УИХ-аас баталсан “Тамхины хяналтын тухай шинэ хууль”-ийг нийтээрээ мөрдөж эхлээд яг нэг жил болж байна. Иргэд маань ч уг хуулийг хэрэндээ л дагаж мөрдөж байна. Аргагүй шүү дээ.  Хэн ганц янжуур зуусныхаа төлөө хоолныхоо хэдэн төгрөгөөс салахыг хүсхэв. Тиймдээ л нууцаар тамхи татах “урлагт” хэрхэн суралцаж байгаагаа бусадтай хуваалцаж эхэлсэн  цаг ч саяхан.

Харин одоо бол хаана тамхи татах зохимжтой вэ, энд татах нь хууль зөрчсөн үйлдэл мөн үү, үгүй юу гэдгээ ялгаж салгадаг болчихсон гэхэд болно. Гэвч залуусын чөлөөт цагаа өнгөрөөдөг цөөхөн хэдэн газруудад л тамхины хууль жинхэнэ утгаараа “харшлаад” байх шиг.  Мэдээж олон нийтэд үйлчилж байгаа газар учраас үүдээрээ дүүрэн шүлс, тамхины иштэй байхаас цааргална. Гэтэл олон нийтийн газарт тамхи татаж болохгүй гэсэн хуулийн заалтын дагуу иргэд тухайн газраас гарч тамхилна. Ингэхдээ шүлсээ замбараагүй хаяж, тамхины ишээ ч хаа хамаагүй шидчихнэ. Энэ нь тухайн газрын гаднах өнгө үзэмжинд сөргөөр нөлөөлөх нь дамжиггүй. Тиймээс зарим соёлтой газрууд тамхины тусгайлсан өрөөг  бий болгосон байдаг.  Өөрөөр хэлбэл, зөвхөн тэр өрөөнд л “тамхичид” тамхиа татдаг болгож, агааржуулалтыг нь сайжруулж өгсөн байгаа юм. Ингэснээр залуус  маань ч  өвлийн дүн хүйтэнд гадагшаа гарч тамхилахгүй болж, тухайн газрын гаднах орчин ч цэвэр цэмцгэр байдалруу шилжсэн. Ёстой л хаа хаанаа, хэн хэндээ хэрэгтэй зүйл болж чадсан. Гэвч тамхины тусгай өрөө бас л хуулинд харшлаад орхилоо. Орчноо бодож, залуус руу чиглэсэн үйл ажиллагааг явуулсан зарим газрууд харин ч торгуулах дээрээ тулаад авлаа. Тэгэхээр тусгай өрөөг хүртэл хориглоод байгаа нь хэр зохимжтой бас оновчтой вэ? гэдэг асуулт иргэдийн дунд гарч ирж байгаа юм.

Магадгүй зарим иргэд олон нийтэд үйлчилдэг газрууд тамхины тусгай өрөө, тасалгаатай байх нь буруу гэж үзэж болох ч ихэнх залуус үүнтэй санал нийлэхгүй байна.
 Өнөөдрийн сурвалжлагаараа бид  тамхи татаж буй хэсэг залуусыг сонгож энэ талаарх санал бодлыг нь сонслоо. Тэдгээр залуус “Зарим газарт тамхины тусгай өрөөг бий болгосон нь харин ч оновчтой. Энэ юу нь буруу байгаа юм бэ. Олон хүмүүс дунд  тамхи татаад суугаад байгаа юм биш шүү дээ. Тусгай зориулалтын өрөөнд татах нь буруу зүйл биш л гэж бодож байна. Үнэхээр үйлчлүүлж байгаа газарт маань тамхины тусгай өрөө байхгүй байхад хэцүү байдаг. Адаглаад байсхийгээд л гарч, орно гэдэг төвөгтэй” гэцгээсэн юм.

Тэгвэл албаны хүмүүсийн байр суурийг ч бид “тандлаа”.  МХЕГ-ын улсын ахлах байцаагч Ч.Түмэнхүү юуг онцлов?

