Арлын Япон улс 127 сая гаруй хүн амтай. Үндэсний спорт нь сүмо. Манайхаар үндэсний бөх. Ялгаатай нь, үндэсний бөхөд зөвхөн монголчууд барилдах бичигдээгүй хуультай байдаг бол сүмогийн дэвжээнд орон, орны төлөөлөл хүч сорих нь нээлттэй. Үүгээр 1500 жилийн түүхтэй сүмогийн холбоо өдгөө мэргэжлийн гэсэн тодотголоо улам тодруулж, хөгжлийн шинэ шатанд гарахаар хичээж явна. Гэвч жүдогийн татамид “хаан”-ы хэмжээнд үнэлгээтэй японууд үндэсний спорт болсон сүмогийнхоо дэвжээнээ гялалзаж, гялтайсан амжилтгүй л явна. Эсрэгээрээ Хэйсэй эриний их ёкозүна гэсэн хүндтэй алдрын эзэмшигч нь тэд биш монголчууд байж тэр хэрээрээ сүмогийн хөгжлийг тодорхойлж байна.
Өдгөө мэргэжлийн сүмод 13 орны нийт 634 бөх хүч сорьж байгаа тухай тоо баримт бий. Тэдгээрээс 24 нь Монгол. Үүний хоёр нь ёкозүна. 2004-2007 оныг хүртэл Асашёорюү Д.Дагвадорж сүмогийн дэвжээн дээрх цорын ганц ёкозүна байсан бол энэ тоо 10 жилийн хугацаанд Хакухо, Харумафүжи, Какүрюү нараар эгнээгээ тэлж гурав дахин өссөн нь энэ.
Үүнээс сүмогийн түүхэнд урд хожид үзэгдэж байгаагүй олон амжилтыг гаргаж, өнөөг хүртэл хэний ч яваагүй замаар өөрийн мөрийг гаргаж, түүхээ бичиж яваа нь Хакухо М.Даваажаргал.
Энэ нь монгол хүн азтайдаа сүмогийн дэвжээг эзэгнээд байгаатай холбоотой биш. Харин сэтгэлийн хаттайдаа, сэтгэлгээний адтайдаа, гартаа бяртайдаа 1500 жилийн түүхтэй сүмогийн дэвжээг 10 гаруй жилийн турш ноёрхож, энэ хугацаанд дөрвөн ч ёкозүна төрсөн хэрэг. Тэдгээрийн тод төлөөлөл нь мэдээж М.Даваажаргал. 2007 оны тавдугаар сарын 30-нд 22 настайдаа Асашёорюү Д.Дагвадоржийн араас төрсөн Монголын хоёр дахь, гадаадын дөрөв дэх ёкозүна болж байсан тэрбээр Хару башед түрүүслнээр 42 дэх түрүүгээ хүртэж, хамгийн олон ялалт авсан бөхийн дээд амжилтыг шинэчлэн тогтоогоод байна.
Өмнө нь озэки Кайо 1988-2011 оны хооронд 1047 даваа авснаар дээд амжилтыг эзэмшиж байсан бол Хакухо 1120 болгон ахиулсан юм. Хакухогийн хувьд мэргэжлийн сүмод эвдэж чадаагүй гурван амжилт байсны хоёрыг нь энэ ондоо багтаан шинэчлэх зорилго тавьсан. Тэрбээр долдугаар сарын башёд Кайогийн амжилтыг ахиулсан нь энэ. Харин аварга цолтой хамгийн олон башёд барилдсан амжилтыг ёкозүна Китаноүми 63 башё дараалсан амжилтаар эзэмшдэг бол Хакухогийн хувьд Хару башёд зодоглосноор 70 дахь нь боллоо.
“Магадгүй” Хакухо 2020 он хүртэл сүмогийн дэвжээнээ зодогловол 1500 жилийн түүхтэй Японы үндэсний спортын хамгийн, хамгийн гэсэн тодотгол бүрийг эзэмшдэг цор ганц монгол хүн болохыг үгүйсгэхгүй.
Магадгүй гэдгийг зориуд хашилтад хийсэн нь шалтгаантай. Юу гэхээр саяхан Хакухо М.Даваажаргалын оролцсон “Монгол тулгатны 100 эрхэм” нэвтрүүлэгтэй холбоотой. Сүмогийн их аваргын энгийн хэрнээ, хүн бүрийн сэтгэлийн утсыг хөндсөн уг нэвтрүүлэг улс төрийн халуунд дуниартаж, үзэх юмгүй болтлоо цангасан үзэгчдийн ярианы сэдэв болж, айл бүрийн хойморийг чимэх болсоор хэд хонов. Монголоос Япон, Японоос Монгол тэгээд Хэнтий аймаг гээд үргэлжлэх сценари бүхий нэвтрүүлгийн агуулга бүхэлдээ монголчуудын сэтгэлд дотно туссан нь дамжиггүй. Гэхдээ нэвтрүүлгийн үеэр Хакухо М.Даваажаргал аваргын амнаас хэд хэдэн удаа хөнгөн гунигтай үг унасан нь зодог тайлах тухай байлаа.
