Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн даргын тушаалаар анхан болон давж заалдах шатны шүүхийн шүүгч, Ерөнхий шүүгчдийн “Тусгай шалгалт” эхлээд байгаа. Үүнтэй холбоотойгоор шүүгчийн томилгооны өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар Монголын хуульчдын холбооны Захиргааны эрх зүйн хорооны Удирдах зөвлөлийн гишүүн, хуульч П.Баттулгатай ярилцлаа. Тэрбээр, Нээлттэй нийгэм форумын дэмжлэгтэйгээр “Шүүхийн бие даасан болон шүүгчийн хараат бус байдлын баталгаа” бодлогын шинжилгээнд суурилсан судалгааг хийж байсан билээ.
-Шүүхийн бие даасан болон шүүгчийн хараат бус байдлын талаарх судалгааг та хийсэн байсан. Энэ судалгаагаар шүүгчийн томилгооны асуудал хэр ил тод байдаг юм бол?
-Судалгааг 2015 оны сүүлээр хийсэн байдаг. Судалгааг хийж байсан үеэс хойш сайжирсан зүйлс байгаа. Тухайн үед яригдаж байсан ч өнөөдрийг хүртэл шийдэгдээгүй асуудлууд ч байна. Нэгдүгээрт, шүүгчийн сонгон шалгаруулалтын ил тод, нээлттэй байдал яригдсаар байна. Ер нь шүүгчийн сонгон шалгаруулалтад оролцож байгаа шүүгчдээс асууж, санал солилцоход шалгалтаар өөрийн авсан оноог мэддэгээс бус оноогоороо хэддүгээрт эрэмбэлэгдэж байгаа нь ил тод бус байна гэдгийг хэлж байна. Өөрөөр хэлбэл, өөрөөс нь дээгүүр эсвэл доогуур оноотой хүний нэрийг Ерөнхийлөгчид санал болгож байгаа эсэхийг мэдэх боломжгүй болж байгаа юм. Мөн Шүүхийн ерөнхий зөвлөл (ШЕЗ)-өөс Ерөнхийлөгчид санал болгох нэр дэвшигчийг сонгох санал хураалтын асуудал ил тод бус хэвээр байна. Үүнд тодорхой, бодит шалгуур үзүүлэлт байхгүй. Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүдийн үзэмжийн хүрээнд шийдвэр гаргах бололцоо байсаар байна. Ерөнхийлөгчид санал болгох нэр дэвшигчээ тодруулахдаа тухайн хүнийг хэдэн оноо авсныг харгалзахгүйгээр, онооны сүүлд эрэмбэлэгдсэн хүнийг нэр дэвшүүлэх боломжтой гэсэн хардлага байгаа.
-Томилгоотой холбоотой маргаан хэр их байдаг юм бол. Хамгийн том жишээ гэхэд 13 шүүгчтэй холбоотой асуудал байгаа. Энэ ямар шатанд явж байгаа вэ?
-Шүүгчийн сонгон шалгаруулалтаас гадна шүүгчийг шилжүүлэн томилох, шүүхийн бүтэц зохион байгуулалтад өөрчлөлт оруулахтай холбоотойгоор хуулийн нарийн зохицуулалт хийх шаардлага байгаа. 2013 онд шүүхийн бүтэц зохион байгуулалт өөрчлөгдсөнтэй холбоотойгоор тухайн үед шүүгчээр ажиллаж байсан бүх шүүгчийг ажлаас нь чөлөөлж, өөрчлөн томилох процесс явагдсан. Үүн дунд ШЕЗ-өөс томилох саналыг Ерөнхийлөгчид хүргүүлсэн ч зарлиг нь гараагүй, орхигдсон 13 шүүгч байгаа. Эдгээр шүүгч нь бодит байдал дээр албан тушаалаасаа чөлөөлөгдсөн байдалтай байна. Өнөөдрийг хүртэл маргаантай байсаар хамгийн сүүлд Үндсэн хуулийн Цэцийн хуралдаанаар хэлэлцэж, “Улсын Дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхим анхан шатны журмаар шийдвэрлэ” гэж шилжүүлсэн. Үүний дагуу Улсын Дээд шүүх дээр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явагдаж байгаа. Эцсийн шийдвэр гараагүй байна.
-Ер нь Ерөнхийлөгчдийн зүгээс томилохоос татгалзаж, зарлиг гаргахгүй байгаа шалтгаанаа юу гэж тайлбарладаг вэ?
-Шүүгчийн сонгон шалгаруулалт буюу сул орон тоон дээр зарлагдаж байгаа сонгон шалгаруулалтад ШЕЗ-өөс Ерөнхийлөгчид нэр явуулахаар томилдоггүй тохиолдол гардаг. Үүний үндэслэлийг судлахаар тодорхой зүйл байдаггүй. Зөвхөн “томилох боломжгүй байна. Өөр хүний нэрийг дэвшүүлнэ үү” гэсэн албан бичгийг хариу болгож хүргүүлдэг. Тэгэхээр үндэслэл нь тодорхой бус байна гэдэг нь үзэмжээрээ шийдвэрлэх асуудал байсаар байна гэсэн үг.
-Судалгаагаар ямар Ерөнхийлөгчийн үед дээрх тохиолдол их гарч байсан юм бол?
-Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржийн үед томилохоос татгалзсан тохиолдол олон байгаа. Энэ талаар манай судалгаанд дурдагдсан байдаг. Тэгэхээр энэ байдлыг тодорхой болгох санал, зөвлөмжийг судалгаан дээр үндэслэн гаргасан. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд Ерөнхийлөгч ШЕЗ-өөс санал болгосон нэр дэвшигчийг шүүгчээр томилохгүй гэвэл үндэслэлээ тодорхой болгохоор тусгасан байгаа. Тодруулбал, Үндсэн хуульд заасан шалгуурыг хангахгүй байна гэдэг үндэслэлээр татгалзаж болно. Үүнийгээ тайлбарлах зохицуулалтыг Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөлд тусгасан байна лээ. Энэ заалт хэвээр батлагдвал асуудал илүү тодорхой болох байх гэж найдаж байна.
-ШЕЗ-ийн таван гишүүнийг Ерөнхийлөгч томилдог. Гэтэл ШЕЗ нь бүх шатны шүүгчийг Ерөнхийлөгчид санал болгодог. Энэ нь шүүхийн хараат бус байдалд нөлөөлөх юм биш үү?
-Шат шатны шүүгчдийг санал болгодог байгууллагаа Ерөнхийлөгч өөрөө томилох нь ШЕЗ-өөр дамжуулан бусад шатны шүүхийн томилгоонд оролцох магадлалтай гэсэн үг. Түүнчлэн ШЕЗ-ийн гишүүдийн тоо хэтэрхий бага байна. Үүнийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай гэдгийг бид өгсөн зөвлөмжиндөө тусгасан байгаа.
А.Болдбаатар
Сэтгэгдэл (3)