Ерөнхийлөгч Х.Баттулга АНУ-д айлчлал хийж тус улсын Төрийн тэргүүн Доналд Трамптай албан ёсны хэлэлцээ хийсэн нь энэ өдрүүдийн гол сэдэв болж байна. Гаднын хэвлэлүүдэд энэ тухай өөр өөрсдийн хүрээнд дүгнэв. Жишээ нь, дэлхийн хэвлэлийн томоохон агентлаг CNN Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын айлчлалыг “Трампын зүгээс Москва, Бээжинд өгч байгаа анхааруулга. Ингэснээр Цагаан Ордон Хятадад дарамт шахалт үзүүлнэ гэж найдаж байна. Монголын гадаад худалдааны 90 хувь нь Хятадад оногддогийг болиулж, Монгол дахь Хятадын нөлөөг багасгана” хэмээн дүгнэсэн бол Associated press-ээс “Доналд Трампын Засгийн газраас Монголын гадаад худалдааг төрөлжүүлэхэд туслах хүсэлтэй буйгаа илэрхийллээ” хэмээн бичжээ. ОХУ, Хятад гэсэн дэлхийн улс төр, эдийн засгийн өрөг дээрх томоохон хоёр тоглогчийн тэг голд орших “жижиг”-хэн гүрний Ерөнхийлөгч тэдгээрийн өрсөлдөгч АНУ-д айлчилж Трамптай хэлэлцээ хийсэн нт хүссэн ч, эс хүссэн ч анхаарал хандуулах сэдэв нь. Ямар ч байсан Монголын ноос, ноолууран бүтээгдэхүүнийг АНУ-ын зах зээлд татваргүй экспортлох зорилго бүхий Гуравдагч хөршийн худалдааны тухай хуулийг Ерөнхийлөгч Трамп анхааралдаа авснаа илэрхийлсэн нь айлчлалын нэг үр дүн байлаа. Гагцхүү Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Вашингтоноос гурван мессежийг тунхагласанд айлчлалын гол зорилго оршиж байна.
-I-
Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Цагаан ордонд очихоосоо өмнө АНУ-ын Стратеги, олон улсын судалгааны төвд зочилж уулзалт ярилцлага хийх үеэрээ Монгол жижиг улс биш гэдгийг тодотгов. Анзаарсан бол тэрбээр “Бидэнд газар зүйн байрлалын хувьд дэлхийн томоохон зах зээлд хүрэх гарц, улс төрийн өндөр итгэлцэлтэй гурав дахь хөршүүд мөн зарим банкны тооцоолсноор 32 триллион ам.долларын үнэлгээтэй байгалийн баялаг байгаа давуу талууд байна” гэдгийг онцолсон. Мөн Монгол Улс бүх аймгуудаа авто замаар холбож дуусгасныг дурдаад төмөр замын төслүүдээ өөрсдийн дотоод нөөцөөрөө эхлүүлсэн тухай 250 гаруй олон улсын сэтгүүлч, эрдэмтэн, судлаачдын өмнө ярьсан нь анхаарал татав.
Төмөр зам түүнийг тойрсон асуудал улс төрийн хүрээнд бодит утгаараа талцал хуваагдал болж томоохон төслүүдээ таг гацааж байсан нь саяхных. Хэдийгээр баримт нотолгоотой нь барин тавин гаргаж тавьчихаагүй ч хоёр хөршийн нөлөө байсан тухай хардлага одоо ч явдаг, хэвлэлүүд бичдэг.
Хамгийн гол нь тэр бүх хардлагын дийлэнх хувийг бүрдүүлж ирсэн фигур болох Ерөнхийлөгч Х.Баттулга төмөр замын төслөө өөрсдийн нөөц боломжоороо эхлүүлснийг хэлсэн нь энэ ажилд ямар нэгэн гацаа ойрын хугацаанд үүсэхгүйг Төрийн тэргүүний бататгав.
Нэг үгээр ОХУ, Хятадын оролцоогүйгээр монголчууд өөрсдөө төмөр замаа барьж эхэлснийг алс холын АНУ-аас зарласан гэсэн үг. Сайн л хэрэг. Хажуугаар нь Монгол Улс 32 их наяд ам.долларын байгалийн баялагтай гэдгийг зүгээр ч нэг дурдаагүй нь лав. Харин ОХУ, Хятад гэхээсээ гуравдагч хөрш тэр дундаа АНУ-ын хөрөнгө оруулагчид Монголд орж ирэх боломжтойг давхар дайсан болов уу.
-II-
Удаах нь мэдээж Гуравдагч хөршийн худалдааны тухай хууль. АНУ, Хятадын хооронд үүссэн “Худалдааны дайн”-ы дундаас Монгол Улс хожих хүрд эргүүлэх нэг боломж. Учир нь, “Худалдааны дайн”-аас үүдэж Хятадаас АНУ руу импортолж байгаа барааны татвар нэмэгдэх хандлагатай буйг шинжээчид хэлж байгаа юм.
