Хүүхдийн хүчирхийллийн асуудлаар УИХ-ын гишүүн, Нийгмийн ардчилал Монголын эмэгтэйчүүдийн холбооны ерөнхийлөгч Ц.Цогзолмаатай ярилцлаа.
-Аль ч парламент, Засгийн газрын үед хүний эрхийн асуудал нэгдүгээрт тавигдах ёстой. Сүүлийн үед хүний эрх, тэр дундаа хүүхдийн эрх ноцтой зөрчигдөж байна. Ямар шалтгаанаас үүдэж, хүүхдийн хүчирхийлэл ихээр үйлдэгдэх болсон гэж та харж байна вэ?
-Шалтгааныг зөвхөн төр засаг эсвэл нэг л асуудал, нэг л зүйлээс хайх аргагүй. Ерөнхий байр сууринаас харвал шилжилтийн цаг үед хүүхэд, гэр бүлийн асуудалд анхаарал хандуулах төрийн бодлого суларсантай холбоотой гэж би хувьдаа боддог. Мөн гэр бүлийн орчин, асуудалтай холбоотой. Энд өрхийн орлого, гэр бүл салалт зэрэг багтана. Дээхэн үед гэр бүл салалт яагаад их байна, салалтад юу нөлөөлж байна гэдгээр залуучууд, залуу гэр бүлийнхэнд лекц уншдаг байлаа. Ингэхдээ хүүхэдтэй болбол хүлээх хариуцлага, хүүхдээ хэрхэн эрдэм номтой хүн болгож өсгөх, улс орны хөгжил цэцэглэлтэд гар бие оролцсон иргэнийг хэрхэн бий болгох тал дээр төрийн институц, төрийн байгууллага анхаарч хүнтэйгээ ажилладаг байлаа. Гэтэл ардчилал нэрийн дор бид мөнгө хөөж, хүнээ, хүүхдээ орхигдуулжээ.
Хоёрдугаарт, өнөөдөр бидний өмнө бодитоор тулгарч байгаа ганц үнэн бол ажилгүй, бодит орлогогүй өрх бүл маш их байна. Орлогогүй иргэн юу хийх вэ. Үүнийг өөрсдөөсөө асуугаад үзье. Орлогогүй, ажилгүй аав хаана, хэн архи ууж байна тэнд очно. Архи ууна. Орой гэртээ ирж хэрүүл хийж, агсам тавьдаг. Бодит үнэн бол энэ. Хэрэв тэр хүн ажилтэй, орлоготой байсан бол архи уух зав гарах уу. Үүнээс гарах ганц гарц бол иргэн бүрийг, өрх бүрийг орлоготой болгох. Үүний цаана хүүхэд аюулгүй орчинд амгалан тайван амьдрах бололцоо бүрдэнэ.
Гуравдугаарт, хуулийг тойрсон асуудал яригдаж байна. Тухайлбал, хүчингийн хэрэг үйлдсэн, тэр дундаа насанд хүрээгүй бага насны хүүхдийг хүчирхийлсэн этгээдэд оногдуулах ялыг хүндрүүлье. Цаазаар авдаг болгох хэрэгтэй гэхчлэн ярьж байна. Монгол Улс цаазын ялаас татгалзаад олон жил болж байна. Миний байр суурь цаазын ялыг сэргээх хэрэггүй гэж үздэг хүмүүсийн нэг. Үүнд хэд хэдэн шалтгаан бий. Юун түрүүн бид цөөхүүлээ. Хоёрдугаарт, энэ төрлийн гэмт хэрэг ихэвчлэн гэр бүлийн орчинд үйлдэгддэг гэсэн судалгаа бий. Гэтэл гэмт хэрэгтнийг цаазаар авдаг ялтай болчихвол гэр бүлийн гишүүнээ цаазаар авахуулна гэсэн үг. Хэн үүнд дуртай байх уу. Энэ утгаараа хохирогчид улам л хүнд байдалд орно.
-Цаазын ялыг сэргээх юм бол хэргийг нуун дарагдуулдаг байдал ихэснэ гэж та хэлсэн?
-Хамгийн ноцтой нь энэ төрлийн гэмт хэрэг ихэвчлэн хамаатан садан, гэр бүлийн орчинд үйлдэгддэг байна. Тийм ч учраас гэр бүлийн нэр хүндээ бодсоны үүднээс бусдад мэдэгдэхгүй, нийгэмд гаргахгүй гэр бүлийн орчинд хаалттай байлгадаг байна. Энэ бол судалгаагаар батлагдсан зүйл. Цаазаар авдаг болбол улам л нуун дарагдуулна. Уг нь хүүхдийн эрх, хүний эрх ярих гэж байгаа бол ил тод байлгах хэрэгтэй боловч нөгөө талд ийм асуудал байдгийг авч үзэх зайлшгүй хэрэгтэй байгаа юм. Мэдээж хэрэг хийсэн нь батлагдвал авах ял нь тодорхой, хуулийн заалт нь тодорхой байх хэрэгтэй. Үүнийг олон нийтэд нээлттэй байх хэрэгтэй.
