгүй хүмүүс томосгосон тойргоор өрсөлдөх гэж байна гэж харж байгаа. Хүч тэнцвэргүй, цусгүй тулаан гэж ч хэлж болно.
-Ер нь ИТХ-ын төлөөллийг намаас нэр дэвшүүлэх нь зөв юм уу эсвэл иргэд өөрсдөө нэр дэвшүүлдэг байх нь зөв үү?
-УИХ гэдэг улсын хэмжээний бүтэц, зохион байгуулалт. Энд төрийн бодлогын асуудал яригдана. Харин ИТХ-аар иргэдийн буюу орон нутгийн асуудал хэлэлцэх бөгөөд үүнд хашаа, гудамж, талбай, хог, зам гээд л бүхий л тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх юм. Гэтэл ИТХ-ын төлөөлөгчийг намаас дэвшүүлчихээр намын санхүүжилтийг хийдэг бүтэц бий болгочихоод байгаа юм. Тухайлбал, АТГ-ын хар дансанд орж, эрүүгийн гэмт хэрэг нь нээгдсэн, 14 аймгийн удирдлага байна. Засаг унах л юм бол эрүүгийн гэмт хэрэгтэн болоход бэлэн болчихсон гэсэн үг. Тиймээс МАН орон нутагт намаа дэмжүүлэх зорилгоор хууль, бүтэц зохион байгуулалт гээд хийж болох бүхий л зүйлийг хийлээ гэж харж байна. Улс төрийн намууд ямар ч хамаагүй хүн УИХ-ын гишүүн болчихвол суудалтай болох юм даа гэж мөрөөдөж байгаагаас орон нутгийн бодлого тийм байна гэж ярьдаг улс төрийн хүчин байхгүй байна.
-Аймаг сумын ИХТ болон нийслэл дүүргийн ИТХ-д давхар нэр дэвшиж болдог асуудалд та ямар байр суурьтай байгаа вэ. Ийм байх боломжтой юу?
-Буруу. Монгол Улс хуульгүй болчихсон юм шиг л аашилж байна. Нэг хурандаа гарч ирээд л хүн дарамтлаад. Хүүе юу болов гэтэл маргааш нь тагнуул нь гарч ирээд асуудалд орлоо гэх юм. Их Хурлын гишүүд нь хүртэл хууль зөрчих ёстой. Хоригдлууд өлсөж, суулт хийх нь хуулийн дагуу эсвэл ерөнхий прокурор барьцаалагдсан байна, гэр рүү нь хөөсөн байна гээд л хариуцлагагүй мэдэгдэл хийж байна. Хэт их дур зоргоороо аашилж байгаа нь иргэдэд бэлхнээ харагдаж л байгаа. ЖДҮ, 60 тэрбум, сүүлдээ казинодоод л. Эхнэрээ сольж, хүүхдээ өнчрүүлнэ. Үүнийгээ эр хүний бахархал гээд бодчихсон. 60 хүрчихсэн өвөө нар залуу хүүхдүүдтэй гэрлээд үүнийгээ гоё байна гэж боддог. Дээрх үйлдлийг хийж байгаа хүмүүсийг харахад бүгдээрээ эрх мэдэл, мөнгөтэй байна. Уг нь би ганц л юм гуйдаг. Яаж гадаад валютаа өсгөж, өрнөөсөө салах вэ гэдэг дэмий зүйлд санаа зовноос хуулиа хэрэгжүүлдэг болмоор байна. Хоёрдугаарт, ёсзүйтэй хүмүүсийг төрийн албанд томилж, иргэдийг төлөвшүүлмээр байна. Энэ хоёр байхад л бусад зүйл нь дагаад өөрөө ороод ирдэг юм. Нөгөө яриад байдаг авлига зэрэг бүгд байхгүй болно. Ёсзүйтэй хүн хулгай хийхгүй биз дээ. Гэр бүлээсээ салж, улс орноо сүйрүүлэхийн тулд явах уу. Хууль тэгш үйлчилдэг болчихвол энэ авлигачдад таньдаг хүн байгаад ямар хэрэгтэй юм. Төрийн алба ч хэрэггүй болно.