-Баар, цэнгээний газруудад тамхины тусгай өрөө байгуулсан байсныг хууль зөрчсөн хэмээн хаалгах дээрээ тулаад байна. Уг нь хуулинд тусгай өрөө байгуулж болохгүй гэж заагаагүй биз дээ?

-УИХ-ын гишүүн Л.Эрдэнэчимэгээс манай МХЕГ-т 11 аж ахуй нэгж байгууллагатай холбоотой, шалгалт явуулах хүсэлт ирүүлсэн. Үүний дагуу Мэргэжлийн хяналтын байгууллага шалгасан. Шалгалтаар нэр бүхий  баар, ресторанууд тамхины өрөө гаргасан байсан. Үүнд мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас хууль зөрчсөн үйлдэл хэмээн торгуулийн арга хэмжээ авч, зөрчлийг нь арилгуулсан. Хуулиндаа нэгдүгээрт “баар, ресторан, нийтийн хоолны газарт тамхи татахыг хориглосон”.  Хоёрдугаарт, ажлын байрны дотоод орчинд тамхи татахыг хориглосон заалт байгаа. Энэ хоёр заалтыг зөрчиж тамхины өрөө гаргасан гэдэг үндэслэлээр бид шалгалт хийсэн.

-Тэгэхээр олон нийт цугласан газрын гадна ч, дотор ч тамхи татахгүй гэсэн хоригийг тавьсан. Тэгвэл тухайн газраар үйлчлүүлж байгаа хүмүүс яах ёстой юм бэ?

-Гадна талбайд хориглох заалт өөр. Сургууль, цэцэрлэгийн дотуур байр, олон нийтийн үйлчилгээний газрууд, цэцэрлэгт хүрээлэнгийн гадна тамхи татахыг хориглосон. Харин баар цэнгээний гадаа тамхи татахыг хориглосон зүйл байхгүй. Тэр хүмүүс гаднаа тусгай цэг гаргаад татаж болно. Өөрөөр хэлбэл, тусдаа цэг гаргаж болно.

-Тэгэхээр олон нийтийн үйлчилгээний газар гэдэгт баар цэнгээний газрууд ч орно шүү дээ. Тиймээс гадаа татахгүй, дотор тусдаа өрөө гаргасан нь зөв биш үү?

-Баар цэнгээний газрын дотоод орчинд хүмүүс цугладаг. Тэгэхээр дотоод орчинд тамхи татаж болохгүй гэсэн заалт байгаа. Дотоод орчин гэхээр хана, таазаар тусгайрлагдсан өрөөг хэлж байгаа. Энэхүү өрөөнд л тамхи татаж болохгүй гэж заасан учир яаж тусгаарлаад  ч тамхи татах хориотой.
Энэ бүхнээс харахад Тамхины тухай хуулинд зарим нэг “өрөөсгөл” зүйл байгаад ч байх шиг. Адаглаад хуулиндаа гэртээ, албан байгууллагын гаднах үүдэнд, тагтан дээр тамхи татахыг хориглоогүй байдаг. Гэвч яг тамхи татах цэг гэсэн юм байгуулаагүй. Үнэхээр олон нийтийн үйлчлүүлдэг газруудыг тамхины тусгай өрөөтэй болохыг зөвшөөрөхгүй л байгаа бол хаа сайгүй тамхи татах тусгай цэг байгуулах зохимжтой ч юм шиг. Хуулийг иргэд хэрэгжүүлж, дагаж мөрдөх ёстой гэж шаардах хэрэгтэй ч хэрэгжлүүлэх боломжийг ч олгож өгөх ёстой шүү дээ. Мөн олонхын эрх ашгийг бодох чухал ч цөөнхийн эрх ашгийг ч боогдуулж болохгүй санагдах юм.
Гадны улсад бол тамхи татах цэг хаа сайгүй байдаг. Тохитой, агааржуулалт сайтай боловсронгуй тусгай цэг, өрөөг гаргаж өгсөн нь орчны цэвэр цэмцгэр байдал, улсын өнгө үзэмж, иргэдийн хэрэглээнд  ч таатай байдлыг бий болгосон байдаг шүү дээ.