Цаг үеийн сэдвээр МАХН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Н.Удвалтай ярилцлаа.

-    Сонгууль болоход гурван сар хүрэхгүй хугацаа үлдээд байна. МАХН ирэх сонгуульд хэр бэлдэж байна вэ?

-    Сонгуульд бэлдэж байна. Ер нь аль аль хувилбарт нь бид бэлтгэл ажлаа хангаж байгаа. Гэхдээ сонгууль шудрага явагдана гэдэг итгэл үнэмшил алга байна. Үүний нэг жишээ бол 2008 оны УИХ-ын сонгууль юм. Түүнийн булхай луйвараар үүссэн 7 сарын 1-ний асуудал. Өнгөрсөн дөрвөн жилд Монгол улсын хөгжил ухраад өнөөдөр бид эргээд 2008 оны 7 сарын 1-ний дараах байдалдаа очсон байна. Монгол улсын шудрага ёсны тогтолцооны нэг хэсэг нь болсон хууль хяналтын байгууллага бүх монголчуудын нүдэн дээр ил тод болсон 7 сарын 1-ний хэргийг шийдэж чадахгүй дөрвөн жил болж байна. Энэ нь сонгуулийн хууль хэрэгжээд сонгууль шудрага болно гэсэн итгэл үнэмшлийг үнэхээр үгүй болгож байгаа юм. Тиймээс сонгууль нь төр байгуулах арга хэрэгсэл биш болчихоод байна. Сонгууль луйвардаж улс төрд гардаг бүхэл бүтэн бүлэглэл бий болчихсон, түүнийг хэрэгжүүлдэг томоохон луйвын сүлжээ, технологтой болсон энэ цагт сонгуулийг явуулж Монгол төрөө байгуулна гэдэг итгэл үнэмшил үнэхээр алга. Тиймээс шудрага сонгуулийг явуулахын тулд улс төрийн намууд зөвшилцлийн ширээний ард суух шаардлагатай гэж би хувь улс төрчийнхөө хувьд үздэг. Энэ асуудлаар манай намын дарга Н.Энхбаяр болон Монголын үндэсний ардчилсан нам, Улс төрийн холбооны удирдах бүрэлдэхүүн нар МАН-ын  дарга С.Батболдод бичиг явуулсан байгаа. Энэ зөвшилцлийг ойрын үед хийх шаардлагатай гэж бодож байна.


-    Зөвшилцлийн ширээний ард суугаад ямар нэгэн үр дүнд хүрнэ гэдэгт итгэлтэй байна уу?

-   Энэ зөвшилцлөөр сонгуулийг яаж шудрага явуулах вэ? Үнэхээр шудрага явуулж чадах юм уу, үгүй юм уу гэдэг асуудал яригдана. Ялангуяа МАН, АН бол сонгуулийг луйвардаж гаршсан. Энэ хоёр нам сонгууль луйвардаж төрд хууль бусаар гараад ард түмнийхээ эсрэг зэвсэг хэрэглэдэг. Тэгснээ хамтарсан засгийн газар гэсэн хаа   ч байхгүй засгийг байгуулаад эцэст нь гэдсэндээ хөлөө жийлцээд байж байна.  Энэ намууд ард түмний ядуурлыг 40 хувьд хүргээд, баялагийн хувиарлалтыг хэтэрхий тэгш бусаар тарааж байгаа нь Монголын орны хөгжлийг хойш татаж байгаа юм. Энэ хоёр нам 7 сарын 1-нийхээ асуудлыг шийдэж чадаагүй байж дахин сонгууль явуулах ёс суртахууны эрх байхгүй. Хамгийн гол нь зөвшилцөлд хүрэх хэрэгтэй. Зөвшилцөл хийсэн нөхцөлд амлалтаа биелүүлж чаддагүй, намаа болоод улс эх орноо аваад явах чадваргүйгээ харуулж буй энэ хүмүүс улс төрөөс зайлах хэрэгтэй. Энэ хүмүүс монголын хөгжилд саад болж байна. Тиймээс ухамсартайгаар өөрснөө татгалзах юм бол өөрсдийнх нь аминд их өлзийтэй гэж боддог юм. Шүүмжлэх тусам, ард түмэн үзэн ядах тусам улам дордоод байгаа энэ хүмүүс засрах ямар ч  найдвар байхгүй байнаа гэдгээ харуулж байгаа юм. Ер нь хүн алдаж болно. Алдаагаа тэр дор нь засах хэрэгтэй. Засах чадваргүй болсон энэ намуудтай ярих яриа ард түмний хувьд дууссан байх аа гэж бодож байна. Тиймээс сонгуулийг ямар ч системээр байсан шудрага л явуулах хэрэгтэй. Нэг нь ялж нэг нь ялагддаг нь жам ёсных. Мэдээж өрсөлдсөн болгон ялахгүй. Үнэхээр сонгууль шудрага явбал янз бүрийн яриа гарахгүй нь мэдээж.  Сонгуулийг шудрага явуулах хүсэл зориг энэ хоёр намд байхгүй. Түүнийгээ өөрснөө амьдрал дээрээ харуулчихсан. Тиймээс ч би сонгууль явуулж болохгүй гэдэг дээр хатуу байр суурьтай байдаг хүн. Сонгуулийг явуулж болохгүй ээ. Монгол орны эрх ашиг үүнийг шаардаж байна. Монгол улсын газар нутаг, ард түмний эрх ашиг үүнийг шаардаж байна. Харин зөвшилцлийн ширээний ард улс төрийн намууд суух ёстой.


