Өнөөдөр битүүний өдөр. Монгол зон олон түмэн энэ өдөр идээ, шүүсээ дэлгэж, айл хотлоороо битүүлэхийн зэрэгцээ хүчит бөхөө шимтэн үздэг сайхан уламжлалтай билээ. Тиймээс сар шинийн барилдаан буюу Бага наадамд хоёр удаа түрүүлж, нэг удаа үзүүрлэж олон түмнээ уухайлуулж байсан Агваансамдангын Сүхбаттай түүний бөхийн талбарт туулж өнгөрүүлсэн замналыг нэхэн ярилцсан юм. Тэрбээр өдгөө их спортоос хөндийрч улс төрийн замналыг сонгосон ч гэлээ энэ л өдөр зүлэг ногоон дэвжээ юугаан нэхэн санаж, сэтгэл гэгэлздэг гэдэгт итгэнэм. Тиймээс түүнтэй хэсэгхэн хором ч атугай улиран одсон дурсамжийг сөхөхийг хүсэхэд “Ард иргэд яаж хүлээх авах бол гэдэгт санаа зовж л байна шүү” гэснээр бид ярилцсан юм. Ингээд УИХ-ын гишүүн А.Сүхбаттай цөөн хором хөөрөлдснөө хүргэе.
-Өнөөдөр битүүний өдөр. Цагаан сар, Улсын баяр наадам дөхөхөөр танд бусдаас өөр мэдрэмж төрдөг болов уу гэж боддог юм. Энэ утгаараа нэг зодогломоор санагдах үе гарах уу?
-Хариулахад хэцүү асуулт байна. Би нэгэнт сонголтоо хийсэн. Энэ утгаараа л хүлээж авдаг гэхэд болно. Цагаан сар, наадам гэдэг агуу их өвөг дээдсийн бидэнд үлдээсэн өв соёл. Өөрөөр хэлбэл, муу бүхнээ ардаа үлдээж, сайн, сайхан бүхнийг ярилцдаг билгэдлийн баяр. Энэ баяртай хамт ёс суртахуун, хүмүүжлийн сургалт давхар явж байдаг. Тиймээс наадам, цагаан сар гэдэг монголчуудын нүүдлийн соёл иргэншилтэй аугаа их ард түмэн байгаа гэдгийг мэдрүүлдэг бахархлын том баяр гэж боддог.
-Жил бүр л үзүүр, түрүүний таамаглал гардаг. Та олон жил үзүүр, түрүүнд үлдэж байсан. Энэ жил хэн гэдэг бөх олон түмнийг баярлуулах бол?
-Би жин, хүчийг бус мэх, ухааныг голчилж барилддаг хүн. Тиймээс хэн авхаалж самбаатай, хэн шинэ мэх сурсан, хэн сайн бэлтгэл сургуулилттай бөх түрүүлнэ.
-Сүүлийн үед бөхийн жудгийн талаар их ярих боллоо. Бөх хүн ямар жудагтай байх ёстой вэ?
-Бөх, тамирчин хүн байна гэдэг том дэг сургуулиар орж боловсорсон хүн байдаг. Ах захаа хүндлэх, эрэмбэ дараагаа барих, ард түмэн, найз нөхдөө хүндлэх гээд их олон зүйлд суралцсан хүнийг бөх хүн гээд байгаа юм. Малчин хүн мянган мэргэжлийн эзэн гэдэг шиг бөх ч нэлээн олон мэргэжлийн эзэн. Энэ утгаараа монгол төр ариун байхад монгол бөх цэвэр ариун, ёс жудагтай байх нь багагүй хувь нэмэр оруулна гэж боддог. Учир нь Монгол эрчүүдийн сүлд хийморь бөхдөө оршдог. Бөхчүүд цэвэр ариун байх юм бол Монголын төр цэвэр ариун байна гэдэгт шууд итгэдэг.
-Гэхдээ бөхчүүдийг цолны найраа хийдэг нь нэгэнт ил болчихсон. Ийм байхад хүртэл та энэ үгэндээ итгэнэ гэж үү?
