Монгол Улсын гуравдахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр өнгөрсөн долоо хоногт нэгэн мэдээлэл хийсэн нь УИХ-ын 2024 оны 58 дугаар тогтоол Монгол Улсыг 10 сая долларын алдагдалд оруулах эрсдэлтэй байгаа тухай байсан юм. Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн тогтоолын төслийг шинэ жилийн баярын өмнөхөн, бүхний анхаарал суларсан үед УИХ-аар баталсан нь санаатай үйлдэл хэмээн тэрбээр мэдэгдсэн.
Төрийн тэргүүн асны хэлсэн энэхүү тогтоолын нэр нь Монгол Улсын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газар хооронд Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хэрэгжүүлэх хэлэлцээрийг байгуулахад баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай.
2024 оны арванхоёрдугаар сарын 25-нд Засгийн газрын өргөн барьсан уг тогтоолын төслийг УИХ яаралтай горимоор хэлэлцээд өргөн барьснаас нь ердөө хоёр хоногийн дараа баталсан байдаг юм. Тогтоолыг баталсан эл өдрийн хуралдаанд оролцсон УИХ-ын гишүүдээс 68 нь дэмжсэн бөгөөд 65.4 хувийн саналаар Монгол Улсын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газар хооронд Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хэрэгжүүлэх хэлэлцээрийг байгуулахад баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай тогтоол батлагджээ.
Тогтоолын 4 дэх хэсэгт “Гашуунсухайт-Ганцмод чиглэлийн төмөр замын тээврийн багтаамж, эдийн засгийн үр өгөөжийг хангах зорилгоор нүүрс худалдах, худалдан авах урт хугацааны гэрээний үнийг тогтоохдоо “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн урт хугацаатай байгуулсан гэрээний нөхцөл, үнийн аргачлалыг жишиг болгож, гэрээний хугацааг хэлэлцээ хийж эхэлсэн хугацаатай уялдуулан 16 хүртэл жилээр тогтоох” гэснийг Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр Тавантолгойн нүүрсийг дахиад 16 жил “Чайна энержи”-д 50 ам.доллараар өгөх гэрээ хэмээж байгаа юм. Үнэхээр ч энэ заалтад дурдагдсан гэрээний үнийг тогтоох “Эрдэнэс Тавантолгой”-н урт хугацааны гэрээний нөхцөл, үнийн аргачлал гэдэг нь 2011 онд Сү.Батболдын Засгийн газрын байгуулсан “Чалко”-той хийсэн гэрээг хэлснээс өөр юу ч биш гэдэг нь тодорхой буй юм.
Энэ тогтоолын 5 дахь заалтаар Гашуунсухайт-Ганцмод чиглэлийн төмөр замын тээврийн хүчин чадал, эдийн засгийн үр өгөөжийг хангах зорилгоор нүүрс худалдах, худалдан авах гэрээний дагуу нийлүүлэх нүүрсний хэмжээг 2025-2027 онуудад тус бүр таван сая тонн, 2028-2029 онд тус бүр зургаан сая тонн, 2030 оноос эхлээд жил бүр 20 сая тонноос бууруулахгүй, “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн уурхайн олборлолтын төлөвлөгөөтэй нийцүүлэн нийлүүлнэ хэмээн заасан байдаг.
Эндээс тооцож үзвэл 16 жилийн турш 250 сая тонн нүүрсийг “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн урт хугацаатай байгуулсан гэрээний нөхцөл, үнийн аргачлалыг жишиг болгож “Чайна Энержи”-д нийлүүлэх эрхийг нь УИХ тухайн үеийн Засгийн газар буюу тодруулбал Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газарт олгожээ гэсэн үг. Монголын Засгийн газруудын хийсэн хамгийн муу гэрээгээр нэрлэгддэг “Эрдэнэс Тавантолгой”-“Чалко”-гийн гэрээний дагуу коксжих нүүрсийг тонн тутмыг 50 ам.доллараар нийлүүлдэг гэхээр дахиад 16 жилийн турш 250 сая тонн нүүрсийг энэ үнээр хил холболтн төмөр замын гүүрийн бүтээн байгуулалтыг хийх “Чайна Энержи”-д өгөхөөр болсон гэсэн үг л дээ.
