-
2017 оны 4 сарын 10
... Монгол агуу их дарамтан доор хүлцэнгүй амьдарч чаддаг,илжиг модон хударгандаа дуртай,нохой хозлуулсан эзэндээ янаг гэдэг шиг гилжигнэн дагаж, тал засан амьдардаг ертөнцийн сүүлчийн үндэстэн юм биш үү...
-
2017 оны 4 сарын 07
Бидний үеийнхэн буюу 1950- 1980 оныхон номон далай дунд халгиж цалгиж явсан юм. Гэтэл сүүлийн үед социализмын үед шал дэмий, хэнд ч хэрэггүй Орос-Зөвлөлтийн ном орчуулж байсан, Барууны номыг ардчилал ялж, эрх чөлөөтэй болсны дараагаас л уншдаг болсон гэж утгагүй, тэнэг дүгнэлт хийж, түүндээ тун олон хүнийг үнэмшүүлжээ. Үгүй л дээ…
-
2017 оны 4 сарын 06
Багш та, хүүхэд шуугисан их өргөөний эзэн юм.
Багш та, хүсэл долгилсон ирээдүйн замын эх юм хэмээн багаасаа л цээжилж өссөн болохоор багшийн мэргэжлийг, багш хүнийг ийм л байх ёстой гэдэг ухагдахуун толгойд бүр суучихсан гэхэд болно. Ёсондоо ч гэсэн багш хүн ийм л байх ёстой. Хүүхэд шуугисан эх өргөөний эзэн шиг эзэн нь байж, сурч боловсрохоор мэрийж буй шавь нарынхаа сурлага хүмүүжилд нь анхаарч, ирээдүйн замыг нь гэрэлтүүлж өгөх ёстой.
-
2017 оны 4 сарын 06
Н.Энхбаярын МАХН үндсэн хуулийн нэгэн төсөл хийжээ. Тэр төслөөс харахад МОНГОЛ УЛСЫН нэрийн БНМУ буюу Бүгд Найрамдах Монгол Улс гэж солих гэж байгаа бололтой юм.
Би 1992-оны үндсэн хууль хэлэлцэж байсан цаг үеийг тод санаж байна.
АИХ-ын малчин депутатууд БНМАУ гэх хуучин нэрээ авч үлдэх гэж мунхаглан их зүтгэдэг байж билээ.
Гэтэл Баян-Өлгийн депутат САЙРАН гэгч улсаа яаж нэрлэхээ мэдэхгүй байгаа бол Казахын ард түмнээс асуу. Эртний түүхтэй Хөх Монголыг Монгол гэхгүй бол өөр юуг Монгол гэх бэ гэсэнд мунхаг харанхуйчуудын зарим нь ихэд цочирдож байсансан.
Тэр үед ХЯТАДЫН Элчин сайдын яамнаас БНХАУ-ын АИХ-ын даргаас илээмж, баярын цахилгааныг УИХ-ын дарга Уртнасангийн нэр дээр ирүүлжээ. Уг цахилгаанд улсаа БНМУ буюу Бүгд Найрамдах Монгол Улс гэж нэрлэвэл бид талархан дэмжинэ гэсэн утга илэрхийлсэн байв.
Ингээд улсаа БНМАУ, БНМУ, МОНГОЛ гэх гурван нэрний алинаар нь нэрлэхээ шийдэж чадахгүй 2-3 хоног маргалдаж байсансан.
Гэтэл эх оронч сэтгүүлчдийн жигүүрээс бид 30-50 жилийн цаана юу болохыг хэрхэн мэдэх билээ. Халх Монголчууд бид Монгол үндэсний голомт байж энэ үндэстнийг төлөөлж байх үүднээс Монгол гэх нэрийг үүрд хадгалан эзэмшиж байваас зохино,
Бид Монгол гэх нэрийг сул орхивол ЗХУ задарч, Монгол угсаатныг агуулсан одоогийн автономит улсуудын нэг нь Монгол гэх нэрийг авч тусгаар тогтносон улс үүсгэвэл, тэр үед бид яах билээ гэсэн санал гаргав.
Энэ санал депутатуудад болгоомжлох эргэлзэх байдлыг үүсгэв.
Тэр үед Б.Чимэд нар үндсэн хуулийнхаа нэрийг ИХ ЦААЗ гэж нэрлэхээр дэмжүүлээд байснаасаа ухарч, хуулийг хуучин хэвээр нь ҮНДСЭН ХУУЛЬ гэж нэрлье.
Харин улсын нэрийг МОНГОЛ гэж нэрлэх болзлоор санал хураалгаснаар одоогийн МОНГОЛ улс ба Үндсэн хууль гэх нэр томъёонууд дэмжигдэж байж билээ.
Тэр цагт хуучин Коммунист тогтолцооны БНМАУ- гэх нэрийг ухаараагүй гэнэн мунхаг малчин Депутатууд дэмжээд байсан юмаа.
Коммунист систем задрах нь гарцаагүй болсон гэдгийг мэдэрсэн тэр үеийн МАХН-ы гэгээрсэн дарга нар БНМУ гэх нэр дээр саналаа өгч байв.
Гэтэл улс үндэснийхээ ирээдүйг бодсон, Үндсэрхэг үзэлтэй ухаарсан гэгээрсэн Сэхээтэн депутатууд МОНГОЛ гэх нэрийг дэмжиж байжээ.
Н.ЭНХБАЯР нь 1990-1992-онд үндсэн хууль хэлэлцэж байх үед улс төр мэдэхгүй, соёл урлагийн хорооны дэд дарга гэх ажил хийгээд гүйж явсан нусгай хүүхэд байсан гэхэд болно.
1996-оны УИХ-ын сонгуульд МАХН ялагдсан бөгөөд тэр үед Н.Энхбаяр УИХ-ын гишүүн болоогүй байсан юм. Харин 1997-оны ерөнхийлөгчийн сонгуульд УИХ-ын гишүүн Н.Багабанди ялаад ор гарсан Завхан аймгийн тойрогт Н.Энхбаярын нэрийг П.Жасрай тэргүүтэй МАХН-ы лийдрүүд дэвшүүлэн зүтгүүлснээр тэрбээр УИХ-ын гишүүн болж, их улс төрд орж ирсэн түүхтэй хүн юм.
Н.Энхбаяр нь одоо ч Коммунист сэтгэхүйгээсээ бүрэн салаагүй хүн. Дээр үед Н.Энхбаяр CNN—д ярилцлага өгч байхад нь CNN-ийн сурвалжлагч таны яриад байгаа санааг дүгнэн хэлбэл Та Коммунизм ба Ардчилал хоёрын дундуур явах гээд байгаа хүн гэж ойлгож болох уу гэхэд Н.Энхбаяр тийм гэж хэлээд инээж байсныг нь санаж байна. Ккк
Н.Энхбаярын зохиосон БНМУ-ын ДЭЭД ХУУЛИЙН ТӨСЛӨӨС түүний CNN-д өгч байсан ярилцлагынх нь үнэр сэн хийтэл үнэртэх аж. Ккк
ЭЦЭСТ НЬ ХЭЛЭХЭД: Н.Энхбаярыг шударга ёсыг тогтоож, С.Баяр, Ц.Элбэгдорж, Сү.Батболд мэтийн шааруудыг шоронд хийнэ гээд тууштай байвал дэмжиж байснаараа дэмжинэ.
Харин Коммунист тогтолцооруугаа ухарсан юм яриад явбал тууштай эсэргүүцэнэ.
Үндсэн хууль бол ирээдүйг харсан, Монгол үндэснтий язгуур эрх ашигт нийцсэн байх ёстой бөгөөд хуучны олсон ололтуудаас ухарсан нэг ч үг, өгүүлбэр орох ёсгүй юмаа.
-
2017 оны 4 сарын 05
Мүүнээс дутахгүй чимээгүй аюул гэдэг гарчигтай нэг нийтлэл их газар авч харагдана. Ерөнхий санаа нь Гүүб нейборс Монгол, Дэлхийн зөн гэх мэт олон улсын байгууллагууд Монгол хүүхдүүдийн зовлонгоор мөнгө олдог гэсэн утгатай.
Насанд хүрээгүй үзэл бодол төлөвшөөгүй байгаа хүүхдэд төрөл бүрийн шашин сурталчилах, хүчтэй ухуулга явуулахыг би хувьдаа дэмждэггүй. Гэхдээ чи хөлдүү байшиндаа үртэс талхгүй хөлдөж үхэх үү эсвэл тэр сүмд очоод 2 цаг ч болов дулаацаж аваад ядаж нэг 2 зүсэм талх идчих үү ? гэвэл би очоод л тэр талхыг идэх байсан.
Бид гадны байгууллагыг шүүж, шүүмжилж болно. Эхлээд нэг асуултыг асуух ёстой юм ? Монгол улс тэгвэл хүүхдийнхээ төлөө юу хийв. Яагаад тийм ”Үгээгүй ядуу” айл, хүүхдүүд бий болоод байна. Үүнийг шалгахад их амархан. Нэг өдөр гэр хорооллоор лавхан яваад үзчих хэрэгтэй. Үнэхээр хүүхдийн төлөө гээд барьсан барилга, үйл ажиллагаа явуулж буй газрууд нэг бол шашны байгууллага эсвэл олон улсын байгууллага л бий. Монголчууд хорооны байшин л барьсан байх. Ер нь бол нэг асрах төв барьчих мөнгөөр газрынх нь дарга өрөөгөө тохижуулаад машинаа томсгож яваа байх. Олон улсын байгууллагууд, тэдний сайн муу зорилготойг би хэлж мэдэхгүй, сайн муу бүгд л холилдон байгаа байх. Гэхдээ тэд л хэдэн зүсэм талх хялайлгадгийг бол гадарлах юм байна. Ядаж л гэдэс өлсөөд байна гээд гүйгээд ирсэн хүүхдийг ”Танайх аль гудам хэнийх вэ ? Аав ээж чинь аль намын сонгогч вэ ?” гэж халамж хуваарилдаггүй юм. Харин тэгэж ирсэн хүүхдүүдэд шашны ухуулга явуулдаг нь бол үнэн. Шашны байгууллага шашны ухуулгаа л хийж таарна, үндсэн ажил нь тэр. Үүнийг Монгол улс өөрөө л зохицуулж бодлогоо гаргаж явах ёстой.