-Энэ бол яах аргагүй бөхчүүдийн алдаа. Тухайн цаг үед нь тасалж чадаагүй удирдлагын, том цолтой бөхчүүдийн алдаа. Ер нь настан буурлууд нь залуу үеэ яаж хүмүүжүүлдэг билээ. Хүүхэд үгэнд орохгүй, ааш нь эвдрээд байвал нэг сайн аашлуулаад, ташуурдуулсан байхад болохгүй байгаа зүйл нь үргэж, хийморь орж, гялалзаад байдаг шүү дээ .Түүн шиг энэ ёс уламжлал алдагдсаны гэм гарч байгаа нь энэ.
Монгол бөхчүүд ард түмнээсээ уучлалт гуйна гэж боддог. Учир нь “цолны найраа хийсэн, допингийн асуудалд нэр холбогдсон, уран барилдааныг боймилсон (шуудагны барьц), бид 17 жил хэрүүл маргаантай явж байна биднийг уучлаарай” гээд уучлалт гуйх байх аа. Нөгөөтэйгүүр цолоо авч чадаагүй бөхчүүддээ хүндэтгэл үзүүлж нутаг орноор нь явж тэр хүмүүсээ алдаршуулах, эргээд ах дүүд нь хүндэтгэл үзүүлэх байх.
-Алдаагаа одоо яаж засах юм бэ?
-Ажил хөдөлмөр, үйлсээрээ засна.
-Монгол бөхийн дэвжээг та юу гэж тодорхойлох вэ?
-Би түрүүн хэлсэн. Би бөх хүн толгойгоороо барилддаг гэж хэлэх дуртай. Монголчуудын гайхамшигтай арга мэх, ухаан нь бөхдөө шингэсэн байдаг. Бөхчүүд бол ард түмний нэг хэлтэрхий. Та бидний дотор үндэсний спортоо дэмждэг улс зөндөө бий. Алдаа бол нийтлэг байгаа. Засах ёстой. Сайн хэлүүлсэн ч, муу хэлүүлсэн ч монголчуудын нэр гарна. Тиймээс алдаагаа дор бүрнээ ойлгож ухаарах хэрэгтэй. Бөх гэхээр тусдаа хүн байдаг юм биш. Бид баярладаг, гомддог. Бусадьтай адил цусан зүрхтэй улс шүү дээ.
-Та яагаад улс төрийг сонгосон юм бэ. Таны сонголт бөх сонирхогчдыг ихээхэн гонсойлгосон?
-Бөхийн том цолтон байна гэдэг нийгэмд үйлчилдэг хүнийг хэлж байгаа юм. Олон нийтэд үйлчилдэг хүн. Адил төстэй тал нь энэ. Би өмнө нь энэ ажлыг хийж байсан юм шиг санагддаг. Би 15 наснаасаа хойш барилдсан. Өнөөдрийг хүртэл ард түмнийхээ дунд яваа. Тэднээсээ огт хөндийрөөгүй. Тиймээс ард түмний төлөө үйлчлэх, тэдэнд санаа зовох, сайн сайхны төлөө ухаанаа чилээх ийм л төөрөгтэй хүн юм байна гэж өөрийгөө бодох болсон.
-Хамгийн сүүлд хэзээ бөхийнхөө дэвжээн дээр гарав. Мөн сүүлд хэзээ зодог шуудгаа өмссөн бэ?
-Зун бүр л өмсдөг.
-Бэлтгэл хийдэг гэсэн үг үү?
-Бэлтгэл хийдэг. Ер нь байнгын бэлтгэлтэй байдаг. Тэгж байж улсын цолтой бөхчүүд эрүүл мэнд, зүрхээ хамгаалдаг.
-Таны залуу бөхчүүдэд захидаг зүйл?
-Бөхийн эрдэм мэхэндээ гэдэг. Монгол бөхийн тэр олон сайхан, уран мэх олныг сурах хэрэгтэй. Миний хувьд Монголын ард түмэн, залуу бөхчүүд, бөх сонирхогчиддоо өртэй хүн гэж өөрийгөө боддог. Олон сайхан шагналыг авлаа, энэ нэр хүндийг эзэмшиж амсаж явна. Тиймээс намайг хүндэлж хайрладаг энэ хүмүүст эргээд ямар бэлэг барих вэ хэмээн өөрөөсөө байнга асууж явдаг. Би ард түмний хайр буяныг хариулж чадсан уу, биеэ зөв авч явж чадсан уу, би хэдэн залуу бэлдсэн бэ, миний ажлын үр дүн гарч байна уу гээд өөрөөсөө байнга асуудаг.
Р.Хишигжаргал
Сэтгэгдэл (4)