Аялал жуулчлалыг хөгжүүлнэ, жуулчдаас орлого олно, гадаадын нэг, хоёр сая жуулчин хүлээж авна хүлээж авна гэж БОАЖ-ын сайд нь удаа дараа мэдэгдээд байдаг ч манай оронд аялж ирдэг жуулчдын тоо 500,0 мянгаас давдаггүй. Аялал жуулчлал бидний санаж байгаа түвшинд хүрч чадахгүй байгаа талаар Олон улсын аялал жуулчлалын хөгжлийн төвийн захирал Ч.Буянбадрахтай ярилцлаа.
- Аялал жуулал хөгжүүлэх, гадны жуулчин татахад аялал жуулчлалын бүтээгдхүүн, жуулчин хүлээн авах буудал, орчин, үйлчилгээ гээд олон зүйл шаардлагатай нь мэдээж. Гэхдээ манайд ирдэг жуулчдын тоо яагаад нэмэгдэхгүй байна гэсэн ерөнхий асуултаар ярилцлагаа эхэлбэл......?
- Дэлхий нийтээрээ аялж, газар орон, янз бүрийн түүх соёл, байгшаль үздэг болоод байгаа өнөө цагт аялал жуулчлалыг хөгжүүлнэ гэдэг нь яахын аргагүй зөв. Гэхдээ яаж хөгжүүлэх вэ гэдэг нь зүгээри нэг тоо хэлснээр бүтэхгүй. Юун түрүү манайд аялал жуулчлалын судалгаа алга. БОАЖЯ-нд судагаа шинжилгээний төв гэж алга. Хаанахын жуулчин юу үзэх гэж ирж байна, байгаль үздэг юм уу, нүүдлийн соёл, ахуй амьдрал үздэг юм уу... монгол оулсын түүх соёлтой танилцах гэж ирж байна уу гэдгийг судлахгүй байна. Судалгаагүй болохоор зүгээр л “ир” гээд байгаагаас биш жуулчдын эрэлт хэрэгцээнд зориулсан бодлогоо тодорхойлж чадахгүй байна гэсэн үг.
- Ер нь манайд ирж байгаа жуулчдын сонирхол ямар байдаг юм бол?
- Өмнөх жилүүдэд ирсэн жуулчдын 36 хувь нь унаган байгаль, 30 хувь нь нүүдлийн соёл иргэншил, 13 хувь нь монгол улсын түүх, археологи соёлыг үзэж сонирхох гэж ирж байжээ. АНУ-ын нэг биологич манайд ирээд дэлхийд бараг төрөл зүйл нь устаж үгүй болоод байгаа алагдаахайн 10 төрлийг харсан гээд хөөрч байх жишээтэй. Тэгэхээд бидэнд бүтээгдхүүн бол байна....Ганцхан судалгаагүй болохоор хэнд юу үзүүлэхээ мэдэхгүй зүгээр л аль нэг бааз руу авч давхиад байна л даа.
- Тэгэхээр яана гэсэн үг вэ...?
- Зүгээр л “Монгол сайхан орон,, унаган байгалтай, эртний түүхтэй” гээд байх биш тэр бүх сонирхолд нь нийцэх бүтээгдхүүнүүдээ тордож сайжруулан сурталчлах хэрэгтэй гэсэн үг. Тухайлбал, Хустайн цогцолбор газар шиг тусгай хамгаалалттай газруудаа жинхэнэ бүтээгдхүүн болгож тохижуулах гэсэн үг. Нүүдлийн соёл иргэншил үзэх гээд байгаа хүмүүст бол “Монгол номадс” маягаар. Гэхдээ эд нь төгс болчихсон гэсэн үг биш л дээ. Яахав Хөвсгөлийн мөсний баяр, Өмнөговийн тэмээний баяр, Баян-Өлгийн бүргэдийн баяр гээд хөлөө олж жуулчид татаж байгаа бүтээгдхүүн байнаа.
Солонгосын зөвхөн Халю гэдэг аялалын чиглэл гэхэдл 2011 онд 10 сая жуулчин хүлээн авснаа 2014 онд 14 сая жуулчин авсан байх жишээтэй. Энэ бол өнөө л Солонгос цувралын зураг авсан талбай, деклорацийг тэр хэвээр нь хадгалаад хувцас хунар, дүрүүдийг нь бодитоор харуулдаг аялал. Хүмүүс тэр киноны баатруудтай нь, гэр сууцанд нь зураг авхуулаад л......Энэ бол юмыг юм болгож чадаж байгаагийн л жишээ. Харбины мөсний наадам байна, гурван орны миссийн тэмцээнээр л нэрд гарчихлаа шүү дээ.