Олон хүмүүс гадны ийм байгууллага, шашны ухуулгууд зайлаасай гэж комментоор бичсэн харагдана. Үнэхээр тэгэж бодож байгаа бол ”Ид шидийн орон”-г дэмж. Ямар ч нам, шашин, давхар зорилгогүй үнэхээр хүүхдийн төлөө, 100 хувь Монгол залуус цаг үеийн дуудлагаар нэгдэн зорьж байгаа, мөнгө шилэн данс бүх зүйл нь ил тод ийм зүйлийг бүх шатандаа дэмжээд хамтдаа үр дүнг нь харчих хэрэгтэй. Болж байвал Ид шидийн орон системээс олон олныг байгуулж аяндаа тэр хардаж сэрдэж байгаа газрууд чинь хийх ажилгүй болоод яваад өгнө өө. Тэр онцгой шалтгаантай гээд байгаа хүүхдүүдийг Монголчууд өөрсдөө асраад халамжлаад явчихна. Алиныг нь ч дэмжиж чадахгүй бол ер нь бол тэгээд юу ч гэж хүн шүүмжлээд нэмэргүй. Энэ явж явж тэр гадны байгууллага биш Монголчууд бидний л хийх ёстой ажил, иргэн бүрийн анхаарал хандуулах ёстой л зүйл юм шүү дээ. Бид ажлаа хийхгүй учраас л ийм асуудал үүсэж байгаа юм. Тэр мүүн гэж яриад байгаа зүйл ч гэсэн хамгийн анхны хандалт нь ходоодоор дамжиж ирдэг шүү дээ. Талх идэх гэж очсоор байгаад л тархи нь мунхарч мухар сүсэгт автдаг. Арга алга улс орон маань ядуу байна, хөл нүцгэн гүйлдэх хүүхдүүд маань гэдэс нь өлссөндөө чихэр бариад даллах чөтгөр ч байсан тэврээд авч байна. Ийм байхад улсын мөнгө төгрөг, даандаа нийгмийн халамж хүүхдэд чиглэсэн мөнгийг дундаас нь идэж, шамшигдуулж суудаг төрийн хэдэн зайрангууд бол орчин цагийн амьд чөтгөр юм ! Чөтгөрөөс биш тэднээс айх хэрэгтэй. Тэднийг зайлуулах ёстой.
Ч.Ганжавхлан
-
2017 оны 4 сарын 03
Хүний амьдралын мартагдашгүй, давтагдашгүй үе бол хүүхэд нас. Ертөнцийн зүй тогтол хийгээд хүний амьдралын утга учрыг мэдэх гэж хичээсэн цаг үеүд хүний санаанаас огт гардаггүй, гэгээн сайхан дурсамж болон үлддэг. ”Анхны” тодотголтой бүх зүйл хамгийн сайхан. Анх уйлсан, анх инээсэн, анх удаа мөлхсөн, дараа нь юм түшиж боссон, бие дааж алхсан мөч болгон нь энэ амьдралд хөлөө олох гэж тэмүүлж зүтгэсэн зүтгэл. Өөрт нь тэгтлээ тод санагддаггүй ч, эцэг эхэд нь хамгийн баяр баясгалантай аз жаргалтай тэр мөчүүд эргэж хэзээ ч олдохгүй. Өөрийнх нь ой ухаанд бүрэлдэж буй төсөөлөл болгоноо тоглоомоор илэрхийлнэ. Хэрвээ анхаараад ажих ахул хүүхдийн тань тоглоомд түүний бүхэл бүтэн ертөнцийн төсөөлөл багтаж байдаг. Газарт хэвтээ чулууг морь, тэмээ, авдар, данх, аяга гэж төсөөлөх төсөөллийн гайхамшиг дээр хүүхдүүд өөрсдөө хөгжиж байдаг. Бие бялдар нь оюун санаатайгаа хамтад өдрөөс өдөрт хөгжиж байдаг хүүхдүүдийг томчууд бид тэгтлээ ойлгож мэдэрч амждаггүй. Яг хүүхэд насандаа л тэд өөрсдийн дотоод ертөнцөө бүтээж байдаг. Бидний гэнэн балчир хэмээн төсөөлж байдгаас огт өөр гайхамшигийг тэд дотоод сэтгэлдээ бүтээж байдаг.
...Үйл урлаж байсан ээжийнхээ үйлийн хайчийг нь авах гэж хүү нь булаалджээ. ”Болохгүй” гэж зандраад хайчийг нь булааж авсан боловч санасандаа хүрэх гэж эхэр татан орилох хүүгээ өрөвдөөд авах гээд байсан хайчийг нь өгч орхиж. Хэсэг чимээгүй байсан хүү нь гэнэт аймшигтайгаар орилоход нь тэвдсэн ээж нь очиж автал, хүү нь мөнөөх үйлийн хайчаар нэг нүдээ сох хатгасан байж. Өрөөсөн нүд нь хараагүй болсон хүүгээ тэврээд уйлж байхдаа ээж нь ”Яах ч гэж үйлийн хайчыг хүүдээ өгөв дөө, уйллаа уйллаа гээд нүдээ сохортол уйлав гэж үү” хэмээн харамсан өгүүлсэн гэдэг.
...Одоо цаг үе их л өөр болжээ. Өнөөгийн хүүхдүүд үйлийн хайч биш, гар утсыг нь булаалдан үйлцгаах болж. Санасандаа хүрч гар утсыг нь авсан хүүхдүүд нь өөрсдийн хүссэн зүйлээ хэнээр ч заалгахгүй өөрөө учрыг нь олоод үзчих нь гайхалтай. Тэр үйлдэлд нь эцэг эхчүүд ч баяртай, бас хэрдээ бардамнал өхөөрдлийг хослуулна. Мэдээллийн цунами шиг хар шуурганд бид өөрсдөө төөрөх хэрнээ бас хүүхдээ хөтлөөд л төөрцгөөнө. Мэдээж гар утас таблетууд хүүхдийн нүдийг нь сохлохгүй ч оюун ухааныг нь сохолж байгааг бид ч анзаарахгүй. Гар утас дахь мэдээллийн хар шуургууд хүмүүс бидний амьд харилцааг үгүй болгож бидний үнэ цэнэтэй асар их цагийг хулгайлж байгаатай адил хүүхдийн тань хүүхэд насыг ч хулгайлж байна. Тэд хэзээ ч гадаа гарч чулуугаар тоглохгуй. Тэд хэзээ ч нүцгэн хөлөө өргөсөнд хатгуулахгүй, азтай мэт боловч гунигтай.
...Мэдээллийн сошиал ертөнцөд бид хүүхдүүдээрээ их гайхуулж, тэдэнд хайртайгаа өөрсдөд нь биш, бусдад илэрхийлэн зарлана. Нүүдэлчин монголчуудын уламжилж ирсэн нялх хүүхдийн хорио цээрийг ч үл тоон, дөнгөж төрсөн хүүхдийнхээ зургийг авч бусдад түгээнэ. Хүүхдийнхээ ухаантайг, авьяастайг, царайлагийг сурталчлан гайхуулна. Оюун санаа нь дөнгөж бүрэлдэж, хүн болон төлөвших гэж ядаж буй бүх хүүхдүүд магтаалын үгэнд живцгээж, энэ ертөнцийн хүмүүсийг мөн чанараар нь бус, царайлаг ба царайлаг бусаар нь ангилж сурч байна. Бас мөнгөтэй ба мөнгөгүй, баян ба ядуу гэсэн ангиллын хэмжүүрээр амьдралын үнэ цэнийг хэмждэг болгож байна. Үргэлж магтаал, өхөөрдөлд умбаж өссөн тэд, амьдралын нугачаанд ухааруулах хатуу үгийг сонсож чадах болов уу? өөрийг тань үгүй болсон хойно амьдралын жаргал зовлонг тэнцүүлэн үүрч даах болов уу?
...Бид ”Бяцхан мисс”-ийн тэмцээн зохиож, үндэсний бөхийн хүүхдүүдийн барилдаанд ”Дархан аварга” цол олгож, элдэв цол өргөмжлөлөөр тэднийг хучиж, Валентины баяраар найз охинд нь зориулан шоколад хайлж, тэдэнтэй зэрэгцэн суугаад хайр, секс холилдсон Солонгос сериалууд үзэцгээж, хайрын тухай, амьдралын зовлон жаргалын тухай насанд хүрэгчдэд зориулсан дууг дуулахыг нь сонсон магтаж бишрэн уярцгаана. Бид тэднийг хүүхэд насыг нь алгасуулан томчууд болгохыг ямар их яаран хүснэ вэ? Ургаж төлжиж гүйцээгүй нялх уруулыг нь, хумсыг нь будаж, ухаарч төлөвшөөгүй оюун санаанд нь өөрсдийн сэтгэлийн хирээ халдаана. Хүүхэд насандаа хэтийдсэн яриаг нь хөөргөн онгиргож, бусдад гаргаж буй увайгүй араншинг нь дэвэргэн ухаантайд тооцон муйхарлана. Бид өөрсдөө тэднээр зүгээр л тоглоцгоож байна. Хүүхдүүд ”Од” болон өвчлөхөөс илүүтэй, хүн болон төлөвших учиртайг бид мартжээ.
