Коронавирусний хөнөөл дэлхий нийтийг чичирүүлэх болсон энэ цаг дор монголчууд бид улс үндэстэнээ хамгаалахаар чадах ядахаараа тэмцэж байна. Уг тархлын улмаас 3100 гаруй иргэн амь насаа алдаад буй нь түүхэнд бичигдэх хэмжээний гамшгийн нэгээр нэрлэгдэж буй. Тэгвэл хэдийгээр агаар дуслаар биш ч гэлээ, нийгмийн, гэр бүлийн, улс төрийн гээд бүхий л сэтгэхүйгээр дамжиж халдварладаг нэгэн өвчинд монголчууд нэрвэгдээд байна. Энэ нь сэтгэл гутрах эмгэг бөгөөд үүнээс улбаалсан амиа хорлолт. Тухайн нэг аймагт амиа хорох гэмт хэрэг сард 1-2 удаа гардаг гэвэл та итгэх үү?. Магадгүй итгэхгүй байх. Тэгвэл...
-Ойн модыг хууль бусаар хөрөөдсөн гэх бичлэг нь цахим орчинд тархсны улмаас 52 настай эрэгтэй иргэн амиа хорложээ.
-Архангай аймгийн Цахир сумын нутаг дэвсгэрт 26 настай эрэгтэй өөрийгөө буудаж хороожээ.
-Баянхонгор аймгийн Баян-Өндөр суманд иргэн "М" согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ эхнэртэйгээ маргалдаж, улмаар өөр дээр бензин асгаж шатаасан гээд энэ бол 2020 он гарснаас хойш үйлдэгдсэн амиа хорлох гэсэн, хорлосон гэмт хэргийн цөөн хэдхэн жишээ.
Үүнээс гадна байнга маргалдаж, хэрэлддэг эцэг, эхийнхээ байдлыг тэсвэрлэж чадаагүй 15-хан настай охин гэрийнхээ баганаас өөрийгөө боомилсон, бүтэлгүй дурлалтай учирсан 14 настай хүү өөрийгөө боомилж, хар тамхинд донтсон их сургуулийн оюутан залуу гэр бүл, найз нөхдөөсөө уучлалт гуйсан захидал бичээд өндрөөс үсэрч амиа хорлосон гээд амиа хорлосон хэргүүдийг тоочоод барагдахгүй болов уу.
Хамгийн сүүлд гэхэд л Завханы Тосонцэнгэл суманд нэгэн төрийн албан хаагч өөрийгөө буудаж амиа хорлосон гэх мэдээлэл цахим орчинд цацагдаад байна.
Уг мэдээлэлд ажлаасаа үндэслэлгүй халагдсан алба хаагч өөрийгөө буудаж, амиа хорлосонд нутгийн иргэд нь сумын ИТХ-ын даргаа буруутгаж байгаа бололтой юм. Тэгвэл үүнтэй яг төстэй нэгэн хэрэг хоёрхон жилийн өмнө болж байсныг уншигч та мартаагүй байх. Тодруулбал, Завхан аймгийн Идэр сумын ЗДТГ-ын төрийн сангийн мэргэжилтнээр ажиллаж байсан иргэн “Т” өөр дээрээ бензин асган шатаж амиа хорлосон хэрэг гарсан байдаг. Талийгаач 50 орчим настай эмэгтэй бөгөөд төрийн албанд 28 жил тасралтгүй ажилласан туршлагатай албан хаагч байв.
Тухайн үед эх сурвалжуудын өгсөн мэдээллээр Идэр сумын ЗДТГ-т Төрийн сангийн мэргэжилтний албан тушаал дээр Төрийн албаны сонгон шалгаруулалт зарлахад талийгаач эхний гуравт жагссан байна. Харин шалгалтад хамгийн өндөр оноо авсан иргэнийг сумын ИТХ-ын дарга ажилд тавилгүй талийгаачийг дахин томилуулан ажиллаж байсан аж. Гэвч шалгалтад өндөр оноо авсан иргэн “Н” Төрийн албаны зөвлөлд гомдол гаргаснаар ажилдаа орж, талийгаач ажилгүй болжээ. Энэхүү харамсалтай хэрэг гарахаас өмнө тус шийдвэр гарсан бөгөөд энэ шийдвэр талийгаачид өөрийгөө шатааж амиа хорлоход хүргэсэн бололтой гэж үзэж байсан юм.
Энэ бүх мэдээллийг иргэн таныг айлгаж, эс бөгөөс нийгэмд шуугиан дэгдээх үүднээс бичсэнгүй. Харин монголчуудын үндэсний дархлаа суларч, нэг нэгнийгээ ойлгож, хүндлэх сэтгэл дутагдсанаас болж сэтгэл гутралд орсноос болж амиа хорлох иргэд олширч буйг бага боловч анхааруулах гэсэн юм.
Үүний томоохон гэрч нь 2019 оны долдугаар сарын байдлаар Өмнөговь аймгийн хэмжээнд 21 хүн амиа хорлож, нас барсан баржээ.
Тэдгээрээс хоёр нь эмэгтэй бол амиа хохирогчдын 18 нь согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ дээрх гэмт хэргийг үйлджээ. Түүнчлэн амиа хорлосон шалтгааны 60 орчим хувь нь гэр бүлийн хардалтаас болсон бол бусад нь сэтгэл зүйн цочролд орсон, өр зээлээ төлж чадахгүй болсон, ганцаардлын улмаас амиа хорлосон аж.
Энэ бол ганцхан аймгийн хэмжээнд долоохон сарын хугацаанд үйлдэгдсэн амиа хорлох гэмт хэргийн тоон үзүүлэлт. Үүний цаана 20 аймгийн 300 гаруй сум бий гэхээр ямархуу аймшигтай тоо гарах нь дамжиггүй.
