“Машинтай жагсагчид” хөдөлгөөнийнхөн Дорнод аймгийн Матад сумын иргэдийн хүсэлтээр тус аймагт ажиллаж буй. Учрыг сийрүүлвээс “Петрочайна Дачин Тамсаг” ХХК-тай холбогдох шүүхийн шийдвэр гараад даруй жил гаруйн хугацаа өнгөрсөн байхад нийгмийн хариуцлагаа ухамсарласан гэрээ байгуулаагүй юм байна. Мөн газрын тос олборлох явцад ус их хэмжээгээр ашигладаг бөгөөд гэрээнд заагдсан квот нь дууссан зэрэг олон асуудал байгааг тус хөдөлгөөний зохицуулагч Б.Цэгмэд хэлсэн юм.
Манай улс “Петрочайна Дачин Тамсаг” ХХК-ийн олсон орлогоос нь дөнгөж 20 хувийн л ашиг авдаг байна. Тиймээс бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг Монголын талд “ашиггүй” байгуулсан учраас уг асуудлыг Засгийн газрын онцгой анхаарах шаардлагатайг мөн хэллээ. Ингээд уг асуудлаар “Машинтай жагсагчид” хөдөлгөөний зохицуулагч Б.Цэгмэдтэй ярилцсанаа хүргэе.
-“Машинтай жагсагчид” хөдөлгөөнийхөн автозам ашигласны татварыг тав дахин нэмэгдүүлэх шийдвэрийг эсэргүүцсэн хөдөлгөөнд нэгдэж, иргэдийн талд шийдвэр гаргуулж байсан. Энэ мэт эсэргүүцлийн жагсаал, цуглаанаас гадна нийгмийг сайн сайханд уриалан дуудахад ч гэсэн та бүхний оролцоо их бий гэж хэлж болно. Тухайлбал, цагдаагийн байгууллагаас хэрэгжүүлсэн “Дураараа биш ээ, дүрмээрээ” зэрэг үйл ажиллагаанд идэвхийлэн оролцож байсан. Гэхдээ үүнд нэг асуудал бий. Аливаа иргэний хөдөлгөөн, төрийн бус байгууллагын цаад санхүүжүүлэгч хэн бэ гэдэг асуудал. “Машинтай жагсагчид”-ыг хэн санхүүжүүлдэг юм бэ?
-Яг энэ, тэр гээд хэлчих санхүүжүүлэгч байхгүй. Энэ үнэн шүү. Бидэнд иргэд өөрсдөө дэмжлэг үзүүлдэг. Иргэдийн өгсөн хандив, тусламжийн мөнгөөр хулдаасан хэвлэл, шатахуун зэрэг шаардлагатай зүйлдээ зарцуулдаг. Манай санхүүжилт харьцангуй ил тод. Тухайн үйл ажиллагаа явуулж байгаа орон нутгийн иргэд ч байдаг юм уу. Эсвэл дээрх үйл ажиллагааг сэтгэлэээрээ дэмжсэн иргэд хандив өгдөг. Төсвийн талаарх зарцуулалтыг өөрийн цахим хуудсаараа дамжуулан иргэдэд мэдээллэдэг.
-Улстөрчид хандив өгдөг үү?
-Ямар ч улстөрчөөс хандив авч байгаагүй. Иргэд санаж байвал, Сэлэнгэ аймагт хятадуудад олгоод байсан 300 га газрыг эргүүлж авсан. Энэ үед Сэлэнгийн иргэд эхний удаа очиход 500 мянган төгрөг, дараагийн удаад нэг сая төгрөг өгсөн. Мөн Сүхбаатар аймагт гурван уурхай хаах талаар тэмцсэн. Тус аймгийн иргэдийн зүгээс бидэнд 1.5 сая төгрөг хандив босгож өгсөн. Энэ мэт иргэдийн хандив босгож өгсөн мөнгөөр үйл ажиллагааны зардал, байр хоолондоо зарцуулдаг. Түүнээс биш улстөрчдөөс нэг ч мөнгө авч байгаагүй.
-Жилд хэдэн удаа санхүүжилтээ тайлагнадаг юм бэ?