Хүүхэд нас хүний амьдралын хамгийн гайхамшигтай үе. Хувь заяа нь онож төрсөн энэ амьдралыг өөрөө л таних гэж хичээх үйлдэл болгон нь дэндүү хөөрхөн. Өдөр хоногоор өсч төлжиж буй бие нь, ухаарч дуурайж буй оюун санаа болгон нь өөрийн цаг хугацаатай. Цаг хугацаа болгон нь өөрийн давтамжтай. Бид тэдэнд сайн хүн болон төлөвшихөд нь туслах үүрэгтэйгээс биш, цагаас нь өмнө тэднийг ”Од” болгох шаардлагагүй. Тэдэнд хүүхдийн дуу, шүлэг зохион өгч ном бүтээх хэрэгтэй байна. Тэдэнд зориулан кино жүжиг, танин мэдэхүйн зөндөө олон хөтөлбөрүүдийг бий болгох хэрэгтэй байна. Тэдэнд зориулсон тоглоомын талбай, спортын танхимууд, урлагийн тайзуудыг байгуулах хэрэгтэй байна. Гэхдээ томчууд биднийхээс огт өөрөөр шүү дээ. Тэднийг магтах үед нь магтаж, зэмлэх үед зэмлэж байх хэрэгтэй. Байгалын сайхнаар дагуулан аялж ургамал амьтдын бүтэц, хувь заяа хийгээд тэднийг хайрлахад сургах хэрэгтэй байна. Ахмад хүмүүсийг хүндэлж, тэдний үгийг сонсож, тэдэнд жаахан ч атугай туслахад сургах хэрэгтэй байна. Юу юунаас илүү монгол хүн болж төрсөн хувь заяандаа талархаж эх орон газар нутгаа чин сэтгэлээсээ хайрлахад сургах хэрэгтэй байна. Зүгээр л сайн хүн болгон төлөвшүүлэхэд л авьяас чадвар нь аяндаа хөгжөөд, дэлгэрээд явчихдаг юм шүү дээ. Хичнээн хөөрхөн байгаад ухаангүй тэнэг болон хувирах юм бол танд тус болно гэж үү?
Хүмүүс бид хүүхдүүдэд ”хүүхэд нас”-ыг нь үлдээе, түүнийг нь бүү хулгайл л даа. 3 настай хүүхэд 10 настай хүүхэд, 20 настай залуу, 30 настай идэр үе, 40 настай ид үе, 50 настай ухаажсан хүн болгон өөр хоорондоо огт өөр. Зүгээр л тэдний үзэж өнгөрүүлсэн, туулж давсан болгон нь амьдралын туршлага болон тогтдог. Тийм болохоор л ”Ах нь сургаж, дүү нь сонсдог” учиртай юм шүү дээ. Нэмэгдэж буй нэг нас болгон маш их цаг хугацааны шалгуурыг давж ухаарлыг авчирч байдаг. ”Цагийн юм цагтаа л байдаг” гэдэг шиг онгиргон сагсуу залуу нас, хожим ухаарлын насанд уруул дээр үл ялиг инээмсэглэлийг тодруулж байдаг. Эргээд харахад бүх л зүйл өөрийн гэсэн цаг хугацаатай байдгийг л ойлгодог юм. Хүүхэд нас ч ав адилхан. Тэд эрхэлж тоглож, өөрийнхөөрөө энэ ертөнцийг таньж байг. Гэхдээ өдөр болгон аав ээжийгээ, ах эгчийгээ харж дуурайж байдгийг л мартаж боломгүй. Хүүхдээ сайн хүн болгон төлөвшүүлэхийн тулд та өөрөө л сайн хүн байхаас өөр арга үгүй. Хүүхдүүд тань алдартан суутан болох албагүй, харин сайн хүн болж төлөвших учиртай. Тэр нь хүүхэд насанд л төлөвшдөг юм даа. Тэд өөрсдийн насандаа дурлацгааж, хайрын тухай чин сэтгэлээсээ дуулж, шүлэглэж байг. Наснаасаа эрт зовлон, шаналал бүү амсаг. Хүний амьдралын давтамж болгон өөрийн өнгө төрхтэй, бас өөрийн жаргал зовлонтой, гэхдээ л сайхан шүү дээ. Эргэж олдохгүй хүүхэд насаа гэж.
Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах
-
2017 оны 4 сарын 03
TV ZONE сэтгүүл: Та сайхан хаваржиж байна уу?
- Сайн байна уу? Танай сэтгүүлийн мянга мянган уншигчдад урин сайхан хаврын мэнд хүргэе.
TV ZONE сэтгүүл: Хүүхэд залуус маань үүх түүхээ судалж мэдэх бас нэгэн түүхэн сэдэвт роман уншигчдын гар дээр очиж байгаад Монгол хүнийхээ хувьд баяртай байна. Ном бичиглэх болсон ил хийгээд далд шалтгаан юу байсан бол?
- Баярлалаа. Ил далд шалтгаан юу байх вэ. Их дээдсийнхээ суу алдрыг бахдаж, билэг ухаанд нь биширч явдаг нэгний хувьд Монголын их гүрний үеийн түүхийг бүрэн дүүрэн багтаасан нэг сайхан бүтээл туурвил гараасай л гэж бодож мөрөөдөж явав. Тэгээд хүлээж тэсэлгүй, өөрийгөө гололгүй нэг цуврал эхлүүллээ. “Аугаа эрин” нэрийн дор гарч буй энэ цувралын маань эхний боть нь “Хөх илдний очис”. Сүбээдэй баатар төрдөг 1175 оны үйл явдал голлоно.
- Ер хүн төрөлхтний түүхэнд болсон их үйл явдал бүхний өмнө байгал дэлхий, тэнгэрийн од эрхэс ямар нэгэн шинж тэмдэг өгч, ер бусын үйл явдал болж байсан байдаг. Монголын Их гүрэн үүсэхэд ч, түүнийг бүтээлцсэн их хүмүүсийг төрөхөд ч мөн жир өнгөрсөнгүй. Орооцолдсон, арга зүйгээр тайлахад нэн бэрх учир битүүлэг олон үйл явдал өрнөсөн хэрэг. Түүнийг л энэ ботийн эхний бүлэгт илэрхийлэхийг хичээв. Удаах бүлэгт нь Их гүрэн зардах шинж тэмдэг үзэгдэж эхэлсэн 1260 оны үйл явдалыг өгүүлэв. Харахад үйл явдлууд бүр зуугаад жилээр үсэрчихсэн мэт ч энэ хоёр үйл явдлын шугам нь явсаар холбогдож таарна.
- Ер нь бол өнчин өрөөсөн, өмөг түшиггүй Тэмүчин хэрхэн Дэлхийн Их гүрнийг босгож чадав бэ, ямар зарчим, үзэл санаагаар бусдыг араасаа дагуулж байсан бэ? гэдгийг л илүү тод гаргахыг зорьж байна. Тэр хүчирхэг үзэл санаа, эрхэм дээд зарчим нь өнөөгийн Монголчуудад магад ус агаар мэт хэрэгтэй ч байх. Манайхан ч, гадныхан ч ихэнхдээ айдас, тооны олон, зэр зэвсэг, хүч чадлаар дэлхийг эзэлсэн гэдэг. Энэ бол том төөрөгдөл. Их үзэл санаа, зарчимгүйгээр дэлхийн эзэнт гүрнийг байгуулдаггүй. Мөн олз ашгийн төлөө хийсэн дээрмийн дайн ч биш. Өөр учир шалтгаан бий. Ер зөвхөн бие баялдрын төдий биш оюун санаа, ёс суртхууны асар давуу байж л тэр бүхнийг хийнэ. Тэр бүхнийг л харуулахыг зорьж байна. Мөн Их гүрэн яагаад бутран унав гэдэг шалтгааныг ч бид сайтар анхаарах ёстой.
.
TV ZONE сэтгүүл: Таны арав гаруй жилийн хөдөлмөрийн үр дүн гэсэн...?
- Ер нь бол насан туршдаа л цуглуулсан амьдралын маань элдэв туршлага, бичин туурвих дадлага, хурааж хуримтлуулсан мэдлэгийн маань л үр дүн тайлан юм. Анхны санаа хаанаас үүдэв гэхээр 2004 оны намар “Хубилайн сүйдсэн флот буюу Шулмын салхи” нэртэй нэг түүхэн найруулал бичсэн. Гэтэл АНУ-ын Сан Францискод байдаг нэг танил маань түүгээр Холливүүдэд кино хийвэл сайхан болох нь, чи зохиолыг нь бичээч гэсэн санал тавьсан. Юм мэдэхгүй хүн тэнэг зоригтой байдаг юм гэнэ билээ. Түүн лүгээ адил кино хийнэ гэж хөөрөөд, Холливүүдийн киноны заавар болох “Кино библи”-ийг өөд уруугүй уншиж, төлөвлөгөө, ноорог ч гаргаж үзсэн. “Оддын жагсаал дунд Сүбээдэй баатар төрсөн нь” нэртэй нэг бүлэг хүртэл бичив. Гэтэл нэг л болж өгдөггүй. Саваагүй нохой саранд хуцаж буй мэт, хэт холын мөрөөдөл мэт санагдаад хойш нь тавьчихсан. Гэвч энэ арав гаруй жилийн хугацаанд огтхон ч мартагдсангүй, сэтгэлийн мухарт цогшиж явсаар, баримт, материал, элдвийн юм үзэж харсаар л байсан. Тэгээд ер тэр санаагаа бичиж дуусгая гэж зүрхлэн, өнгөрөгч оны 10 сарын сүүлчээр суугаад шинэ оны нэг сарын сүүлээр эхний ботийг нь дуусгав. Бичихдээ жаахан яаруу түргэн байсанд учир дутагдалтай зүйлс мэр сэр харагдана. Гэсэн ч өнөөх Их гүрний Их түүхээр жинхэнэ Монгол амьсгалтай кино хийхсэн гэсэн мөрөөдөл минь хэвээр яваа.
