БАРИМТ 1
Зуд гэдэг нь өвлийн улиралд тохиолддог, цаг агаартай холбоо бүхий байгалийн гамшигт үзэгдэл юм.
БАРИМТ 2
Цас их хэмжээгээр орсон зудыг цагаан зуд гэнэ. Хүйтний эрч эрс чангаран мал сүрэг бэлчих аргагүй болж, өвс тэжээлээр дутагдаж, улмаар тарга хүч муутай мал олноор хорогддог.
БАРИМТ 3
Хар зуд гэдэг нь цас орохгүй боловч маш их хүйтрэн, малын өвс тэжээл хомсдон нэн ялангуяа унд усаар гачигдан, хүн мал идэш тэжээл, хүнсээр дутаж, зүдрэхийг хэлнэ.
БАРИМТ 4
Цагаан, хар зудын аль нь ч малчид, хөдөө нутгийнхан, улмаар улс орны эдийн засагт асар их хөнөөл авчирдаг байгалийн гамшиг учраас зудаас малчид өөрийгөө хамгаалахын тулд зун намрын улиралд өвс тэжээл сайн базааж, малын хашаа хороогоо дулаан байлгаж худаг усаа сайтар засаж, дулаалан бэлтгэх их ажлыг цаг алдалгүй хийж чадвал гарз хохирол бага учирна.
БАРИМТ 5
Монголчууд "Бичин жилд заавал зуд болдог. Тэр тусмаа бүтэн жаранд нэг удаа тохиолддог хөх бичин жил айхавтар бэрх зуд болдог" хэмээн ярьдаг.
БАРИМТ 6
1944-1945 оны хөх бичин жилийн өвөл Монгол орон тэр аяараа их зуд турханд нэрвэгдэн улсын нийт мал сүрэг үлэмж хоргодож, дэлхийн хоёрдугаар дайнтай зэрэгцсэн их гамшиг тохиолдсон байна.
БАРИМТ 7
Мөн 1992 оны өвөл болсон зуд малын толгойд их хорогдол учруулсан. Энэ үе ардчилсан нийгмийн шилжилтийн үед тохиолдсон учир дэлхий нийт энэ асуудлыг анхааралдаа авсан бөгөөд үүнээс хойш Монголд зуд болж буй тухай мэдээг цаг агаарын мэдээ сонсож эсвэл онцгой байдал зарлаж бусад орнууд нийтлэх болсон.
БАРИМТ 8
Зуд бол хүйтний улиралд мал сүргийг удаан хугацаагаар бэлчээрлүүлэх нөхцөлгүй болгож үй олноор үхэж хорогдуулахад хүргэх цаг агаарын зохисгүй нөхцөл юм.
БАРИМТ 9
Мөн зудыг дотор нь цагаан зуд, харын зуд, шуурган зуд, хүйтэн зуд, хавсарсан буюу туурайн зуд гэж ялгасан байдаг.
БАРИМТ 10
Цагаан зуд - Намар өвөл хаврын цагт их хэмжээний цас орж бэлчээр цас хучигдсанаас мал бэлчээрээс өвс олж идэх боломжгүй. Ердийн зуншлагтай жилд зонхилох бэлчээрийг бүрхсэн дунд зэргийн нягтралтай цасны дундаж зузаан хангайн бүсэд 12-15см хээрийн бүсэд 8-10см говийн бүсэд 5-6см болоход мал бэлчээрээс өвс олж идэхэд хүнд болдог байна.
БАРИМТ 11
Харын зуд - Хүйтний улиралд удаан хугацаагаар цас огт ордоггүй бөгөөд нуур ихэнх гол мөрөн булгийн ус хөлдсөнөөс худгийн ус хүрэлцэхгүй мал сүрэг усаар гачигдаж олноор үхэх нөхцөл бүрдүүлэхийг харын зуд гэнэ. Ийм нөхцөл Монгол оронд цөөн удаа тохиолдож, бага газар нутгийг хамарч байснаас гадна хүйтний улиралд хэд хэдэн сараар цас орохгүй байх нь ховор тохиолдол бөгөөд ийм үед цастай нутагт нүүдэллэж болох учир бусад зудаас бага хохирол учруулна.
БАРИМТ 12
Шуурган зуд - Хүйтний улиралд шуурга удаан хугацаагаар үргэлжилж малын бэлчээрт идэшлэх боломжийг алдагдуулснаас мал бэлчээрлэж чадахгүй тэжээлээр дутагдан, өлсөж, даарч олноор үхэх нөхцөл бүрдэхийг шуурган зуд гэнэ. Хүйтний улиралд 10 м/с-ээр илүү хурдтай салхи хангайн бүсэд 5 хоног, хээрийн бүсэд 4 хоног, говийн бүсэд 3 хоног дарааллан шуурвал дан бэлчээрийн мал бэлчээр ашиглаж чадахгүй үзэхэд хүрнэ.
