Нар хур тэгширсэн налгар зуны энэ цаг дор хүчит бөхчүүд маань бэлтгэл сургуулилтаа чамбайруулж, ир бяраа тэгшилдэг өнө эртний уламжлалтай. Тулгар төрийн 2232, Их монгол улсын 817, Ардын хувьсгалын 102 жилийн ойн баяр наадам 22 хоногийн дараа эхэлнэ. Нутаг нутгийн бөхчүүд баяр наадмаараа цол авах гэж, цолтой нь цолоо ахиулах гэж бэлтгэл юугаа хийж эхэлжээ.
Завхан аймгийн Даян дэвжээний бөхчүүд “Сүүж” амралтын газарт зургадугаар сарын 5-ны өдөр бэлтгэлдээ гарчээ. Хамгийн эхэнд наадмын бэлтгэлд гарсан бөхчүүд тэд болов. Улсын заан М.Лхагвагэрэл, харцага Л.Лха-Очир, начин Б.Чимэдвандан, Т.Дүгэрдорж нарын сайчууд энэ галын чимэг нь. Гарди Б.Гончигдамба бол бэлтгэлийн дунд үеэс хүч түрэх бол Бая-Өлгийгөөс улсын заан Б.Серик тус галд бэлтгэл хийж байгаа нь их сонирхолтой. Чөлөөт бөхийн тамирчид энэ галд түлхүү байгаа юм.
Баян-Өлгийн аймгийн бөхчүүд зургадугаар сарын 10-нд Төв аймгийн Эрдэнэ сумын нутагт орших Харзтайд бэлтгэлд гарчээ. Уул ус тэгширсэн энэ хангайд Өлгийн хүчтэнгүүд бэлтгэл хийгээд удаж байна. Улсын заан Б.Серик манлайтай энэ аймгаас улсын цол авах боломжтой хоёр бөх бий. Бас цолоо ахиулах боломжтой бөх ч байгаа. Нэр дурдаад яахав. Тус галын лидер бөх болох Б.Серик заан Завханхантай үндсэн бэлтгэлээ хийгээд наадам дөхөхөөр нутгийнхантайгаа нэгдэх сурагтай.
Төв аймгий түүхт 100 жилийн ой энэ онд тохиож буй бөгөөд тус нутгийн бөхчүүд зургадугаар сарын 15-ны билэгт сайн өдөр наадмын бэлтгэлдээ гарсан байна. Зуунмод хотын “Баруун дэлгэр”-ийн аманд байрлах амралтын баазад улсын заан Б.Батмөнх тэргүүтэй, цолоо ахиулж мэдэх улсын начин Д.Хүдэрбулга, улсын цолонд хүрэх боломжтой Э.Ууганбаяр, Г.Өсөхбаяр багтаж байна. Сонирхуулахад 60 жилийн тэртээ дархан аварга Ж.Мөнхбат анхны түрүүгээ авч байв.
Увс аймгийн бөхчүүд наадмын бэлтгэлдээ гараад удаагүй. Харзтайд 20 жил гарч байгаа энэ бөхийн галд аварга цолтой гурван бөх байгаа ба далай болон дархан аварга чимэг рүү дайралт хийх болов уу. Улсын начин цолтой шижигнэсэн дөрвөн залуу байгаа ч мартаж болохгүй. Тэд эв нь таарвал харцага, зааны даваанд гарч мэднэ. Улсын цолонд ойрхон бөх бүр олон байгаа. Б.Өсөхбаяр, Э.Мөнх-Эрдэнэ, Л.Энхсаруул нар арслангууд өнөө жил гойд сайн байгаа билээ.
Архангай аймгийн түүхт 100 жилийн ой тохиож буй тул тус аймгийн бөхчүүд цолоо ахиулахын төлөө илүү хичээж барилдах нь дамжиггүй. Түрүүлэх боломжтой бөх энэ галд нэгээр тогтохгүй. “Алтан цом”-ын барилдаанд бэлтгэл сургуулилт сайн байгаагаа мэдрүүлсэн энэ галаас “хоёр залуу харцага”, “хоёр залуу арслан”-г бөхийн хүрээнийхэн найдлага тавин харж байна. Ч.Санжаадамба аварга эрэмбээрээ тавын даваанд цолоо дуудуулах биз. Харин арслан Р.Пүрэвдагва түрүү өрсөлдөөнд нэг зүтгэх, эс бөгөөс залуусаа дэмжих нь тодорхойгүй. Сүүлийн үед тогтмол их шөвөг, түрүү, үзүүрт шалгарсан. Архангайн бөхчүүд бэлтгэлд гарсан эсэх нь дуулдаагүй.
Ардын хувьсгалын түүхт 100, 101 жилийн түрүү бөх, отгон аварга О.Хангай, Цагаан сарын отгон түрүү, улсын заан Б.Бат-Өлзий болон манлай заан Б.Пүрэвсайхан нар багтаж буй Ховд дэвжээнээс энэ жилийн наадмын түрүү бөх тодрох хамгийн өндөр магадлалтай. Энэ наадмаар Ховдын бөхчүүд түрүү булаалдахгүй бол өөр хэн билээ. 2023 оны заалны барилдаанд бол хэн хэн нь түрүүлсэн. Залуу начин Б.Сосорбарам цолоо ахиулж, Б.Баямөнх, Б.Тайван, Н.Батсайхан, Г.Дармаажанцан, М.Баяржавхлан нар цолонд тун ойрхон юм. Тэд уламжлал ёсоор “Сүүж” хайрханд бэлтгэлээ хийж байгаа болов уу.