.
TV ZONE сэтгүүл: “Түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төөрсөн бичин лугаа” гэдэг. Тэгэхээр та бичгийн хүний хувьд түүхийн ном судар их эргүүлнэ биз?
- Монголчууд бид өөрсдөө түүхээ мэдэхгүй бол бидний өмнөөс хэн нэгэн харь хүмүүс түүхийг маань зохиож өгнө шүү дээ. Зохиож ч байсан, зохиосноо бидэнд тулган хүлээлгэж ч явсан нь нэг бус. Өнөө үргэлжилж л байгаа. Уг нь Монголчууд бид бусдаар түүхээ зохиолгох хэмжээнд хүртлээ ядарсан ард түмэн биш, тийм сул жижиг түүхтэй ч биш. Бид түүхээ зөвхөн судлаад мэдээд зогсохгүй, түүнээ баялаг өв болгох, үндэстнийхээ оюун санааны дахин сэргэлтийн нэг уриа дуудлага болгох учиртай гэж би бодож явдаг. Загалмайтны аян дайны тухай гэхэд хэдэн зуугаар тогтохгүй зохиол бүтээл байдаг юм гэсэн. Гэтэл бидний их түүхийн тухай бидний өөрсдийн бичсэн түүхэн зохиол гэхэд гар хөлийн хорин хуруунд хүрэхгүй шахам байна. Уг нь хэдэн зуун роман бичсэн ч барагдахгүй их түүх бий. Тэр их түүхээрээ дэлхийг дэлдийлгэсэн баатарлаг түүхэн туульсын ч, өв соёлын ч, гүн ухааны ч кино хийгээд хүргэж чадваас мөн ч их хэрэгтэй юмсан. Их түүхтэй Их Монгол үндэстний нэгэн молхи толхи бичгийн хүмүүн болсны хувьд энэ мэтийн зүйлс бодож, чадал хэмжээгээрээ л түүх судар эргүүлэх юм даа.
.
TV ZONE сэтгүүл: Уран сайхан гэдэг нэрийн дор Эх түүхийг илтэд гуйвуулсан кино, ном зохиол ч цөөнгүй бий шүү дээ?
- Аль болох түүхэн үйл явдлынхаа гольдрил дотор нь уран сайханжуулж чадвал сайн юм. Гэхдээ түүхэн баримтуудыг л яс барина гээд байх аваас хэрхэн уран зохиол болж чадах билээ. Түүх бичлэг, их сайндаа түүхэн найруулал л болно. Гол нь түүхэн үйл явдлынхаа шинж чанарыг тод гаргах явдал. Үлгэр жишээ болох сайн түүхэн зохиолууд бишгүй олон. Нобелийн шагналт Х.Синкевичийн “Кью Вадис” байна. Ром хэрхэн мөхөж буй тухай барим тавим бичсэн. Бас Спартакийн бослогын тухай нүдэнд харагдтал бичсэн Жованолийн “Спартак” роман байна. Польшийн Прусс хэмээх зохиолч бол түүхэн уран зохиолын үлгэр загварыг бүтээсэн хүн. Түүний эртний Египедийн түүхийг өгүүлсэн “Фарион” роман нь зөвхөн түүхэн уран зохиол төдийгүй түүх, өв уламжлал, зан үйл, угсаатны зүй, шашин, домог зүйн сэтгэлгээ гэх мэт тэр цаг үеийн бүхий л талын нөр их судалгааны үр дүн байдаг. Тиймээс хэдэн мянганы өмнөх Мисир оронд очоод ирэх мэт сэтгэгдэл төрдөг. Үнэ цэнэ нь түүндээ байна.
TV ZONE сэтгүүл: Манайд ч сайн зохиолууд бий. Ш.Нацагдоржийн “Мандухай сэцэн хатан”, Ж.Пүрэв гуайн түүхэн романууд байна. Ж.Пүрэв гуай бол түүхэн судалгааг маш сайн хийсэн байдаг. Харамсалтай нь монголын түүхийн талаар сүүлийн жилүүдэд гарч буй гадаадын бүтээлүүд, тэр дундаа уран сайхны кинонуудаас бид өөрсдийнхөө түүхийг биш, монгол нэртэй харь хүмүүсийн адал явдлыг л харах болов. Хэдий сайн судалгаа хийх ч гадаадынхан маань Монгол хүний, нүүдэлч иргэншлийн дотоод ертөнцийг хэрхэн гүйцэд харах билээ. Түүхийг гуйвуулах нь их аюултай. Ялангуяа санаатай гуйвуулж, Монголын түүхийг аль нэгэн үндэстний хавсрага, эсвэл аль нэг үндэстний түүхийн гол багана болгох хандлага ч анзаарагдах болсон. Энэ бол хийрхэл солиорол төдий биш, аюул юм.
_
TV ZONE сэтгүүл: “Аугаа эрин” нэрний учир?
- Хүн төрөлхтний дунд дэлхийн хэмжээний эзэнт гүрэн байгуулсан үндэстэн ер нь хоёрхон л юм. Монголчууд болон Англичууд. Эрт цагт Ромын эзэнт гүрэн байлаа. Ромтой тэрсэлдэнэ гэдэг бурхантай тэрсэлдэх мэт төсөөлөгдөж байсан үе бий. Мөн Хүннү, Түрэгийн Оттоман, Их Могул, хожуу үеийн ЗХУ гэх мэт нь томоохон гүрэн улсууд хэдий ч аль аль нь ч Монголын болон Английн эзэнт гүрэнтэй адил дэлхийн энгээр байж чадаагүй. Тухайн цаг үедээ нээгдээд байсан газар нутаг, нөхцөл байдалтай нь харьцуулбаас Монголын эзэнт гүрэн хувь илүү байдаг. Судлаачид XIII-XIV зууныг Монголын эрин үе гэдэг. Үнэхээр ч тийм байв. Хүн төрөлхтний түүхийг бичихэд Монголын түүхгүйгээр бичих боломж огт үгүй. Тийм хүчирхэг нөлөөтэй явжээ, бидний дээдэс. Ямар сайн даа “Ази, Европ, Ойрхи Дорнодод Монголчуудаас зөвшөөрөл аваагүй бол нохой ч хуцаж зүрхэлдэггүй байсан” гэсэн хэл яриа гарч байхав. Нэг бус хоёр гурван зуунаар Монголчууд дэлхийн түүхийг тодорхойлж, хүн төрөлхтний хувь заяаг мэдэн захирч явсан.
- Түркийн “Аугаа зуун” нэртэй зуу гаруй ангитай кино манай нэг Тв-ээр нэлээд гарах шиг болсон. Хөрөнгө хүч хаяж сайн ч хийсэн байна билээ. Үнэхээр ч Түркийн Оттомоны эзэнт гүрний үе бол аугаа зуун байсан. Харин бидний дээдсийн эрин үе бол аугаа зуун төдий биш, харин АУГАА ЭРИН байсан юм шүү. Тэр их эрин үеийн суу алдрыг өчүүхэн ч болов энэ цаг үед, залуу хойчистоо хүргэхсэн гэдэг санаа байна. Тиймээс энэ цуврал романаа АУГАА ЭРИН гэж нэрлэсэн.
.
TV ZONE сэтгүүл: “Хөх илдний эрчис” бол тэргүүн дэвтэр шүү дээ. Тэгэхээр хэдэн боть байх бол?
- Монголын эзэнт гүрэн бий болох урдач нөхцөл бүрдэж байсан 1170-аад он буюу “Монголын Нууц Товчоо”-нд дурдсанчлан
“Одтой тэнгэр орчиж,
Орчлон дэлхий хямарч...” асан цаг үеэс эзэн гүрэн хагарч, задрах үйл явц хяналтгүй болсон 1280-аад он хүртлэх 108 орчим жилийн үйл явдлыг энэ цувралдаа багтаах санаа бий. Эхний “Хөх илдний очис” ботид уг нь 20 орчим жилийн үйл явдлыг дүрсэлнэ гэж санаж байсан ч бичих явцад сунасаар 4-хөн жилийн явдал багтав. Гэтэл цаана нь дахиад 100 гаруй жилийн түүх үлдэж байна. Энэ эрин үеийн түүх гэдэг нь зөвхөн Монголын газар нутаг дээр болсон үйл явдал төдийгөөр хязгаарлагдахгүй шүү дээ. Японоос Мисир буюу Египед, хойшлоод Австри, бүр цаашилбал Испани хүртэл, урагшаа Вьетнам, Ява Сумарта хүртэлх уудам газар нутагт болж буй 100 гаруй жилийн үйл явдал хамрагдах учир олон шашин соёл, улс үндэстний түүх ч бас хавчуулагдаж таарах нь. Учир нь тэр цагийн Монголчуудын түүх бол яах аргагүй дэлхий дахины түүх. Тэгэхээр их сунаж мэдэхээр. Юутай ч дараагийн үйл явдлуудыг нэлээд шахаж бичээд 3-4 ботид багтаана даа. Гэвч бүтээлийн явц, үйл явдлууд, дүр гэдэг заримдаа зохиолчийн санаа, хүсэл бодолд захирагдахгүйгээр өөрийн жам зүйгээр явчихдаг тал ч бий. Тэгэхээр яг төдөн боть болно гэж өнөө хэлэхэд бэрх.
.
