Тэр “Аз намайг цаг үргэлж дагаж явдаг” гэж хэлсэн. Магадгүй, энэ нь түүнд бүр удамшсан гэж боддог гэнэ. Гэвч бурхнаас ямар нэгэн зүйл гуйхаар болбол “Надад боломж л олгочих, би үлдсэнийг нь бүгдийг өөрөө хийе” гэж гуйдаг гэнэ лээ. Тиймээс ч бурхан түүнд ямар боломжууд олгож, “lanz” студийн захирал, найруулагч Б.Тулгаа түүнийг хэрхэн ашигласан нь сонин санагдлаа.

-Амьдрал, уран бүтээл, эргэн тойрон дахь зүйлсийг тань харахаар Тулгаа үнэхээр үржүүлдэг авьяастай юм шиг ээ?

-Магадгүй. Би тийм ч хангалуун орчинд өсөөгүй. Энэ нь ч эдэлж хэрэглэж байгаа бүхнээ ямагт сайжруулдаг чанарт сургасан байх. Тун ойрхоны жишээ хэлэхэд, энэ чигчий хурууны минь бөгж анх мөнгөн байсан юм. Наймдугаар ангидаа студид ажил хийгээд анхны цалингаараа авч байлаа. Дараа нь, чамин чулуун шигтгээтэй бөгжөөр сольсон. Одоо бол чанар нь бүр сайжирсан. Цаашаа сайжруулах боломж байгаа бол сайжруулсаар л байна гэж боддог. 

-Мэргэжлээ ч бас “үржүүлчихжээ”?

-Ямар ч бүтээл дээр найруулагч, зураглаач, монтажчин, графикчаа өөрөө хийчихдэгийг маань хэлж байна уу.

-Тийм ээ?

-Би 16 настайгаасаа биеэ даасан юм. Болсон, болоогүй зураг авалтанд их оролцдог байлаа. Тайзны арын хамгийн жижиг, сажиг ажлуудаас л эхэлсэн. Хөтөлнө, найруулна, клип, монтаж хийнэ.

-Найруулагчийн мэргэжлийг тайзны араас л олсон гэдэг байх аа?

-Тэгж хэлж болно шүү. “Х ТҮЦ” продакшны арын албанд ажиллаж байхдаа их зүйл сурсан. Тайзыг хүндэтгэж, хайрлах сэтгэлээ ч тэндээс олж авсан. Өтлөхөөрөө тайзны бүтээл рүү л орох байх.

-Кино урлагийн дээд сургуульд элсэн орсон ч нэгдүгээр дамжаанаасаа хөөгдчихсөн гэж сонссон. Тийм идэвхтэй, ажилсаг оюутан байсан хэрнээ яагаад сургуулиасаа хөөгдчихдөг билээ?

-Багаасаа жаахан эрх дураараа өсчихсөн юм уу даа. Эргэн тойрны хүмүүс ч намайг “бүтэхгүй амьтан болно, энэ амьтан яаж амьдарна аа” л гэж боддог байсан юм шиг байгаа юм. Дунд сургуулиа ч хэд хэдэн удаа сольсон. Үнэндээ бол хөөгдчихсөн л дөө. Кино урлагийн дээд сургуулиас ч бас хөөгдсөн нь үнэн. Гэвч тэндээс хөөгдлөө гээд хог дээр үсрээгүй. Монголын үндэсний олон нийтийн телевизийн “Гэрэлтэй цонх” нэвтрүүлгийн арын албанд ажиллаж, улмаар “Бат нэгдэл” уран бүтээлийн нэгдлийг хэсэг нөхдийнхөө хамт байгуулж, уралдаанд оролцож, шагнал аваад их урамшсан. Түүнээс хойш уралдаан тэмцээнүүдэд орох бүртээ л шагнал авдаг болсон. “Очих гэж байгаа газар руугаа харж алхвал хурдан хүрдэг” гээд дотроо бодчихсон. Тиймдээ ч хийж байгаа ажилдаа урамшаад л урагшаа алхаад байсан даа.

-Урам зоригтой алхаж явтал зорьсон ажил чинь гэнэт нурж унаж байв уу?

-Уналгүй яах вэ. Түүнийг дагаад би өөрөө ч айхтар унана. Гэвч архи уухгүй. Ганцаараа сууж юм бодно. Ариун цэврийн өрөөнд орж, юм бодож байгаад гараад ирэхэд бүх зүйл хэвийн байдалдаа орчихсон байдаг. Харин санасандаа хүрсэн үү, ёстой л санасандаа хүрч амьдарч байгаа.