Бадмаанямбуугийн Бат-Эрдэнэ хэмээх монгол бөхийн босоо аварга, Бавуугийн Лхагвасүрэн хэмээх их найрагчтай ярилцах үеэр тэрээр “Болдог бол өнөө маргаашгүй зодог тайлчихмаар л байна” гэсэн арлын Японыг доргиосон их аваргын зүгээр ч нэг цээжнээсээ гаргасан үг биш гэдэг нь ойлгомжтой.
Харин сүмо хэмээх мэргэжлийн талбарт туулж өнгөрүүлсэн он жилүүд нь аваргыг элээсээр, эцэст нь ийм бодолд автуулсан гэлтэй. Гэхдээ 2020 оны Токиогийн олимпийн наадмын Монгол Улсын элчээр томилогдсон болохоор тэрхүү бодлоо өнөөдөртөө таягдан хаяж, тэсвэр хатуужил дундуур явахаа тэрээр битүүхэндээ хэлнэ лээ. Дээрээс нь, 1964 оны Токиогийн олимпийн дэвжээнээ түүний аав дархан аварга, олимпийн мөнгөн медальт Жигжидийн Мөнхбат хэмээх эрхэм гарч байсан учраас түүнээс 56 жилийн дараа Монгол Улсын элчээр оролцох нь түүний эрхэм зорилго гэдгийг хүүгийн хувиар хэлсэн юм. Ингэхдээ энгийн нэг элч бус сүмогийн их аваргын хувиар оролцох нь 2020 он хүртэл зодог тайлахгүй байх шалтгаан гэдгийг тэрээр нэг бус удаа тодотгосон.
Гэхдээ аваргын энэ үг нэвтрүүлгийн гол агуулга байсангүй. Харин “Өглөөний хөх луу” нэрээрээ сүмогийн ертөнцийг доргиож, чичрүүлж, бас чимж асан 68 дахь их аварга Асашёорюү Д.Дагвадорж Хакухог иргэншлээ солих зайлшгүй шаардлагатай гэдгийг нэвтрүүлгийн төгсгөлд тодотгосонд оршиж байв. Монгол хүн сүмогийн ертөнцөд дэвжээний ояката буюу өөрийн дэвжээтэй болохын тулд заавал тухайн улсын иргэн байх шаардлагатай нь Японы, энэ спортын яаж ч баллуурдаад арилашгүй дүрэм. Яг ийм шаардлагын хүрээнд хамгийн анх Кёкүтэнхо Н.Цэвэгням иргэншлээ сольж түүний замналаар Токитэнкү А.Хүчитбаатар явсан нь саяхан. Харин энэ удаад сүмо хэмээх 15 зууны түүхтэй мэргэжлийн спортын тод өнгө нь болж, түүхийг нь шинэчлэж бичиж яваа дархан аваргын хүү Хакухо иргэншлээ солих, солихгүй тухай аман ярианд Асашёорюү Д.Дагвадорж цэг тавьсан хэрэг. Магадгүй зодог тайлах бодолтой байгаа ч Токиогийн олимпид Монголын ёкозүнагийн хувиар оролцох хүсэлтэй буйгаа нэг бус удаа илэрхийлсэн Хакухогийн үгийн учиг үүнд байж болох. Ямар ч байсан аавыгаа болон монголчуудаа төлөөлөх чин хүсэл эрмэлзлэл нь түүнийг зодог тайлах хараахан болоогүйг өдөр бүр “сануулах” болсныг нэвтрүүлгийн үеэр хэлсэн Хакухогийн үг бэлхнээ гэрчлэх мэт.
Гагцхүү Токиогийн олимпийн дараа Монголын домог болсон нэгэн агуу хүчтэний хүү Наран улсын иргэн болох нь цаанаа л хөнгөн гуниг төрүүлэх шиг.
Хамгийн гол нь, монголчууд бид амархан баярладаг шигээ амархан гуньж гутардаг гэмтэй. Цаашлаад тэрхүү гуниг гутрал нь бусдыг хараан зүхэх, шүүмжлэх аястай болж өөрчлөгдөх нь хурдан. Тийм байлаа ч хувь хүний үзэл бодлыг шүүмжилж, чичлэхээсээ илүүтэй хүндэтгэлтэй хандах нь бид бүгдийн сэтгэл зүрхнээсээ хайх эхний алхам билээ.
Г.Сонор
Сэтгэгдэл (10)