Үлгэн салган явахад үлээх салхи нь угаар, үдлэх нарны гэрэл сааралтах агаар мандлыг нэвт тусах нь үүрдийн тамд амьдарч буйг минь сануулах мэт...
Хэзээнээс бид утаанд умбаж эхлэв. Дөрвөн уулын дундах бидний нийслэлд дөрвөлжин өрөөний үнэ тэнгэрт хадах цагаар аль эртний нүүдэлчин сууцууд хоймор зүгтээ ярайж, холхи газрын хүмүүс багшран буйг санахаар утаа гэдэг мөнхийн дайсан мэт. Гэвч бодлого үгүйлэгдэж, босгоны шороогоо шүүрдэж амжаагүй байтал л ээлжит сонгууль эхэлж, элэг зүрхэндээ гараа зангидсан эгэлгүй тэнэгүүд дээгүүр үймдэг билээ.
Мянганы суут хүн Чингис хааны үр сад мятаршгүй байх нь аргагүй ээ. Тэгээд л бид ийм тэвчээртэй, хүлцэнгүй сэн.
10 дугаар сарын дундаас эхлээд л хотын агаарын чанар эрс муудаж, амьтан хүн дулаацахын эрхэнд гал түлнэ. Агаарын бохирдлын асуудал бий болсноос хойш Улаанбаатар хотын оршин суугчдын дунд амьсгалын замын өвчин асар хурдтай нэмэгдэж, 10,000 хүн тутамд амьсгалын замаар халдвар авах тохиолдлууд 2.7-дахин нэмэгдсэн. Мөн өнгөрсөн 10 жилд агаарын бохирдлын нөлөөнд хүүхдүүд хамгийн ихээр өртөж байгааг тогтоосон.
Сайн анзаарвал 2019 оноос шахмал түлш гэх цавуудсан үйрмэгийг иргэдэд хүчээр түлүүлсэн цагаас агаарын чанар эрс муудаж, иргэдийн дунд толгой өвдөх, дотор муухайрах шинж тэмдгүүд илрэх болсон. Таван Толгой Түлш ХХК тэр цаг үеэс өнөөг хүртэл 2 сая орчим тонн шахмал түлшийг үйлдвэрлэж, иргэд тэрнийг нь түлсэн байна. Гэвч яагаад агаарын бохирдол улам бүр нэмэгдээд байна вэ?
Заримдаа нүүрсний хулгайн хэргийн тухай бодоход, тэд томчилж хулгайлаад хил гаргасан. Харин бидэнд үйрмэгийг нь цавуудаад зарчихсан юм биш байгаа даа гэж бодогдох...
Монгол улсын нийт хүн амын бараг тал хувь нь оршин суудаг Улаанбаатар хот дэлхийн хамгийн агаарын бохирдол ихтэй нийслэл хотуудын нэг юм. Манай улсын агаарын бохирдлын гол эх үүсвэр нь гэр хорооллын айл өрхүүдийн яндангийн утаа болон аж ахуйн нэгжүүдийн халаалтын зуухны яндангийн утаа 80 орчим хувь эзэлдэг бол тээврийн хэрэгслийн яндангийн утаа 10 хувь, дулааны цахилгаан станцын яндангийн утаа 6 хувь эзэлдэг байна. Улаанбаатар хотын нийт хүн амын 60 гаруй хувь гэр хороололд амьдарч байна.
Өнгөрсөн зуунуудын гашуун сургамжийг бид Европоос жишээлье. Английн нийслэл Лондон хот өнгөрсөн зуунд агаарын бохирдолтой хэрхэн тэмцсэн тухайд,
1952 оны Лондонгийн агаарын бохирдлоос болж дөрөвхөн өдрийн дотор дөрвөн мянган хүн, дараагийн хоёр сард найман мянга орчим иргэдийн амийг авч одсон эмгэнэлт явдлыг өнөө хүртэл дэлхий нийт мартаагүй байгаа.
