“Mongolian Gold-2019” алтны салбарын гурав дахь удаагийн олон улсын VII хурал хэдхэн хоногийн өмнө болсон билээ. Уг хурлаар хариуцлагагүй уул уурхай болон нөхөн сэргээлтийн асуудлыг онцолсон байдаг.
Тухайлбал, нинжа нарын гар сүйдсэн Төв аймагт 9000 га газарт нөхөн сэргээлт хийх шаардлагатай байгааг нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газраас өнгөрсөн сард хийсэн хяналт шалгалтаар тогтоосон юм. Төв аймгийн тус бүс нутагт ашиглалтын лицензтэй 300 гаруй компани байгаа бөгөөд эдгээрээс 50 гаруй алтны, 20 орчим нь бичил уурхайн компани юм байна.
Дээрх шалгалтаар бичиг баримтын зөрчилтэй, талбайн хэмжээ хэтэрсэн дөрвөн уурхайн үйл ажиллагааг зогсоосон ч хэд хэдэн компаниуд өнөөг хүртэл үйл ажиллагаа явуулсаар байгаа аж. Тэдний нэг бол “Уулс Заамар” компани гэдгийг “Мөнх ногоон хас” төрийн бус байгууллагын тэргүүн Ш.Энхтайван хэлсэн.
Тэрбээр “Уулс Заамар” компани Туул голын ай сав буюу улсын онцгой хамгаалалтын бүсэд олборлолт хийдэг нь шалгалтаар тогтоогдсон ч үйл ажиллагаа явуулсаар байна. Ямар ч хараа хяналтгүйгээр байгаль орчныг сүйтгэж, олборлолт хийснээс болж булаг, шанд ширгэсэн учир малчдын эсэргүүцэлтэй тулгараад байна” гэсэн юм.
“Уулс заамар” ХХК-иас гадна улсын онцгой бүсэд үйл ажиллагаа явуулдаг хэд хэдэн компани Төв аймагт байдаг аж. Тухайлбал, дөрвөн иргэний аминд хүрсэн “Эко Алтан Заамар” компанийн ашиглалтын хоёр лиценз улсын онцгой хамгаалалттай бүсэд багтдаг нь иргэдийн тэмцэлтэй тулгарч, салбар яамнаас тусгай зөвшөөрлийг цуцлах шийдвэр гаргасан ч дээрх компани шүүхэд хандсан юм. Шүүх хурал өнгөрсөн хоёрдугаар сарын 27-ны өдөр товлогдсон ч гурав дахиа хойшилсон юм.
Мөн Төв аймгийн ИТХ-ын дарга н.Баянмөнх тус уурхайтай холбоотой асуудалд албан тушаал, эрх мэдлээ урвуулан ашигласан байж магадгүй гэдэг үндэслэлээр шүүхэд дуудагдсан бөгөөд түүнд холбогдох шүүх хурал таван удаа хойшилсны эцэст энэ сарын 18-нд дахин товлогджээ.
Түүнчлэн “Мон дулаан” компани орон нутгийн тусгай хэрэгцээний газарт нэвтэрч 1.2 га талбайг ухаж, сэндийчжээ. Хэдийгээр урт нэртэй хуулиар тус компанийн газрыг хумьсан ч лицензийнхээ талбайг 10 орчим га талбайгаар сунгасан байна. Хуулийн хүрээнд ингэж сунгах ямар ч боломжгүй гэдгийг “Мөнх ногоон хас” төрийн бус байгууллагын тэргүүн Ш.Энхтайван мөн онцолсон юм. Ашиглалтын талбай хэтрүүлсэн асуудлаар “Улз гол” групп мөн л маргаан дагуулсан байна. Энэ үеэр мэргэжлийн байгууллагаас шалгалт хийсний дараа сар орчим үйл ажиллагаа нь зогссон боловч эргээд л ажилласан байна. Тиймээс нутгийн иргэд тэмцэн байж болиулсан байх юм.
