2020 оны УИХ-ын сонгуулийн үр дүнгээр Монгол Улс парламентын гурван намтай болсон. УИХ-д 62 суудалтай МАН, 11 суудалтай АН, нэг суудалтай ХҮН. Энэ бол сонгуулийн дүнгээр намуудын авсан суудал. Харин өнгөрсөн сонгуулиар бие даан өрсөлдөн ялалт байгуулсан Н.Алтанхуяг, С.Ганбаатар нар АН-ын бүлэгт нэгдсэнээр тус бүлэг 13 гишүүнтэй болон өргөжсөн. Гэхдээ хуульд заасны дагуу энэ хоёр гишүүн АН-ын бүлэгт харьяалагдах боловч саналын эрхгүй. Учир нь УИХ-ын бүлэг байгуулахад сонгуульд аль намаас нэр дэвшиж оролцсон гэдгийг харгалздаг бөгөөд нэгэнт сонгогдсон гишүүд өөр намын бүлэгт нэгдэн ороход сонгуулийн үр дүнд нөлөөлдөггүй билээ. Тэгвэл өдгөө Үндсэн хуулийн Цэц дээр парламентын суудалтай хоёр намын гишүүдийн гаргасан өргөдөл, мэдээлэл хэлэлцэгдэхэд бэлэн, хэзээ мөдгүй товоо хүлээгээд байж байна. Нэг нь өнгөрсөн арваннэгдүгээр сарын 22-нд гаргасан парламентын суудалтай ХҮН-ын дарга Т.Доржханд, тус намын гишүүн, хуульч Х.Үүрцайх нарын гаргасан мэдээлэл. Энэ мэдээллээрээ тэд сонгуулийн тогтолцоог өөрчилж байж парламентын засаглал бэхжинэ гэж үзэж байгаагаа илэрхийлсэн бөгөөд пропорционал тогтолцоог сонгуульд хэрэглэхгүй бол төсвийн үргүй зарцуулалт амь бөхтэй байсаар байх болно хэмээсэн юм.
Харин дараагийнх нь мөн л парламентын суудалтай АН-ын гишүүн Н.Ганибал, Ш.Адьшаа нарын арваннэгдүгээр сарын 29-нд Үндсэн хуулийн Цэцэд гаргасан гомдол. АН-ын энэ хоёр гишүүн “Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын дөрвөн сайд “давхар дээл”-тэй байх Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр оруулсан заалт нь Үндсэн хуулийг зөрчиж байна” хэмээн Үндсэн хуултийн Цэцэд гомдол гаргаад байгаа юм. Тэдний гомдлыг хэлэлцэх Үндсэн хуулийн Цэцийн хуралдаан 2021 оны арванхоёрдугаар сарын 27-ны өдөр товлогдоод байсан ч тодорхойгүй шалтгаанаар хойшлуулаад байгаа юм.
Парламентад суудалтай гурван намын хоёрынх нь гишүүд сонгуулийн тогтолцоо болон, давхар дээлний асуудлаар Үндсэн хуулийн Цэцэд хандаад байгаагийн цаад шалтгаан үнэндээ мөн л парламентын суудалтай МАН-ын хүсэл гэдгийг улс төрийн хүрээнийхэн уншиж байгаа. Учир нь, сонгуулийн тогтолцоо хийгээд давхар дээл нь парламентын сөрөг хүчнийхний биш, эрх баригчдын хүсэл болоод байгаа юм. Яг үнэндээ намын даргаа, Ерөнхий сайдыг МАН-ын бүлгийн дан дээлтэй 58 гишүүн шахаанд оруулж байгаа. Тэд бүгд Засгийн газарт давхар дээлтэй ажиллах хүслээ дарж ядан байгаа нь нууц биш.
Гэхдээ гадагшаа харагдахдаа бид биш, бусад намынхан л үүнийг санаачилсан гэж хэлэхийн тулд парламентад суудалтай бусад хоёр намынхаа гишүүдээр гомдол гаргуулж чадлаа. Ардын нам ийм АДГИЙН. Тэд хүслээ гүйцэлдүүлэх нь цаг хугацааны л асуудал бөгөөд шинээр байгуулсан хоёр яамны сайд нарын томилгоо ч энэ цаг хугацаа удахгүй гэдгийг харуулж байна.
Учир нь нэгдүгээр сарын 1-нээс үйл ажиллагаа нь эхлэхээр хуульд заасан Эдийн засаг, хөгжлийн яам, Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яамыг УИХ-ын гишүүдэд “хадгалан” Сангийн сайд Б.Жавхлан, БШУ-ы сайд Л.Энх-Амгалан нараар давхар хавсаргах томилгоог өнгөрсөн пүрэв гарагт Засгийн газар ээлжит бус хуралдаанаараа хийлээ. Магадгүй ирэх пүрэв гарагт болох Үндсэн хуулийн 30 жилийн ойн дараа Үндсэн хуулийн Цэц хуралдаж, МАН-ын захиалсан хөгжмийг тоглох биз ээ.
О.Балдан-Очир
Сэтгэгдэл (4)