-    Танай намаас ирэх сонгуульд аль аль тойрогт хэдэн гишүүнээ нэр дэвшүүлэх гэж байна вэ?

-    Бүх тойрогт нэр дэвшинэ. Өнөөдөр МАХН хүний нөөцийн алтан сангийнхаа нээлтийг хийх гэж байна. Энэ үйл ажиллагаан дээр нэр дэвшигчдээ эхнээс нь ил гаргана. Хүний нөөцийн алтан сангаа гаргаж монголын улс төрийн чиг хандлагыг 80 градус эргүүлэх гэж байна. Монгол улсыг алт хөтөлбөр хөгжүүлэхгүй монгол хүн хөгжүүлнэ. Монголыг уул уурхай аврахгүй монгол хүн аварна. Монгол хүн өөрөө Монгол орныг хөгжүүлж ирсэн үе үеийн буурал түүх байна. Тэгэхээр өнөөдөр бид монгол хүнийг бүгдийн дээр тавьж байж монгол орон хөгжинө. Тиймээс бид монгол хүнээ алтнаас илүү үнэлж байгаа юм. Байгуулсан гавьяаг нь алдаршуулж мөнхжүүлэх гэж байна. Чадалтай, боловсролтой туршлагатай, ёс суртахуунтай хүмүүсээр шинэ төрийг урлан бүтээлгэх гэж байна. Бид нам эвсэл холбоо, үзэл бодол, яс үндэс эрэгтэй эмэгтэйгээр нь ялгахгүй. Монголын ард түмэн бүгд бидний хувьд ижил тэгш эрхтэй хүмүүс. Тэр царай муутай, хувцас муутай гэж хүнийг дорд үзэхгүй. Энэ их мөнгөтэй хүн гэж долигнохгүй. Бид монгол хүнийг өмөөрч энэ улс төрийн чиг урсгалыг өөрчлөх гэж байна. Нэгэн үзүүрт сэтгэл дээр монголчууд нэгдэх түүхэн үе эргэж ирж байна. Энэ зүг рүү л МАХН явж байна. Намын эрх ашиг бол чухал. Гэхдээ үүнээс илүү бидний нэгдэх ёстой эрх ашиг байна. Нэгдэх ёстой гэсэн зарчим дээр МАХН үйл ажиллагаагаа явуулах гэж байна.


-    Ирэх сонгууль та нэр дэвших үү. Дэвшвэл хаана дэвших бодолтой байна?

-    Манай нам жендэрээр хүнийг ялгадаггүй. Хэн чаддаг нь дэвшинэ. Магадгүй 50 хувь нь эмэгтэйчүүд ч нэр дэвшиж болно. Тэгэхээр бид гишүүдийнхээ дундаас хэн илүү санал авч чадах нь, хэн илүү боловсролтой, туршлагатай байна хэн монгол төрд илүү их үнэ цэнэ нэмж чадах нь гэдгийг харж хүмүүсээ сонгоно. Манайхан бол бүгдээрээ мөнгөгүй хүмүүс. Шудрага хүмүүс мөнгөгүй байдаг юм. Тэгэхээр энэ 2012 онд сонгууль болвол мөнгөгүй хүмүүс сонгогдоно. Ард түмэн ч тийм хандлагатай байна.  Миний хувьд яахав гэдгээ шийднэ. Би ганцхан өөрийгөө боддог цаг биш болчихоод байна. Бүхэл бүтэн нам, ард түмэн, улс оронг бодож байгаа учраас би өөрөө нэр дэвших нь дэндүү жаахан асуудал. Цаг нь болохоор шийднэ дээ.


