Улс төрд түүх давтагдах нь бий. Санаж байгаа бол Ардчилсан хувьсгалын үр дүнгээр шинэ Үндсэн хуулиа баталж, хүчин төгөлдөр мөрдөж эхэлсэн 1992 оны сонгуулиар тухайн үеийн МАХН 70 суудлыг авч байв. Зах зээлийн нийгэмд шилжээд удаагүй, нийтээрээ картын бараанд шилжсэн энэ үед төр, нийгмийн зүтгэлтэн П.Жасрайг 17 дахь Ерөнхий сайдаар томилж байлаа.
Өөрөөр хэлбэл, шинэ цагийн Монголын анхны Үндсэн хуулийн дагуу томилогдсон Ерөнхий сайд нь П.Жасрай байсан хэрэг.
П.Жасрай гуайн тухай үр хойч нь бичиж, тэмдэглэн үлдээсэн “Миний өвөө” номонд “Ерөнхий сайдын албыг хүлээн авахад 1990 оноос эхлэн эдийн засаг жил тутам унан, арван жилээр ухарсан. Инфляци жилийн 320 хувьд хүрсэн. Санхүүжүүлж чадаагүй зардал тухайн үеийн ханшаар 160 сая төгрөг, гадаад өр 115 сая доллар болж, лангуу хоосорч, иргэд картаар бараа авдаг болсон байв. Энэ үед хар гоймон, шороон давснаас өөр зүйл лангуун дээр байхгүй байсан даа. П.Жасрай гуайн кабинет үнэ ба гадаад валютыг чөлөөлж, хувьчлалыг эрчимжүүлж, ОУВС-гийн Стэнд бай хөтөлбөрт хамрагдсанаар энэ бүх хүндрэлээс гаргаж, 1996 оны хавар гэхэд улсын санд 5,5 тонн алттай, 120 сая ам.доллартай байснаар барахгүй, одоо ч яригддаг “алдарт” үгийг хэлсэн юм.
“ИЙМ ШИЙДВЭРТЭЙ АРГА ХЭМЖЭЭ АВЛАА. ГАШУУН Ч ГЭСЭН ЭНЭ ЭМ ЭДИЙН ЗАСГИЙГ САЙЖРУУЛНА. ҮҮНИЙ ДАРАА ХОНГИЛЫН ҮЗҮҮРТ ГЭРЭЛ ХАРАГДАНА” гэж хэлжээ.
Хонгилын үзүүрт гэрэл харагдана, яваад очтол Жасрай зогсоно гэх мэтээр хошигнодог “хонгилын үзүүрт гэрэл харагдана” гэдэг үг ийн дэлгэрчээ. Их тооцоотой. Энгийн байдлыг эрхэмлэдэг хүн байж. Конторт нь засвар хийе гэхэд “Зардал их гарна” гээд хавьтуулаагүй юм гэдэг” хэмээн хожим дурсан бичжээ.
1992 оны долдугаар сарын 21-нд байгуулагдсан П.Жасрайн Засгийн газар Ерөнхий сайдын орлогч Ч.Пүрэвдорж, Монгол Улсын сайд бөгөөд Ерөнхий сайдын дэргэдэх Үндэсний хөгжлийн газрын дарга Ч.Улаан, Байгаль, орчны сайд З.Батжаргал, Барилга, хот байгуулалтын сайд Ц.Дамиран, Батлан хамгаалахын сайд Ш.Жадамбаа, Гадаад харилцааны сайд Ц.Гомбосүрэн, Зам, тээвэр, холбооны сайд Р.Сандалхан, Сангийн сайд Д.Даваасамбуу, Соёлын сайд Н.Энхбаяр, Түлш, эрчим хүчний сайд Б.Жигжид, Худалдаа, үйлдвэрийн сайд Ц.Цогт, Хууль зүйн сайд Н.Лувсанжав, Хүн ам зүйн бодлого, хөдөлмөрийн сайд Э.Гомбожав, Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд Ц.Өөлд, Шинжлэх ухаан, боловсролын сайд Н.Өлзийхутаг, Эрүүл мэндийн сайд П.Нямдаваа, Геологи, эрдэс баялгийн сайд Д.Цогбаатар гэсэн бүтэц, бүрэлдэхүүнтэй ажилласан байдаг.