Монгол Улс дэлхийн ноолуурын 40-50 орчим, 40 хувийг нь Хятад улс нийлүүлдэг. Гэвч боловсруулах үйлдвэрийн хүчин чадал, технологийн нөхцөл байдлаас үүдэж 10 хүрэхгүй хувийг нь дотооддоо боловсруулж, 90 хувийг нь урд хөрш рүү түүхийгээр нь буюу нэмүү өртөг шингээхгүйгээр хямд экспортолдог. Дэлхийн ноолуурын зах зээлийн 40-50 хувийг бүрдүүлдэг атлаа түүнийхээ 90 хувийг Хятад руу хямд өртгөөр гаргадаг гэсэн үг. Харин “Худалдааны дайн”-аас үүдэж Хятадаас АНУ руу импортолдог барааны татвар нэмэгдэх хандлагатай буй.
Тиймээс “Гуравдагч хөршийн худалдааны хууль”-ийг ойрын хугацаанд баталсан тохиолдолд Монголоос нийлүүлэх ноолууран бүтээгдэхүүний татвар буурна.
Ноолуурынхаа 90 хувийг урд хөрш рүү хямд өртгөөр гаргадаг монголчууд дотооддоо боловсруулж, эцсийн бүтээгдэхүүн болгох замаар АНУ руу гаргах цаашлаад том гүрний зах зээлд нүүх боломжтой хэрэг.
Үүнийгээ дагаад хөрөнгө оруулалт орж ирнэ. Албаныхны тооцоолсноор Монгол Улсад 30 гаруй мянган байр шууд утгаараа бий болж түүнийг дагасан 800 гаруй мянган малчны орлого нэмэгдэнэ гэж үзжээ.
-III-
Ерөнхийлөгчийн айлчлалын бүрэлдэхүүнд Улсын ерөнхий прокурор Б.Жаргалсайхан багтсан нь сонин үзэгдэл байв. Үе үеийн Ерөнхийлөгч нарын АНУ-д хийсэн айлчлалын үеэр Төрийн хууль цаазын тэргүүн зөвлөх нь багтаж явсан эсэхийг хэлж мэдэхгүй. Бараг л байхгүй болов уу. Харин энэ удаад айлчлалын бүрэлдэхүүнд Б.Жаргалсайхан прокурорыг багтаж явсныг хэд хэдэн шалтгаантай холбон тайлбарлаж болохоор байна. Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга З.Энхболд өнгөрсөн жил Ерөнхийлөгчийн өмнөөс АНУ-д ажиллаад ирсэн байдаг. Энэ үеэрээ оффшортой холбоотой асуудлаар тус улсын холбогдох хууль хяналтын байгууллагад санал тавьсан гэдэг. Энэ тухайгаа “АНУ хоёр гараа өргөөд дэмжиж байна. “Бид гадаадын диктаторууд, авлига, оффшорын мөнгийг хадгалдаг, хууль бус зүйлсийг өөгшүүлдэг улс биш. Манай улсад үл хөдлөх хөрөнгө авч байгаа бол хаанаас олсон орлогоо мэдүүлдэг ёстой. Бид хуулиа барина” гэсэн хэмээн ярьж байв.
Түүнээс хойш жил тойрсон ч оффшорт нуусан цагаан захтнуудын мөнгийг Монголд буцаан оруулж ирэх Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын амлалт биеллээ олоогүй л байна. Тамгын газрын дарга З.Энхболдын байр суурь ч хэвлэлийн хуудаснаа шарласнаас өөрөөр үр дүн гарсангүй.
Харин Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн зөвлөмжөөр шүүх, прокурор, АТГ-ын удирдлагуудыг томилж, чөлөөлөх хуулийн өөрчлөлтөөр прокурорын байгууллагыг толгойлох болсон Б.Жаргалсайхан айлчлалын бүрэлдэхүүнд өөрөө гүйж очоод багтаагүй нь лав. Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын оффшор дахь мөнгийг оруулж ирэх сонгуулийн амлалтыг “хэрэгжүүлэх” эхний алхам нь Монголын цагаан захтнуудын АНУ-д нуусан хөрөнгийг ил болгох байхыг үгүйсгэхгүй.
АНУ-д суугаа иргэдтэй уулзах үеэрээ Ерөнхийлөгч Х.Баттулга “Оффшор дахь мөнгийг Монгол Улсад оруулж ирэхээр тууштай ажиллаж, энэ байр суурин дээрээ бат зогсож байгаа” хэмээсний ард ямар нэгэн шалтгаан байж таараа. Гагцхүү “бай” нь хэн бэ гэдэг нь одоохондоо асуулт, цаг хугацааны дэнс харуулна.
С.Сүлд
Сэтгэгдэл (39)