-Яг тогтсон хугацаа гэж байдаггүй. Дансны хуулгаа аваад тэдэн төгрөг орж ирсэн, ийм, ийм зүйлд зарцуулсан гээд баримтаа харуулдаг. Нэг их мөнгө байдаггүй болохоор тайлан тавих хэцүү зүйл биш л дээ. Нэг удаагийн акцад дунджаар 400-500 мянган төгрөг орж ирдэг.
-Та бүгдийн оролцсон акц бүр амжилттай дуусдаг. Гэхдээ оролцох акцдаа ямар нэг цензурь тавьдаг уу. Яаж сонгодог юм бэ?
-Хандсан иргэн бүрт туслахыг хичээдэг. “Энэ үйл ажиллагаа чинь таалагдахгүй байна” гэдэг ч юм уу, сонгож хийдэг акц гэж байхгүй. Тухайн нутгийн иргэд асуудлаа хэлээд хамтарч ажиллахыг хүсвэл очиж үйл ажиллагаа явуулдаг. Үүний нэг жишээ нь 2019 оны сүүлчээр яригдсан нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нэмэх асуудлыг тууштай эсэргүүцсэний үр дүнд Засгийн шийдвэрийг буцаалгасан шүү дээ.
-“Машинтай жагсагчид” хөдөлгөөнд албан ёсны бүртгэлтэй хэчнээн гишүүн байдаг вэ?
-Бүртгэлтэй 30 орчим хүн бий. Үйл ажиллагаа явуулахдаа гишүүн тус бүрээс 30 мянган төгрөг цуглуулж, шаардлагатай зүйлд ашигладаг. Бусад иргэдийн хувьд зар хараад ирдэг юм билээ. Бид өөр өөрийн гэсэн ажил, мэргэжилтэй. Манай хөдөлгөөний тэргүүнийг н.Очир гээд монгол гэр урлаж, борлуулдаг залуу бий. Миний хувьд хөдөлгөөний зохицуулагчаар ажиллахын зэрэгцээ тавилгын үйлдвэрлэлийн бизнестэй. Мөн удирдах зөвлөлийн гишүүн н.Зоригоо хулдаасан хэвлэлийн бизнес эрхэлдэг. Албан ёсны гишүүдээс 2-3 хүн л автомашинаараа халтуур хийдэг юм. Ихэнх нь интернетийн хүргэлт зэрэг өөр өөрсдийн гэсэн жижиг бизнестэй.
-Үйл ажиллагаа явуулахдаа МАХН болон улс төрийн зарим жижиг намуудтай хамтардаг гэж сонссон?
-Жагсаал хийхэд зарим нь ажилтай гээд ирдэггүй. Энэ утгаараа аливаа акцад үндсэн бүртгэлтэй иргэдээс 20 гаруй нь оролцдог. Мөн бусад төрийн бус байгууллага, жижиг нам, бүх хөдөлгөөнүүд бидэнтэй хамтардаг гэхээр нэмэгдээд 50, 60 гаруй машинтай цуглардаг.
-Шатахууны үнийг бууруулах талаар та бүгдийн хийсэн акц амжилттай болж, үнийг бууруулж чадсан. Салбарын сайдын зүгээс шатахууны үнийг ирэх долдугаар сар хүртэл буюу сонгууль өнгөртөл барина гэж мэдэгдэж байсан. Гэвч чанаргүй шатахуун нийлүүлэгдэж байгаа талаар шүүмжлэл бий. Мэргэжлийн байгууллагаас газар дээр нь шалгахаар илэрдэггүй гэдэг. Та үүнийг юу гэж бодож байна вэ?
-Бид шатахууны чанар дээр анхаарч, акц өрнүүлэх гэж байгаа. Маш их хэмжээний “хуурамч” шатахуун гаалиар татваргүй орж ирж байна. Тиймээс бид ийм шатахуунд татвар тавь гэдэг шаардлага хүргүүлж, жагсана.
-Гаалийн хяналт шалгалтаар “хуурамч” бензин оруулах боломжтой гэж үү?