30-аад оноос эхэлсэн гамшигт утааны талаар Лондончууд хотын захиргаандаа хэд хэдэн удаа гомдол гаргаж, гарын үсэг цуглуулан эсэргүүцэж байсан ч Английн засгийн газраас дорвитой арга хэмжээ авахгүй байжээ. Гэтэл 1952 оны 12 дугаар сарын 4-нд хэний ч төсөөлөөгүй гамшиг тохиосон юм. Цаг агаар хүйтэрч, салхины урсгал эсрэг циклонд орсноос ямар ч салхигүй болж, Лондон хотыг хар утаа манан бүрхэн авах нь тэр. Тэр үед Лондонд үзэгдэх орчин 50 сантиметрээр хязгаарлагдаж, сургууль цэцэрлэг, үйлчилгээний байгууллагууд хаалгаа барьж хүмүүс орон гэртээ утаа угаар орохоос сэргийлэн бүх онгорхой цоорхойг битүүмжилж байсан ч энэ бүхэн тусыг эс олон хүмүүс утаанд хордон амьсгал нь боогдон, угаартаж гэртээ нас барсаар байв. Тэдний 78 хувь нь хөгшид, нялхас болон жирэмсэн эхчүүд байжээ. Эдгээр хар өдрүүдийн дараа Английн Засгийн газар сая ухаан орж арга хэмжээ авч эхэлсэн байдаг.
Английн эрх баригчид “Цэвэр агаарын хууль” баталсан бөгөөд тус хууль хэрэгжиж эхэлснээр Лондон ганц өвлийн дотор хорт утаа, агаарын бохирдлын түвшинг эрс багасгаж, дөрвөн жилийн дотор агаарын бохирдлоос бүрэн ангижирч чадсан байна.
Мөн Лондонд “Агаарын хяналтын бүсүүд” бий болж агаарын чанар, хорт бодисыг хэмждэг болсноор иргэдийн эрүүл мэнддээ анхаарах хандлага нь эрс сайжирсан байна. Эдгээрээс гадна ЗГ-ын 100%-ийн дэмжлэгээр бүх айлуудад гэрийг нь бүрэн дулаацуулах хүчин чадалтай, тог бага зарцуулдаг тень буюу халаагч суурилуулан, бүх пийшинг байгалийн хийгээр ажилладаг буюу газан плиткагаар сольсон байна. Ингээд айл өрх, байгууллагуудыг цахилгааны төлбөрөөс хөнгөлж өгснөөр ахуйн чанартай агаарын бохирдлыг шийдэж чаджээ.
Аажимдаа тэдний утаатай тэмцэх туршлага өргөжин тэлж, сайжирсаар өнөөдрийн утаагүй Лондон хотыг цогцлоосон түүхтэй. Одоо тус хотод агаарын чанарын үзүүлэлт тунгалаг, байгалийн цэвэр агаарын урсгал хот даяар агаарын чанарыг сэлбэж байдаг.
Энэ мэтчилэн, цаашлаад дагуул хот байгуулах, айл өрхийг цахилгаан халаагуураар хангах, цахилгаан станцуудын хүрэлцээг нэмэгдүүлж, цахилгааны үнэ өртгийг багасгах зэрэг арга хэмжээг авч болмоор санагдана. Хулгайлж гаргасан нүүрснийх нь үнэлгээ олон цахилгаан станц барихад хүрэлцэхээр байсныг л саначих. Боломж нь байв ч сэтгэл л дутдаг гэдгийг эндээс харж болно. Хар ухаанаар бодоход л ийм. Олон улсын жишиг ярих дуртай дээдчүүлийн олон улсын жишиг нь ярьж сурсанд байгаа байх. Утаатай бид асар удаан зууралдлаа. Угтаа дээдсүүдэд ч асар их цаг хугацаа байлаа. Их зүйл өөрчлөгдсөн. Гэхдээ муу тал руугаа...
Л.Сая