БАРИМТ 13
Хүйтний зуд - Хүйтний улирлын мал бэлчээрлэж чадахгүй болтол хэд хэдэн хоногоор их хүйтэрч, тэжээл, хашаа дутагдсанаас бэлчээрийн мал өсөж, даарч олноор үхэх нөхцөл бүрдэхийг хүйтний зуд гэнэ. Хоногийн дундаж температур уул сарынхаа дундаж температураас 10 градус ба түүнээс ихээр хангайд 10, хээр 7, говь 5 хоног дараалан хүйтэн байхад нөмөр, хашаа, нөөц тэжээлгүй бол мал бэлчээр ашиглаж чадахгүй учир зутарна.
БАРИМТ 14
Хавсарсан зуд - Шуурган, Цагаан ба хүйтний зуд эсвэл харын хүйтний шуурган зуд буюу тэдгээрийн зарим нь хавсарч бэлчээрийн мал аж ахуйд бэрхшээл учруулж, ус, тэжээл хашаа дутагдсанаас малыг олноор үхүүлэх нөхцөл бүрдэхийг хавсарсан зуд гэнэ.
БАРИМТ 15
Туурайн зуд - Тухайн нутагт өвөлжилтийн байдал хүндэрч дээрээс нь гаднын аймаг сумаас олон мал орж ирснээс бэлчээрийн даац хэтэрч бэлчээрийг бүрэн сүйтгэдэг. Үүнийг туурайн зуд гэнэ.
БАРИМТ 16
Одоогоос 10 жилийн өмнө гаргасан сүүлийн 60 жилийн статистик судалгаанаас харахад, 1944, 1956, 1968, 1980, онд зуд болж байсан бол 1990-ээд оноос хойш дээр хэлсэнчлэн, мөчлөг нь богиносч, давтамж нь олширчээ /1999-2000, 2000-2001, 2009-2010, 2010-2011, 2015 /ган зуд хавсарсан/, 2024 онд зуд болсон.
БАРИМТ 17
Сүүлийн жилүүдэд эрсдэл нь улам нэмэгдэж, давтамж нь ойртож байгаа хамгийн халгаатай нэг гамшиг нь ган, зуд хавсрах үзэгдэл бөгөөд сүүлийн жилүүдэд монголчуудын хэлдэг “Нар хур тэгширсэн” гэх буюу “Дэлхий дэлэгнэсэн” гэх зүйрлэлд тохирох сайхан зуншлага эрс ховордсон нь үүнд голчлон нөлөөлж байна.
БАРИМТ 18
Ган-зуд хосолсон гамшгийн онцлог нь урт хугацаанд үргэлжлэн мал, малчдыг туйлдуулдаг, гамшигт өртөгсөд нөхөн сэргэхэд урт хугацаа, хөрөнгө хүч шаарддаг, малчдын амьжиргаа, гамшгийн бэлтгэлийн төвшнийг нарийн нягтхаргалзан үзэхийг шаарддаг.
БАРИМТ 19
Гангийн эрсдэлийн үзүүлэлтийг зөв сонгон эртнээс мониторинг шаардлагатай /ингэж чадвал малчдын бэлтгэлийг хангах, эрсдэлийг бууруулах нөхцөлийг бүрдүүлэх боломжтой.
БАРИМТ 20
Байгалийн гамшиг нь зөвхөн тухайн үед ноцтой хохирол учруулаад зогсдоггүй, хөгжлийг урт хугацаанд сааруулж, шинэ технологи нэвтрүүлэх боломжийг хязгаарлан, санхүүгийн зах зээлд сөргөөр нөлөөлдгөөрөө нэн уршигтай.
БАРИМТ 21
Банкууд малчдад зээл олгохдоо хойрго ханддаг нь чухамхүү энэхүү ган-зуд хавсарсан гамшгийн эрсдлийг харгалздагтай холбоотой юм.
БАРИМТ 22
Өнгөрсөн онд улсын хэмжээнд 2 сая гаруй толгой мал хорогдсон нь түүхэнд учруулсан хохирлынхоо хэмжээгээр эхний зургаад бичигдэх хэмжээнд хүрсэн.
БАРИМТ 23
1944 оны бичин жилийн зуднаар 9,2 сая, 1956 оны бичин жилийн зуднаар 2,2 сая мал, 1968 оны бичин жилийн зуднаар 4,4 сая мал, 1999-2000 оны зуднаар 2.4 сая мал, 2000-2001 оны зуднаар 3.5 сая мал хорогдож байжээ.
БАРИМТ 24
Түүнчлэн 1970-1990 оны хооронд цөөнгүй удаагийн зуд тохиож байсан ч өвлийн бэлтгэлийг сайтар хангасны ачаар эрсдэл багатай давж байсан гэдэг.
Сэтгэгдэл (8)