-    Таньд нэг таамаглаж байгаа зүйл байгаа байх. Танай нам ирэх сонгуульд амжилт гаргах уу?

-    Би намаа ялна гэж бодож байгаа. Эмнэлэгийн хэлээр бол ээлж солигдоход хоёр цаг дутуу байна гэж би хэлээд байгаа юм. Ээлж солигдоно. МАН, АН хоёр энэ төрийг аваад явах ямар ч ёс суртахууны болоод онол суртахууны чадвар чадавхи байхгүй гэдгээ ард түмэндээ харуулсан. Ард түмэн ч ойлгосон. Яаж ч сайхан худлаа яриад итгэхгүй. Ядуу зүдүүчүүдийн нам болсон манай намыг дэмжинэ. Манай намыг тойрсон эвслийг дэмжинэ гэдэгт эргэлзэхгүй байгаа.


-    Их аварга Асашёорү Д.Дагвадорж, аварга А.Сүхбат нар танай намаас нэр дэвшинэ гэдэг үнэн үү ?

-    Үүнийг би худлаа гэж бодож байна. Одоогоор тийм зүйл надад мэдэгдээгүй. Хүмүүсийн таамаг л байгаа байх.


-    УИХ-ын гишүүн Х.Баттулга, Ц.Нямдорж сайд нарын маргааныг хөндлөнгийн зүгээс юу гэж дүгнэж байгаа вэ?

-    Зөв гэж бодож байна. Ер нь ингэж илчлэх ёстой. Харин ч орой илчилж байна. Хамтарч ажиллаж байхдаа нэг нэгнийгээ илчлэх ёстой байсан юм. Ингэж байж төр эрүүлжиж цэвэршинэ. Буруу шудрага биш зүйлийг дэлгэж тавьж байж, түүний хор уршгийг олон түмэнд ойлгуулж байж шудрага ёс тогтоно. Тэгэхгүйгээр үүнийг бугшуулаад өөрийнх нь эрх ашиг хөндөгдөхөөр ил гаргаж тавиад байвал хэзээ ч шудрага ёс тогтохгүй. Тийм учраас би зөв гэж бодож байна.


-    Тэгвэл Н.Энхбаяр дарга Ц.Нямдорж сайдын тухай материалыг яагаад тухайн үед нь биш хожуу илчилсэн юм бол? Энэ өөрөө хэргийг нуун дарагдуулсан хууль бус үйлдэл болчихсон юм биш үү?

-     Н.Энхбаяр даргатай холбоотой асуудлыг өөрөөс  нь асуу. Би хувь хүний өмнөөс хариулахгүй шүү дээ. Намын тухай асуувал би хариулж чадна.


-    МАХН сонгуулийн тухай хуулийг буруутгаж байсан. Саяхан цэцийн шийдвэр гарсан. Ингэж гарсанаар ямар өөрчлөлт гарах бол?

-    Сая гарсан хууль бол зөвхөн олигархиудыг төрд дархлах гэсэн тэдний эцэг хууль болсон гэж боддог. Тиймээс өөр хүмүүс сонгогдох боломжийг хаасан хууль болсон. Хууль гарсан. Тэгсэн нөгөө улс төрчид хуулиа зөрчөөд монголын ард түмнийг бүхэлд нь худалдаж авах авлигын айхтар сүлжээгээ ажиллуулаад эхэлсэн байна. Авлигалын хэмжээ асар том болж байна. Хуучин 10, 20 мянган төгрөг, гурил будаахан, утасны нэгж өгдөг байсан бол өнөөдөр хурдан үрээ, мөнгөн аяга, ноосон хөнжил, ноолууран ороолтийг тараадаг болсон байна. За яахав өгч байгаа юмнууд нь өнөө маргаашдаа монголчуудад хэрэгтэй байж болно. Гэхдээ хүмүүс үүний цаана эх орноо, өөрсдийгөө худалдаж байна гэдгийг ойлгохгүй байна. Үүнийг ард түмэндээ ойлгуулах үүрэг манай намд байна. Энэ олигархиуд бол мөнгө төгрөг тараагаад, бэлэг сэлтээ өгөөд, багийн болон сумын засаг дарга нарыг бүр иргэдийн хурлын дарга нарыг гадаад руу явуулсан. Бид нарт бүгд бүртгэл нь байна. Одоо ч зарим нь Америк руу явж байна. Багш, эмч, цэцэрлэгийн эрхлэгч, малын эмч нар гээд  бүх хүмүүсийг явуулж байна. Газар үзэж явааг нэг талаасаа зөвтгөж болох ч хор уршиг нь асар их. Тэгэхээр үүнийг бид нар ард түмэндээ ойлгуулах ёстой байгаа юм.


