Өмгөөллийн тухай хууль болон түүнийг дагалдан гарсан хуулиудад тавьсан Ерөнхийлөгчийн хоригийг УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэж хүлээн авах боломжгүй хэмээн үзсэн юм. Ингэснээр өмгөөлөгчид өөрийн гэсэн зохицуулах эрх зүйтэй, бие даасан холбоотой болсон юм. Хууль санаачлагчдын зүгээс хуулийн төсөл батлагдсанаар Их Хурлаас эрх зүйн шинэтгэлийн хүрээнд баталсан Эрүүгийн багц хуулиудтай нийцэж, гэрч, хохирогчийг хамгаалах хамгаалалтын арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд гарч буй хууль тогтоомжийн давхардал, хийдэл, зөрчил арилж хуулийг нэр мөр хэрэгжүүлэх боломж бүрдэхээс гадна Өмгөөлөгчдийн холбоо байгуулсан нь Хуульчдын холбооны үйл ажиллагаанд нөлөөлөхгүй гэж үзэж буй. Харин Хуульчдын ххолооноос “бие даасан Өмгөөллийн хууль гэдэг нэртэй хууль гарчвал зохицуулагдаад, баталгаатай болж, сайжирна гэх нь үндэслэлгүй. Бүх хууль хүний эрхийг хэрэгжлүүлэх бодит боломж бүхийхамгаалсан, оролцогчийн үүргийг тодорхойлсон, хийдэл, давхардалгүй, тодорхой, ойлгомжтой зохицуулалтууд байх нь л чухал” гэсэн юм. Мөн зарим өмгөөлөгчдийн зүгээс өмгөөлөгчид рүү чиглэсэн хууль болж чадаагүй талаар хэлж байна. Бид уг асуудлын талаар хуульчдын байр суурийг хүргэж байгаа билээ. Ингээд Өмгөөллийн тухай хууль болон үүнтэй холбоотой бусад асуудлаар өмгөөлөгч Б.Баярмагнайгаас тодруулснаа хүргэе.
-Өмгөөллийн тухай хуульд тавьсан Ерөнхийлөгчийн хоригийг УИХ хүлээн авах боломжгүй гэж үзлээ. Өмгөөлөгчдийн зүгээс уг хуулийн талаар өөр өөр байр суурь илэрхийлж байна. Таны хувьд ямар байр сууртай байна вэ?
-Өмгөөллийн тухай хууль байх нь зөв. Гэхдээ процессын хууль байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, өмгөөлөгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцохдоо ямар эрх, үүрэг, баталгаагаар хангагдах зэргийг нарийвчилж оруулах ёстой. Гэтэл Өмгөөллийн тухай хуул нь өмгөөлөгч рүү чиглэхээс илүү өмгөөллийн байгууллага руу чиглэсэн органик хууль болсон байна лээ.
-Өмгөөлөгчдийн холбоо гэх шинэ байгууллага байгуулагдлаа. Тэгэхээр өмгөөлөгчид давхар харьяалалтай байна гэсэн үг үү?
-Монголын үндэсний бөхийн холбоо хоёр хуваагдсан асуудалтай адил Хуульчдын холбоо, Өмгөөлөгчдийн холбоон хооронд амаргүй байдал үүсэх нөхцөл байдал бий болоод байна. Улмаар дунд нь өмгөөлөгчид хохирч үлдэнэ шүү дээ. Түүнчлэн хоёр холбоонд давхар гишүүнчлэлтэй байх уу, нэг холбоондоо байх уу. Хоёр холбоонд харьяалагдлаа гэхэд давхар татвар төлөх эсэх асуудал үүснэ. Хоёрдугаарт, Өмгөөллийн тухай хуулиар Өмгөөлөгчдийн холбоо өмгөөллийн эрх олгох, хариуцлага тооцох зохицуулалттай. Ингэснээр өмгөөлөгч өмгөөлөгчдөө хариуцлага тооцно гэсэн үг. Гэвч өмгөөлөгч өмгөөлөгчдөө хариуцлага тооцох нь ашиг сонирхлын үр дагавар бий болж магадгүй гэж харж байгаа. Тухайлбал, нэг хэрэг дээр өмгөөлөгчид хоёр талд ажиллалаа гэж бодъё. Нэг тал нь өмгөөллийн эрх олгодог субъект. Хэрэв эрх олгодог субъект нь ялагдлаа гэж бодоход тухайн хэрэгт ялсан өмгөөлөгчтэй холбоотой гомдол холбоонд ирэхэд ашиг сонирхлын үүднээс хандах эрсдэл өндөр гэсэн үг. Уг нь Хуульчдын холбоо нь олон улсад байдаг мэргэжлийн холбоо шүү дээ. Тиймээс Өмгөөлөгчдийн холбоо байх нь зохисгүй гэж үзэж байна. Учир нь Хуульчдын холбоонд Өмгөөлөгчдийн хороо гэж байдаг юм. Өмгөөллийн тухай хууль байж болох ч өмгөөлөгчтэй холбоотой процессын шинжтэй нөхцөл байдлыг тодруулж тусгах нь зөв.
