Тун удахгүй төгсөлтийн баяр болох гэж байна. Энэ үеэр төгсөгчид анги даасан багш болон сургуульдаа хандив цуглуулах, амралт зугаалганд явах, улмаар архидан согтуурсан үедээ амь насаа алдах зэргээр олон асуудал урган гардаг. Тиймээс энэ тал дээр салбар яамны зүгээс ямар арга хэмжээ авч ажиллах талаар БСШУСЯ-ны Хяналт шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод газрын дарга З.Энхболдтой ярилцлаа.

-Сургуулиудын хонхны баяр удахгүй эхлэх гэж байна. Үүнтэй холбогдуулан танайхаас ямар шийдвэр, зохицуулалт гаргаж ажиллах вэ?

-Улсын хэмжээнд хонхны баярыг төгсөгчдийн баяр, эрдмийн баяр зэрэг хэд хэдэн хэлбэрээр зохион байгуулдаг. Үүнтэй холбогдуулан БСШУС-ын сайдын тушаал 2017 онд гарсан. Үүнд төгсөлтийн баярыг эрдмийн баяр болгон улс орон даяар зохион байгуулахыг нийт боловсролын байгууллагын дарга, аймаг, сумын Засаг дарга нарт үүрэг болгож зохицуулсан.

Сурагчдын хувьд сургууль болон анги удирдсан багшдаа хандив, тусламж үзүүлэх хүсэл сонирхол их байдаг. Нөгөөтэйгүүр, тухайн сургууль нь улсын төсвөөр бүх үйл ажиллагаагаа явуулах боломж муутайгаас шалтгаалж, сургуулийн ойтой холбогдуулан төгсөгчдөөсөө хандив хүлээж авах явдал гардаг. Тиймээс энэ харилцааг Боловсролын тухай хуулиар зохицуулсан. Уг хуулийн 39.2 дугаар заалтаар боловсролын байгууллагуудын санхүүжилтийг нарийвчлан тусгасан бөгөөд энэ хүрээнд хичээлийн хэрэглэгдэхүүнд шаардлагатай хандив, тусламжийг хүлээн авч болно гэж зааж өгсөн байдаг. Гэхдээ мөн хуулийн 40.7-д зааснаар хуульд заагаагүй төлбөр хураамжийг авахыг хориглодог. Сургалтын үйл ажиллагаанд зохицуулагдах шаардлагатай харилцааг ингэж хуульчилж өгсөн юм.

Мөн дээрх хуулиас гадна БСШУС-ын сайдын 2018 оны дөрөвдүгээр сарын албан тоот тушаалаар аймаг, нийслэлийн Засаг дарга, боловсрол соёл, урлагийн газрын дарга нарт хуульд зааснаас бусад хандив, тусламж авахыг хориглосон. Хоёрдугаарт, элсэлтийн ерөнхий шалгалтын бэлтгэл ажилтай холбогдуулан төлбөртэй давтлага явуулах, сурах бичиг худалдан авахыг тулган шаардахгүй байх. Гуравдугаарт, эцэг эхийн зөвлөлөөр дамжуулан мөнгө хурааж авах, дөрөвдүгээрт, хөдөө, орон нутгаар аялал зугаалга хийх, цэнгээний газруудад архидан согтуурах ажиллагааг зохион байгуулахгүй байхыг тус тус хориглож, холбогдох газруудад нь анхааруулсан. Учир нь улсын хэмжээнд хуурайшилт өндөр байгаа энэ үед оч хаях төдийд л гал түймэр гарах өндөр эрсдэлтэй байна. Энэ шийдвэрийг аймаг, нийслэлийн боловсролын газарт хүргүүлсэн.

-Хуульд заагаагүй тохиолдолд хандив авахыг хориглодог юм байна. Гэтэл энэ асуудал байнга л гардаг шүү дээ?

