Өнгөрсөн баасан гаригт Ерөнхий сайдын дэмжлэгтэй, Засгийн газраас санхүүжүүлж, Монгол инженерүүдийн бүтээсэн “Мон-30” автобус нийслэлийн нийтийн тээврийн үйлчилгээнд явахад бэлэн болсон тухай мэдээлэл гарсан. Уг автобусыг бүтээхэд урсгал зардалд 195 мянган доллар зарцуулсан тухай албаныхан ярьж байгаа юм. Мөн “гаднаас оруулж ирээд лого наачихаад үнэтэй шахаж байна” гэх хардлага олон нийтийн дунд бий. Энэ талаар тодруулахаар “Монгол машин” байгууламжийг зорилоо.
Биднийг очиход “Монгол машин” байгууламжийн Үйлдвэрлэл хариуцсан дарга М.Гэрэлчулуун хүлээж авсан юм. “МОН-30” автобус хэрхэн бий болж буй болон бусад асуудлын талаар тодрууллаа.
-БНХАУ-д хямдхан худалдаалж байгаа автобусыг оруулж ирчихээд үнэтэй зарлаа гэх олны дургуйцэл байна?
-195 мянган доллар бүгдээрээ манай компанид орж ирэхгүй. Үүнд гаалийн татвар, НӨАТ, ажилчдын цалингийн зардал, эрүүл мэнд, нийгмийн даатгал гээд бүх юм шингэсэн байгаа. Мөн эрчим хүч, дулаан бүх зардлаа шингээсэн.
Түүнчлэн гаднаас бүтэн автобус оруулаад ирэх юм бол татвараас нь чөлөөлдөг. Харин сэлбэгэнд гаалийн татвартай болчихсон. Тэгэхээр үндэсний үйлдвэрлэл цааш нь хөгжих хаалт нь энэ болоод байна. Харин гааль, татварын бодлогоор дэмжиж өгвөл үнэ нь буурах боломжтой.
-Өмнө нь машин үйлдвэрлэж байсан туршлага бий юу?
-Бид 12 жилийн туршлагатай. “Монгол машин” байгууламж байгуулагдаад дөрөв орчим сар болж байна. Урьд нь машин үйлдвэрлэлийн салбарт 12 жил ажилласан. Цахилгаан тээвэр гэж байхад анхны тралейбусаа угсраад явж байсан. Энэ хугацаанд 250 орчим тээврийн хэрэгсэл хийсэн байна. Үүнд, цахилгаан тээврийн хэрэгсэл, автобус, эко ногоон автобус угсарсан. Мөн Өмнөговийн нийтийн тээвэрт цахилгаан автобуснууд гаргасан. Одоо үйлчилгээнд явж байгаа. Хотын бас нэгэн өнгө үзэмж нь болж байна шүү дээ. Троллейбусаар жишээ авахад Оросын Улаан-Үд гэхэд л ийм автобус байдаггүй. Одоо “Том оврын хоёр автобус, дунд оврын 10 автобус хийж байна.
-Цахилгааны асуудлыг нь яаж шийдсэн бэ?
-Уг автобуснууд бүгд цахилгаанаар ажиллана. Автомашинд түлшний банк байдаг бол манай автобусанд хүчдэл холбох порт бий. 380 вольтоор 2-3 цаг цэнэглээд 160-200 км явна. Дизель автобусны ард талд мотор байдаг бол энд цахилгаан тоноглолууд бий. Нийтийн тээвэрт явж буй автобуснууд өдөрт дунджаар 170 км явдаг.
-МОН-30 автобус бусад нийтийн тээвэрт явж буй автобуснаасаа юугаараа онцлог юм бэ?
-Бусад оронд жишээлбэл, Солонгос улсад нийтийн тээврийн автобус зургаан жил болоод норм нь дуусдаг. Манай улс хуучин автобусаа дахин зургаан жил нэмээд 12 жил явуулдаг. Нэг дизель автобус жилд 43 сая төгрөгийн импортын түлш хэрэглэдэг. “МОН-30” бол эх орноос үйлдвэрлэн гаргаж буй цахилгаан хэрэглэдэг. Энэ жилдээ зургаан сая төгрөгийн эрчим хүч хэрэглэнэ. Дизель автобус агаар орчинд жилд нэг тонн гаруй хорт хий, хөө, тортог ялгаруулдаг бол цахилгаан автобус “0” ялгаруулдаг.
-Цахилгааны ямар нэгэн гэмтэл гарвал яах вэ?
-Гэмтлийг бид хариуцна.
-Тэгвэл хэдэн жилийн баталгаа өгч байна вэ?
