-Бид хятадын нутагт амьдраад байна уу, эсвэл эх орныхоо газар шороонд уу гэдэг ойлгомжгүй боллоо-
Монголчууд хэний газар дээр амьдарч, аж төрөөд байгаа нь сүүлийн хэдэн жилд ойлгомжгүй болсон. Газрын хэвлийн баялаг нь ч тусгаар улсад хамаагүй болж хувираад удаж байна. Мал сүрэг нь бэлчээрлэх газаргүй болтлоо хүйтэн сэтгэлт гадныхны гарт газар шороогоо өмчлүүлэв. Ингэж хэлснээр нэг их буруудахгүй, хилсдэхгүй биз ээ.
Нүүрс нь хятадынх, зэс алт нь европын нэгэн орных болчихоод удаж байна. Төр нь энэ асуудлыг байх ёстой мэт л харж суусаар. Ёстой л мэдсэн ч мэдээгүй мэтээр ярьж, нүдээ анин байгаа. Сүүлийн арав гаруй жил хайгуул, олборлох тусгай зөвшөөрлийг баруун солгойгүй цацсан талаар учир мэдэх хүмүүс ярьсаар байгаа юм. Тэрхүү тусгай зөвшөөрлүүд нь өдгөө урд нутгийн “Ли” овогтуудын халаасанд орж, хэтэвчийг нь зузаалах ид шидтэй цаас болон хувирсан нь нууц биш. Ерөнхийдөө Монгол Улсын газар нутгийн чамгүй хэсэг, газрын хэвлийн баялагтайгаа хил залгаа урдчуулын мэдэлд орчихсон гэхэд болно. Ли овогтууд монголын газрын баялаг, газар нутгийг өөр хоорондоо зарж, ёстой л дур зоргоороо аашилж, дунд чөмгөөрөө жиргэсээр явна гэхэд ч багадахаар.
Миний монголын газар шорооноос бурхан гуйсан ч бүү өг гэсэн өвөг дээдсийн үг одоо цагт мартагдаж. Харин ч эсрэгээрээ бурхнаас бусдад нь буюу дамбаал нөмөрсөн, шулгасан хятдуудад зарж борлуул хэмээн орчуулагддаг болоо юу даа. Монгол Улсын өмнөд нутаг бараг л урд хөршийн мэдэлд шилжчихлээ гээд хэлчихэд буруудахааргүй болсон. Жооргоносон алхаатай, хятдуудаар дүүрчээ. Бүр мянгад малчин болчихсон тууж яваа “Ли” байна гэх яриа чих дэлссээр. Тусгаар нэртэй Монгол Улс нэг ийм л дүр зурагтай харагдаж байгаа. Готлох баримт жишээ ч мундахгүй олон. Ар араасаа цуварсаар. Оюутолгой, Тавантолгойн ордоос ч том баялаг ихтэй газар Өмнөговьд байгаа гэнэ. Гэтэл уг газрыг хятад компани эрх мэдэлдээ оруулчихсан тууж явах. Бүр өөр хоорондоо наймаалцаж, халаасаа түнтийлгэх арга хэрэгслээ болгон, орон нутгийн иргэдийг нохойны дайнд ч авч хэлэлцэхгүй байгаа аж.
