“Бадрах энержи” ХХК Дорноговь аймгийн Улаанбадрах суманд ураны олборлолтны үйл ажиллагаагаа тун удахгүй албан ёсоор эхлүүлэхээр төлөвлөж байгаа талаар бид өмнө нь мэдээлсэн билээ. Хэрэв тус компани нь үйл ажиллагаагаа явуулаад эхэлбэл Дорноговьчууд төдийгүй Монгол Улсын ирээдүйд сөргөөр нөлөөлнө гэдгийг нутгийн иргэд мэдээлж, эсэргүүцэл илэрхийлээд байгаа билээ. Энэ талаар “Эвийн хүч, эх нутгийн төлөө” ТББ-ын тэргүүн Б.Хөхөөтэй ярилцлаа.
-Та бүхэн хэзээнээс эхэлж ураны хор хөнөөлийн эсрэг тэмцэж байна вэ. Тэмцлийн гол шалтгаан нь юу байв?
-Би Дорноговь аймагт төрж, өссөн нутгийн унаган хүүхэд. Их ноён хутагтын өлгий нутгийн ард түмэн уранд хордож, байгаль дэлхийг минь “Бадрах Энержи” гэх Франц улсын компани сүйтгээд, шүүрэн шанага болгож байхад дуугүй хараад сууж үнэндээ тэвчээгүй. Тиймээс 2017 оны 12 дугаар сараас эхлэн тэмцлээ эхлүүлсэн. Ингэхдээ “Босоо хөх монгол” ТББ-тай хамтраад Ашигт малтмал газрын тосны газарт хандаж дээрх компанийн үйл ажиллагааг зогсоож өгөөч гэх хүсэлтийг гаргаж, шүүхэд хандсан. Гэтэл энэ асуудлыг шүүх хэлэлцэхгүй хойшлуулсаар байгаад өнөөдрийг хүрээд байна. Өчигдөр хүртэл Захиргааны хэргийн Давж заалдах шатны шүүх бидний гомдлыг хэрэгсэхгүй болголоо. Нийтийн эрх ашгийн төлөө тэмцэл хийж байгаа хүн заавал ТББ байгуулж байж, шүүхэд хандах эрхтэй байдаг юм билээ. Тиймээс “Эвийн хүч, эх нутгийн төлөө” ТББ-ыг байгуулж, шүүхэд гомдол гаргасан нь энэ.
-Та бүхэн орон нутгаасаа зургаан хөлтэй ямаа авч ирж олон нийтэд үзүүллээ. Энэ ч бас тэмцлийн нэг хэлбэр байх?
-Тиймээ. Бидэнд үнэндээ өөр сонголт байгаагүй. Дорноговьд мал мутацад орж, иргэд нь хордсоор байхад үүнийг хэн ч анхааралдаа авахгүй шүүх хүртэл хэлэлцэхгүй болохоор бид үүнээс өөр ямар тэмцэл хийх билээ. “Бадрах энержи” ХХК-ийн нөхдүүд Улаанбадрахад ажиллаж амьдарч байж, мутацад орсон мал огт үзээгүй гэж хэлдэг. Нүдэнд нь ил байгаа зүйлийг харахгүй байгаа болохоор бид энд авч ирж харуулж байгаа юм. Зургаан хөлтэй ямаануудаа. Дээрх компани нь 2012 оноос хойш туршилтын ажил явуулж байгаа. Харин өнөө маргаашгүй тууз хайчилж, албан ёсоор үйл ажиллагаагаа эхлүүлэх болчихоод байна. Туршилтын гэх ажил хийж байхад л энэ мэтээр хордож байхад үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулаад эхэлбэл ямар байдалд хүрэх нь тодорхой.
-Яагаад зөвхөн энэ компанийг шүүхэд өгөөд байгаа юм бэ?
-Улаанбадрах суманд үйл ажиллагаа явуулдаг ганцхан уул уурхайн компани байдаг нь онц аюултай ашигт малтмал олборлодог “Бадрах Энержи” ХХК. Энэ компани хүрээгээ тэлсээр өнөөдөр Монгол Улсын найман суманд газар ухаж байна. Хүмүүс ураны цацрагийн хор гэж яриад байгаа болохоос хүхрийн хүчил гэх аймшигтай хорыг газрын гүн рүү шахахад 126 нэр төрлийн химийн элемент мөн давхар урвалж орж газрын хүнд цацрагийн хор хөнөөл учруулж байгааг ярихгүй байгаад л хамаг учир оршиж байгаа юм. Говийн газрын гүний цэнгэг ус химийн урвалд орж улмаар өвс ургамал, мал амьтан, хүнд хүртэл нөлөөлж байна шүү дээ. Үүнийг зөвхөн бид хэлээд байгаа юм биш. Японы эрдэмтэд хүртэл Улаанбадрах сумын малын бааснаас дээж авч шинжлэхэд цацраг нь маш өндөр гарсан байсан.