-Амьдралаа кино гэж бодвол тасдаад хаячихмаар кадр бий юу?

-Байхгүй. Яагаад гэвэл, тэр уналт, өвдөлт, шаналал надад байснаар л би ажлаа сайн хийж чадаж байгаа шүү дээ.

Сар гаруй эмнэлэгт тааз ширтээд хэвтсэн үе ч бий. Нас барсан хүмүүсийг цагаан даавуунд ороогоод гаргахыг ч цөөнгүй харсан. Тэр бүхэн надад ажиглалт, судалгаа л болсон. Автобусанд суугаад хэдэн буудал явах ч бас судалгаа шүү дээ. Бас надад халаасны хулгайчаас алтны магнат хүртэлх бүх төрлийн найз бий. Би бүгдтэй нь ижил түвшнээс харьцдаг.

-Дахин дахин эргүүлж үзээд баймаар кадр гэвэл...?

-Эр хүн нулимсандаа их чанга байдаг даа. Би хүүгээ төрөхөд эхнэрийнхээ дэргэд байсан юм. Төрөх өрөөнөөс гараад ирэхэд хоёр талын аав, ээжүүд маань хүлээж байлаа. Уйлахгүй дээ гэж бодож байсан боловч “Хүүтэй боллоо” гэж хэлээд л ээрээд уйлчихсан. Хэзээ ч мартаж чаддаггүй өөр нэгэн кадр гэвэл эмээтэйгээ өнгөрүүлсэн мөчүүд. Би эмээгийн өврийн хүүхэд л дээ. Хамгийн гоё өглөө гэвэл эмээ өсгийдөж алхсаар орны минь өмнө ирээд намайг сэрээх тэр өглөө. Эмээтэй холбоотой дурсамж бүхнийг ямар ч детальгүйгээр санана шүү дээ.

-Юм бүхэн мөнх бус. Эмээгийн орон зай эзгүйрэх тэр агшныг их хүнд хүлээж авсан байх даа?

-Нэг удаа амьсгаа нь түгжрээд хоёр минут гаруй болоход би хиймэл амьсгаа хийж сэрээсэн юм. Тэр үеэс л сэтгэл зүйгээ бэлтгэж, хүлээн зөвшөөрч эхэлсэн. Эмээ маань нэр төртэй сайхан наслаад, хийе гэсэн бүхнээ хийгээд явсан. Гэхдээ мэдээж “байсан бол...” гэж бодолгүй л яах вэ. Тэр хоосон орон зайг ажил маань нөхсөн байх. Учир нь, эмээ, өвөө хоёр маань “ажлаа л сайн хийгээрэй” гэж захидаг байсан юм. Тэднийхээ захиасаар ажлаа л сайн хийхийг хичээж явна. Манайхан бүр “Тулгаа ер зүгээр суудаггүй. Магадгүй, усанд орж байхдаа тамхиа татаад, утсаар ярьж байдаг байх аа” гэдэг юм.

-Амьдралыг ч бас найруулчихмаар санагдах уу?

-Бүхий л зүйлийг найруулчихмаар санагдана аа. Кино хийнэ гэдэг өөрөө том найруулга. Киногоо гаргах, олонд хүргэх нь ч бас том найруулга шүү дээ. Хажуугаар нь Юнител, Номин холдинг зэрэг хамтарч ажилладаг байгууллагуудынхаа рекла­мыг хийнэ. Үе үе гэр рүүгээ утасдаж ч найруулгаа хийнэ. Хор ч найруулна, панаал ч найруулна.

Ер нь өрнөл, зөрчил, тайлал, төгсгөлийг зөв дараалалд хийж чадахыг л найруулга гэдэг. Зөв дараалалд оруулахын тулд бүх төлөвлөгөөгөө дэвтэр дээр бичнэ. Би компьютер бараг хэрэглэдэггүй, дандаа гараараа бичнэ. Энэ ч утгаараа word, excel гэдэг миний хувьд хүн төрөлхтөнд байгаа хамгийн агуу программ шүү дээ. \инээв. сурв\. Төлөвлөгөө бичихээрээ заавал сум зурдаг заншилтай. Магадгүй, цааш үргэлжилнэ гэсэн санаа юм болов уу.