Иргэд удахгүй сонгууль болно яах вэ. Хэнд саналаа өгөх вэ зэрэг дэмий зүйлд санаа зовж байна. Асуудал нь хүндээ ч тогтолцоондоо байна. Манай улсын тогтолцооны 20 хувь нь хүссэн хүсээгүй МАН, АН-ын тогтолцоонд орсон. Сонгуулийн ирц багадаа 40 хувь байна. Судалгаагаар иргэдийн 60-аас дээш хувь нь МАН, АН-д сэтгэл дундуур байдаг. Сэтгэл хамажгүй байгаа юм бол та сонголтоо хийсэн үү гэхээр үгүй гэдэг. Яагаад сонголтоо хийгээгүй юм гэхэд гэртээ сууж байсан. Улс төр сонин биш, та нар бүгд хулгайч гэдэг. Тайлбар хүлээж авдаггүй. Ийм гажуудлыг хэн зориод байгаа юм. Өөрийгөө ухаантай гэж харуулахыг хичээдэг У.Хүрэлсүх л хийж байгаа шүү дээ.
-Уг нь тогтолцоогоо шинэчлэх гээд хуульд өөрчлөлт оруулаад байгаа юм биш үү?
-Тогтолцоог шинэчилсэн зүйлгүй. Их Хурлын сонгууль ч тэр, Орон нутгийн сонгуульд ч тэр ямар ч шинэ соргог зүйл орж ирээгүй. Ингээд авлигачид дахин албан тушаалд очъё гээд лоббидоод гүйгээд байх юм. Тэр хүний эрх зөрчигдөөгүй шүү дээ. Хулгайн мөнгөөрөө сайхан амьдарч болно биз дээ. Ахиад Их Хуралд орж хулгай хийнэ гээд байх юм.
-Тэтгэврийн реформ хийх асуудлаар эдийн засагчид хэлэлцүүлэг хийсэн.
-Хошиг шог шүү дээ. Тэд нар шал худлаа яриад байна.
-Хүн амын амын таван хувь нь монголын баялгийн 90 хувийг эзэмшдэг гэсэн судалгаа гаргасан байна. Та үүнтэй санал нийлэх үү?
-Зүгээр хошин шог. Тэтгэврийн реформ хийе гэж бодвол бид тэтгэврийн сантай, сан нь өөрөө мөнгөтэй байх ёстой. Ингэж байж мөнгөндөө тохируулж реформ хийнэ биз дээ. Гэвч мөнгө нь байхгүй. Учир нь нэг хэсгийг нь төсөвтөө оруулж, сангийн мөнгө үү, төсвийн мөнгө үү гэдэг нь ялгагдахаа больчихсон. Нэг хэсгийн нь банкинд тавиад хулгайд алдчихсан. Нөгөө хэсэг нь мөнгө төлөөгүй. Төлөхгүй мөртлөө халамжаар дамжуулаад мөнгө авдаг. Тиймээс мөнгө байхгүй зүйл дээр реформ хийнэ гэж ярих нь хошин шог. Үүний оронд хэрхэн мөнгөжүүлэх вэ. Салхитын мөнгөний орд, Оюутолгойн мөнгөний ашгийг энд оруулбал уг мөнгийг хэрхэн зөв менежмент хийх гэдэг нь реформ байхгүй юу. Мянга гоё гадаад улсын менежментийн тухай яриад байхгүй мөнгийг яах юм. Судлаачид мэдээллийн шинжтэй ярьснаас шийдлийн тухай ярихгүй байна лээ. Эхлээд мөнгөжүүлэхээ шийдэх ёстой. Монгол Улсад бодлого, шийдэл ярих нь чухал. Мөрөөдөл, мэдээлэл өгөхдөө гол нь биш.
Б.Лхам
Сэтгэгдэл (14)