-Хууль бус орлого, татаас нэхэмжлэхийг хуулиар хориглодог. Эцэг, эхчүүдээс зарцуулалт нь тодорхойгүй элдэв төлбөр, хандив шаардаж болохгүй. Хэрэв багшийн ёс зүйтэй холбоотой ийм зөрчил гарвал аймаг, нийслэлийн Засаг даргын дэргэдэх Багшийн ёс зүйн зөвлөлд гомдол гаргах эрхтэй. Хэрэв эцэг, эхчүүд энэ асуудал ноцтой гэж үзвэл БСШУСЯ-д уламжлан шаардлагатай хяналт, шинжилгээг хийлгэж болно. Хяналт, шалгалтаар хууль бус төлбөр хураамж авсан гэдэг нь илэрвэл буцааж олгодог.

-Энэ оны байдлаар хууль бус төлбөр хураасан хэчнээн гомдол ирэв?

-Өнгөрсөн оны тухайд энэ төрлийн таван гомдол БСШУСЯ-нд ирсэн. Уг асуудлыг хяналт, шалтгалтын дүнгээс үндэслэн шийдвэрлэлээ. Тухайлбал, 2018 оны аравдугаар сард Баянгол дүүргийн 96 дугаар цэцэрлэгт энэ төрлийн гомдол ирсэн. Цэцэрлэгийн хувьд нийт хүүхдүүдийн эцэг эхчүүдээс 20-50 хүртэлх мянган төгрөгийн зургаа орчим сая төгрөгийн хандив авсан байна лээ. Уг зөрчлийг арилгуулж эцэг, эхчүүдэд буцаан олгох ажлыг зохион байгуулсан. Улсын хэмжээнд энэ төрлийн үйл ажиллагаа хаврын улиралд идэвхиждэг тул яамнаас ихээхэн анхаарч ажилладаг. Энэ оны хувьд хоёр байгууллагатай холбоотой гомдол ирсэн. Уг гомдлыг шалгах ажил үргэлжилж байгаа тул тодорхой мэдээлэл өгөх боломжгүй.

-Тэгвэл бусад хандив гэдэгт ямар үйл ажиллагааг хамруулах юм бэ?

-Эцэг эхийн зөвлөл нэрийн дор, зарим тохиолдолд анги даасан багш нар оролцож өөрсдөдөө мөнгө төвлөрүүлдэг. Хамгийн гол нь энэ мөнгийг сургалтын хэрэглэгдэхүүнд, сургалтад шууд нөлөөлж чадах зүйлд зарцуулж байвал болно. Түүнээс биш багшид бэлэг болгон өгье ч гэдэг юм уу, эсвэл сургуульд юунд зарцуулах нь мэдэгдэхгүй зурагт авна гэвэл энэ нь зориулалтын бус хандивт орох юм.

-Хонхны баярын үеэр ялангуяа ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид мөнгө нийлүүлж багшдаа өгдөг. Энэ асуудалд хэрхэн хяналт тавих юм бэ?

-Сайдын гаргасан журмаар ч тэр, Багшийн ёс зүйн дүрмээр ч тэр. Энэ бол хориотой үйлдэл. Энэ нь өөрөө олон жил явж ирсэн процесс л доо. Элдэв мөнгө төгрөг хурааснаар сурагчийн ар гэрт хүндрэл учруулах, цаашлаад ялгаварлан гадуурхах байдал руу орох, ялгаатай байдлыг харуулах зэрэг сөрөг үр дагавартай учраас энэ төрлийн арга хэмжээг хориглодог. Мөн дээр дурьдсанчлан эцэг, эхчүүдээс хууль бус хандив хурааж байгаа тохиолдолд тухайн аймаг, нийслэлийн Засаг даргын дэргэдэх Багшийн ёс зүйн зөвлөлд гомдол гаргах хэрэгтэй.