-Найруулагч гэдэг тухайн уран бүтээлийн хувь заяаг зурдаг зураач. Өмнө нь, “Өнөөдөр”, “Зургаа дахь хүсэл” кинонуудыг хийсэн. Ер нь бүтээлүүдийнхээ хувь заяаг яг анх төсөөлснөөрөө зурж чаддаг уу?

-Зураг авалттай үед уран бүтээлчдээ дийлэнхдээ өглөөний 05-10 цаг хүртэл амраана. Өөрөө хамгийн сүүлд унтаж, хамгийн түрүүнд сэрнэ. Яагаад гэвэл, би хариуцлагаа маш сайн ухамсарладаг. Ер нь эцсийн дүнд найруулагчийн л зөв байдаг.

-Шингэхэн царайтай болоод ч тэр үү, хүүхэд шиг л харагдах юм. Уран бүтээлчид гадаад төрхийг тань хараад, үгэнд нь орохгүй байж болмоор ч юм шиг сэдэл авдаг байх даа?

-Тийм хүмүүс бас байна аа, байна. Гэвч би бас сэлэм эргүүлвэл баллана шүү дээ. Орилох үедээ ч орилно. Аргадах үедээ ч аргадна. Ихэвчлэн хүнээс авах гэсэн зүйлээ зөөлөн аргаар гулгуулж авдаг. Ямар ч байсан тухайн уран бүтээлчээс авъя гэсэн зүйлээ авч чаддаг. Би Төмөр замд өссөн. Энэ ч утгаараа өөрөө атаман биш ч атамануудтай найз. Тэр үед нэг хүнтэй нэг л удаа барилддаг байлаа. Одоо ч мөн адил, аливаа ажлыг нэг л удаа хийнэ. Хийхдээ сайн хийнэ.

-Тулгаа уран бүтээлийн багийнхнаа их хочилдог гэсэн. Харин тэд Тулгааг юу гэж хочилдог вэ?

-Шингэн царайтай болохоор Бацаан Тулгаа л гэдэг юм. Мөнхийн ус уучихсан юм шиг сайхан шүү дээ. Манай аав, ээж хоёр ч бас шингэн царайтай. Тэгэхээр энэ бол ген байх аа.

-Атаархмаар юм.

-Нэг талаараа баярламаар шүү. Солонгост сургуульд сурч байхдаа ангийнхантайгаа хамт дэлгүүр хэснэ ээ. Нүдэнд туссанаа л аваад өмсчихнө. Ямар ч илүү, дутуу сонголт хийх шаардлага байхгүй. Бүх хувцас надад таарна. Яаж ч их идсэн жингээ яг барина. Тэгэхээр дэлгүүр хэсэхээр их урамгүй л дээ. Харлаа, авлаа, сонголоо, тэгээд л болоо.

-Зохиолч Ч.Лодойдамба агсаны ач охинтой ханилж, киноны урлагт хамтран зүтгэж явна. Б.Буяндэлгэр таны төсөөлж явсан амьдралын гол дүр чинь мөн үү, эсвэл...?

-Мөн. Би түүнтэй танилцаад, нэрийг нь ч мэдээгүй байхдаа л “Би чамтай сууна аа” гэж хэлсэн юм. Тэгээд л суусан. Минийхээр жинхэнэ амьдрал гэдэг бол хамтдаа бүхнийг хийж чаддаг байх явдал гэж боддог. Миний гэргий хүссэн бүхнийг минь өгч чаддаг. Би өөрөө их эрх шүү дээ. Буяа маань намайг их эрхлүүлж чад­даг. Тэр тусмаа хийх гэж зорьж байгаа зүйл дээр маань их эрхлүүлнэ. Бас үргэлж миний талд зогсож, цаг ямагт миний зөв байлгаж чаддаг. Яах ар­гагүй, миний амьдралын гол дүр.

-Нэрийг нь ч мэдээгүй байж “Би чамтай сууна аа” гэж хэлнэ гэдэг зоригтойгоос гадна эрсдэлтэй л шийдвэр байна даа?

- Одоо бид “Өвлийн тууж” киногоо удахгүй нээх гэж байна. Энэ кинон дээр маань “Үхсэн хүний тухай л өнгөрсөн цаг дээр ярьдаг юм” гэж гардаг юм. Үүгээр би юу хэлэх гээд байна вэ гэвэл, “Хэн байсан бэ?” гэдэг бол хамгийн тэнэг асуулт. Харин “Хэн болох вэ” гэдэг л хамгийн чухал. Тиймээс ч би ирээдүй цаг дээр л ярих дуртай.