-Хор хөнөөл нь малд нөлөөлж мутацад орж байна гэлээ. Үүнээс гадна хүнд нөлөөлсөн гэх мэт зүйл байгаа болов уу?
-Францчууд ямар аймшигтай клончлогч улс болохыг дэлхий мэдэж байгаа. Яг үүнтэй адилхан Францчууд Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумыг хөмөрсөн тогоон дотор гэдэг шиг суманд нь клончилж байна. Харин маргааш Монгол Улсыг клончлохыг үгүйсгэхгүй. Нутгийн жирийн нэг малчин өрх “Бадрах Энержи” ХХК-тай холбоотой ганцхан сөрөг зүйл ярихад л тэд нийгмийн бүх харилцааг нь гэрэл унтрааж байгаа юм шиг унтрааж чадаж байна. Ингэж л дарамтанд оруулж байна шүү дээ. Шуудхан хэлэхэд бидний амь нас өнөөдөр дээсэн дөрөөн дээр л байна. Бид газар шороо, ард түмнийхээ төлөө ингэж л тэмцэж байна.
-Та бүхний гаргасан “Бадрах Энержи” ХХК-тай холбоотой хэрэг ямар шалтгаанаар хойшлоод байдаг юм бол. Үүнийг жаахан тодруулахгүй юу?
-Бүх зүйл л ойлгомжтой. Манай улсын эрх баригчид “Бид ядуу буурай орон” гээд гадны улс орнуудаас мөнгө гуйгаад царай алдаад явдаг. Тэгэхээр Их наймын нэг болсон Франц улсын өмнө хүчин мөхөсдөж, мөнгө гуйдаг болохоороо л ард түмнээ хөсөр хаяж, тэдний өөдөөс дуугарч чадахгүй гөлөг болж байна гэж үзэж, хардаж байгаа юм. Угтаа бол онц байдал зарлах хэмжээнд хүрчихсэн асуудал шүү дээ. Гэтэл үе үеийн Засгийн газар, эрх мэдэлтэнүүд үүнд анхаарал хандуулахгүй, харин ч шүүх, хуулийн байгууллагад чиглэл өгөөд байна уу гэх хардлага төрж байгаа нь нууц биш.
-Нутгийн иргэд ийнхүү тэмцэж байхад орон нутгийн засаг захиргаанаас ямар нэгэн арга хэмжээ авдаггүй юм болов уу?
-Дорноговь аймгийн Засаг дарга асан Т.Энхтүвшин өнөөдөр УИХ-ын гишүүн болчихсон явж байна. Тэр хүн бол нутгийнхаа иргэдийн эсрэг гэмт хэрэг үйлдсэн нөхөр. Т.Энхтүвшин аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байхдаа төрийн тамгыг ашиглаж, хууль эрхзүйн чадамжгүй бичиг үйлдэж байсан байдаг. Үүгээр ч зогсохгүй жил бүр “Бадрах Энержи” ХХК-аас тэрбум тэрбум төгрөг авч байсан гэдэг нь шүүх хурлын үеэр ил болсон. Хурлын тэмдэглэл нь ч надад байгаа. Улаанбадрах сумын Засаг дарга н.Эрхэмболд, Зүүнбаян багийн Засаг дарга н.Ганзориг мөн л “Бадрах Энержи” ХХК-аас 905 сая төгрөг авсан нь АТГ-ын шалгалтаар нотлогдсон. Энэ хэргийг хуулийн байгууллага шалгаж байгаа. Дорноговь аймгийн “Хөгжлийн сан”-г шалгуулах хэрэгтэй байгаа юм. Тэнд л Дорноговийн удирдлагууд “Бадрах Энержи” ХХК хоёрын бусармаг зүйл нь нуугдаж байгаа гэдгийг ард иргэд бидэнд мэдээлдэг. Ер нь Дорноговийн удирдлагууд "Бадрах Энержи"-гээс мөнгө хүүлдэг болоод л дуугарч чадахгүй байна.
-Энэ сангийн ард ямар хүн байдаг гэж хардаж байгаа юм бэ?
-Дорноговь аймгийн “Хөгжлийн сан” гээчийн ард УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайханаас эхлээд аймаг, сум, багийн Засаг дарга гээд бүгд л холбоотой гэдэг нь ойлгомжтой. Би уг нь Б.Дэлгэрсайханы ангийн хүүхэд, УИХ-ын гишүүн болох гээд явж байхад нь хүртэл нутгийн зөвлөлд нь ажиллаж, дэмжиж байсан. Гэсэн ч өнөөдөр ард түмнийхээ төлөө ураны асуудлаас болоод хоёр салаа замаар явж байна. Эцсийн эцэст ард түмний дуу хоолой болох нь чухал болоод л тэр.
Б.Батчимэг
Сэтгэгдэл (8)