-Бидний авсан тооцоо судалгаагаар 150 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий ийм шатахуун татваргүй орж ирсэн байна лээ. Тиймээс гаалиар орж ирж байгаа ийм шатахуунд онцгой албан татвар тавихыг шаардах юм. “Машинтай жагсагчид” нэг талаар төрөөс гаргасан зарим шийдвэр иргэдийг хүнд байдалд оруулж байгааг эсэргүүцэж жагсдаг бол нөгөө талаасаа зөв зүйлийг дэмжих, нэмэгдүүлэх шаардлагатай гэдэг дээр дуу хоолойгоо хүргэдэг.
-Дорнод аймагт өрнүүлж байгаа та бүгдийн эсэргүүцлийн гол зорилго юу юм бэ. “Петрочайна Дачин Тамсаг”-ийн олборлолтын үйл ажиллагаа хэсэгчлэн зогсоосон гэж сонссон. Энэ үйл ажиллагааг явуулснаар хоёр улсын хооронд байгуулсан бүтээгдэхүүн хуваах гэрээтэй харшлахгүй юу?
-Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээнээс илүүтэй Монгол Улсын Ашигт малтмал газрын тосны тухай хуульд тухайн орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа компаниуд нийгмийн хариуцлагын гэрээг байгуулсан байх ёстой. Гэтэл тус компани уг гэрээг байгуулалгүй явж ирсэн. Тиймээс нийгмийн хариуцлагын гэрээ байгуулахыг шаардаж байгаа. Уг нь 2019 оны нэгдүгээр сарын 3-нд нийгмийн хариуцлагын гэрээгээ байгуулах шүүхийн шийдвэр гарсан байдаг. Гэвч жил гаруйн хугацаа өнгөрөхөд гэрээгээ байгуулаагүй учраас нутгийн ард иргэд бидэнд хандсан юм.
Сумын зүгээс “Петрочайна Дачин Тамсаг”-аас жилд хоёр тэрбум орчим төгрөг авъя гэхээр компанийн зүгээс жилийн 15 мянган ам.доллар өгье гэж хэлсэн гэсэн. Өдрийн нэг сая орчим ам.долларын борлуулалтын орлоготой компани нэг өдрийнхөө орлогыг л хоёр суманд өгчихвөл болно шүү дээ. Түүнээс биш сарынх нь орлогийг нэхээгүй.
-Манай улс “Петрочайна Дачин Тамсаг”-тай бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ байгуулахдаа газрын тосны хэдэн хувийг эзэмших талаар тусгасан нарийн тоо танд бий юү?
-Засгийн газар хоорондын бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр “Петрочайна Дачин Тамсаг”-ийн 20 орчим хувь нь ногддог. Зөвхөн ашгийнх нь шүү. Гэтэл тус компани нь цэвэр ашиг дээрээ өөрсдийн хятад компанийг тээвэрт явуулах замаар өндөр ашиг хүртэж байна. Уг нь нийт олборлолтоос 20 хувийг нь манай улс авдаг бидэнд ашигтай. Гэтэл гэрээгээ байгуулахдаа хулхидуулчихсан байхгүй юу. Яг л Оюутолгой шиг гэх юм уу даа.
-Яг тодорхой хэлэхгүй юү?
-Тухайлбал, газрын тос олборлоход зардал гэж нэг юм гарна даа. Олборлосон бүтээгдэхүүнээ зараад, олсон орлогоосоо энэ зардлаа хасаад үлдсэн хэсэг буюу цэвэр ашиг гээд байгаа зүйлээсээ 20 хувийг нь манай улсад өгдөг гэсэн үг. Гэтэл Петрочайна Дачин Тамсаг” олборлолтын, үйл ажиллагааны зардлаа хэд л бол хэд өсгөж хэлж болно шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, 100 орчим литр түлш олборлолоо гэхэд 40 литрийг нь зардалд гээд 60 литр шатахуун зарсан мөнгөний 20 хувийг бидэнд өгдөг гэсэн үг. Яг үнэндээ үйл ажиллагааны зардалд 40 литрийг зарцуулсан гэж хэн батлах юм бэ. Энэ мэтээр манай улс луйвардуулж байна.