-Та амьдралын гол дүрээ зөв сонгосон гэдэгтээ огт эргэлздэггүй юм байна. Яг үүн шигээ “Өвлийн тууж” киноны дүрүүдээ ч бас маш сайн сонгосон юм шиг санагдлаа. Үзэгчдийн огт төсөөлөөгүй дүрүүдийг бүтээж байгаа бололтой?

-Батмэнд ахын хувьд энэ дүрийг анхнаасаа л түүнд зориулж бичсэн юм. Кинонд маань чин сэтгэлээсээ хандаж ажилласан. Харин Төрөөг би “Өнөөдөр” киноны үеэр олж харсан юм. Хэзээ ч хийж байгаагүй юмаа шууд хийж чадсан. Төрөө маань ч зохиолоо уншаад “Би энэ дүрийг авмаар байна, хиймээр байна” гэж үнэнээ л хэлсэн.  Одоо ид үе нь эхэлж байгаа жүжигчин л дээ. Дүрээ ямар ч хийгүй гаргаж чадсан гэж бодож байна. За,тэгээд “Эмэгтэй дүр хэн байх вэ” гэдэг асуулт гарч ирлээ. Яг одоо мэргэжлийнхээ талбарт цахилж яваа хүн бол Б.Хулан буюу Маша л байсан. Түүнийг энэ дүр дээр анх сонгоход хүмүүс эргэлзэж байсан л даа. Харин кино үзлэгийн дараа “Маша бол яах аргагүй эрдэнэ юм байна” гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн.

Б.Эрдэнэчимэг эгчийн хувьд бол цэвэр аз шүү дээ. Бид эхлээд Ц.Оюундарь эгчид санал тавьсан юм. Зохиолоо уншаад айсан юм болов уу, ажилтай ч байсан уу, татгалзсан. Гэтэл Хосоо маань Б.Эрдэнэчимэг эгчийг санал болгосон. Гадаадад жүжигчний мэргэжлээр төгсөж ирсэн болохоор Эрдээ эгчид маш том школ байдаг. Түүнийгээ гаргаж, биднийг үнэхээр гайхшруулсан даа. 

-Хүмүүс постер хараад ч юм уу, дууны клипийг нь үзээд аймшгийн кино гэж ойлгож магад?

-Гэгээлгээр хийчихээр хүмүүсийг хуурсан хэрэгт уначихна л даа. Тиймээс ч бараан юм гэдгээ шууд харуулчихсан зөв гэж бодсон. Дууны хувьд зөвлөх продюсер Гантулга ах маань “Никитон”-ы Баачка ахтай холбож өгсөн юм. Баачка ах киногоо үзчихээд “Гол дүрийн залуу ямар аймаар харанхуй юм бэ. Түүний эргэн тойронд нь юу ч алга. Тас харанхуй. Урд талд нь нэг жижигхэн гэрэл л асах шив дээ” гэж хэлсэн. Хэдхэн хоногийн дараа дуугаа зохиочихлоо гээд намайг дуудаж, гэртээ төгөлдөр хууран дээрээ амьдаараа дуулж үзүүлсэн. Ямар ч эргэлзээ байхгүй, таалагдсан. “Т.А.М” гэдэг дуу ингэж л төрсөн юм. Гэхдээ кино үзээгүй хүмүүс энэ дууг ойлгохгүй байж магад. Кино үзэхээрээ ойлгоно.

-Киноныхоо дуунд зориулж, цоо шинэ клип хийсэн байна. Клипэн дээр хэдийгээр киноны үйл явдал гарахгүй боловч сайн анзаарвал утга санаа, агуулга нь яг ижилхэн. Яаж ингэж сэтгэв ээ?

-Клипийг их олон хувилбараар бодсоон. Эцэст нь, там хүн бүрийн төсөөлдөг шиг дүрэлзсэн гал, тас харанхуй биш энгийн л хаалга байдаг болов уу. Магадгүй, тэнд бүх зүйл ухарч явдаг байх гэж бодсон. Эхлээд ухрааж хийх гэж үзсэн боловч үзэгчид шууд ойлгоход төвөгтэй санагдсан учраас шийдлээ өөрчилсөн. Бас тамд дандаа муу муухай зүйлс байдаггүй, магадгүй гоо сайхан зүйл ч бий гэдгийг харуулахыг хичээсэн.

-Урилгыг маань хүлээж авч цаг зав гарган ярилцсанд баярлалаа. Амжилт хүсье.

Ц.Баттуяа