ХХААХҮ-ийн дэд сайд Ж.Саулегаас “Мах сүүний анхдугаар аян”-ы талаар тодрууллаа.
-Засгийн газар 2016 онд “Мах сүүний анхдугаар аян”-ыг зохион байгуулсан. Энэ аяны үр дүнгийн талаар тодруулахгүй юу?
-Засгийн газрын 2016 оны 212 дугаар тогтоолоор “Мах сүүний анхдугаар аян”-ыг зарласан. Хүн амын хүнсний хангамжийг тогтворжуулах зорилготой энэхүү аяны үр дүнд таван зорилт дэвшүүлж, 50 гаруй арга хэмжээг зохион байгуулан ажиллаж байгаа. Тухайлбал, аян хэрэгжих эрхзүй, эдийн засгийн таатай орчныг бүрдүүллээ. Мах сүүний чиглэлийн үхрийн эрчимжсэн аж ахуйг хөгжүүлэх, түүхий эдийн хамаарлыг бууруулахаас гадна мах сүү бэлтгэх оновчтой тогтолцоог бүрдүүлж байна. Үүнээс гадна боловсруулах салбараа хөгжүүлэх, дотоодын хэрэглээ, экспортыг дэмжих нь бидний зорилго юм. Эрх зүй, эдийн засгийн орчныг бүрдүүлэх зорилтын хүрээнд тухайлбал өнгөрөгч онд УИХ-аар Мал, амьтны эрүүл мэндийн тухай, Малын генетик нөөцийн тухай хуулийг батлуулсан. Мөн 2018 онд Засгийн газрын 12 дугаар тогтоолоор “Малын эрүүл мэнд” үндэсний хөтөлбөрийг баталж, холбогдох журам, зааврыг боловсруулж батлуулах, хэрэгжилтийг зохион байгуулахаар ажиллаж байгаа. Мөн мах, сүү боловсруулах салбарын импортоор авсан мах, сүүний үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж гаалийн албан татвараас чөлөөлөгдлөө.
-Бэлчээрийн мал аж, ахуйгаас гадна мах, сүүний чиглэлийн фермерүүд маш олон болсон байна. Энэ чиглэлд ямар ажил хийж байгаа бол?
-Өнгөрөгч тавдугаар сард Засгийн газар долоон аймгийн 60 сумын 113 багийг газар тариалангийн бүс нутгаар тогтоосон. Уг шийдвэрийн дагуу газар тариалангийн бүс нутагт 2000 гаруй малчид, эрчимжсэн мал аж ахуй эрхлэгчдийн 60 гаруй хувь нь эрчимжсэн мал аж ахуй, газар тариалан хослон эрхлэх хамтран хөгжих боломж бүрдэж байна. Яамнаас эрчимжсэн мал аж ахуйн хөгжлийг дэмжих үндэсний хөтөлбөрийг боловсруулсан байгаа. Удахгүй Засгийн газраар хэлэлцүүлж батлуулна. Мах сүүний эрчимжсэн аж ахуйг хөгжүүлэх, түүхий эдийн улирлын хамаарлыг бууруулах талаар олон арга хэмжээ хэрэгжүүлж байна. Мах, сүүний чиглэлийн үхэр үржүүлж буй аж ахуйн нэгжүүдэд хөнгөлөлттэй зээлийн дэмжлэг үзүүлж нийт 800 сая төгрөгийн санхүүжилттэй төсөл сонгон шалгаруулалтыг зохион байгууллаа. Шалгарсан 52 аж ахуйн нэгжид үйл ажиллагаанаас нь хамааруулан тус бүр 10-20 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээлийг таван жилийн хугацаатайгаар олгосон. Мөн сүүний чиглэлийн үхрийн аж ахуй эрхэлж байгаа нийслэлийн ойролцоох аж ахуйн нэгжүүдэд хөнгөлөлттэй зээлийн дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор малын чанарыг сайжруулах, фермийн байр засах, тэжээлийн нөөц бүрдүүлэх болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийхэд нь зориулж 27 аж ахуйн нэгжид 509 сая төгрөгийн зээлийг таван жилийн хугацаатай олгох ажлыг зохион байгууллаа. Сүүний боловсруулах үйлдвэрүүдийг түүхий эдээр тогтвортой хангах, сүүний чиглэлийн эрчимжсэн аж ахуйг дэмжих зорилгоор “Сүүний хөргөлтийн танк, цахилгаан хөдөлгөөнт саалтуур”-ыг хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр Мал хамгаалах сангаар дамжуулан олгож, эхэлсэн бөгөөд тэдний үйл ажиллагааг дэмжин ажиллаж байгаа.