- Жуулчдын баазууд л энэ бүхнийг сэдэж санаачлан хийж төрөлжих ёстой юу...Одоо бол Хөвсгөл далай, Ёлын ам ч юм уу, Аглаг бүтээлийн хийд гээд эрхбиш төрөлжсөн хэдхэн л газар байх шиг..?
- Ганц жишээ хэлье. Палентологийн олдворын хувьд манайх хаана ч гологдохгүй. Гэтэл байгаа үнэт үзмэрүүд нь тарамдчихсан. Нэг хэсэг нь Үлэг гүрвэлийн музейд, тэр нь бас цөөхөөн....Гэтэл ШУА-ийн палентологийн хүрээлэнгийн хамаг ховор үзмэр нь “Хүннү малл” худалдааны төвд байх жишээтэй. Бид тэгээд жуулчдаа дагуулаад худалдааны төв рүү ч очилтой биш, яаж ч болохгүй л байна шүү дээ. 1995 онд олсон олон чулуужсан өндөг бүхий цогц үзмэр зүгээр л дэлгүүр, худалдааны төвд байж байна. Энд л, үүнийг нь нэгтгэж зохион байгуулж гадны хүний нүд хужирлахаар бүтээгдхүүн болгоход өнөөх төрийн зохицуулалт хэрэгтэй байгаа юм.
- Ер нь төрийн бодлого зохицуулалт өнөөдөр ямар түвшинд байгаа вэ.....Өмнө хэлсэнчлэн нэг, хоёр сая жуулчин авна, ийм ч үзэсгэлэн яармагт оролцоно л гээд байдаг?
- БОАЖ-ын яаманд Аялал жуулчлалын газар гэж байна. Төсвийн хэдэн төгрөгийг аймаг орон нутагт хуваарилаад л, дээр хэлсэн шиг ямар ч судалгаа тооцоогүй, бодлогоор дэмжиж байгаа юмгүй л байна. Ер нь манай төр засаг, тухайлбал БОАЖЯ аялал жуулалыг ямра ч бодлого, бэлтгэлгүй хөтөлж, зүгээр л төдөн жуулчин хүлээж авна гэсэн тоогоор хөтөлж байна.
- Жуулчдыг татахад үйлчлэх үйлчилгээ, хөтөч орчуулагч чухал үүрэгтэй байдаг байх. Энэ талаар...?
- Энд хоёр зүйлийг хэлэх хэрэгтэй болно. Нэгд, аялал жуулчлалыг хөгжүүлнэ гээд байгаа ч манай яаманд аялал жуулчлалын салбарын боловсон хүчин бэлтгэх судалгаа тооцоо, ямар ч бодлого алга. Хэдэн онд хэдэн хүн бэлтгэх ёстой юм, ямар чиглэлээр бэлтгэх вэ гээд....Энэ чиглэлийн сургуулиуд зүгээр л онол ярьсаар байгаад ямар ч практик дадлагагүй хүн гаргаж байна. Хөтөч нарыг гэхэд л хэлнээс гадна, байгалийн, түүхийн, соёл иргэншлийн гэх ч юм уу, эсвэл Хөвсгөл далай, баруун чиглэлийн, говийн чиглэлээр гээд бүсчлэх байдлаар бэлтгэж болно шүү дээ.
Хоёрт хөтөч нар маань өөрсдөө нэг бол хэлээ муу мэддэг. Хэл сайн мэддэг нь аялал жуулчлал, түүх соёлоо мэдэхгүй байна. Ноос савж байгаа юм уу, сур элдэх, дэмбээдэж байгааг гадныханд сайхан тайлбарлаад өгч чадахгүй байна шүү дээ. Хөтөч нарын зэрэглэл гэж байсныг яам үгүй болгосон. Тэгэхээр баазууд өөрсийн үзэмжээр цалинжуулдаг, хэл сайтай хөтөч нар тэгэсхийгээд цалин өндөр өөр салбар луу явчихдаг. Тэгэхээр хөтөч нарыг зэрэглэлтэй болгож үүнд нь уялдуулж цалинжуулдаг, шилдэг хөтөч шалгаруулдаг байх юм бол идэвхжинэ.