Үүнээс хойш, түүнээс цааш ардчиллыг “тунхаглаж” ирсэн АН-ын шошготой М.Энхсайхан, Ц.Элбэгдорж, Ж.Наранцацралт, Р.Амаржаргалын Засгийн газрыг 1996-2000 онд эмхлэн байгуулж, Н.Энхбаяр, Ц.Элбэгдорж, М.Энхболд, С.Баяр, С.Батболд, Н.Алтанхуяг, Ч.Сайханбилэг, Ж.Эрдэнэбат хүртэл Ерөнхий сайдыг томилж, тодорхой хугацаанд ажиллажээ.
Гагцхүү 1992 онд баталсан Ардчилсан Үндсэн хуулийн хүрээнд байгуулж асан П.Жасрай гуайн Засгийн газраас хойшхи 28 жилийн хугацаанд дахин шинэ дүрмээр явах хууль зүйн боломжийг хэрэгжүүлэх боломж У.Хүрэлсүхэд иржээ.
1996-2000 онд сөрөг хүчин явсан МАН-ын Бүлгийн болон Намын даргаар ажиллаж байгаад удаахь сонгуульд нь үнэмлэхүй олонхи буюу 72 суудалтай болгоход голлох нөлөө үзүүлсэн хүн нь мэдээж Н.Энхбаяр. Түүнээс хойш эсвэж, хамтарч явсаар 2016 оны сонгуульд дахин 65 суудалтай болгосон нь М.Энхболдын гавьяа.
Н.Энхбаярын даргалдаг МАХН-ыг МАН-аас салгаж харах боломжгүй шиг 2000, 2016 оны сонгуулийн ялалтыг тухайн үеийн дарга нараас холдуулах нь өрөөсгөл.
Харин 2016 онд үзүүлсэн Намынхаа амжилтыг бататгаж, С.Баяраас хойш хоёр дахь удаагаа өөрөө Ерөнхий сайд, Намын даргаар улиран ажиллах хувь тохиол нь У.Хүрэлсүхийнх байв. Ялгаатай нь, 2019 оны арваннэгдүгээр сард баталж, өнгөрсөн тавдугаар сарын 25-наас хүчин төгөлдөр мөрдөж эхэлсэн Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн хүрээнд танхимаа бүрдүүлэх боломж нь мөн л түүнийх болж байна. Хуульд заасны дагуу Ерөнхийлөгч Х.Баттулгатай зөвшилцөхөөр хүргүүлсэн Засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүний прогзноз парламентад өргөн барьснаар ил болох учиртай.
Түүний дараа танхимынхаа сайд нарыг томилж, чөлөөлөх, огцруулах эрх нь У.Хүрэлсүхэд Үндсэн хуулиар нээгдэнэ.
Хамгийн гол нь, зах зээлийн нийгэмд шилжиж, шинэ Үндсэн хуулиа баталсан 1992 онд П.Жасрайг намынх нь удирдлагууд Ерөнхий сайдад нэрийг нь дэвшүүлэн томилуулж, Ерөнхий сайдаар ажиллуулж байсан шиг коронавирусийн цар тахлаас үүдсэн эдийн засгийн агшилт, төсвийн орлогын тасралттай амаргүй цаг үед У.Хүрэлсүх гүйцэтгэх засаглалын тэргүүнээр улиран ажиллахаар болж байна. Цар тахлаас үүдсэн хөл хорио, хориг арга хэмжээний нөлөөнд төсвийн орлогын голчлон бүрдүүлэгч хувийн хэвшлийн үйл ажиллагаа доголдож, эдийн засаг 10.7 хувиар агшсан нь араасаа олон сөрөг үр дагаврыг дагуулах болсон.
Ирэх оноос төлж эхлэх дараалсан бондын төлбөрүүд ч үүнд "нэмэр" болох нь тодорхой.
Ардчилсан Үндсэн хуулийн хүрээнд анхны Засгийн газрыг байгуулах "үүрэг"-ийг П.Жасрай гуайд ногдуулж байсан бол Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн хүрээнд танхимаа байгуулах эрхийг У.Хүрэлсүхэд олгосон нь энэ.
Г.Эрхэс
Сэтгэгдэл (7)