Өмнөговь аймгийн Гурвантэс сумын нутаг Тост, Тосонбумбын нурууны залгаа Зангат гэдэг уул бий. Энэхүү газарт нутгийн иргэд малаа адгуулж, усны ундарга болсон нутгаа тойрон амьдардаг. Гэтэл нэг л өдөр уг газар нь хятадын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай “Жавхлант орд” ХХК-ийн мэдэлд орчихож. Яаж яваад хужаа нарын гарт тусгай зөвшөөрөл орсон нь сонирхол татсан хэвээр. Магадгүй хэдэн юанийн бараанаар газраа худалддаг эрхмүүдийн нэг нь зарчихсан биз. Уг асуудлаас үүдэлтэйгээр нутгийн иргэд хятадуудтай тэмцэлдсэн ч тусыг эс олжээ. Даварсан хужаа нар орон нутгийн дарга цэрэг, иргэдийн үгийг сонсох нь битгий хэл нохой хуцаж байна гэж ч тоохгүй байгаа аж. Орон нутгийн засаг захиргааны зүгээс хаалт тавихад “Та нарт огт хамаагүй. Монголын төрд манай хүмүүс байгаа. Юу хүссэнээ хийнэ” хэмээн томорч, газрын баялагт шунасаар байна. Үүнээс харахад яхтад хүн төрд шургалж, урд нутгийн цус нэгтнүүдээ хамгаалдаг болж таарах нь. Мөн аливаа тусгай зөвшөөрлийг ч авч өгдөг гэсэн үг. Тиймээс дураараа дургиж, дунд чөмгөөр жиргэж байх шиг. Ёстой л төр түмэн нүдтэй ч тэр нь сохорч, төмөр нүүр нь л үлдсэн бололтой. Тиймээс ч харь элэгтнүүд газар нутагт минь халдан ирж, төрсөн нутагт түмэн олныг маань доромжилж, бах таваа хангаж байна. Төрийн төмөр нүүр ард түмэнд л хатуурхаж, тохуурхаж байна уу даа.
Уг орд газрын талаархи мэдээллийг дурдвал, Ухаа худгийн талбайгаа арав дахин том, Оюутолгойнхоос зургаан мянган га-гаар илүү газарт коксжих нүүрсний томоохон орд байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, 29100,14 га талбайг хамарсан маш том орд илэрсэн. Гэтэл энэ нь Монгол Улсын нутагт байх хятадын өмч гэдгийг сая л ойлголоо. Уг нь, Үндсэн хуулиар газрын хэвлийн баялаг нь ард түмний өмч гээд л байдаг. Гэвч хятад иргэнийх байсныг хэн ч мэдсэнгүй. Маргаан үүсэх тэр цагт л хуулийн дагуу бус хятад “Ли” гуайнх байсан ажээ. Нэгэнт газар нутаг, баялаг маань бүх ард түмний өмч биш юм бол Үндсэн хуулиа өөрчилж, хэнийх болохыг нь тодорхой зааж өгөх хэрэгтэй ч юм шиг. Монголчуудынх биш ээ гэхчихвэл дээр ч юм уу. Бараг л ийм заалттай болчих гээд байна уу даа.
Өнгөрсөн цаг хугацаанд газрын хөрсөө хуулж арвин их баялгаараа эдийн засаг, улсаа хөгжүүлнэ хэмээсэн ч өнөөдөр шороо бужигнасан газар, сарны газаргуу шиг нутагтай л үлдсэн. Үүнтэй адил өмнийн шаргал говь харь элэгтний мэдэлд шилжиж, хамаг баялаг нь урд хөршийнх болж байна уу гэсэн харуусал сэтгэлд хургасаар. Төр засгийн мэлмий нээгдэж, газар нутгийнхаа зүг хараа чилээвэл дээрсэн. Иргэд чинь хүний хүнд дарлуулж, эх орон тань харийнхны мэдэлд шилжих нь, өндөр дээд сэнтийднүүд ээ. Та бүхэн төрийн ордонд тойрч суугаад хэрэггүй зүйлийн төлөө маргаж, хий хоосон цэцэрхэж суухаар газар нутаг, ард түмнийхээ аж байдал руу нэг өнгийж харвал сайн байна.
Өнөөдөр монголчууд бид хэний газар нутагт, яаж амьдраад байгаа нь үл ойлгогдох боллоо. Харь элэгтний газар шороон дээр царайчлан суугаад байна уу. Төр төмөр нүүрээ түмэн олондоо харуулалгүй, түмэн мэлмийгээ нээж, газар нутаг, иргэдийнхээ зүг чилээх цаг болоогүй юм уу.
Сэтгэгдэл (13)