Манай улсад 155 мянга гаруй оюутан бий. Үүний 20.3 мянга нь магистр, 4.3 мянга доктор, 130.5 мянга нь бакалаврын боловсрол эзэмшихээр суралцаж байна. Сүүлийн жилүүдийн дунджаас харахад, доктор, магиструудын 80-аас дээш хувь нь баталгаатай ажлын байртай. Гэтэл нийт оюутнуудын хамгийн их жинг эзэлж байгаа бакалаврын боловсролтнуудын ердөө 21.8 хувь нь төгсөөд мэргэжлээрээ ажиллаж чадаж байгаа нь дэндүү харамсалтай. Хайран мөнгө, дөрвөн жил, хөдөлмөр.
Дэлхий дахинд ахлах сургууль төгсөгчдийн 40-45 хувь нь коллежид элсэхийг зохистой харьцаа гэж үздэг. Гэтэл манай улсад эсрэгээрээ тогтмол нийт төгсөгчдийн 80 орчим хувь нь их, дээд сургуульд элсэж байна. Бидний жишээ авах дуртай АНУ-д гэхэд ахлах сургуулиа төгссөн хүүхдүүдийн 70 орчим хувь нь коллежид элсэн орж байна. Бид энэ харьцааг хадгалж чадахгүй бүгд “цагаан гартан” болохыг мөрөөддөгөөс мэргэжилтэй боловсон хүчний асар том дутагдалд орж, 40 мянган ажлын байр эзэнгүй байна.
Ур чадвар нь байвал Монголдоо төдийгүй дэлхийд ч өрсөлдөх боломж МСҮТ-ийнхэнд бий
Сүүлийн үед МСҮТ-үүдэд жилд дунджаар 36 мянга хүүхэд суралцаж байгаа. Төгсөгчдийн 70 гаруй хувь нь ажлын байраар хангагддаг гэсэн тоон үзүүлэлт бий. Хөдөлмөрийн зах зээлд өндөр эрэлттэй эдгээр мэргэжилтнүүд ажлын байр хайх бус, ихэвчлэн суралцах хугацаандаа ажлын байртай болж байна. Өөрөөр хэлбэл, “цагаан гартнууд” ажил хайж, мухардалд орж байхад, МСҮТ-ийн төгсөгчид урилгаар ажиллаж байна. Өрлөгийн ангийнхан л гэхэд суралцах хугацаандаа 3-4 удаа үйлдвэрлэлийн дадлага хийдэг. Энэ үеэрээ нийт суралцагчдын 80-90 хувь нь ажлын байртай болдог байна. Мөн техникчээр төгсөөд инженер хийж байгаа хүмүүс ч олон байгааг энэ салбарын багш нар онцлон ярьдаг. Ур чадвар нь байвал зөвхөн монголдоо төдийгүй бусад улс оронд ч хэрэгтэй хүн болох боломж МСҮТ төгсөгчдөд байна. Жишээ нь монголчуудын олноор ажиллахыг зорьдог БНСУ-д мэргэжлийн гагнуурчны эрэлт их, цалин өндөр. Мөн Японд барилга, сувилахуйн чиглэлийн мэргэжилтэн гадаадаас авахаар хууль хүртэл батлаад байна. Мэргэжилтэй ажиллах хүчин Америк, Австралид ч шаардлагатай байгаа тул гаднаас ажиллах хүчин авахаар болсон мэдээллийг та бид авсаар байгаа. Эдгээр улсуудад мөн л үсчин, тогооч зэрэг үйлчилгээний ажил эрэлт ихтэй байдаг. Тэдний шаардлагыг хангах, ур чадвартай мэргэжилтнүүдийг монголын МСҮТ-үүд бэлтгэх бүрэн боломж бий. Үүний сонгодог жишээ нь Дэлхийн ур чадварын тэмцээнд манай мэргэжилтнүүд оролцож, шагналт байрт орж эхэлсэн явдал юм. Хамгийн сүүлийн тэмцээн болох АНЭУ-ын Абу Даби хотноо болсон тэмцээнд зургаан төрөлд оролцож, гагнуурын төрөлд оролцогч Ж.Жанлав-Ойдов тусгай байрын шагнал хүртсэн. Тэрээр тус тэмцээний хамгийн хүнд даалгавар болох даралтат сав гагнах даалгаврыг арав орчим цагийн дотор амжилттай гагнасан. Энэ савыг 60 хүртэлх баарын хүчээр ус шахаж шалгадаг. Тиймээс савны битүүмж сайн байх ёстой. Тэр энэ даалгаврыг амжилттай гүйцэтгэж чадсан учир монголын номер нэг татвар төлөгч “Оюутолгой” ХХК-д урилгаар ажиллаж байна. Энэ бол Техник, технологийн политехникийн коллежоос амьдралаа өөрчилсөн залуусын төлөөллийн нэгэн түүх. Түүнтэй мөр зэрэгцэн энэ тэмцээнд эх орноо төлөөлж оролцсон Ц.Мягмарсүрэн Эмиратын сүлд шонхор шувууг богино хугацаанд амжилттай өрж, сантехникийн оролцогч Ц.Долгормаа нарын үүсгүүрээр хүйтэн ус халаах систем суурилуулж, мужааны төрөлд оролцогч Н.Эрдэнэмөнх Дубайн дарвуул хэлбэрт цамхагийн 2D, индрийн хийцийн 3D ажлыг гүйцэтгэсэн гээд тэд ур чадвараа дэлхийд харуулж, өөрсдийн бахархам түүхийг бүтээсэн.