Монгол Улс амиа хорлолтоороо дэлхийд эхний гуравдугаар байрт жагсдаг гэдгийг Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас мэдэгдсэн удаатай. Гуравхан сая хүн амтай атлаа шүү дээ.
Тодруулбал, тус байгууллагаас гаргасан амиа хорлолтын тоо хэмжээг харуулсан 2017 оны тоо баримтаар Монгол Улс 100 мянган хүн тутамд 28.1 амиа хорлодог гэжээ. Энэ үзүүлэлт нь дэлхийд тэргүүлэх шалтгаан болоод буй юм. Тиймээс энэ талаар Улсын Ерөнхий прокурорын газрын Сургалт, судалгааны төвийн судлаач, хууль зүйн ухааны доктор Б.Өнөрмаа тэргүүтэй судлаачид Монголын нийгэмд чимээгүй тахал болон тархаж буй амиа хорлолтын шалтгаан нөхцөлийн талаарх томоохон хэмжээний судалгааг 2017 онд хийсэн байдаг.
Судалгааны үр дүнгээс үзвэл, 2012 онд 484, 2013 онд 397, 2014 онд 441, 2015 онд 388, 2016 онд 333 хүн амиа хорлосон тохиолдолд хуулийн байгууллага эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгажээ. Хүйсийн хувьд 1729 нь эрэгтэй, 326 эмэгтэй хүн байсан бөгөөд 29.4 хувь нь 10-25 хүртэлх насныхан бол 70.6 хувь нь 29-өөс дээш насны амь хохирогчид байжээ.
Судалгаагаар нэг сониролтой тоо гарсан нь 29 хүртэлх насны иргэдийн дундах амиа хорлолт жил бүр өсөх хандлагатай байгааг онцолсон байдаг. Өөрөөр хэлбэл, 10-14 насны хүүхэд амиа хорлосон нийт 78 тохиолдол бүртгэгдсэнээс Улаанбаатар хот хамгийн их буюу 34.6 хувь, хөдөө орон нутгаас Хөвсгөл аймагт 10.2 хувь байсан аж. Харин 15-19 насны нийт 179 тохиолдол бүртгэгдсэнээс Улаанбаатар хотод 31.8 хувь, Хөвсгөл аймагт 9.5 хувь гэж гарчээ. Тэгвэл 2018 он гарсаар өсвөр үеийнхэн тэр дундаа 20-иос доош насны хүүхэд амиа хорлосон хэрэг цөөнгүй гарсан юм.
Б.Өнөрмаа тэргүүтэй судлаачдын судалгаанд хамрагдсан сурагчдын 26 хувь нь сүүлийн 12 сарын хугацаанд амиа хорлох талаар нухацтай бодож үзсэн гэж хариулсан бол 10 орчим хувь нь амиа хорлохыг завдаж байсан гэж хариулжээ.
Хэдийгээр дээрх судалгаа нь 2017 хийгдсэн ч гэлээ энэ хугацаанаас хойш амиа хорлох иргэдийн тоо цөөрөх бус харин ч олшрох хандлагатай болсныг албаныхан онцолсон.
2019-2020 оны хооронд амиа хорлосон иргэдийн олонх нь гэр бүл салалт, хардалтаас үүдэлтэй байх магадлалтай бол цөөнгүй хувийг нь бүтэлгүй хайр дурлал, өр зээлээ төлж дийлэхгүй байх, ажлаас халагдсаны улмаас байх магадлалтай гэсэн юм. Энэ бол амиа хорлосон байх шалтгааны эхний дүгнэлт. Магад үүний цаана өөр ямар ч шалтгаан байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ ямар ч шалтаг шалтгаан байлаа гээд эрдэнэт хүмүүс болж мэндэлсэн энэ биеээ золигт гаргах нь өөрөө гэмт хэрэг. Түүгээр ч зогсохгүй ийм гэмт хэрэг үйлдэхэд нь хүргэсэн бол мөн л эрүүгийн гэмт хэрэгт тооцогдоно.
Бид гуравхан саяулаа. Жилд дунджаар 80 орчим хүүхэд шинээр мэндэлдэг бол 32 мянга гаруй удаагийн зам тээврийн осол болж, үүний улмаас 560 орчим иргэн амиа алддаг байна.
Үүнээс гадна хөдөлмөрийн аюулгүй байдал алдагдсаны улмаас, ямарваа нэг өвчин зовиурын улмаас гээд тоочоод байвал нарт хорвоогоос халих иргэдийн тоо олон мянгаар яригдана. Тэдгээрийн дунд сэтгэл санааны гутралаас болж амиа хорлодог 500 гаруй амийг нэмбэл яах аргагүй үндэсний дархлаа суларсныг гэрчлэх биз ээ.
Тиймээс Ерөнхий боловсролын сургуулиудад сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгөх танхим ажлуулж, үндэсний хэмжээнд сэтгэл зүйчдийг яаралтай бэлтгэж, төлөвшүүлэхгүй бол гудамжаар нэг сэтгэлийн гутралтай иргэдтэй болох нь ээ. Коронавирусийг монголчууд, дэлхийн ард түмэн ялан дийлнэ. Энэ бол цаг хугацааны л асуудал. Харин сэтгэл гутралын эмгэгт орсон ард түмнээ амиа хорлолтоос хэрхэн аврах бэ.
Нэгхэн аймагт л гэхэд сард 3 хүн амиа хорлож байна шүү дээ.
Г.Нацаг
Сэтгэгдэл (4)