БАРИМТ 1
Готам Будда (пали: Siddhattha Gotam Buddha; санскрит: Siddhartha Gautama Buddha गौतम बुद्ध) нь Буддын шашныг үндэслэгч багш юм.
БАРИМТ 2
Тэрээр Лүмбинид Сакьяа овгийн хааны гэрт, эх Махамаяа хатны агь болон төржээ.
БАРИМТ 3
Түүний төрсөн, нас барсан он тодорхой бус. Ихэнх түүхчид түүний амьдралыг МЭӨ 536 аас МЭӨ 483 хооронд байсан гэж үздэг.
БАРИМТ 4
Будда гэж Хиндү шашны санскрит хэлний "сэрсэн" буюу "ухаарсан" гэсэн утгатай үг болно.
БАРИМТ 5
Буддын номлол ёсоор нэг эринд (пали: Карра-д) 5 будда ирэхээс эдүгээ бидний амьдран байгаа энэ цагийн будда нь Готам Будда бөгөөд дараачийн 5 дахь будда бол Майттэяа (пали нэр; санскрит: Maitreya) буюу манайхны хэлдэг Майдар бурхан юм.
БАРИМТ 6
Эртний сударт бичсэнээр Майдар Будда ойролцоогоор 5 тэрбум гаруй жилийн дараа дэлхийд бууж ирэх юм. Одоогоор тэрбээр Tusita (палигаар) диваажинд залран буй юм.
БАРИМТ 7
Готам Будда бол тэдгээр 5 буддагийн манай энэ цагийн дөрөв дэх нь будда бөгөөд түүнээс урьд Kakusandha , Koṇāgamana, Kassapa нэртэй гурван будда заларч ирж байсан гэдэг.
БАРИМТ 8
Буддагийн багын нэр нь Сидхаттха (самгардиар Сиддхартха), овог нь Готама (самгардиар Гаутама).
БАРИМТ 9
Тэрээр Умард Энэтхэгт Христийн он тооллын өмнөх VI зууны үед амьдарч байжээ.
БАРИМТ 10
Түүний эцэг Шуддходана нь сакья (сажа) олон омгийг нэгтгэсэн их гүрний (одоогийн Балба улс) хаан байв. Ээжийг нь хатан Маяа хэмээнэ.
БАРИМТ 11
Тухайн үеийн ёс заншлын дагуу тэрээр бага залуу 16 насандаа Ясодара хэмээх үзэсгэлэнт, залуу авхайтай гэрлэсэн бөгөөд 29 настайдаа цорын ганц хүү болох Рахуллаагаа төрсний дараахан нь тэрээр амьдралын бодит байдал, хүн төрөлхтний зовлон зүдгүүрийг нүдээр харж, хорвоогийн энэ зовлон зүдүүрийг хэрхэн яаж даван туулах арга замыг олж нээхээр сэтгэл шулуудаж, энэ бодлоо биелүүлэхээр хаант улс, баян тансаг амьдралаа бүгдийг орхин одож, даяанч болжээ.
БАРИМТ 12
Ийнхүү даяанч болсон Готама Ганга мөрний хөндийгөөр 6 жилийн турш хэрэн явж, шашны нэрт зүтгэлтнүүд, багш нартай уулзан учирч, тэдний номлол сургаал, бясалгалыг судлан дагаж, даяанч нарын хүнд хэцүү, маш нарийн дэг журмыг хатуу сахиж байлаа. Гэсэн хэдий ч энэ бүхэн нь түүний хүсэн зорьсныг хангасангүй. Тиймээс тэрээр бүхий л хуучны уламжлалт шашин болоод тэдний арга барилыг орхин, зөвхөн өөрийн замаар явах болжээ.
БАРИМТ 13
Ийн явж байгаад нэгэн орой Буддагаяад (одоогийн Энэтхэгийн Бихар мужийн Гаяагийн ойролцоо) Неранжана голын эрэг дээр модны ёроолд бясалгал үйлдэн сууж байгаад гэгээрэлд хүрсэн бөгөөд тэр цагаас хойш Будда ("Сэрж сэхээрсэн" буюу "Ялж төгс гэгээрсэн") хэмээн алдаршжээ. Энэ үед Готама 35 нас хүрсэн байв.
БАРИМТ 14
Үүнийхээ дараа нь анхны сургаал номоо өөрийн таван даяанч нөхөддөө айлдсан ба түүнээс хойш Будда 45 жилийн турш янз бүрийн анги давхрагын хүмүүс, хаан хийгээд харц тариачин, бярман болоод тэнүүлчид, баян болоод ядуу гуйлагчид, ариун үйлстэн хийгээд тонуулч, дээрэмчин зэрэг эр, эм бүхий л хүмүүст өчүүхэн ч ялгавралан үзэлгүйгээр сургаал, номоо номлож явжээ.