- Яахав манайд ч бас чамлах биш чанга атга гэдэг шиг бүтээгдхүүн ч мэр сэр байна аа...Үйлчилгээний соёл....?
- За энэ чинь хамгийн хоцроод байгаа зүйлийн нэг дээ.....Ухаандаа Гандантэгчинлэн хийд бол гадныхан сонирхдог газрын л нэг. Гэтэл такс гээд мөнгө хураадаг атлаа, гадны хүн дагуулаад очиход ичмээр. Мөнгө хураадаг хүн нь гэхэд л хир даг болсон хувцастай, өөр шигээ өчнөөн хүн цуглуулчихсан байх жишээтэй. За тэгээд л гандан хийд, тэр хурал хурдаг дуган, лам нар нь гэхэд сэтгэл зовмоор.....Үнэн л тэр....Музейнүүд гэхэд л хүнээс нь юм асуухаар “би тайлбарлагч биш, үзмэр харагч” гэдэг. Тайлбарлагчаа дуудна уу гэхээр “Эхэлж цаг авах ёстой” гэдэг.....Ямар вэ дээ.
- Үйлчилгээ гэхээр өнөөх буудал, маршрут, танилцуулга гээд л.....?
- Манайд 350 буудал бий гэсэн нэг тоо байдаг юм....сумынхаа тоогоор гаргасан юм уу, яаж гаргасан юм..бүү мэд. Гадаа жорлонтой, өрөө тасалгаа гэж авах юм байхгүй..сэтгэл зовмоор.... Гэтэл Хөвсгөлийн мөсний баярт 15 мянган жуулчин очлоо гээд л байсан. Хөвсгөлийн буудлын хүчин чадал ердөө 3500 ортой. Тэгээд хүмүүс хаана яаж буудаллаж, амарч тэр сайхан юмаа үзэх вэ дээ..... Хүнд үзүүлэх зүйлийнхээ маршрут танилцуулгатай бааз бараг үгүй дээ. Аглаг бүтээлийн хийд, Балдан Бэрээвэн хийд гээд л үүдэндээ ийм танилцуулга маршруттай газар дуусах байх.....
- Гадны жуулчдыг татах нэг гол ажил бол гадаад сурталчилгаа....Үүнийг манай төр засаг хэр анхаарч байдаг юм бол....Тэр жил Д.Оюунхорол сайд байхдаа Германы үзэсгэлэн яармагт ивээн тэтгэгчээр оролцоод л одоо манайд нэг сая жуулчин ирнэ гээд хөөрөөд байсан, харин ч жуулчных нь тоо буурсан...?
- Үзэсгэлэн яармагт оролцсон жилээ жуулчны тоо огцом өснө гэж байхгүй л дээ....Тэр жилээ жуулчны тоо буурсан. Дараагийн хоёр жилд нь жаахаан өссөн. Гэхдээ энэ нь үзэсгэлэн яармагт оролцсондоо ч биш, ер нь л дэлхийн эдийн засгийн өсөлтөө дагаад аялагч жуулчлагчдын тоо өссөнтэй холбоотой.
Манай гадаад сурталчилгаа үнэхээр хангалтгүй, БОАЖЯ, Гадаад харилцааны яам, гадаад оронд суугаа ЭСЯ-ууд юу хийж байдаг юм ёстой бүү мэд.....
- Дотоодын аялал жуулчлал сүүлийн жилүүдэд эрс сэргэж идэвхижлээ...?
- Зам харилцаа сайжирсантай холбогдоод улс орон дотроо явж, газар орон үзэх, амрах гэсэн хүн олширч байна. Унаа машинтай ч болчихлоо. Даанч очсон газар нь дотоодын жуулчдаа хүлээн авах ямар ч бэлтгэл, зохион байгуулалт байхгүй. Очсон хүн дуртай дуртай газраа буугаад л хээр бие засаад, хоол ундаа хийгээд, хог тариад л. Гадны орнуудад бол дотоодын жуулчдаа байрлах газрыг нь тэг гортиг татаад заагаад өгчихдөг, тэдэндээ зориулаад бас шоу үзүүлбэр бэлтгээд үзүүлдэг. Дотоодын хүмүүс чинь гадныхнаас өөр сонирхолтой шүү дээ, түүнд нь тохирсон арга хэмжээтэй байдаг юм билээ.
- Баярлалаа, амжилт хүсье...
Сэтгэгдэл (6)