Тувагийн төрийн зүтгэлтэн БНТува улсыг үндэслэгч гэгддэг Буянбадрах гүнгийн хөшөөг Кызыл хотод босгохоор болжээ. Зургаан метр өндөр хөшөөг Кызыл хот дахь Үндэсний музейн өмнөх талбайд босгох бөгөөд зардалд шаардагдах долоон сая рублийг цуглуулахад хандив тусламж өргөхийг Тувагийн Ерөнхийлөгч Шолбан Кара-Оол уриалав. Энэ ажил бүтвэл ОХУ-ын нутагт монгол хүнд зориулсан анхны хөшөө босч байгаа нь тэр. 1911 оны Монголын Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний дараа Урианхайн зарим хошууг Богд хаант улсын бүрэлдэхүүнд багтаахад хошууны ноён Буянбадрах гүнгийн гүйцэтгэсэн үүрэг асар их юм.
Тувагийн төрийн зүтгэлтэн БНТува улсыг үндэслэгч гэгддэг Буянбадрах гүнгийн хөшөөг Кызыл хотод босгохоор болжээ. Зургаан метр өндөр хөшөөг Кызыл хот дахь Үндэсний музейн өмнөх талбайд босгох бөгөөд зардалд шаардагдах долоон сая рублийг цуглуулахад хандив тусламж өргөхийг Тувагийн Ерөнхийлөгч Шолбан Кара-Оол уриалав. Энэ ажил бүтвэл ОХУ-ын нутагт монгол хүнд зориулсан анхны хөшөө босч байгаа нь тэр. 1911 оны Монголын Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний дараа Урианхайн зарим хошууг Богд хаант улсын бүрэлдэхүүнд багтаахад хошууны ноён Буянбадрах гүнгийн гүйцэтгэсэн үүрэг асар их юм. Хожим 1914 онд Урианхайн хязгаарыг Хаант Оросын ивээлд багтааж улмаар 1921 онд тусгаар тогтнуулан хэрэг дээрээ Зөвлөлтийн харъяаны улс болгоход ч оройлон оролцсон хүн нь гүн Буянбадрах билээ. Тэрбээр 1908 онд 16 настайдаа эцгээсээ хошуу ноёны хэргэм залгамжилсан бөгөөд 1921 онд Туваг тусгаар улс болсноос хойш Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд орж яамдын сайд зэрэг албан тушаал хашиж байжээ. Гэрээр хүмүүжиж багаас өндөр боловсрол олж авсан Буянбадрах монгол, төвд, хятад, орос хэл сайн мэддэг байсан гэх бөгөөд 1921-26 онд Тувагийн дөрвөн удаагийн Үндсэн хуулийг боловсруулахад тэргүүлэн оролцсон хүн юм. 1928 онд Тувагийн Ардын хувьсгал намын Төв хорооны шийдвэрээр түүнийг баривчилж 1924 онд гарсан Хэмчигийн хар шар феодалын бослогод оролцсон, хувьсгалын эсэргүү үйл ажиллагаа явуулсан хэргээр ял тулган намын нарийн бичгийн дарга И.Шагдаржав, ерөнхий сайд асан Х.Дондог нарын хамтаар буудан хороожээ. 2007 онд Тувагийн ерөнхийлөгчийн зарлигаар Буянбадрахыг хилс хэрэгт шийтгэж хэлмэгдүүлсэн хэмээн цагаатгасан билээ.
Хөшөө босгох талаар Тувагийн хэвлэлд мэдээлэхдээ энэ хүнийг Монгуш Буянбадрах гэсэн нь хачирхалтай. Буянбадрах нь Урианхайн долоон хошууны нэгний ноён Хайдавын (Буурал ноён хэмээх) өргөмөл ганц хүү юм. Хайдав нь 1905-07 онд хошуундаа Устын хүрээ хэмээх томоохон хийд байгуулж нутаг орондоо алдаршсан, тухайн үеийн Урианхайн хязгаарын хамгийн нөлөө бүхий язгууртан байжээ. Хайдавтай уулзсан Европын болон Оросын жуулчид түүний өндөр боловсрол, удирдах авъяас, язгууртны эрхэмсэг шинжийг бахдан тэмдэглэсэн байдаг. Орос-Японы дайнд Хаант Орос ялагдсаны дараа Хайдав ноён нутагтаа ирж суусан оросуудыг ил цагаан хавчиж хөөх болсон бөгөөд энэ явдал хурцдан хилийн маргаанд хүрснээр тэрбээр хошууны цэргээ удирдан Сибирийн казак отрядуудтай байлдаж байжээ. Казакуудад ялагдсан Хайдавыг Манжийн эрх баригчид улс хоорондын харилцааг хурцатгасан хэмээн буруушааж амиа егүүтгэхийг шаардсаныг Хайдав ёсоор болгосон гэдэг. Урианхай түмний дунд түгсэн зарим яриагаар, Хайдав ноёныг Төвдөд одож бясалгалд суусаар тэндээ бие барсан гэх нь бий. Нутгийн адуучнаас Буурал ноёны өргөж авсан ганц хүү Буянбадрахын гэргий Ханджаваас хүүхэд гараагүй тул гурван хүүхэд өргөж авсан байна. Тэдний нэг, өдгөө 85 настай Алтанхүү эмгэн Кызыл хотод энх тунх сууж байгаа бөгөөд Буянбадрахын ач Самбуу, Сундуй, Владимир нарын олон хүн Тувадаа нэр хүндтэй, боловсролтой хүмүүс болжээ. 2006 онд төрсөн ачдаа Алтанхүү гуай Буянбадрах гэдэг нэр хайрласан байна.
Сэтгэгдэл (2)