БАРИМТ 15
Тэрээр каст болон анги давхрагын ялгааг үл харгалзан үзэх бөлгөө. Буддагийн олж нээсэн сургаал, зам мөр нь үүнийг ухаарч, дагах гэсэн хэн бүхэнд нэгэн адил нээлттэй билээ. Будда 80 насандаа Кушинара тосгонд (одоогийн Уттах Парадеш мужийн хот) таалал төгсжээ.
БАРИМТ 16
Шашин үндэслэгчид дотроос зөвхөн Будда л өөрийгөө эгэл хүнээс огтхон ч ялгаж үзээгүй цор ганц багш мөн билээ. Тэрээр эгэл жирийн хүн мөнөөр үл барам өөрийгөө аливаа нэгэн гадны хүчин зүйлийн ивээл биелэл бус хэмээн үзнэ.
БАРИМТ 17
Тэрээр өөрийн олж хүрсэн бүхнээ зөвхөн хүний чармайлт, хүний оюун ухааны үр ач хэмээн айлджээ. Ер нь хүн, зөвхөн хүн л Будда болж чадна.
БАРИМТ 18
Хэрвээ хичээнгүйлэн зориглож, чармайх юм бол хүн бүрт будда болох дотоод чадвар чадамж бий. Буддын сургаалд хүнийг эрхэм чухал дээд гэж үздэг. Хүн өөрийнхөө эзэн бөгөөд хувь тавилангаа шийдэхэд хүнд өөрөөс нь илүү дээд гадны хүчин зүйл гэж үгүй. Хүн өөрөө өөрийнхөө итгэл буюу аврагч мөн билээ. Өөр бусад хэн нэгэн итгэл, аврал болох билээ гэж Будда айлдсан байна.
БАРИМТ 19
Тэрээр шавь нартаа сургамжлан өгүүлэхдээ, та нар өөрсдийнхөө аврагч байх ёстой, өөр хэнээс ч аврал бүү эр гэжээ.
БАРИМТ 20
Өөрийн хичээл зүтгэл, оюун ухаанаараа элдэв зовлон хүлээснээс өөрийгөө ангижруулах чадал хүний дотоодод, өөрт нь байдаг тул өөрийгөө хөгжүүлж, аливаа дарамтаас өөрийгөө чөлөөлөхийн тулд хувь хүн нэг бүр чармайлт гаргахыг сурган зааж, урамшуулан, хөгжөөж байв.
БАРИМТ 21
Будда хэлэхдээ, сайн үйлд та нар өөрсдөө л шамдагтун гэжээ. Хэрвээ Буддаг "аврагч" гэж нэрлэх юм бол энэ нь Будда зөвхөн зовлонгоос чөлөөлөгдөх, Нирваанд хүрэх зам мөрийг нээж , заасанд л оршино гэсэн утгаар илэрхийлэгдэнэ. Харин бид бол тэр зам мөрийг өөрсдөө л дагаж явах учиртай билээ.
БАРИМТ 22
Бурхан багш 33 тэнгэрийн оронд төрөл таалсан ээжийнхээ ачийг хариулахаар тус орноо залран, ээждээ болон бусад тэнгэрүүдэд гурван сарын турш ном айлдаж, ханьцашгүй дээдийн номын рашаанаар ээжийгээ ачлан, нирвааны хутагт хүргээд намрын адаг сарын 22-ны өдөр 33 тэнгэрийн орноос эргэж Замбуутив буюу "энэ дэлхий ертөнцөд залран ирсэн" хэмээн бурхан багшийн намтар, түүхэн сурвалжид тэмдэглэгдэн үлджээ.
БАРИМТ 23
Энэ нь бурхан багшийн 12 их зохионгуйн нэг бөгөөд жилд тохиох дөрвөн дүйчин өдрийн нэг тул намрын адаг сарын 22-ны өдрийг "Эхийн ачийг хариулсан” дүйчин өдөр хэмээн бурхны шашинт орнууд өргөн дэлгэр тэмдэглэснээр энэ өдөр эцэг, эхийн ачийг санаж, буян номд шамдах, ариун буяныг үйлдэн, хилэнц нүглийг тэвчиж, ижий аавыгаа баярлуулж, сайн үйл бүтээж, сайхан үг хэлж, бурхны орондоо одсон бол ачлал буяныг нь дурсан хойтын буянд зорин сайн үйлд хичээдэг уламжлалтай.
БАРИМТ 24
Эл өдөр МБШТ-Гандантэгчэнлин хийдийн тэргүүн их хамба, хамба номун хан, гэвш лхаарамба Д.Жавзандорж сүсэгтэн олонд "Насны авшиг" хайрлана. Насны авшиг нь хүний нас, хийморь, заяа төөргийг тэтгэж, эрүүл энх, амгалан жаргалантай амьдрахын ерөөл юм.