Дорнод аймгийн Матад суманд өнөөдөр сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг гэх юм байхгүй. Бүх барилгууд нь хуучирчихсан. Үүнд онцгой анхаарал хандуулах ёстой. Засгийн газар ч анхаарах хэрэгтэй. “Алтыг нь аваад, авдрыг нь хаядаг” шиг ард түмнийг хаячихаж болохгүй биз дээ.
-Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Л.Оюун-Эрдэнэд шаардлага хүргүүлнэ гэсэн. Ямар шаардлага хүргүүлэх юм бэ?
-Ордыг ашиглахад тээвэрлэлтэд нэг ч хятад жолооч явуулахгүй байх. Хоёрдугаарт, монгол ажилчдын ажиллаж, амьдрах таатай орчин бүрдүүлэх. Мөн сум орон нутагтаа нийгмийн хариуцлагын гэрээ байгуул гэдэг ерөнхий шаардлага тавьж байгаа. Компанийн зүгээс нутгийн иргэдийг босоод ирэхээр үйл ажиллагаагаа зогсоосон. “Машинтай жагсагчид”-ын зүгээс Матад суманд нэг гэр, Халх гол суманд нэг барьж нутгийн залуучуудын автозамыг хүчээр хаасан.
-Усны квот нь дууссан гэж ярьж байсан. Энэ үнэн үү?
-Гэрээнд заасан хэмжээнээс нь хэтрүүлж ашиглаж байгаа юм билээ. Өөрөөр хэлбэл, хөрсний усыг аваад 2000 метр гүнд шахан даралтын зөрүүгээр газрын тос гаргаж ирдэг. Үүндээ маш их ус ашигладаг. Энэ нь байгаль орчинд хор хөнөөлтэй учраас өөр технологийг ашигла гэдгийг шаардаж байгаа. Жагсагчдын зүгээс эхний ээлжинд компанийг ядаж сумтайгаа гэрээгээ байгуул гэдгийг шаардсан. Уг нь Засгийн газрын хийх ёстой ажил шүү дээ. Гэтэл өнөөдөр Засгийн газар хүчгүй, сул дорой, хэн нэгний халаасанд орсон байдалтай байна.
-УИХ болон орон нутгийн сонгуулийн хаяа ойртлоо. Зарим хүмүүс сонгуульд өрсөлдөхөө албан ёсоор илэрхийлсэн бол зарим нь нууцхан шиг сонгуульд бэлтгэж, янз бүрийн акц өрнүүлж байна. Таны хувьд сонгуульд өрсөлдөх үү?
-“Машинтай жагсагчид”-аас сонгуульд өрсөлдөх сонирхолтой нэг ч хүн байхгүй. Намуудаас манай намд нэр дэвшээч, ийм албан тушаал, байр суурь өгий гэсэн олон санал ирдэг, одоо ч ирсээр байгаа. Энд нэг зүйлийг би хэлье. Бид сонгуулийн төлөө ажиллаагүй. Зүгээр л эх орондоо амар тайван сайхан амьдармаар байна. Бид өөрсдийнхөө болон ард иргэдийнхээ төлөө дуу хоолойгоо нэгтгэн хүргэж байгаа жирийн л нэг залуучууд шүү дээ.
-Та бүгд маш олон акц өрнүүлж байсан талаар дээр дурдсан. Гэвч зарим иргэдийн зүгээс “Бас л хэн нэгний гар, хөл байх”, “Шоу хийж байна” зэрэг шүүмжлэл бий. Энэ талаар юу гэх вэ?
-Бид бусдын гар, хөл болж байсан удаа байхгүй. Нийгэмд тулгамдаж байгаа асуудалтай санал нийлж, тэмцэл өрнүүлж байгаагаас өөр зүйлгүй. Бидний өнөөдрийг хүртэл хийсэн, хийхээр төлөвлөсөн ажилд ямар ч улстөрч оролцоогүй гэдгийг баттай хэлье. Хэн нэгний эрх ашгийг хангахын төлөө биш өөрсдийнхөө эрх ашгийг хангахын төлөө тэмцдэг.
Б.Лхам
Сэтгэгдэл (18)