-Тэгэхээр хуульд Өмгөөлөгчдийн нийгмийн баталгааг хангасан заалт тусгагдаагүй гэж ойлгож болох уу?
-Өмгөөллийн тухай хуульд өмгөөлөгчдийн нийгмийн баталгааг хангасан заалт түлхүү орох болов уу гэж ойлготол эсрэгээрээ байгууллагын тухай хуулийн заалт их орсон байсан. Мөн уг хуульд өмгөөлөгчдийн нийгмийн даатгалын асуудал, нөхөж төлж болох талаар тусгах болов уу гэж харж байлаа. Тухайлбал, Шүүхийн тухай хуульд шүүгч албан үүргээ гүйцэтгэж яваад эрүүл мэнд, амь насаараа хохирох асуудал гарвал даатгалаас нь нөхөн олгох байдлаар зохицуулж өгсөн байдаг. Гэвч Өмгөөллийн тухай хуульд өмгөөлөгчдийн нийгмийн баталгааг хангасан заалт байхгүй байна. Уг хууль ирэх хоёрдугаар сараас эхлэн хүчинтөгөлдөр мөрдөгдөж эхэлнэ.
Уг нь Хуульчдын холбоо байгуулагдсан цагаасаа хойш ихээхэн ололттой байсан. Шүүгч, прокурор, өмгөөлөгчдийн өргөн хүрээтэй шүү дээ. Мөн холбооны хагас нь шахам өмгөөлөгчид байдаг. Тиймээс цаашид Хуульчдын холбоо татан буугдахыг ч үгүйсгэхгүй.
- Уг нь өмггөөлөгчид өөрсдийн гэсэн хууль, эрх зүйн орчинтой, хамгаалалттай боллоо гэж баярлаж байсан. Гэвч өмгөөлөгч рүү чиглэсэн хуулийн заалт бага байна гэлээ. Хуулийн гол зорилго нь юу юм бэ?
-Тийм. Энэ хууль Өмгөөлөгчдийн холбоог л амилуулах зорилготой болсон гэж харж байна. Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд өмгөөлөгчийн эрх, үүргийн талаар зааж өгсөн байдаг. Өмгөөлөгч рүү чиглэсэн нэг ч заалт нэмээгүй.
-Хуулийн төслийг боловсруулахад хуульчдаас тодорхой санал авдаг шүү дээ. Тухайлбал, таны хувьд ямар санал хүргүүлсэн бэ?
-Хуульчдаас санал авсан. Тухайлбал, миний хувьд өмгөөлөгчийн нийгмийн баталгаатай холбоотой санал хүргүүлсэн боловч аль нь ч ороогүй. Дээр дурдсанчлан хуулийн гол зорилго нь өмгөөлөгчдийн нийгмийн баталгааг хангах, процессын хууль байгаагүй.
-Өмгөөлөгчдийн холбоо байгуулах шаардлага юу байв гэж та харж байна вэ?
-Бүлэг хүмүүсийн эрх ашигтай холбоотой юм болов уу гэж харж байгаа. Түүнээс биш өмгөөлөгч нарт тийм ч хүртээмжтэй биш.
Б.Лхам
Сэтгэгдэл (1)