Тэгвэл 2022 оны улсын нэгдсэн төсвийг Засгийн газраас өргөн мэдүүлснээс хойш жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 15-аас өмнө ирэх жилийн төсвийн төслийг хэлэлцэж батлахаар заасан. Энэ дагуу ирэх оны төсвийн төслийг УИХ-аар хэлэлцэж байна. Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн төсвийг хэт өөдрөгөөр төсөөлсөн төсөв болсон гэж гишүүд дүгнэж буй бөгөөд урсгал, зардлаа хэмнэх гэж оролдсон ч хоёр яам, хоёр агентлаг нэмснээр төрийн албаны бүтэц данхайх, төсөв тэлэхэд нөлөөлж байгаа талаар гишүүд байр сууриа илэрхийлсээр буй юм.
Түүнчлэн Төсвийн тухай хуульд зааснаар Төрийн аудитын төв байгууллагаас ирэх оны төсвийн төсөлд хийсэн аудитын дүгнэлтээ хүргүүлээд байна.
Тодруулбал,
- Монгол Улсын 2022 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2023-2024 оны төсвийн төсөөлөлд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого 15,771.7 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 33.7 хувь, нийт зарлага 18,158.8 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 38.8 хувь, тэнцвэржүүлсэн тэнцэл 2,387.1 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий -5.1 хувьтай тэнцэж байгаа нь төсвийн тусгай шаардлагыг хангаж байна.
- Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийг 2010 онд баталж мөрдүүлснээс хойш 11 удаа төсвийн хүрээний мэдэгдлийг баталснаас нэгээс бусад жилд нь төсвийн хүрээний мэдэгдлийг тухайн жилийн төсөвтөө тааруулан өөрчилж ирсэн байна.
- Төсвийн тодотгол хийхдээ ТЕЗ -дын тухайн онд хэрэгжүүлэх хөтөлбөрийн хүрэх үр дүнгийн чанарын болон тоо хэмжээний үзүүлэлтэд өөрчлөлт оруулдаггүй нь төсвийн зарлага хөтөлбөрийн үр дүнтэй бүрэн уялдаагүйг харуулж байна.
- Дунд хугацааны хөгжлийн бодлогод нийцсэн, нотолгоо-үр дүнд суурилсан төсвийн төлөвлөлт, арга барилыг сайжруулж, урсгал болон хөрөнгө оруулалтын төсөвлөлтийн үйл явцыг бүрэн уялдуулах шаардлагатай байна.
- Хууль, эрх зүйн тодорхой зохицуулалтгүйгээс онцгой албан татварыг электрон тамхинд ногдуулах боломжгүй байна.
- Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн газрын тосны үйлдвэрлэлийн дайвар бүтээгдэхүүн, керосиныг онцгой албан татвараас чөлөөлөх тухай хуулийн төслийг 2021 оны 10 дугаар сарын 06-ны өдрийн хуралдаанаар буцаан татсан тул уг бараанд ногдуулах онцгой албан татварыг тооцоолж төсөвт тусгах шаардлагатай.
- Засгийн газраас дэвшүүлсэн төсвийн хэмнэлтийн бодлогод нийцүүлэн төрийн захиргааны байгууллагуудын автомашины хэрэглээг төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр хэрэгжүүлж, төсвийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх боломж байна.
- Төсвийн төсөл боловсруулах, өргөн мэдүүлэх, дүгнэлт гаргах, батлах үйл ажиллагаанд оролцож буй бүх шатны байгууллагууд төсвийн төсөлд тусгагдсан орлого, зардалтай холбоотой нарийвчилсан тоон мэдээлэлтэй нээлттэй танилцах төсвийг оновчтой төлөвлөх, дүн шинжилгээ хийх боломж хязгаарлагдаж байна.
- Үйл ажиллагааны орлогоо өөрөө бүрдүүлж зарцуулдаг, төрийн нэрийн өмнөөс зохицуулах чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг байгууллагуудын эрх зүйн орчин Төсвийн тухай хуулийн үндсэн зарчимд нийцэхгүй байна.
- АМНАТ-ийн болон хувьцааны ногдол ашгийн орлогыг өөдрөг төсөвлөсөн нь “Хуримтлалтай хүүхэд” хөтөлбөрийн санхүүжилтийн эх үүсвэр дутагдах эрсдэлтэй байна.
- Төсөвлөлтийн зарим шаардлага хангаагүй хөрөнгө оруулалтын 62 төсөл, арга хэмжээг нийгэм, эдийн засгийн ач холбогдлоор дахин эрэмбэлж хуулийн шаардлагад нийцүүлэн зохицуулалт хийх шаардлагатай.
- Төсвийн төсөлд “улсын хэмжээнд” гэсэн ерөнхий нэршлээр 178.6 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй 21 төсөл, арга хэмжээг санхүүжүүлэхээр тусгасан нь Төсвийн ил тод байдлыг хангаагүй байна.
- Нийтийн эзэмшлийн орон сууцны байрны засвар, тохижилтын 19 төсөл, арга хэмжээнд төсөвлөсөн нь, тухайн шатны төсөвт хамаарах хуулийн этгээдийн өмчлөлд шилжихгүй, хөрөнгө оруулалтын бус шинжтэй байна.
- Олон улсын байгууллагуудаас цар тахлын нөхцөл байдлыг харгалзан өгсөн зөвлөмжийн хүрээнд нийтийн эрүүл мэндэд чиглэсэн цогц арга хэмжээнд зарцуулах хөрөнгийг төсөвт бодитой тооцож тусгаснаар нүүрсний экспортыг төлөвлөсөн хэмжээнд хүргэж, эдийн засгийн өсөлтийг хангах боломж байна.
Энэ хүрээнд Засгийн газарт:
-Төсвийн хүрээний мэдэгдлийг төсвийн төсөлд нийцүүлэн өөрчлөхгүй байх, хөгжлийн бодлогод нийцсэн, нотолгоо- үр дүнд суурилсан төсвийн төлөвлөлтийг хэрэгжүүлж ажиллах,
-Засгийн газар дэвшүүлсэн зорилтоо хэрэгжүүлж, илүүдэл автомашиныг шилжүүлэх, худалдах замаар үргүй зардлыг бууруулах,
-Монгол Улсын жилийн төсвийн төслийг боловсруулахдаа үйл ажиллагааны орлогоо өөрөө бүрдүүлж, зарцуулдаг зохицуулах чиг үүрэг бүхий байгууллагуудын эрх зүйн орчинг Төсвийн тухай хуулийн үндсэн зарчимд нийцүүлэх,
-Хөрөнгө оруулалтын бус шинжтэй нийтийн эзэмшлийн орон сууцны байрны засвар, гадна талбайн тохижилтын ажлыг хууль тогтоомжийн хүрээнд төсвийн зохистой удирдлагыг хэрэгжүүлж, тухайн шатны орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлэхээр төсөвлөх,
-Төсвийн төлөвлөлттэй холбоотой программ хангамжуудыг хөгжүүлэх, уялдааг хангах замаар төсвийг төлөвлөх, шат шатанд өргөн мэдүүлэх, нэгтгэх, дүн шинжилгээ хийх явцыг цахим хэлбэрт шилжүүлэх ажлыг төлөвлөн хэрэгжүүлж, үр дүнг тайлагнахыг зөвлөжээ.
А.Сүх