-Гэр бүл, хүүхдийн хүчирхийллийг бууруулахын тулд бид юун түрүүн юу хийх ёстой гэж та боддог вэ?
-Хамгийн зөв зам бол үйлдэгдсэн хойно нь хүчингийн хэрэг гэж ам булаацалдан ярих биш эрсдэл үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх юу юунаас чухал байна. Ингэхийн тулд эцэг эхчүүдээс авахуулаад цагдаагийн байгууллагын хараа хяналт, нийгмийн хандлага маш сайн байх хэрэгтэй байна. Иргэдийг хэрэг үйлдэхгүй байх орчин нөхцөлөөр хангах, ажилгүйдэл, архидалтыг бууруулах зэрэг бодлогын чанартай нийгмийн хяналтыг сайжруулах хэрэгтэй байна. Ихэвчлэн сэтгэцийн өвчтэй хүмүүс ийм хэрэг үйлдэж байна гэж яриад байгаа. Тэгвэл тэр хүмүүсийг эмчилж, сургалтад хамруулж цаашилбал нийгэмшүүлж, хөдөлмөр эрхлэх боломжоор хангах гэх мэт арга замуудыг эрэлхийлэх хэрэгтэй. Магадгүй сэтгэцийн өвчин нь сэдэрдэг цаг улиралд гэр бүлээс нь тусгаарлах хүртэл арга хэмжээ авч болно шүү дээ. Энэ мэтчилэн олон сайн туршлагыг дэлхийн улс орнууд хэрэглэж байна.
Сүүлийн үед хүчингийн хэрэг маш их газар аваад байгаа юм шиг ээ. Шалтгаан нь юу гэж та бодож байна вэ?
Олон хүчин зүйл бий байх. Хүчирхийллийн гэмт хэрэг нэмэгдэж байгаа юм шиг харагдаж байгаагийн шалтгаан нь хүүхдийн эрхийг хамгаалах байгууллагын орон тоо, төсөв нэмэгдсэн учраас сайн ажиллаж, хэргийг илрүүлж байгаагийн шинж. Хэдий сайн ажиллаж байгаа ч бүх хүнд хүрч ажиллаж чадахгүй байна. Тухайлбал, алслагдсан дүүрэг, гэр хороолол, хөдөө орон нутгийн алслагдсан сумдад энэ үйлчилгээг хүргэж чадахгүй байна.
-Таны санаачилгаа улс төрийн намуудын дэргэдэх эмэгтэйчүүдийн байгууллагын төлөөллүүд уулзсан. Уулзалтын зорилго нь юу байсан бэ?
- Уулзалтын зорилго нь хүүхдийн асуудлаар улс төр, PR хийхгүйгээр эмэгтэйчүүд бид юу хийж чадах вэ, хаана, ямар алдаа байна, түүнийг хэрхэн засч залруулах талаар зөвшилцөх, шийдвэр гаргах түвшинд лобби хийж, хүчирихийлэл, гэр бүл, хүүхэд хамгааллын.хуульд өөрчлөлт оруулах байсан. Бидний дараагийн алхам Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хороотой хамтарч хүүхэд, гэр бүлийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн болон төрийн бус байгууллага, мэргэжлийнхнийг хамруулсан нээлттэй хэлэцүүлэг хийнэ. Дараа нь тавдугаар сарын 29-нд “Гэр бүл, хүүхэд хамгаалал” сэдвийн дор үндэсний чуулган зохион байгуулахаар төлөвлөж байна. Энэ бүхний эцэст дорвитой шийдэл гарна гэдэгт эргэлзэхгүй байна.
Наанадаж салбар хоорондын уялдааг сайжруулах, цаашилбал хууль, журманд өөрчлөлт оруулах хүртэл сайн үр дүн хүлээж байна.
-Хүүхдийн хүчирхийлэл буурахгүй байгаа гол шалтгааныг та юу гэж харж байна вэ?
-Хүүхэд, гэр бүлийн хүчирхийллийн эсрэг чиглэсэн гэмт хэрэгтэй хариуцлага тооцох, түүнээс урьдчилан сэргийлэх хууль, эх зүйн орчин хангалттай бүрдсэн. Мөн төсөв мөнгө, хүүхдийн төлөө ажилладаг байгууллага, төрийн зохицуулалт байна. Гэвч буурахгүй байна. Шалтгааныг зөвхөн нэг зүйлээс эрэх, нэг хүнд, нэг хуульд тохох аргагүй. Үүнд маш олон шалтаг, шалтгаан бий. Энэ бүхэн дээрх хэлэлцүүлэг, үндэсний хэмжээний чуулганаар тодорхой болох байх. Сайн үр дүн хүлээж байна гэдэг нь ийм учиртай.
