1970 оноос эхлэн дэлхийн цаг уурын станцууд хиймэл дагуулын тусламжтайгаар Антарктидын мөсний хэмжээ, уур амьсгалын өөрчлөлтийг судалсаар иржээ. Тэгвэл энэ жил далайн мөс түүхэн доод хэмжээндээ хүртэл хайлсан гэж BBC агентлагаас мэдээлэв.
Тодруулбал, энэ нь дэлхийн бөмбөрцгийн өмнөд хагаст болж зуны улирлаас шалтгаалсан гэж үзэж байна. Хэдийгээр зун болоход тодорхой хэмжээний мөс хайлдаг ч энэ жилийн хайлалт хэт их байгаа тухай судлаачид онцлов.
Өнгөрсөн жилд 1.92 сая хавтгай дөрвөлжин км болж хайлсан мөсөн хавтгай энэ жил 1.91 сая хавтгай дөрвөлжин км болтлоо буурчээ. Түүнчлэн сүүлийн долоон жилд гурван удаа буюу 2017, 2020, 2023 онуудад далайн мөс хамгийн доод хэмжээндээ хүрээд байгаа аж.
Эрдэмтэд үүнийг дэлхийн дулааралтай шууд холбон тайлбарлаж байгаа. Хиймэл дагуулаас авсан зургуудыг ажиглахад сүүлийн 40 жилийн хугацаанд далайн мөсний хэмжээ маш их хэлбэлзэлтэй байгааг харж болно.
Судалгаа эхэлсэн цагаас 2000-аад оныг хүртэл далайн мөсний хэмжээ зуны халуун агаарын нөлөөгөөр тодорхой хэмжээнд буурдаг ч сэрүү ороход эргээд хөлддөг байсан. Гэвч 2010 оноос хойших судалгаагаар эргэж хөлдөх хэмжээ хайлсан хэмжээг нөхөж чадахгүй байгаа гэнэ.
1981-2010 оны хамгийн бага дунджыг 2023 оныхтой харьцуулсан нь:
Антарктидын хойгийн баруун болон зүүн хэсэгт агаарын ер бусын өндөр температур энэ жилийн далайн мөсийг хамгийн бага хэмжээнд хүргэсэн байх магадлалтай. Энэ нь олон жилийн дунджаас 1.5 хэмээр өндөр байна.
Үүнийг Арктикийн мөс хайлж байгаатай харьцуулбал юу вэ?
Үүнийг ойлгохын тулд эхлээд туйлуудын ялгааг ойлгох нь чухал. Арктик бол тивүүдээр бүрхэгдсэн далай юм. Антарктид бол далайгаар хүрээлэгдсэн тив юм. Энэ ялгаанаас үүдэн далайн мөсний хэмжээ Антарктидад илүү их байдаг ч илүү их хайлдаг гэсэн үг юм. Тус тивийн далайн мөсний хэмжээ дунджаар нэг метр орчим бол Арктикынх 3-4 метр зузаан байгаа гэнэ.
Хэрвээ тивийн мөс хайлж дуусвал дэлхийн далайн түвшин даруй 70 метрээр нэмэгдэж хуурай газрын ихэнх нь живэх аюултай. Антарктидад ойролцоогоор 25,400,000 шоо километр мөс (6,090,000 шоо миль) байдаг. Энэ нь дэлхий дээрх бүх цэнгэг усны 60 хувь, мөсний 90 хувь юм. Тивийг бүрдүүлдэг уг мөсөн бүрхүүл нь бүхэлдээ цэвэр ус бөгөөд далайн давсжилтыг тэнцвэртэй байлгадаг ажээ. Тивийг тойрсон далайн мөс хайлсаар дуусвал тивийн үндсэн мөсөн бүрхүүл нь хайлж эхэлнэ. Ингэснээр далайн түвшинг нэмэгдүүлж, аажмаар дэлхийн сүйрэл ирэх аюултай гэж судлаачид цохон тэмдэглэжээ.
Л.Сайнаа
