Улс төр дээр дооргүй бужигнаж хөлөө жийлцэж байх зуур гадаад ертөнцөд нэгэн таагүй мэдээ цацагдсаныг дийлэнх нь анзаарсан байх. Юу гэвэл Швед Улсад Монгол Улсыг төлөөлөн суух Элчин сайд О.Энхцэцэгийг тус улс хүлээн авахаас татгалзсан мэдээлэл байлаа. Мэргэжлийн дипломатч хэмээн анх томилогдохдоо үнэлэгдэж харийн нутгийг зорьсон тэрбээр гэр бүлийн гишүүд, гэрийн үйлчлэгчийнхээ оршин суух эрхийг хүсэхдээ тухайн орны дүрэм журам, дипломат ёс жаягийг үл хүндэтгэн жуулчны ангиллын визээр авчирсан гэдэг. Энэ бол үе үе олны сонорт хүрдэг дипломатчидтай холбоотой сөрөг мэдээллийн зөвхөн ганц л жишээ.
Гадаад ертөнц, хилийн чанадад тухайн улсад эх орноо төлөөлөн ажиллаж байгаа Элчин сайд нар Монгол Улсын гол нүүр царай, нэрийн хуудас болдог. Гэвч “тэр улсад суугаа дипломатч тамхины хууль бус наймаанд холбогдлоо”, “улс нь Элчин сайдаа эргүүлэн татжээ”, “Тэр улсын тийм дипломатч хууль бус үйлдэлд нэр холбогджээ” гэх мэт таагүй мэдээлэлтэй зэрэгцэн манай улсын гадаад дахь нэр хүнд унадаг нь тодорхой. Үүнийг дагаад эдийн засгийн ямар хохирол учирдгийг ч бид таашгүй. Хилийн чанадад ажиллаж амьдарч, суралцаж байгаа монголчуудад маань ямар хор уршиг, сөрөг үр дагавар бий болдгийг бид мэдэхгүй царайлсаар өдийг хүрсэн байна.
Манай улс дэлхийн 186 оронтой дипломат харилцаатай. Өнөөгийн байдлаар 29 оронд Элчин сайдын яам, 2 байнгын төлөөлөгчийн газар, 11 орчим Консулын газар эх орноо төлөөлөн ажиллаж байна. 2017 оны албан ёсны мэдээгээр 145 мянган монгол иргэд харийн нутагт ажиллаж амьдарч, сурч байгаа гэсэн статистик бий. Үүнээс гадна гадаад худалдаа, хөрөнгө оруулалт зэрэг манай улсын эдийн засагт шууд нөлөөлөх олон асуудал эрхэм Элчин сайдуудын ажил үйлстэй холбоотой гэж ойлгож болно.
Дипломат алба бол хуулиар тогтоосон онцгой бүрэн эрхтэй төрийн тусгай алба. Хуульд зааснаар Элчин сайдад нэр дэвшигчийг Гадаад харилцааны яам сонгон нэр дэвшүүлж, Засгийн газар шүүн тунгаагаад Ерөнхийлөгчид өргөн барьдаг. Ерөнхийлөгч УИХ-тай зөвшилцсөнөөр томилогддог. Ингээд итгэмжлэх жуух бичгээ гардуулдаг. Нэр дэвшигч парламентын босго давахгүй унах тохиолдол харьцангуй ховор. Элчин сайдыг сонгож тодруулах үйл явц ийм олон үе шаттай ч хуулийн шалгуурыг үл тоосон томилгоо хийгдсээр өнөөг хүрч байна.
Нэг талаар мэргэжлийн шалгуур харгалзахаас илүүтэй улс төр, намд зүтгэсэн гавьяаг нь үнэлдэг, олон нийт дургүйцэж байсан ч шууд зүтгүүлдэг жишиг тогтсоны балаг. Ерөнхий сайд асан С.Баярыг Их Британид, М.Энхсайханыг Шведийн вант улсад Элчин сайдаар томилоход дэмжигсэд ч, эсэргүүцэгчид ч олон байсан. Харин Ерөнхийлөгч Х.Баттулга төд удалгүй тэднийг эргүүлэн татсан билээ. Сүүлийн үед бий болсон бас нэг сонин үзэгдэл нь салбарын яам, Засгийн газар, УИХ гэсэн гурван давааг давж гарсан Элчин сайд нарыг хэдэн сар жилээр гацаах нь газар авлаа. Өөрөөр хэлбэл, төрийн тэргүүнд л тоогдохгүй бол итгэмжлэх жуух бичгээ авч чадахгүй хүлээсээр “домог” мэт болох хүмүүс ч бий болов. УИХ-ын гишүүн асан Ё.Отгонбаяр удаан хүлээсний эцэст АНУ-д улсаа төлөөлөн томилогдсон. Япон, Канадад улсаа төлөөлөх эрхээ өвөртөлсөн Г.Тэнгэр, Н.Чимгүүндарь нарыг жилийн дараа Австрали, Тайландад томилуулахаар УИХ-аар дахин баталсан ч мөн л төрийн тэргүүн дээр очоод гацчихаад байна. Ерөнхийлөгчөөс итгэмжлэх жуухаа “саравчлан” хүлээн суугаа дараагийн хүн бол ТЕГ-ын дарга асан Б.Хурц. Өнгөрсөн жилийн өдийд парламентаас визээ авсан тэрбээр олны дургүйцэл, эгдүүцлийг хамгийн их хүргэсэн нэр дэвшигч. Байнгын хорооны хуралдааны үеэр “Цааш нь ярих уу, яах уу” хэмээн улстөрчдийг айлгаж, “трэнд” үгийн эзнээр тодорсон түүний Солонгос явах эсэх нь бас л тодорхойгүй. Гадаад улсад Монгол Улсаа төлөөлүүлэн илгээх Элчин сайд нарын томилгоо тойрсон асуудал нэг иймэрхүү ойлгомжгүй, тодорхойгүй, өөх ч биш, булчирхай ч биш байсаар байна. Ер нь Элчин сайдад нэр дэвшигчдээ анхнаасаа зөв сонгох учиртай. Зөв сонгоогүйн уршгаар Монголын нэр хүнд унаж болохгүй биз ээ.