TV ZONE сэтгүүл: Эхний ботид хэд хэдэн улс орны их олон дүр гарсан байсан. Дараагийн ботиудад ч мөн адил үргэлжлэх үү?
- Тэгнэ. Энэ ботид нийдээ 200 гаруй хүний нэр орсоноос 130 гаруй нь ямар нэгэн үг хэлж, үйлдэл хийж байгаа. 60 орчим нь түүхэн хүмүүс. Эзэн Чингис хаанаас эхлээд Тоорил хан, Жамух, Таргудай, мөн алс Мисирийн Султан Кутуз, Байбарс, Английн хаан I Эдуард, Армяны хаан Хэтум, Трифолийн хаан Бохимэнд гэх мэт 20 орчим хаан, дээдэс ч гарсан. Цаашдын ботиудад үйл явдал Тэмүчин хийгээд Сүбээдэй баатар нарын шугамаар өрнөхөөс гадна Их гүрнийг босгоход хүчин зүтгэсэн Боорчи, Мухулай нарын олон өрлөгүүд, бодит түүхэн хүмүүс, бас Зүрчидийн Алтан улс, Хятадын Сүн улс, Хар Тангуд, Сартуул, Дорнод Европын үйл явдлууд ч гарах учир тэр зүгийн улс орны олон түүхт хүмүүс ч гарч таарах байх.
.
TV ZONE сэтгүүл: Түүхэн дүрүүдээ тодотгон бичихэд тухайн цаг үеийн өөрийн биеэр мэдрэх мэт тэр догдлол, өөр нэгэн ертөнцөд ороод явчих мэт болдог уу?
- Бичиж буй үйл явдал, дүрдээ хичнээн гүн орж, тод мэдэрч бичнэ тэр хэмжээгээр л зохиолын дүрүүд амьд, үйл явдал нь үнэмшилтэй болдог. Зарим хэсэгт нь баярлан бахдаж, хөөрөн доглож, бас зарим хэсэгт нь харуусан гасалж, уйлж, дуулж байж л бичвээс сайн. Гөлийж байгаад бичсэн зохиол гөлгөр л болно. Судалгаа шинжилгээний ажил шиг болчихвол хэрхэн уран зохиол болох билээ. Жүжигчид дүрдээ ордогтой адил юм.
.
TV ZONE сэтгүүл: Ярилцлагаа өндөрлүүлж уншигчдад хандаж сайхан уриалга хэлэхгүй юу?
- “Түүх гэгч өнгөрсөн рүү харсан зөнч” гэсэн нэг мэргэн үг байдаг. Бид нэгэн цагт сэргэн мандаж байсан аваас дахиад ч сэргэн мандах л болно. Гагцхүү бид тэр сэргэн мандаж асан цаг үеэ сайтар мэдэж, өөрсдийгөө хэн болохоо мэдрэх л чухал. Өчүүхэн дорд боол мэт зөвхөн идэж, хэрэглэх олз ашгийн төлөө үхэлдэн явах аваас бид бүгдээрээ л мөхнө. Харин хүмүүн оршихуйн мөн чанарын төлөө явбаас бид сэргэн мандах болно гэдгийг бидний их дээдсийн түүх нотолдог юм шүү л гэж хэлмээр байна.
.
TV ZONE сэтгүүл: Ухаан тань мэргэн, Үзэг тань хурц байж, Олон сайхан бүтээл туурвилаа уншигчдынхаа ухааны мэлмийд хүргэх ий үйл тань мөнх байг ээ!
Тэр амьдралд, хүмүүст дэндүү ойрхон зохиолч байсан даа... Харин түүний сүүл үеийн бүтээлүүдээс нэлээд цөхөрсөн, жинхэнэ хүмүүс үнэнхээсээ мөхөж байгаа, яг л эртний их баатрууд мөхсөн шиг, эртний их домгийн шидтэнүүд нэг л мэдэхэд зөвхөн домог үлдээгээд л чимээгүй алга болчихсон шиг тэр жинхэнэ хүмүүс алга болж байгаад эмгэнэж, цөхөрсөн өнгө аяс мэдрэгддэг болчихсон байна билээ..
Ярилцсан сэтгүүлч М.Хонгорзул
-
2017 оны 3 сарын 30
Бурханы сургаальд хүн төрлийг олж төрнө гэдэг ховор хувь заяа. Асар их хичээл зүтгэлийн эцэст хүн болдог. Энэ төрөлд хүрэхийн тулд сая сая амьдралыг туулдаг гэдэг. Гэвч идэх, уух, зугаацах, цаашлаад ач холбогдолгүй зүйлд хэт их анхаарал тавьсан төдийхнөөр энэ чөлөө учралыг үрэх юутай харамсалтай
-
2017 оны 3 сарын 30
1985-оны үеэс социалист системийн орнуудаар ХАРЬ ГАРИГИЙНХАН энд тэндгүй зочлох болжээ. Миний санаж байгаагаар харь гаригийнхантай уулзсан хүмүүс хаа сайгүй л байдаг байлаа. Тэд зарим хүнийг нь хөлөгтөө суулган авч явж байгаад буулгасан ч гэх шиг иймэрхүү тохиолдуудын тухай барин тавин ярьдаг хүмүүс их олон байв.
-
2017 оны 3 сарын 29
Би түүн рүү зөөлөн нь аргагүй толгойгоо эргүүлэн болгоомжтойгоор нүд рүү нь харлаа. Нулимс хурсан хэрнээ инээмсэглэж байгаа түүний нүдийг хараад л зүрх сэтгэл минь өөрийн эрхгүй догдолж, зүрхний чанадаас урсах хайр нүдэнд минь дусал нулимс болон тогтож, түүнийг тэврэхээр гараа алдлан зүтгэв. Сэтгэл дотор минь хуралдаж байсан хар бараан түгшүүрийг түүний инээмсэглэл сарниаж, цав цагаан өнгөөр бүхнийг сүлж орхих шиг тийм мэдрэмж төрж цээжиндээ чанга гэгчээр тэврэх хэрнээ, инээмсэглэж буй нүдийг нь дахин харах гэж өөр рүүгээ эргүүлнэ. Тийм нүдэнд ямар их ид шид оршдогийг би тэгэхэд л анх удаа анзаарсан сан. Хүний зүрхний гүнд орших хайр талархал, зөвхөн инээмсэглэлээр л илэрч гардаг аж. Ямар ч илүү дутуу тайлбаргүй, ямар ч илүү дутуу үйлдэлгүй, ямар ч илүү дутуу учирлалгүйгээр шүү. Инээмсэглэл хүний сэтгэл дэх гунигийн бараан сүүдрийг, халуун дулаан нарны илч сарниах шиг ид шидтэй. Хэрэв бид анзаараад харах юм бол энэ ертөнцийн гэрэлт нарнаас гадна үй түмэн ид шидтэй гэрлүүд сацарч байдаг. Энэ бол инээмсэглэл юм.
Өглөө сэрж орноосоо босоход цонхоор тусах нарны шив шинэхэн сацрагтай зэрэгцээд хайртай хань чинь чамайг өхөөрдөн инээмсэглэж байхад л өрөө тасалгаа, зүрх сэтгэл бүхэн нь баяр бахадлаар дүүрч амьдрал тэр чигтээ утга учиртай болж эхэлнэ. Өөрөө инээмсэглээд л, дутуу дундуур юу ч үгүй энэ амьдралд үргэлж талархаж баярламаар ч юм шиг санагдах. Зүгээр л гудамжинд зөрөөд өнгөрөх хэн нэгэн над руу харан инээмсэглэхэд л сэтгэл дотор баяр баясал төрж өөрийн мэдэлгүй хөл дээрээ хөнгөн шингэн гэгч нь алхана. Зөрөөд өнгөрөх өөр хэн нэгэн рүү инээмсэглэмээр ч юм шиг хөгжүүн. Урдаас тань хаалга нээж ялдамхнаар инээмсэглэх хүн рүү инээмсэглэн харж, гараараа далламаар ч юм шиг, нэг бол баярлуулах сайхан үг хэлмээр ч юм шиг санагдах үе зөндөө. Ажлын газрынхан тань бүгд л бие бие рүүгээ инээмсэглэн харахад л хэцүү бэрх юу үгүй, уйтгарлаж гуниглах юу ч үгүй, уцаарлаж хашгичих шалтгаан ч үгүй болдог. Инээмсэглэл гэгч урам зориг бүхнийг бадраадаг шидтэн аж.
Чамайг доромжлон тохуурхах нэгэн рүү зүгээр л инээмсэглээд харахад тэр хүн зогтусдаг. Чам руу тургилах гэж байсан хамаг муу үгсийг чиний инээмсэглэл мартуулж орхиход, их л сайндаа ”Тэнэг юм уу? мангар юм уу?” хэмээн амандаа үглээд чамаас холдож одно. Инээмсэглэлийн өмнө хар хорын сэтгэл хүчгүйдэж, өөрөө холдож оддог юм даа. Инээмсэглэлийн өмнө уур уцаар ч зогтусдаг. Инээмсэглэлийн толины тусгалд өөрийн арчаагүй дүрээ олж хараад ичингүйрдэг. Тэгээд л ичингүйрч холдоно. Гэхдээ л өөрийн муухай төрхөө мартаж чаддаггүй л юм даа. Бүдүүлэг зарим нь өөдөөс нь инээмсэглэж байгаа нэгнийг ”тал засч байна”, ”аалигүйтэж байна” хэмээн эндүүрдэг. Өөрөө инээмсэглэж сураагүй, инээмсэглэлийн ид шидийг мэдрээгүй тэднийг ойлгож уучил. Өнөөдөр маргааш, магадгүй нөгөөдөр чиний инээмсэглэлийн хариуд мушилзах байх л даа. Хэзээ нэгэн цагт инээмсэглэх л болно. Инээмсэглэл л бусдын инээмсэглэлийг өөртөө татаж авчирдаг. Хичнээн амаргүй хэцүү байлаа ч чиний инээмсэглэл тэр бүхнийг өөрчлөхөд чамд туслах л болно. Яагаад гэвэл тэр чинь өөрөө ид шид юм шүү дээ.
Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах
-
2017 оны 3 сарын 25
Хаврын тэнгэр аашаа үзүүлсэн, хачин их үйл явдалтай нэгэн долоо хоног өнгөрч байна. Цаг агаар муудаж, манай улсын ихэнх нутгаар цасан шуурга шуурч, нийтийн тээврийн үйлчилгээ хүртэл саатахад хүрлээ. Улс төр, нийгмийн салбар ч шуугиантай байж, 19 жилийн турш монголчуудыг шаналгасан С.Зоригийн хэргийн эргэлзээ тайлагдлаа.
-
2017 оны 3 сарын 23
1998 оны 10 дугаар сарын 02-ны өдөр УИХ-ын гишүүн, Дэд бүтцийн хөгжлийн сайд С.Зориг гэртээ ирээд бусдын гарт харамсалтайгаар амь насаа алдсан билээ. Энэ хэргийг Монголын шүүх 18 жилийн дараа дэнслэж Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа, Ц.Амгаланбаатар нарт хоёр ч шатны шүүхээс ялын дээд хэмжээ болох 25 жилийн хорих ял оноогоод байна.
-
2017 оны 3 сарын 23
Сүүлийн үед улс төрийн хүрээнд “таг чиг” байна. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд хаяанд ирсэн байхад “таг чиг” болно гэдэг хөшигний араар ямар нэг юм болж байна гэсэн хэрэг. Манай гадаад орчинд ч гэсэн асар их өөрчлөлт гарч байна. Энэ тухай өгүүлсү…
Нуруу руу шаасан хутга
Монголын эдийн засаг сүйрч амь тарианд орсныг хүн бүр мэднэ. Монголын эдийн засаг яагаад сүйрсэн, хэн сүйрүүлсэн гэдэг нь ч тов тодорхой. Гэвч энэ асуудлыг амтай болгон залхтал ярьсан, ярьж байгаа болохоор дахин давтах нь илүүц. Гэхдээ хариуцлагын тухай асуудал удахгүй дахин яригдах ба үүнийг жичдээ ярих том сэдэв гэж үзээд түр орхиё.
Ямар ч гэсэн Монгол Улс ойрын үед яаж, хэрхэн амь зуух вэ гэдэг нь харин хамгийн амин асуудал юм. Үүний эргэн тойронд олон зүйл болжээ.
Шинэ Засгийн Газар мөнгө олох асуудалтай тулгарсан ба үүнд хоёрхон боломж байжээ. Нэг нь Хятадаас, нөгөө нь ОУВС-аас мөнгө босгох. “Нохой хамартаа тулахаар усч” гэдгээр манай Засгийн Газар хоёр талд ажиллаж гарчээ. Өөрөөр хэлбэл Хятадтай ярихдаа танайх зээлийн нөхцлөө сулла, тэгэхгүй бол бид ОУВС-гаас зээл авна, ОУВС-тай ярихаараа нөхцлөө хөнгөн болго, тэгэхгүй бол бид Хятадаас зээл авна гэхчлэн. Энэ бол тулгараад буй тухайн нөхцөлд хамгийн зөв бөгөөд ухаалаг хувилбар юм. Ингэж чардайсаар байгаад аль аль талыг нь тодорхой буултад хүргэж, одоо л нэг бүтэх нь гэж байтал гай болов.
Гэв гэнэт Далай лам Монголд айлчлан ирэв. Энэ нь Хятадын дургүй, зэвүү хоёрыг бүрмөсөн хүргэжээ. Далай лам бол нэг талаасаа Хятадын “төрийн дайсан” боловч нөгөө талаасаа Буддын шашны тэргүүн юм. Европ ойлголтоор Далай лам бол Ромын Пап л гэсэн үг, бас л шашны тэргүүн. Бусад оронд Буддын шашинтан голдуу диаспор хэмээх нийгмийн жижгэвтэр хэсэг болдог бол Монгол тэр чигээрээ шахам Буддын шашинтан бөгөөд түүний хамгийн том, уламжлалт түүхэн төв юм. Энэ хоёр эвлэршгүй зөрчлийг Хятадад ч, Монголд ч ойлгодог атлаа шийдвэрлэж чаддаггүй нэн эмзэг асуудал юм.
Далай лам Монголд айлчлах болгонд Хятад “уурладаг”, мэдэгдэл гаргадаг, манайхан ч гэсэн аль болох чимээ шуугиан багатай байхыг хичээж байгаад явуулдаг байв. Үүндээ аль аль нь “дассан” гэж хэлж ч болох юм.
Гэтэл энэ удаад Хятад үнэхээр уурлаж, Монголтой хийж буй бүх төрлийн гэрээ, хэлэлцээрийг зогсоов, тохирсон бүх айлчлалыг цуцлав. Хятадын Засгийн Газрын олон удаа мэдэгдэл гаргаж, “Глобал таймс” зэрэг нөлөө бүхий хэвлэлд Монголыг шүүмжилсэн мэдээлэл угсран гарав. Ер нь бол АНУ болон Хятадын харьцаа ширүүсч, муудсан үеүдэд Далай ламын айлчлал болдог зүй тогтлыг олон хүн анзаарч байгаагүй юм.
Эдийн засгаа унагаж, царай алдан мөнгө гуйж байхдаа хүртэл тэгэхээс тэгэх гэсэн юм шиг Далай ламыг урьдаг байна ш дээ. Удалгүй эзэн нь тодров. Мөнөөх л Ц.Элбэгдорж. УИХ, Засгийн Газар мэдээгүй байхад Ц.Элбэгдорж “өөрөө мэдээд” Далай ламыг урьчихжээ. Ийнхүү ноён Ц.Элбэгдорж өөрийнхөө Засгийн Газрын нуруунд хутга зоов.
Энэ хөгийн адал явдлыг тайлбарлах аргаа Монголын тал огт мэдэхгүй байв. Хятадын тал 4 удаа мэдэгдэл гаргаж байхад Монголын тал ус балгасан мэт дуугай байсны шалтгаан нь ердөө л энэ юм. Биднийг мэдээгүй байхад манай Ерөнхийлөгч өөрөө мэдээд урьчихсан юм гэж хэлж чадсангүй, гэхдээ тун сулхнаар Ц.Элбэгдорж гэж бувтнав.
Ямар зүгээр байлтай нь биш, дарга нар нь “болохгүй” гэж хэлсээр байтал Японд суугаа манай элчин сайдын яамны нэг ажилтан Далай ламд “өөрөө мэдээд” виз олгосон нь “илэрсэн” ба түүнийг ажлаас нь халсан гэх усан тэнэг мэдээлэл тараав. Ийм маанаг тэнэг юманд хятадууд хууртана гэж монголын дарга нар л бодож чадах байх. Хятадуудын уур улам их хүрэв.
Хэн урьсныг нь Далай лам өөрөө хэлсэн бөгөөд тэрээр: “Намайг эх нутагтаа урьсан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж танаа баярлалаа. Би Азиас зөвхөн Япон, Монгол хоёрт л очиж чаддаг” гэж цохон дурдсан юм.
Хэрэв энх тайван, тогтвортой, эгэл жирийн үед, тодруулбал шашны уламжлалт ёслол гэх мэт уламжлалт зан заншлын үеэр Монголын тал Далай ламыг урьсан бол Хятад уурладгаараа уурлаад, мэдэгдэл гаргадгаараа гаргаад “гайгүй” өнгөрч болох байсан гэж би дүгнэж байна.
Гэтэл АНУ, Хятадын харилцаа ил хүйтэрч, Зүүн болон Зүүн өмнөд Азид нөхцөл байдал эрс хурцадсан эгзэгтэй үед Монголын тал Далай ламыг ямар ч шалтгаангүйгээр, гэв гэнэт урьсан нь Хятадын дургүй, зэвүүцлийг нэгмөсөн хүргэжээ.
Үүний үр дүн юу болов ?! Монгол-Хятад хоёрын хийж байсан бүх төрлийн гэрээ хэлэлцээр зогсов. Хоёр талын бүх албан ёсны айлчлалууд бүрэн зогсов. Бараг л эдийн засгийн хориг арга хэмжээнд хүрэв.
Ямар ч улс гүрэн аль нэг талдаа алдаа гаргасан ч нөгөө талдаа амжилт олохоор бодож гадаад бодлогоо явуулдаг. Тодруулбал, Хятадтай “муудалцсан” ч Баруун талдаа, ОУВС-гийн дэмжлэгийг авч чадсан бол ямар нэг хэмжээгээр ухаалаг гэж хэлж болох нь мэдээж хэрэг.
Ингээд Монгол Улс ОУВС гэсэн ганцхан боломжтой үлдэв. Гэтэл ОУВС манайхыг дэмжих нь байтугай шууд “багалзуурдан” шахаж эхэлжээ. Өөр гарц байхгүй юм чинь, Та нар муусайнууд яадгийм ?!