-Алслагдсан орон нутгийн нөөцийг ашиглах, сүүг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах талаар ямар ажил хэрэгжүүлж байна?
-Алслагдсан орон нутагт ашиглагдахгүй байгаа сүүний нөөцийг бүрэн ашиглах импортыг орлох, экспортод чиглэсэн дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжин хөгжүүлэх зорилгоор “Монгол драй милк” ХХК-тай хамтран “Монгол хуурай сүү” төслийг хэрэгжүүлж байгааг онцлоё. Төслийн хүрээнд орон нутагт эхний ээлжид 2017 онд Хөвсгөл аймгийн Их-Уул суманд нэг үйлдвэр бүрэн ашиглалтад орсон. 2018 онд Хэнтий аймгийн Баянхутаг суманд үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийг угсарч суурилуулан, өнгөрөгч дөрөвдүгээр сарын 1-нд ашиглалтад орлоо. Мөн Дорнод аймгийн Баян-Уул, Баяндун сум, Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумдад тавдугаар сард хуурай сүүний үйлдвэр ашиглалтад орсон. Өнгөрөгч есдүгээр сард Хөвсгөл аймгийн Галт сум, Говь-Алтай аймгийн Эрдэнэ сумдад үйлдвэр ашиглалтад орсон. Дараагийн 16 сумдын үйлдвэрийн барилгын ажил болон дэд бүтцийн ажил явагдаж байна.
-Махны экспортын өнөөгийн байдлын талаар танилцуулахгүй юу. Ер нь эскпортын эрхтэй хэдэн үйлдвэр байна?
-Өнгөрөгч аравдугаар сарын мэдээгээр 27.2 мянган тонн мах, 16.0 мянган тонн дулааны аргаар боловсруулсан махан бүтээгдэхүүн, нийт 43.2 мянган тонн тус тус экспортолсон нь Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт дэвшүүлсэн 50.0 мянган тонн мах, махан бүтээгдэхүүн экспортлох зорилтын 86.4 хувьд хүрсэн үзүүлэлт гэж дүгнэлээ. Мөн мах, махан бүтээгдэхүүний экспортын аравдугаар сарын дүн мэдээгээр дулааны аргаар боловсруулсан махан бүтээгдэхүүний экспорт дээд хэмжээндээ хүрснээс гадна анх удаа дөрвөн төрлийн мах экспортод гаргасан. Махны экспортын зах зээлийн хувьд, ОХУ-ын транзит зөвшөөрлөөр БНСВУ-ын чөлөөт бүсэд 955 тонн үхрийн мах, БНХАУ, ОХУ, Казакстан, Япон улсад нийт 22.5 мянган тонн адууны мах, Иран, БНСВУ, Малайз улс болон Хонконгд 3.8 мянган тонн хонь, ямааны мах тус тус экспортолсон. БНХАУ-д мах, махан бүтээгдэхүүн экспортлох эрх бүхий үйлдвэр давхардсан тоогоор 38, ОХУ-д мах, махан бүтээгдэхүүн экспортлох эрхтэй үйлдвэр давхардсан тоогоор 29, Вьетнам улсад дулааны аргаар боловсруулсан хонь, ямаа, үхрийн мах экспортлох эрхтэй үйлдвэр давхардсан тоогоор дөрөв байна. Махны экспортын зах зээлийг төрөлжүүлэх, экспортыг дэмжих зорилгоор Узбекстан, Хонконг, Европын холбоо, Саудын Араб, Кувейт, Малайз, Ливан, БНСУ зэрэг орны холбогдох байгууллагуудтай идэвхтэй яриа хэлцэл хийж байгаа.
Л.Сайнаа