Түүхэндээ АН хоёрхон удаа засгийн эрх барих хэмжээний суудлыг УИХ-д авч байсан юм. Эхнийх нь 1996-2000 он. Энэ үед ардчилсан үзэл санаатай намуудын нэгдэл “Ардчилсан холбоо” эвсэл олонхи болж анх удаа засгийн эрхийг дангаараа бүрдүүлж байлаа. Гэхдээ аливаа улс төрийн шийдвэр УИХ-ын 76 гишүүний 50+1-ээр шийдэгддэг УИХ-д 50 суудалтай АН-ынхан мөн л хүссэн шийдвэрээ гаргаж чаддаггүй байлаа. Тухайн үеийн УИХ-ыг “Ардчилсан холбоо” эвсэл 50 суудалтайгаар, МАХН буюу одоогийн МАН 25 суудалтайгаар, МУНН нэг суудалтайгаар бүрдүүлж байв. Ингэснэр МУНН-ын О.Дашбалбал аль талд кноп дарахаас улс төрийн шийдвэрүүд ихээхэн шалтгаалж байв. Нэг ёсондоо УИХ-д олонхи болсон “Ардчилсан холбоо” эвслийнхний улс төрийн шийдвэрүүд нэг кнопоор л хувь заяа нь шийдэгдэж байлаа. Энэ ацан шалаанаас “Ардчилсан холбоо” эвслийнхэн гарах ганц мэргэн арга олсон нь аливаа шийдвэрийг ердийн олонхиор шийддэг болгож хуулийг өөрчлөх байсан билээ. Ингэснээр одоогийн УИХ-ын хэрэглэж байгаа дэг бүрэлдсэн юм. Ийм нөхцөл байдал дунд анх удаа олонхи болж байсан “Ардчилсан холбоо” эвслийнхний хувьд хамгийн том бэрхшээл нь Үндсэн хууль байв. Ерөнхий сайдыг одоогийнх шиг ялсан нам нь шууд томилчихдоггүй л байлаа. Заавал Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөж байж Ерөнхийлөгч УИХ-д томилуулах саналаа оруулж ирдэг байв. Үндсэн хуулийн энэ заалтаас болж “Ардчилсан холбоо” эвслийн Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Да. Ганболдыг МАХН-аас нэр дэвшин сонгогдсон Ерөнхийлөгч Н.Багабанди долоон удаа буцааж, Монгол Улс огцорсон Ерөнхий сайдтай олон сарыг үдэж байлаа. Гэх мэтийн бэрхшээл дундуур “Ардчилсан холбоо” эвсэл анх удаа эрх барин дөрвөн жилийг дөрвөн Ерөнхий сайд, дөрвөн Засгийн газар солин байж дуусгаж байв. Энэ үед олонхи болсон “Ардчилсан холбоо” эвслийнхэнд Үндсэн хууль ч, сөрөг хүчин МАН ч, УИХ-д ганц суудалтай МУНН ч, бүр эвслийн дотроос урван гарсан “Элсний 13” нь ч ажиллах боломжийг нь үнэндээ хааж байсан юм.
Харин дараагийнх нь 2012-2016 он. Энэ удаагийн УИХ-ын сонгуулиар АН 35 МАН 26 МАХН 10 бусад 5 суудал авснаар АН олонхи болж чадаагүй ч олон суудалтай нам болов. Олонхи болж чадаагүй АН энэ удаа ямартай ч Засгийн газар байгуулах хэлэлцээг эхлүүлэх эрхийг авсан гэсэн үг.
Дангаараа Засгийн газар байгуулах хэмжээний чадал байгаагүй АН энэ онуудад эхлээд МАХН-тай, дараа нь МАН-тай эвсэн Засгийн газраа байгуулсан. АН-ыг хоёрдахь удаагаа УИХ-д олон суудалтай болж Засгийн газар байгуулах хэмжээний эрх авсан энэ үед сөрөг хүчин МАН-ынхан жинхэнэ сөрж ажиллаж байлаа. Засгийн газарт нь гуйж ороод, сонгуулийн өмнө гүйж гараад л. Талбай дээр жагсаж, сонгуулийн хар машиныг шатааж, чуулганы үүдэнд суулт зарлан хийсэн бүхнийг нь үгүйсгэж байлаа, тэд.
Ямартай ч энэ он жилүүдэд АН-ынхан хөрөнгө босгон хамгийн урт замыг тавьж, одоогийн энэ гайхуулаад байгаа и-Монголын эхлэлийг нь тавьж байсан нь маргашгүй үнэн. АН эрх барьж байсан 2013 оны дөрөвдүгээр улирлын эцэс гэхэд эдийн засгийн өсөлт 12.8 хувьтай байжээ гэдгийг Монгол Улсын эдийн засгийн тойм-2013-аас харж болно.
Харин энэ үед буюу 2014 оны нэгдүгээр сард тухайн үеийн МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ж.Мөнхбат мэдээлэл хийхдээ нэгтийн ам.доллар индэр дээр барин гарч 17 боодол монголын нэг төгрөгтэй тэнцэж байна. Энэ 17 боодол нэгтийн дэвсгэртийг нийлүүлээд наавал 18 метр квадрат цаас болж байна хэмээн жишээ аван Монголын эдийн засгийг АН-ынхан хэрхэн сүйрүүлж байгааг гал цогтой, эрдүү хоолойгоор индэр дээрээс шүүмжилж байлаа. Энэ үед монгол төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш 1700 байсан гэсэн үг.
Тэгвэл тэр үеэс хойш хоёр ч УИХ-ын сонгууль улирчээ. Энэ хоёр удаагийн сонгуулиар МАН хоёуланд нь 60-аас дээш суудал авч, УИХ-д үнэмлэхүй олонхийг бүрдүүлсэн. 17 боодол Монгол төгрөг нэгхэн ам.доллартай тэнцэж байна гэж намын байрынхаа индэр дээрээс гуниг дүүрэн зарлаж байсан генсек Ж.Мөнхбат хоёр ч удаа тэр цагаас хойш УИХ-д улиран сонгогдоод байна. Гэтэл МАН Засгийн эрхийг барьж байгаа өнөөдөр нэг ам.доллар 2850 төгрөгтэй тэнцэж байна. Ж.Мөнхбат гишүүний жишээлдгээр бол бүтэн 28 боодол нэг тал боодол нэгтийн төгрөгтэй ганцхан ам.доллар тэнцдэг болчихож.
Тийм ээ, энэ ханшийн нөлөөнд Монголын жирийн иргэдийн өрхийн эдийн засаг сүйрч байна. 2014 онд нэг ам доллартай харьцах төгрөгийн ханш 1700 байхад 1660 төгрөгрөөр нэг литр АИ92 бензинээ авдаг байлаа бид. Цагаан будаагаа кг-ийг нь 2400 төгрөгөөр, элсэн чихрээ 1700-аар, фүжи алим 3900 төгрөгөр аваад идчихдэг байлаа. МАН-аа, Ж.Мөнхбат гишүүн ээ, бид олон зүйл хүсэхгүй ээ. Гагцхүү АН засгийн эрх барьж байсан тэр үеийнх шиг ам.доллартай харьцах төгрөгийн ханшийг 1700 л болгоод өг.
О.Балдан-Очир
Сэтгэгдэл (4)