Үүний адилаар өөрийн ур чадвараа үнэлүүлж амжилттай яваа олон залуус бий. Тэдний нэг бол Завхан аймгийн “Тосонгийн хийц” ТББ-ын тэргүүн Д.Энхбат.
Д.Энхбат: Герман, Арабд гэрээ худалдсан
-Би Үйлдвэрлэл, урлалын политехникийн коллеж дүүргэж, Завхан аймгийн Тосонцэнгэл суманд монгол гэр болон гэрийн тавилга үйлдвэрлэж байна. Би энэ хийцээ “Тосонгийн хийц” гэж патентжуулаад байгаа. Бүтээлээ монголдоо худалдахаас гадна Герман, Арабын улс руу цөөн тооныг худалдаалсан. Бидэнд энэ зах зээлд өргөн боломж бий. Миний бүтээлээс дэлхийн онлайн худалдааны “Алибаба” сайтад тавих хүртэл боломж байгааг Харвардын их сургуулийн төгсөгч, эдийн засагч Б.Дөлгөөн илтгэлдээ онцолсон нь надад их урам өгсөн.
Мөн МИАТ-ын Техник, үйлчилгээний хэсгийн гагнуурчин Л.Ганцоожийг онцолж болно.
Л.Ганцоож: Дараагийн зорилт минь олон улсаас онгоцны гагнуур хийх эрх авах
-“Би мэргэжилдээ хайртай. Гагнуур хийж байгаа хүнийг харахад оч үсрээд л сүртэй, өвөрмөц байдаг. Ялангуяа орой харахад сайхан. Би анх МИАТ-д ажилд орохдоо онгоцнуудаа ялгадаггүй их будилдаг байсан. Өөрийнхөө гагнуур хийсэн онгоцыг харах их сайхан байдаг. Анх онгоцнуудаа ялгалгүй их будилдаг байсан. Харин одоо агаарт нисэж байхад нь ч танина шүү дээ. МИАТ-ын бүх онгоцонд гагнуур хийсэн. Дараагийн зорилт минь олон улсаас онгоцны гагнуур хийх эрх авахаар ажиллаж байна.
Өнгөрсөндөө бид чадсан, харин одоо
Социализмын үед ТМС төгссөн залуусын 90 шахам хувь нь ажлын байртай болж байсан юм билээ. Одоо энэ тоо багассан ч ерөнхийдөө 70 орчим хувьтай байдаг гэж албаныхан хэлдэг. Манай улсын эдийн засгийн өсөлт өндөр байсан 1970-1980 онд бидний эцэг эх, эмээ өвөө ихэнх нь цахилгаанчин, гагнуур, өрлөг, оёдол, тогооч гэх мэт нарийн мэргэжил эзэмшиж байсан. Үүний үр дүнд өмсөх гутал, хувцас, идэх хоол гээд бүхнийг дотооддоо бид үйлдвэрлэж, түүгээр ч барахгүй гадны улсууд руу экспортолж байсан. Өнөөдөр мөрөөдөл болсон энэ зүйлийг бид өнгөрсөндөө хийж чадсан. Энэ түүчээг үргэлжлүүлж, тал газрыг барилгажуулж, харанхуй байшинг гэрэлтүүлж, ус, дулаантай болгож, амтат хоол, гоёмсог хувцас бүтээж, бий болохын ундарга болсон МСҮТ-ийг зорьж, “супермэн” шиг эрэлттэй нэгэн болж, Мэргэжил сургалт үйлдвэрийн төв, политехникийн коллежуудад сурцгаая.
С.Энхзаяа
Сэтгэгдэл (16)