Хугацаа нь дуусаагүй ч Элчин сайд нарыг эргүүлэн татаж болдгийг төрийн тэргүүн харуулсан. Тэгэхээр ЖДҮ-гээс ч дутахгүй дуулиан дэгдээж буй АСЕМ-тай нэр холбогдсон Элчин сайдуудыг эргүүлэн дуудахад болохгүй гэх зүйлгүй. Хэвлэлд гарсан мэдээллээс харвал АСЕМ-ыг зохион байгуулах үндэсний зөвлөлд тухайн үед салбарын сайд, албан тушаалтнууд, Ерөнхийлөгчийн зөвлөхүүд багтсан бөгөөд тэдний нэлээд нь өдгөө улсаа төлөөлөн Элчин сайдаар ажиллаж байна. Тухайлбал, тухайн үеийн Гадаад харилцааны сайд Л.Пүрэвсүрэн Монгол Улсаас Швейцарын Холбооны Улсад суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд, ГХЯ-ны төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Ганхуяг Монгол Улсаас БНХАУ-д суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд, Ерөнхийлөгчийн Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын зөвлөх А.Баттөр Монгол Улсаас ЮНЕСКО-гийн дэргэд суугаа Байнгын төлөөлөгч, Элчин сайдаар ажиллаж байна. Хэвлэл мэдээлэлд хамгийн их нэр дурдагдсан хүмүүс бол энэхүү АСЕМ-ын уулзалтыг гардан зохион байгуулагсад болох тухайн үеийн Гадаад харилцааны сайд Л.Пүрэвсүрэн, төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Ганхуяг нар.
Монгол Улсын Ерөнхий аудиторын орлогч С.Оюунбилэг “АСЕМ-д нийт 395.7 тэрбум төгрөг зарцуулсан нь нотлогдсон. Үүний 23 хувь буюу 90.9 тэрбум төгрөг нь улс, нийслэлийн төсвийн хөрөнгөөс, 11.6 хувь буюу 46 тэрбум төгрөг төрийн өмчит аж ахуй нэгж түүний өөрийн хөрөнгө болон хандив тусламжаас, 65.4 хувь буюу 258. 7 тэрбум төгрөг нь гадаад болон дотоодын банкны зээлийн эх үүсвэрээс санхүүжүүлэгдсэн байна. Дээрх төсвийн 79,2 тэрбум төгрөгийн зарцуулалтад холбогдох 17 албан тушаалтанд хариуцлага тооцох санал хүргүүлсэн, 290,9 тэрбум төгрөгийн зарцуулалтыг хуулийн байгууллагад шалгуулах хүсэлт хүргүүлсэн байгаа” гэж мэдээлсэн.
Жишээ нь, АСЕМ-ийн зочдод өгөх бэлэг дурсгалын зардлыг 215.6 сая төгрөгөөр батлуулсан атал сүүлдээ 981.4 сая төгрөгт хүрч суга өссөн байх жишээтэй. “Нүүдэлчдийн наадам” арга хэмжээний зардлын 40 хувь буюу 315.7 сая төгрөг нь хоол, ус, архи, шар айрагны үнэ болон сүүдрэвчийн зардалд зарцуулагджээ. Ингэхдээ зочдын тоог 500 гэж үзвэл нэг хүнд 1.1 литр архи, 9.6 литр ундаа, 5.5 литр ус, 25.1 литр шар айраг байхаар тооцож нийлүүлэлт хийгдсэн талаар хэвлэлүүд мэдээлсэн билээ.
Зарим зохион байгуулагчдын зүгээс няцаалт хийсэн ч харийн нутагт суугаа нэр холбогдсон эрхэм Элчин сайдууд чив чимээгүй байна. ЖДҮ-тэй нэр холбогдсон албан тушаалтнууд эхнээсээ өргөдлөө өгөх нь өгч, чөлөөлөгдөх нь чөлөөлөгдөж байна. Харин төрийн тэргүүний хариуцлага тооцох жагсаалтаас АСЕМ-ын дуулианд нэр холбогдсон Элчин сайдууд мултрахгүй байлгүй дээ.
О.Балдан-Очир
Сэтгэгдэл (12)