Зүгээр миний харж байгаагаар юун түрүүн эцэг эхчүүдийн оролцоог сайжруулах хэрэгтэй байна. Эцэг эхчүүдийн үндсэн үүрэг бол үр хүүхдээ насанд хүртэл нь асран хамгаалах шүү дээ. Америкт хүүхэд өөрийн гэсэн өрөөгүй бол төр засаг нь “хураагаад” авчихдаг. Үүний цаана юу харагдаж байна вэ гэвэл төр нь иргэнээ хүчээр үүргийг нь ойлгуулж байгаа биз. Та эцэг, эх байх үүргээ ердийн ухамсрын түвшинд ойлгохгүй бол хууль, хяналтаар дамжуулж ойлгуулъя гэж хандаж байна. Манайд ийм хууль гарга гээд байгаа юм биш, гэхдээ төрийн бодлогоор эцэг эхчүүдээ үүрэгжүүлэх цаг иржээ гэж харж байна.
Хүүхэд бол хуулиар хамгаалагдсан Монгол Улсын баялаг юм. Монгол Улсад монгол хүүхэд, хүнээс өөр үнэтэй зүйл байхгүй шүү дээ. Барилга байшин, хөрөнгө оруулалт, уул уурхай үнэт зүйл биш. Хүний хэрэглээ төдийхөн зүйл.
Хэрэв эцэг, эхийн үүрэг сайжирвал энэ төрлийн гэмт хэрэг буурах бүрэн боломжтой. Мэдээж төрөөс тусгайлан анхаарах асуудал бий. Тухайлбал, бүтэн өнчин, хөгжлийн бэрхшээлтэй зэрэг нийгмийн зорилтод бүлгийн хүүхдүүдийн асуудалд төр өөрийн бүтцээр дамжуулж, онцгойлон анхаарах хэрэгтэй. Харин хүүхэд гэмт хэргийн золиос болсон эцэг, эхтэй нь хариуцлага тооцох ёстой. Мянга сайн яриад, хуулиа чангатгаад энэ асуудал шийдэгдэхгүй. Учир нь ээж, аавуудын ухамсар, хандлага өөрчлөгдөхгүйгээр юу ч өөрчлөгдөхгүй.
-ХЭҮК-ийн 18 дахь илтгэл хэлэлцэгдэх үеэр хүүхэд хүчирхийлсэн 88 ижил хэргийг өөр өөрөөр шийдвэрлэсэн гэсэн зүйл яригдсан. Яагаад адилхан хэргүүдийг өөрөөр шийдэж, гэмт хэрэг хийсэн хүмүүс харилцан адилгүй хариуцлага хүлээсэн юм бол?
-Монголын практикт ийм асуудал олон бий. Хуулийн байгууллагын ажилчид буюу шүүгч, өмгөөлөгч, прокурорын ажил мэргэжлийн ур чадвар, ёс зүйн асуудал гэж болно. Үүнийг бид засах ёстой. Хуулийн системээр дамжуулж ямар нэг асуудал гарлаа гэхэд тухайн кейстэй зууралдахаас илүүтэй системд ажилладаг хүмүүсийн хандлагыг өөрчлөх хэрэгтэй байна. Ээж, аав, нийгмийн ажилтан, хүрээллийн хандлагыг өөрчлөх хэрэгтэй байна.
-Хүчирхийлэгч, хохирогч хоёр нэг өмгөөлөгчөөр өмгөөлүүлсэн тохиолдол цөөнгүй байна. Ийм байж болно гэж үү?
-Энэ бол Монгол орны онцлог буюу тархай, бутархай газар нутагтай, цөөн хүн амтай холбоотой асуудал. Алслагдсан сумдад нэг өмгөөлөгч ажиллаж байна. Ийм нөхцөлд гэмт хэрэгтэн, хохирогч хоёр нэг хүнээр өмгөөлүүлэхээс өөр гарцгүй. Энэ мэт зүйлийг манай НАМЭХ-ноос хийж буй шат дараатай ажлуудын үр дүдн шийдэгдэнэ гэж харж байна. Ядахдаа хүчингийн хэргийн хохирогч, хэрэгтэн хоёр нэг өмгөөлөгчтэй байж болохгүй гэдгийг хуульчилж өгмөөр байна. Ийм боломж бий шүү дээ. Гэх мэт хууль нь байдаг ч хэрэгжих шатандаа гажуудал гардаг, төрийн институц нь байвч үйл ажиллагаа, үүрэг нь хаа нэг газраа алдагдсан байвал засч сайжруулах нь төрийн иргэдийнхээ өмнө хүлээсэн үүрэг. Бид хичээвэл бага багаар ч болов гэмт хэргийг бууруулахад нөлөөлж чадна гэж итгэж байгаа.
Р.Хишигжаргал
Сэтгэгдэл (12)