ОУВС Монголыг “багалзуурддаг” нь яаж байгаа юм ?! Энэ нь бас л Ц.Элбэгдоржийн “ажил” юм. Одоохон тайлбарлая…
Хамаг учир нь ноён Ц.Элбэгдорж АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг “Монголын сонгууль” хэмээн “ойлгосон” ба Монгол Улсыг АНУ-ын сонгуулийн дотоод хэрүүл тэмцэлд татан оруулсанд байгаа юм. Ц.Элбэгдорж АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Хиллари Клинтон баттай ялна гэж тооцоод Дональд Трампын эсрэг суртал нэвтрүүлгийг Монгол Улсад бараг жил гаруй явуулав. Манайхан бүх мэдээллээ CNN-ээс авч Ийгл телевизээс эхлэн бүх ХМХ-ээрээ Д.Трампыг “нар үзүүлэхгүй” балбав. Монголд Америкийн Ардчилсан намын сонгуулийн штаб ажиллаж байгаа мэт Хиллари Клинтоны төлөө галзуутай суртал нэвтрүүлэг хийсэн ба үүнийг удирдан чиглүүлсэн хүн нь Ц.Элбэгдорж.
Гэтэл Трамп ялаад гараад ирэх нь тэр. Одоо Монгол Улс юугаа хийж хуйхаа маажихаа мэдэхээ байв. Ийм явдлыг одоогийн Трампын засаг захиргаа амархан мартана гэж тэнэг хүмүүс л бодох байх. Тэд Монголд жаахан хатуурхаад үзье гэж занажээ. ОУВС-гийн хатуурхал үүнийг хамгийн тод харуулав.
Ингээд Ц.Элбэгдоржийн ойворгон тэнэг зангаас болж Монгол Улс гадаад бодлогын дараалсан алдаа гаргаж, хожмын ихээхэн хор уршигтай нэлээд олон буулт хийв. Энэ нь санаатай ч бай, санаагүй ч бай, “хорлон сүйтгэх” гэсэн ангилалд орох адал балмад явдал мөн. Ноён Ц.Элбэгдоржийн бүх үйлдэл ямар нэг хэмжээгээр Монгол Улсыг заавал хорлож байдаг гэсэн дүгнэлт эндээс гарцаагүй гарна.
ОУВС-гийн Захирлуудын Зөвлөлийн хурал 03 дугаар сарын дундуур хуралдах гэж байснаа хойшлов. ОУВС ямар ч гэсэн Украинд олгох 1 млрд долларын зээлийн траншийг хойшлуулсан байна. Украин, Монгол мэтийн хэдэн дампуу улсын зээлийн асуудлыг хойшлуулаад байгаа бололтой. Одоо 04 дүгээр сард хуралдана гэж байгаа ба үүнийг нь бид хүлээхээс өөр аргагүй юм.
Монгол Улс горьдлого тээхээс өөр юмгүй хөгийн байдалд орсон нь Ц.Элбэгдоржийн “гадаад бодлогын” хорлолын гарцаагүй үр дүн мөн. Гэтэл Монгол медиа корпораци “Ардын үг” хошин жүжиг найруулан тавьж, Ц.Элбэгдоржийн “гадаад бодлогын” бантан хутгасан ажилд боломжит 10 онооноос 8,9 оноо буюу “онц” үнэлгээ өгч Монголын ард түмнийг доромжилж байна. “Ардын үг” хошин жүжгийг Трампын заналт дайсан СNN-ийн мэдлийн “Ийгл телевиз” зохион байгуулж байгаа нь Монголын эмгэнэл юм.
Америкт хаягдсан “ардчилагчид”
1990-ээд оноос АНУ болон Барууныхан Монголын ардчиллыг шууд дэмжиж, үзэл суртал, мөнгө хөрөнгө зэрэг бүх талын тусламж үзүүлэх болсон нь хэн бүхэнд тодорхой.
Хамгийн эхлээд Германы “Конрад Аденаурын сан” Монголд орж ирсэн ба түүний суурин төлөөлөгч Вернер Прол “МАН-ын эсрэг бүлэглэлүүдэд туслах” зорилготойгоо дурссан байдаг. Тэд Монголын ардчилсан удирдагчдыг сургах “Улс төрийн боловсролын Академи” болон судалгааны “Сант марал” санг байгуулав. Удаалаад АНУ-ын санжүүжилттэй “Бүгд найрамдахчуудын хүрээлэн” байгуулагдав. БНХүрээлэн ардчиллын эхний жилүүдэд Монголд 450.000 долларын тусламж үзүүлж, сүүлдээ төлөөлөгчдийн газраа нээсэн юм. Мөн энэ үед АНУ-ын Тагнуулын газраас санхүүждэг “Азийн сан” Монголд суурьшив. Эдгээр байгууллагууд МАН-ын эсрэг намуудад туслах, шинэ намууд байгуулах, илгээлт явуулах, зохион байгуулалтын үндэс, кампанит ажлын зохицуулалт, харилцаа холбоо хөгжүүлэх асуудлаар сургалт зохион байгуулж байв. Эндээс “Сонгогчдын боловсролын төв” гэгчийг байгуулав.
Гадаадын эдгээр байгууллагууд хамгийн эхэлж Монголын ТББ, нэн ялангуяа эмэгтэйчүүд, хүүхдийн асуудлыг өндөрт тавьж санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх болов. Улс орныг сүйрүүлэх гэвэл эхлээд эмэгтэйчүүдийг нь “галзууруулах” ёстой байдаг аж.
Эдгээр сургалт ихээхэн үр дүнтэй байлаа. Барууны сургалтад хамрагдсан улс төрчийн 22 хувь нь 1996 оны УИХ-д сонгогдсоноор үүнийг нотолж болно.
Үүнийг удаалаад гадны шинэ шашныг нэвтрүүлэв. Хамгийн анхных нь 1992 онд орж ирсэн Мормоны шашин байв. Англи хэл заах, барууны сургалтад хамруулах амлалт гаднын шашны гол зэвсэг байлаа. Монголын Христэд итгэгч анхны шүтлэгтний 80 хувь нь эмэгтэйчүүд байсан нь монгол эмэгтэйчүүдийн “хувирамтгай” занг тод харуулдаг. Удалгүй Христийн байгууллагын салбар болсон “Ийгл” телевизийг нээж Христийн шашныг нээлттэй сурталчлах болов. Монголын гааль дээр нэг удаа 10.000 библи, шашны агуулгатай 600 видео хуурцаг хураагдаж байсан нь энэ бүх ажлын асар их цар хүрээг илтгэдэг. Дараа нь Английн “Хүүхдийг ивээн сан” ДАНИДА манайд орж ирэв. Түүнийг залгаад шашны “Дэлхийн зөн” байгууллага орж ирэв. Хэдэн жилийн дараа Ж.Соросын сан “Нээлттэй нийгэм” хүрээлэн байгуулагдав.
Гаднын эдгээр байгууллагууд англи хэл сургах, иргэний боловсролыг дээшлүүлэх, барууны их дээд сургуульд суралцах тэтгэмж, бүх сургуулиудын хөтөлбөрийг шинэчлэх, эрүүл мэндийн янз бүрийн санаачлага гаргах нэртэй янз бүрийн төслийг хэрэгжүүлжээ.
Энэ бүгд нийлээд Монголд нийгмийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэх улс төрийн тусламж дэмжлэг болсон юм.
1996 оны сонгуульд ялсан тухайн үеийн МҮАН-ын дарга халзан Д.Ганболд “Бүгд Найрамдахчуудын олон улсын хүрээлэнгийн тасралтгүй дэмжлэг нь 1996 оны сонгуульд Монголын парламентыг хяналтандаа авах боломжийг бидэнд олгов”, мөн Ардчилсан Холбоо эвслийн дарга Ц.Элбэгдорж “Бидний энэхүү ялалт нь БНОУХ-ийн их ялалт мөн” гэж бахархан дүгнэж байв.
1996 онд УИХ-ын сонгуульд ялагчдын 36 хувь нь Азийн сангаас санхүүжилт авч байжээ. Тун удалгүй ОУВС-гийн төлөөлөгч Төрийн Ордонд байрлан ажиллах болов. Энэ бол дэндүү даварсан хэрэг боловч Барууны болон АНУ-ын илт дэмжлэгийн нэг гол илэрхийлэл байсан юм.
Энэ мэтчилэн Монголын ардчилагчид Барууны, түүний дотор АНУ-ын шууд дэмжлэгийг олон жил авчээ. АНУ Монголын ардчиллыг бүх талаар дэмжиж, түүнийг үлгэр жишээ болгож дэлхий дахинд сурталчилж байв. Ингээд жишээ авъя:
1990.08.02. АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Ж.Бейкер: “Монгол бол ардчилалд орсон Азийн анхны коммунист орон”.
1998.05.02. АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга М. Олбрайт: “Монголд АНУ-аас улс төр, эдийн засгийн туслалцаа үзүүлж, АНУ-ын Конгресс дэмжиж өнөөдрийг хүртэл үзүүлж ирсэн эдийн засгийн тусламжаа цаашид үргэлжлүүлэх болно”. “Та бүхэн бидний тусламж дэмжлэгт найдаж итгэж болно”
Улмаар М.Олбрайт ГХЯ-д Монголыг магтаж, дэмжсэн лекц уншив.
2005.11.22. Жорж Буш: “Америк орон танай “гуравдахь хөрш” гэгддэгээрээ бахархдаг”, “Монгол Улс коммунизмаас эрх чөлөөт нийгэм рүү шилжиж 15-хан жилийн дотор эрчимтэй ардчилагдаж, эдийн засгаа нээлттэй болголоо. Бүс нутагтаа болон дэлхий дахинд танай орон амжилтын үлгэр дууриал болж байна…Та бүхний тэвчээр зоригоор америкчууд бахархдаг юм…Төв Азийн цээжинд чөлөөт нийгэм байгуулж байгаа та нартай Америкийн ард түмэн хамт байгааг хэлэхээр би ирлээ.” Ингээд АНУ-ын Мянганы сорилтын сан хөтөлбөрийг эхлүүлэв.
