Үүрийн тэнгэр дор, нам гүмийн дунд зогсож асан хүлэг, эзэн хоёр. Тэд ийм л “нам гүм”-д хувираад арваад онтой улиран оджээ. Дүр төрх нь сэтгэлд хойтон жилийн наадам шиг холдож, энэ жилийн наадам мэт ойртоно. Ийм дуртгал болоод бодлын зайд сунайж, сунайж сумын наадам болно доо.
Өвөө минь монгол гутлаа хонгилдог өмсөж, дээлээ нөмрөөд үүрийн борооноор хүлгийнхээ уяаг эргэж байсан нь одоо ч сэтгэлд тодхон. Сумын наадам бидний хувьд үгүйлэн дурсах, бахархан дуулах мөч билээ.
Чөдрийн морь дөхүүлж гэрээдээ алхсан зам шиг, хөлстэй тохом сэврээсэн салхитай сэрүүн дэнж шиг, цулбуураа мөрөн дээгүүрээ давуулдаггүй монгол хүний ёс шиг, сойлго таарсан морьд живэр сөрөн зогсох шиг “дотно өдрүүд”.
Наадмын өглөө морьдын уяанаа гийнгоон дуу хадаж, гурав тойроход нь уулын будан сарних шиг болно. Багад бол хөтөлгөө морьтой хүмүүс сумын зүг хатируулж, нэгнийдээ бууж мордон явдаг байлаа. Энэ нь уяа сойлго нь төдий л таараагүй моринд сунгаа шиг л зүйл дээ. Өдгөө машины чиргүүл дээр ачаад төв ордог болчихсон. Бид ингэж хувьсан өөрчлөгдсөн. Явахын өмнө хүлгийнхээ магнай болон хондлойд сүү дусааж, үлдснийг нь тэнгэрт өргөнө. Ингээд магнайдаа сүүтэй хүлэг, уяач, унаач, гэргий тэргүүт хүмүүс сумын зүг одно доо.
Тоосон дундаас сугарч, гал цахилах шиг цойлох тэр хүлэг, хэнийх вэ... Хусуураа гартаа сэлэм шиг атгасан хөрслөг бор эр, малгайгаараа хөлсөөрөө шударсаар барианы зүг гүйж харагдана.
Бас нэг онцлог бий. Уяачийн гэргий хурдан морины бариан дээр зүгээр очихгүй. Өглөө эртлэн чанаж хөргөөсөн “бор цай”-гаа савлаж очно. Ангаж ирсэн унаач хүүгээ тосож авна, халуунд морины зооны мах барьвал хүйтэн ус дөхүүлж өгнө. Тэд туслах уяач л гэсэн үг. Сумын наадамд хүн бүр оролцоно. Гэр бүлийн хүн барилдвал дагаж барилдчих гээд, морь “таван толгой"-д давхихад цулбуур дутвал хямарчих гээд л.
Зарим хүмүүс сумын наадмын уйтгартайг гайхна. Харин энд сумын наадмын хурдан өнгөрдгийн гунигтайг хэлэлцэнэ. Буйд суурингийн хүн болгон амьдрал ахуйнхаа хүлээснээс салж, зөвхөн морь, бөх, сур харваагаар сэтгэлээ баясган суудаг билээ.
Энэ үеэр ар дааж үлдэх нь “Ардын баатар” болсноос ялгаагүй. Наадам хэд хоног үргэлжилсэн тэр зун, үд хэвийхийн алдад ширүүн бороо цутгаж, тэнгэр хүрхрэн дуугарч, гэрийн өрх салхинд хөөрөн бууж байлаа. Дүүгээ гэр дээр гарган өрхний хошууг чулуугаар торгоож, малын хотонд Өлзийхүүг босгочхоод орно. Бид аавын дээлийг хуваан нөмрөөд зуухны гал руу лааны эрвээхэй мэт татагдан суусан сан. Тэгэхэд аянгат тэнгэр, аадар бороо, боохой гурваас илүү “Уулс” аймшигтай санагдаж билээ. “Булшит”, “Хүн тавьдаг” зэрэг нэртэй уулаар малаа хариулаад явж байхад хүний цагаан чулуу хаа нэг таардаг гэх аавын яриа үе үе зүрхэн дээр дэлдэнэ.
Гэвч уулс нөмөртэй, уулс сүрлэг, уулс гэгээн... Ийм бодлын төгсгөлд ээж, аав хоёр ирнэ. Ингэж л дүү бид хоёрын наадам эхэлдэг байлаа.
М.ДЭВЭЭЖАРГАЛ