-   Хэрвээ танай нам сонгуульд санасандаа хүртэл амжилттай оролцоод улс төрд гарлаа гэхэд одоогийн намуудаас юугаараа илүү байж чадах юм? 

-    Манай нам нэгдүгээрт үндэсний эрх ашгийг, хоёрдугаарт ард түмний эрх ашгийг тавьж байгаа юм. Монгол хүнээ бүх зүйлийн дээр тавьж байгаа юм. Эдийн засаг нь өсөөд монгол хүн нь ядуураад байвал үүнийг өсөлт гэж хэлэх юм уу? Энэ чинь үндэсний эрх ашиг болон монгол хүний эсрэг өсөлт. Хэдхэн хүн баяжаад ард түмэн нь ядуурдаг эдийн засгаар бид нар юу хийх юм. Бид эх орон хойч үеийнхээ өмнө хариуцлага хүлээх ёстой шүү дээ.  Хойч үедээ илүү их зүйлийг  үлдээхийн төлөө шинэ төрийг урлан бүтээх шинэчлэгдсэн МАХН гэж байгаа юм. Тэгэхээр энэ бол жинхэнэ шудрага, жинхэнэ ард түмэн эх орныхоо төлөө төр байх ёстой. Монгол төр хэдхэн хүнийг баяжуулдаг төр биш. Ард түмний татварын мөнгө бол энэ олон улсуудын ханаж цадахгүй тэр шунал хүслийг гүйцээдэг хэрэгсэл биш. Тиймээс ард түмэндээ үйлчилдэг төрийг бид байгуулах шаардлагатай гэж үзэж байна.


-    Бусад намууд их амлаж гарч ирэх байх. Танай нам ямар бодлого баримталж ирэх сонгуульд оролцох гэж байна?

-    Улс төр, шудрага ёс, эдийн засаг, нийгэм, соёлын хувьсгал гэсэн таван хувьсгал хийж байж бид нар Монголоо аврах юм байна. Монгол орныг хөгжүүлэх тухай асуудлыг ярихад их хүнд болчихоод байна. Эхлээд аврах хэрэгтэй. Эзэд нь өөрийнхөө юмыг эзэмшилдээ авах хэрэгтэй байна. Хувьсгал гэхээр буу бариад нэг нэгнийгээ буудаад байх асуудал биш. Ерөөсөө л шинэчлэх, өөрчлөх, засах, сайжруулах асуудлыг хувьсгал гэдэг ойлголтонд авч үзэж байгаа. Тийм ч учраас бид хувьсгалт нам гэдэг нэрээ сэргээж авсан. Энэ таван хувьсгалыг хийж байж бид Монгол орныг улс шиг улс байлгана. Монгол хүнийг хүн шиг хүн байлгана.


-    Яг ямар ажил хийх юм?

-    Одоо ярихад эрт байна. Хийх гэж буй ажлаа хэвлээд ард түмэнд тарааж байгаа. Нэгдүгээрт улс төрийн хувьсгалаар олигархиудаас сална. Зүгээр нэг төрийн хар хүн, төрдөө чөмгөө дундартал ханцуйгаа сэмэртэл ажиллах хүнээ бид төрийнхөө түшээ болгож төрөө бариулна гэж байгаа. Шудрага ёсны оролцоогоор ард түмнийхээ хяналт оролцоог нэмэгдүүлнэ гэж байгаа юм. Эдийн засгийн хувьсгалаар баялагтаа эзэн нь болох, нийгмийн хувьсгалаар үгүйрэл ядуурлыг үүдийг хааж хүн болгон сайхан амьдръя гэж байгаа. Соёлын хувьсгалаар их даяарчлалын үед  монгол иргэншлээ авч үлдэе гэж байгаа юм. Ийм санаануудыг дэвшүүлээд гишүүдийнхээ санаа бодлын аваад явж байна. Гишүүд маань өдөрт хэдэн янзаар нь санаа бодлоо хэлж байна. Өөр ямар ч улс төрийн намаас ийм таван хувьсгалын хөтөлбөр гарахгүй гэдэгт итгэлтэй байгаа.