Хамгийн гол нь тухайн компани хууль бус үйл ажиллагаа явууллаа гэхэд холбогдох хууль, журмаараа хамгийн дээд тал нь 10 сая төгрөгөөр торгоод л өнгөрдөг байх юм. Ийм бага хэмжээтэй торгуультай болохоор, нөгөө талаасаа энэ алдагдлаа нөхөж олохын тулд байгалыг улам хайр найргүй ухаж сэндийчдэг байна.
“Улз гол” групп нь “Алтан Дорнод Монгол” компанийн лицензийг худалдаж авсан аж. Уг лицензийн хамрах хүрээ нь суурьшлын бүсээс 300 орчим метрийн зайд байрладаг бөгөөд худалч хүнд заамарчуудын гэрийнх нь хаяанд олборлолт хийдэг юм байна. Уг нь олон улсын жишгээр суурьшлын бүсээс 800 метрээс нэг км-ын зайд уурхай үйл ажиллагаа явуулах ёстой.
Түүнчлэн стандарт, горим журам, ажилчдынхаа аюулгүй байдлыг хангаж ажилладаггүйгээс үүдэн найман иргэний амь сүйдсэн талаар нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газраас мэдэгдсэн. Тухайлбал, Налайх дүүрэгт нүүрс олборлох тусгай зөвшөөрлийн 83 цооногийн 70-ыг нь дангаараа эзэмшдэг “Сүмбэрхудаг” компани хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг хангахгүйгээр иргэдийг өөрсдийн эзэмшлийн талбайдаа оруулж олборлолт явуулснаас болж 2017 онд тав, 2018 онд гурав иргэн амиа алджээ.
Энэ мэтчилэн Туул голын ай савыг ухаж, байгал орчныг сүйтгэж, иргэдийн эрүүл мэнд, амь насаар тоглоом хийж байхад салбар яам нь хариуцлага тооцох чадамж сул байна.
Монголчууд бид “Алтыг нь аваад авдарыг нь хаяав” гэж шогширдог. Тэгвэл уул уурхайн салбарт энэ үг жинхэнэ утгаараа дүйж байна. Уг нь нөхөн сэргээлтийг стандартын дагуу хийж чадвал 5-10 жилийн дотор байгал орчин нөхөн сэргэх суурь тавигддаг байна. Гэвч өнөөгийн нөхцөлд энэ боломжийг ашиглаж чадахгүй байгаа нь туйлын харамсалтай. Нөгөө талаасаа байгал орчин сүйтгэсэн, холбогдох хууль тогтоомжийг зөрчсөн уул уурхайн компанийг 10 сая төгрөгөөр торгох нь “бай”-гаа оносон шийдвэр болж чадахгүй байна.
Өөрөөр хэлбэл, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 4.1.13. “тусгай хэрэгцээний газар” гэж Газрын тухай хуулийн 17, 18, 20 дугаар зүйлд заасны дагуу эрх бүхий байгууллагаас улсын болон орон нутгийн тусгай хэрэгцээнд авч ашигт малтмал эрэх, хайх, ашиглахыг хязгаарласан буюу хориглосон газрыг ойлгоно. Хэрэв уг заасан хэсэгт хайгууль явуулж, олборлолт хийвэл торгуультай. Харин торгуулийн дээд хэмжээ нь 10 сая төгрөг гэж заасан заалтыг өөрчлөх шаардлага бидний өмнө тулгарчээ.
Хууль зөрчигч компаниудад 10 сая төгрөг юу ч биш болохоор тэд удаа дараа хууль зөрчиж байна. “Уулс Заамар”, “Мон дулаан”, “Улз гол” зэрэг компаниуд хяналт шалгалт ирэх мэдээллийг хэдийн авчихдаг, ирэх үеэр нь хаалга үүдээ лацдаж зугтдаг. Бүр болохгүй бол “10 сая төгрөгийг чинь төлчихье” гэж том дуугарч сууна. Тиймээс л торгуулаад л өнгөрчихнө гэж сэрүүн зүүдэлж суугаа хуулийг гууль болгодог уул уурхайн компаниудтай хатуухан тэмцээч гэдэг үгийг холбогдох эрх бүхий байгууллагын удирдлагуудад дайя.
Б.Лхам
Сэтгэгдэл (4)