-Доод тал нь 16 жилийн баталгаа өгч байгаа. Яагаад гэвэл цахилгаан тоноглолууд бусад машины мотор шиг үргэлж элэгдэл, доголдолд ороод байхгүй. Давуу тал нь дизель автобуснууд моторын тос солих зэргээс эхлэн зардал ихтэй. Тэр зардал мөн хэмнэгдэнэ. Бид эх орныхоо эрс тэс уур амьсгалд зориулж дулаацуулгын системийг нэмж тавьсан. Мөн өвөл нийтийн тээврийн автобусны цонх цантдаг. Тэгвэл энэ автобус вакуум цонхтой учраас цантахгүй.
-Цахилгаан автобус үйлдвэрлэх гэрээг яаж байгуулсан юм бэ?
-Засгийн газар бидэнд захиалга өгсөн. Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах, үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор Засгийн газрын 122 дугаар тогтоол гарсан. Тогтоолоор танай компани цахилгаан автобус хийж нийтийн тээвэрт туршаач гэсэн.
-Дунд оврын автобуснаас хоёр нь бэлэн болсон гэсэн. Үлдсэн нь хэзээ бэлэн болох вэ?
-Ирэх нэг дэх өдөр БСШУСЯ-нд дөрвөн автобус хүлээлгэж өгнө. Эрдэнэт үйлдвэр ажилчдын автобус захиалсан. Тэр хоёр нь бэлэн болоод хүлээлгэж өгсөн байгаа. Үлдсэнийг нь гэрээнийхээ хугацаанд бэлэн болгоно.
-Нийтийн тээврийн хэрэгслийн чанарын асуудал их яригддаг шүү дээ. Тэгэхээр уг хоёр цахилгаан автобусаар хязгаарлагдахгүй байх болов уу?
-Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бүрдүүлж байгаа нэг хэсэг нь нийтийн тээвэрт явж буй дизель автобус. Агаарын бохирдлыг бууруулахын тулд нийтийн тээвэрт цахилгаан автобус ашиглах бүрэн боломжтой.
-Энэ ажлын хүрээнд хэчнээн ажлын байр бий болгоод байна вэ?
-Манайх үйлдвэрийнхээ арван хувийн хүчин чадалтай ажиллаж байна. Үйлдвэр 100 хувь ажиллавал бид 400 хүнийг ажлын байраар хангах боломжтой. Бид нийтийн тээврийн хэрэгслээ хийхдээ метроны загвараар хийсэн. Бидэнд заавал гаднаас гээд байхгүй хуванцар зүйлийг өөрсдөө хийж болмоор санагддаг. Гэвч хийх үйлдвэр нь байхгүй байна. Суудал, бариул зэргийг хуванцраар хийдэг. Манай улсад тийм үйлдвэр байдаг бол дотоодоосоо хангах боломжтой байна. Машин үйлдвэрлэлд Монголынхоо зах зээлээс аваад ашиглая гэхээр тийм юм үнэхээр байхгүй. Харин сандлынхаа бүрээсийг монгол үйлдвэрээр бүрүүлж байгаа.
-Үйлдвэрлэлийн явцаас танилцуулаач?
“Манай улсад төмөрлөгийн үйлдвэрлэл хөгжөөгүй байна. Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр зөвхөн арматурын төмөр гаргаж байгаа юм. Квадрат төмөр үйлдвэрлэдэг болчихвол ядаж л дотоодоосоо авна. Хятад улсаас квадрат төмрийг авдаг. Бид өөрсдөө зураг, дизайныг нь гаргаад угсардаг. Тус квадрат төмрийг өөрсдийн зургийн дагуу хэмжээгээр нь тайраад олон дамжлагаар явна. Мөн нимгэн төмрөөр урд талын хэсгийн хэвийг хийж, прекрийн машинаар шахаж гаргадаг. Бэлдсэн төмрүүдээ суурилуулаад суурь болон бүх талаа хийнэ. Дараа нь будгийн цехэд оруулан буддаг. Будаж дууссаных нь дараа шал, бусад эд анги, дулаалгыг хийдэг юм. Солонгос, Хятад, Япон зэрэг орнууд нь дулаан уур амьсгалтай учраас дулаалгаа хөөсөнцрөөр хийдэг. Харин бид өөрсдийнхөө уур амьсгалд зориулж, “Монбазаалт” ХХК-ийн чулуун хөвөнгөөр доторлосон. Илүү дулаахан болно гэсэн үг.
Эд ангийг Хятад, Япон, Солонгос зэрэг улсаас оруулж ирж байгаа. Дэлхийн машин үйлдвэрлэдэг компаниуд энд тэндээс захиалгаа аваад угсардаг. Яг л тэр зарчмаар явагдаж байна. Бид анх энэ үйлдвэрийг байгуулснаасаа хойш ажлын бүх явцыг танилцуулаад л байгаа. Зураг байхаас нь эхлээд ийм автобус босох гэж байна гээд. Ирээд үйл явцтай танилцана гэсэн хүмүүст нээлттэй байгаа. Яг үнэнийг хэлэхэд бид хадаасаа ч үйлдвэрлэж чадахгүй байна.
Б.Лхам
Сэтгэгдэл (4)