-Багш, сурган хүмүүжүүлэгчид аливаа давтлагыг төлбөр хураамжтайгаар явуулах нь олширсон. Таны хэлснээр аливаа давтлагыг төлбөр хураамжаар явуулах нь Багшийн ёсзүйн дүрэмд харшлах юм байна. Гэхдээ гэрээрээ давтлаг явуулсан ч дүрэм зөрчсөн үйлдэл болох уу?

-Шавь нартаа тухайн хичээлийг илүү цагаар, сургуулийн орчинд давтлага өгөхдөө төлбөр авах нь хориотой. Харин тухайн багш сургалтын төвд очоод хичээл заах буюу өөрөөр хэлбэл, нэмэлт хөдөлмөр эрхлэх үед төлбөр авч болно.

-Ерөнхий боловсролын сурагчдын эрдмийн баярыг энэ жил ямар байдлаар тэмдэглэх ёстой вэ?

-Тухайн боловсролыг эзэмшсэн хүүхдүүдийн хувьд төгсөх үйл явц бол хамгийн дурсамжтай цаг хугацаа. Уг баярыг тэмдэглэхдээ  нэгдүгээрт, агаар салхинд гарахгүй байх. Хоёрдугаарт, архидан согтуурч болохгүй. Үүнийхээ оронд тухайн сурагч өөрийн мэдсэн, сурсан зүйлээ олон нийтэд хүргэх, бие биетэйгээ мэтгэлцэх, дараа дараагийн төгсөгчдөд шаардлагатай гарын авлага гаргах зэргээр тэмдэглэж дадах шаардлатай байна. Цааш цаашдын төгсөгчдийн ухамсар, сэтгэхүйд эерэг ач холбогдолтой шүү дээ.

-Төгсөлтийн баярын үеэр ачлал зугаалгаар явах нь олон. Гэтэл үүнийг нь хориглочихсон чинь далд хэлбэрт шилжсэн тухай яригдах болсон. Энэ процессийг хянахын тулд тухайн амралтын газарт мэдэгдэл хүргүүлдэг үү. Яаж хянадаг юм бэ?

-Аж ахуйн нэгжүүд, амралтын газартай харилцах чиг үүрэг Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газарт бий. Хаврын хуурайшилттай холбогдуулан Онцгой байдлын ерөнхий газар, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар зэрэг байгууллагууд зөвлөмжөө хүргүүлсэн. Яамны зүгээс амралтын газраар үйлчлүүлэх оюутан, сурагчдын хүрээнд анхаарч ажиллаж байна. Энэ хүрээнд оюутан, сурагчдыг ил болон далд хэлбэрээр салхинд гарах үйл ажиллагааг явуулахгүй байхыг тухайн сургууль хариуцаж ажиллахыг үүрэгжүүлсэн. Хэрэв тухайн сургууль ямар нэгэн байдлаар аялал зугаалга хийгээд осол, гэмтэл гаргавал сургуулийн удирдлага өөрөө хариуцлагыг хүлээнэ.

-Төв талбайд оргилуун дарс буудуулдаг асуудлыг шийдэж болдоггүй юм уу. Хонхны баяраа тэмдэглэсэн оюутнууд талбайгаас хөдөлсний дараа дүүрэн шил, лааз, хог үлддэг шүү дээ?

-Хонхны баярын үеэр ийм явдал гарах нь олон. Уг нь ийм арга хэмжээг Цагдаагийн байгууллагын хяналтан дор явагддаг. Үүнийг оюутнууд тэр бүр мэддэггүй. Ялангуяа Сүхбаатарын талбай, сургуулийн гадаад орчинд архи, согтууруулах ундаа хэрэглэвэл Зөрчлийн тухай хуулиар хариуцлага хүлээлгэнэ гэдгийг анхааруулж байна.

-Энэ жилийн хувьд хэчнээн оюутан, сурагч эрдмийн баяр тэмдэглэх вэ?

-18 орчим мянган сурагч, их, дээд сургуулийн 40 гаруй мянган оюутан төгсөнө.

Б.Лхам