Эндээс л Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярын хэлээд байгаа 10 сая ам.долларын алдагдал гарч ирж байгаа юм. Биржийн өнөөгийн ханшаар нэг тонн коксжих нүүрс 90 ам.доллар байгаа ч “Чалко”-гийн гэрээг жишиг болгоно оо гээд заасан учраас 50 ам.доллараар нийлүүлэх л үүрэгтэй болчихож байгаа. ҮҮний зөрүү 10 сая ам.доллар буюу 35 их наяд төгрөг! Ийм тогтоолын төслийг хэлэлцэх үед УИХ-ын гишүүн Ц.Энхтүвшин нарын хэдхэн гишүүн “Хятадын талын эрх ашгийг хангасан ийм төсөл Засгийн газар оруулж ирснийг нүүрсний том хулгай явах гэж байгаа юм биш биз хэмээн хардаж байна” гэх зэргээр шүүмжилж байжээ. Гэсэн ч шинэ он гарахын өмнөхөн Засгийн газрын өргөн барьсан Монгол Улсын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газар хооронд Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хэрэгжүүлэх хэлэлцээрийг байгуулахад баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай тогтоолын төслийг яаралтай горимоор хэлэлцэн батлав.
Ийм тогтоолыг УИХ-аар батлуулж чадсан Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газар, Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан 2025 оны хоёрдугаар сарын 14 буюу хайрын баярын өдрөөр БНХАУ-ын Харбин хотноо нэгэн гэрээнд гарын үсэг зурсан нь “Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр зам, нүүрсний худалдаа, Тавантолгойн нүүрсний уурхайн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх хамтын ажиллагааны тухай Монгол Улсын Засгийн газар болон БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр” байв.
Нэгэнт УИХ-аас эрхээ авчихсан Засгийн газар энэхүү хэлэлцээрийн дагуу гурван түвшний баримт бичиг байгуулахаар Хятадын талтай тохиролцсон байдаг. Эхнийх нь Харбин хотноо байгуулсан дээрх Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр, хоёрдугаарх нь ажлын хэсгийн түвшинд талуудын байр суурийг харуулсан протокол, сүүлийнх нь Компани хоорондын гэрээнүүд. Протоколыг мөн л Харбин хотноо байгуулж, баталгаажуулсан бөгөөд компани хоорондын гэрээг дээрх байгуулсан хэлэлцээрийг УИХ-аар соёрхон баталсны дараа байгуулахаар тохирсон байдаг юм.
Ингээд УИХ-ын хаврын чуулганы нээлтээр буюу 2025 оны гуравдугаар сарын 17-ны өдөр Л.Оюун-Эрдэнийн Харбинд байгуулсан хэлэлцээрийг УИХ-аар соёрхон батлуулах хуулийн төслийг өргөн барив. Төслийг өргөн барьснаас 10 хоногийн дараа УИХ соёрхон баталсан юм. Ингээд Харбины ярианы дагуу Компани хоорондын гэрээнүүдийг байгуулах эрх Засгийн газарт албан ёсоор нээгдсэн гэсэн үг. Үүний дагуу гэрээнүүд хийгдэж 2025 оны тавдугаар сарын 14-нд Гашуунсухайт-Ганцмод төмөр замын бүтээн байгуулалтын нээлтийг хийв. Энэ нээлт дээр Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн хэлсэн нэг үг анхаарал татдаг.
Тэрбээр, “ТОМ ТӨСЛИЙГ ХӨДӨЛГӨНӨ ГЭДЭГ ӨӨРӨӨ ТОМ ЭРХ АШГИЙГ ХӨНДӨНӨ ГЭСЭН ҮГ” хэмээж байлаа. Гашуунсухайт-Ганцмодын хил холболтын төмөр зам гэдэг том төслийн хожигч нь уг нь Монгол Улс байх ёстой юм.
А.Болдбаатар
