Өмгөөллийн тухай хууль энэ сарын 1-нээс мөрдөгдөж эхэлсэн. Уг хуулийн хэрэгжилттэй холбогдуулан өмгөөлөгчдийн зүгээс Хуульчдын холбоо цаашид үйл ажиллагаа тогтвортой явуулж чадах эсэх болон давхар татвар төлөх нөхцөл байдал руу шилжин орж байгаа талаар тухайн үед багагүй шүүмжлэл дагуулж байсан. Тэдний хэлж байгаагаар Өмгөөллийн хууль байгууллагыг тодорхойлсон биш процессын шинжтэй хууль байх ёстой талаар санал нэгтэй байгаагаа удаа дараа хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан мэдэгдэж байсан юм. Тэгвэл дээрх хууль хэрэгжилттэй холбогдуулан өмгөөлөгчдийн татварын асуудлыг хэрхэн зохицуулах болон холбогдох бусад асуудлаар УИХ-ын гишүүн Л.Мөнхбаатараас тодрууллаа.
-Өмгөөллийн тухай хуулиар бие даасан холбоо байгуулахаар болсон. Гэвч хуульчдын зүгээс уг холбоог байгуулах шаардлагагүй байсан гэсэн байр суурийг илэрхийлж байгаа. Энэ асуудалд ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Өмгөөллийн холбоо 80 жилийн түүхтэй. Өөрийн гэсэн хууль, эрх зүйн зохицуулалттай байсан ч Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль батлагдсанаар 2014 онд хүчингүй болсон байдаг. Хуульчдын эрх зүйн байдлын тухай хуулиар энэ байгууллага бүлэг байсныг бие даасан хууль болгон улмаар энэ оноос эхлэн өмгөөлөгчид дахин өөрийн гэсэн хууль, эрх зүйн орчинтой болж байгаа юм. Өмгөөллийн хууль батлан гаргах зайлшгүй шаардлага байсан уу гэвэл байсан. Гэхдээ хуульчдын хэлээд байгаа бие даасан холбоо байгууллаа гээд Хуульчдын холбоо байхгүй болохгүй шүү дээ. Учир нь Хуульчдын холбоо байгуулагдсан цагаасаа хойш дэвшилтэт олон зүйл авчирсан нь үнэн. Цаашид Хуульчдын эрх зүйн байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар үр дүнтэй хэлбэрээр зохион байгуулах нь зүйтэй гэж үзэж байна.
-Тухайн үед өмгөөлөгчид хоёр холбоонд татвар төлөх асуудал яригдаж байсан. Энэ асуудлыг хэрхэн зохицуулсан бэ?
-Өмгөөллийн тухай хуулийн дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд энэ асуудлаар Засгийн газарт үүрэг болгосон. Нэгдүгээрт, Хуульчдын эрх зүйн байдлын тухай хуулийг боловсруулах, хоёрдугаарт, татварыг давхцуулахгүй байх талаар зохион байгуулалт хийж оруулах үүрэг өгсөн юм. Тиймээс хуульчид нэг татвар төлнө гэж ойлгож болно. Харин хоёр холбоо ямар зохицуулалтаар авах эсэх нь байгууллага хоорондын асуудал.
-Өмгөөлөгч өмгөөлөгчийнхөө эрхийг хасдаг, хариуцлага тооцдог байх нь зөв үү. Будлиан орох вий гэж өмгөөлөгчид сэрэмжилж байсан?
-Хуульчдын холбооны хүлээдэг чиг үүргийн нэг нь хуульчдад хариуцлага тооцох юм. Энэ асуудал нь өөрөө маргаан дагуулдаг. Хуульчийнх нь хувьд шүүгч, прокурор энэ холбоонд байдаг. Тухайлбал, шүүгч, прокурорт хариуцлага тооцоод хуульчийн гэрчилгээг нь хүчингүй болголоо гэж бодъё. Гэтэл шүүгч, прокурор болох анхны үндсэн шалгуур нь хууль байх ёстой. Тиймээс ойлгомжгүй нөхцөл байдал үүссэн юм. Үүнтэй адил өмгөөлөгчдөд ч ялгаагүй мөн л ийм асуудал үүссэн хэрэг. Үүнийг шийдэхийн тулд бие даасан хууль гаргасан гэж ойлгож болно. Нөгөөтээгүүр, процесс үйл ажиллагаа нь эрүүгийн болоод иргэний шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулиар болон бусад дагаж мөрдөх хуулиар зохицуулагдаад явна. Байгууллага дотооддоо хариуцлага тооцох нь тухайн байгууллагын өөрсдийнх нь л бүрэн эрх. Тиймээс энэ агуулгаараа цааш явах ёстой.
-Улс төрийн намуудын зүгээс намын санхүүжилтийг шилэн болгох ёстой гэсэн асуудлыг хөндөж байна. Ирэх хаврын чуулганаар Улстөрийн намын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж амжих болов уу?
-Улс төрийн намын тухай хуульд томоохон өөрчлөлт орох ёстой. Хуулийн төсөл боловсруулагдаад явж байгаа. Үндсэн хуульд улс төрийн намтай холбоотой өөрчлөлт хийгдсэн. Тиймээс Үндсэн хуульдаа нийцүүлж өөрчлөлтүүд хийх ёстой. Өнөөдөр улстөрийн намын санхүүжилтийг тодорхой болгохоос эхлээд гишүүнчлэл, хариуцлагыг тодорхой болгох шаардлага бий. Учир нь нам хариуцлага хүлээдэггүй ганц субъект болчхоод байна. Эрх мэдэлд хүрэхийн тулд оролцоо нь өндөр байдаг ч эргээд хариуцлага хүлээх нь тун бага. Эдгээрийг тодорхой болгох өөрчлөлтийг хийнэ. Харамсалтай нь хаврын чуулганаар амжихгүй байж магадгүй гэж харж байна.
Б.Лхам