2012.07.09. АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Хиллари Клинтон: “Хэрэв та ардчиллын үйл хэрэг хэрхэн явагдаж байгааг, мөн иргэдийнхээ банкны дансыг зузаатгах тухай биш, харин тэднийгээ яаж өөд нь татах тухай санаа зовниж байдаг удирдагчдын хийж буй хөгжил дэвшлийг харахыг хүсч байвал Монголд ирцгээ”
2014.09.26. АНУ-ын Ерөнхийлөгч Билл Клинтон: “Би одоо хүртэл Монголд очиж үзээгүй л байна. Чингис хааны морин төвөргөөнийг сэтгэлдээ төсөөлөн Монголын тал нутгаар морь унан давхих нь миний нэг хүсэл.”
2016.06.05. АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Жон Керри: “Монгол бол Орос, Хятад хоёр улсын дунд байрлах ардчиллын баян бүрд”, “Монголын Засгийн газар АНУ-тай байгуулсан ил, тод байдлын гэрээг хэрэгжүүлэх нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдад ихээхэн итгэл үнэмшил бий болгох чухал ач холбогдолтой”
Эндээс АНУ-ын бүх удирдагчид Монголыг бараг 20 гаруй жилийн турш дэмжиж ирсэн нь илт харагдана. АНУ Монголын ардчиллыг зөвхөн эдийн засаг, санхүүгийн талаар дэмжин туслахаар үл барам Монголыг ардчиллын үлгэр жишээ болгон дэлхий дахинаа харуулахыг чармайж байсан нь тодорхой байна. Энэ тусламж дэмжлэг саяхан болтол хэвээрээ байжээ. Гэтэл сүүлийн хэдхэн жилд Монгол Улс ардчиллын үлгэр жишээ болох нь бүү хэл, ардчиллын замаар явсаар байгаад улс орноо сүйрүүлэхийн сонгодог жишээ болон хувирсан нь хэн бүхэнд тодорхой болов.
АНУ Монголын ардчиллыг дэмжинэ гэдэг нь Монголын АН болон түүний удирдагчдыг дэмжих явдал байлаа. АНУ-ын улс төрийн “анхдагч” ивээл дэмжлэгийг Ц.Элбэгдорж, Р.Гончигдорж, Баабар, “халзан” Д.Ганболд, М.Энхсайхан, П.Цагаан, Ж.Үнэнбат, Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогт, Р.Амаржаргал, Б.Дэлгэрмаа нарын хэдхэн хүмүүс хүртэж, улмаар Барууныг идэвхитэй сурталчлагчид болон хувирсан юм. Мөн МАН-ын талаас АНУ-ын дэмжлэгийг Н.Багабанди, Н.Энхбаяр, С.Баяр, Сү.Батболд нарын хүмүүс ямар нэг хэмжээгээр хүртсэн байдаг. Баруун болон АНУ-ын тусламж дэмжлэгийн “хагас далд” бөгөөд нэгэн том суваг нь Солонгос байсан ба манай бүх дарга нар Солонгостой нягт холбоотой байдгийн учир нь энэ.
Иймээс Монголын олон нийт АН болон түүний удирдагчид л АНУ-ын шууд дэмжлэгийг хүртдэг гэсэн “ойлголттой” болсон юм.
Гэтэл Монголын “ардчилсан” гэгдэх удирдагчид Монголд ардчиллыг хөгжүүлэх нь бүү хэл, хувийн шуналдаа идэгдсэн, улс орныг удирдах өчүүхэн ч чадваргүй, Америкийн ардчилсан үзэл санааг өөрийн үлгэр жишээгээр гутаан, бузарлагчид болон хувирчээ. Тэд тусламжийн асар их мөнгийг идэж уун завшигч, оффшор данс эзэмшигч, авилгын үүр уурхай болон хувирсан нь дэлхий дахинаа ил болов. “Америкийн ардчиллын хор хөнөөлийн жишээг үзье гэвэл Монголыг үз.” Монголын энэхүү арчаагүй үхээнц байдал АНУ-ын суурь үзэл суртал, нэр хүндэд үлэмж халгаатай асуудал болон хувирсны улмаас америкчууд “шинэ” дүгнэлт хийжээ.
Сүүлийн ганцхан жилийн дотор Монголын оффшортуудын нууц данс “гэв гэнэт” ил гарав.
АНУ-ын ХМХ-үүдээр Монголын талаарх таагүй мэдээллүүд ар араасаа цуврав.
АНУ-ын дипломат болон бизнесийнхэн Монголын “ардчиллын анхдагчид” итгэл найдвар алдаж, “хүнээ байсан” тухай шууд сануулах болов.
Сонгуулийн “хар машины” нууц код АН-аас МАН руу “ид шидийн” хүчээр шилжиж “Пента америк” гэгдэх Ц.Элбэгдорж, С.Баярцогт, Ч.Сайханбилэг, Ц.Оюунгэрэл, З.Энхболд нарын удирдсан АН сүйрлийн ялагдал хүлээв.
Эдгээр давхцсан, зэрэгцсэн, ар араасаа цуварсан олон үйл явдал ардчиллыг гутаан бузарласан АН-ын “анхдагч удирдагчдаас” АНУ салахын түүс болсныг хөдөлбөргүй харуулж байна.
АНУ-аас 20 гаран жил тасралтгүй авч байсан дэмжлэгээсээ АН-ын “анхдагч удирдагчид” хагацжээ. АН ч гэж дээ, Ц.Элбэгдорж, түүний бүлэглэл цорын ганц гадаад тулгуур, эцсийн найдлагаасаа салжээ. Одоо “ардчиллын анхдагчид”-аас хэн хэн эрх мэдэлтэй үлдсэнийг тоолох гээд үз л дээ. Ганцхан Ц.Элбэгдорж л торойгоод үлджээ. Хэрэв Ц.Элбэгдорж өөрийнхөө АН-ыг задлан бутаргаагүй бол, бусад лидерүүдээ ээлж дараагаар устган сөнөөгөөгүй бол, залгамж залуу үеэ бэлтгэж байсан бол орь ганцаараа үлдэж муугаа үзэхгүй байхсан.
Ямар ч гэсэн Монголын улс төрийн эрх мэдэл “хоёрдугаар үеийнхэн”-д шилжих аварга үйл явц эргэлт буцалтгүй эхэлжээ…
Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
2017 оны 03 дугаар сарын 21.
-
2017 оны 3 сарын 21
Юу юугүй л сонгуулийн уур амьсгал хэдийнэ орж, сонгогчид аль намаас хэн нэр дэвших талаар чиг тавиад эхэлчихэж. Хэнийг сонгох, эс сонгохыг хэлэлцэж, хэрэг зорилгыг нь тодруулж, улс төрийн өмнөх хийгээд дараах амьдралуудыг судалж, ураг төрөл, садангуудын талаар ч сураг тавиад бүгд л сонголтоо зөв хийхийг хичээцгээнэ. Энэ сонгуулийн хүчтэй өрсөлдөгч нь мэдээж Ардчилсан намыхан.
-
2017 оны 3 сарын 20
...Үүнийг хийж чадсан цагт ЭРХЭМСЭГ МОНГОЛ иргэнтэй ТУСГААР МОНГОЛ улс мөнхөд орших болно. Дээрх номыг хууль тогтоогчид уншаасай, ядаж нэг удаа заавал уншигтун. Үгүй бол зай болоод өгөөсэй...
-
2017 оны 3 сарын 16
Ардчилсан намынхан тэр дундаа 90-ээд онд алтан хараацай болон “ниссэн” нөхдүүд дүр “Дүр эсгэсэн Ардчилал дарангуйллаас ч илүү хортой” гэх ганцхан өгүүлбэрийг толгойдоо тултал суулгах учиртай. Өглөө сэрэхдээ, орой унтахынхаа өмнө санаж, өдөр тутмынхаа ажил мөрдлөгө болгож байж Ардчилал гэдэг зүйл оршин тогтноно. Өөрийн толгой дээрхи бухалыг харахгүй байж өрөөлийн толгой дээрхи сүрлийг гайхагчид өнөөгийн нийгэмд бишгүй бий.
-
2017 оны 3 сарын 15
Монголчууд бид өдөр тутмын янз бүрийн асуудлаар өөр хоорондоо муудалцдаг. Хүн болгон адилгүй болохоор өөр өөрийн сэтгэл дотроо буй үзэл бодлоо хамгаалах гэж санал зөрөлдөнө. Ажлаас бас хувийн асуудлаас эсвэл хэн нэгний тухай илэрхийлсэн сэтгэгдлээс болж санал зөрөх нь олонтаа. Нэг хэвэнд цутгасан тоосго биш, бор тархины гадаргуу дээрх олон үрчлээсүүдийн өөр өөр атираанууд энэ санал зөрөлдөөнийг дэвэргэдэг. ”Үгүй ер, энэ мууд дээрэлхүүлээд байхдаа яанам билээ” гэсэн сэтгэл доторхи омогшоон ийм хэрүүл маргааныг улам ихээр өгдөөнө. Ийм хөөргөн омогшил маргалдаж буй сэдвэээсээ хальж, огт өөр мэдээллүүдийг тархины багтаамжаасаа гаргаж түүнийг ялан дийлэх хүсэлд ташуурдах авай. Тэмээний тухай маргалдаж байсан мэтгэлцээн, ямааны тухай доромжлолоор дэвэрч, эцэс сүүлдээ юуны талаар маргалдаж байснаа мартаж санахын зааг дээр аваачих нь зөндөө. Энэ тэнэглэл нь ”Салшгүй сайн хүндээ марташгүй муу үгийг бүү хэл” хэмээх дүрмийг зөрчсөнөөр төгсдөг. Дараа нь хичнээн харамсавч амнаас нэгэнт гарсан муу үгсийг эргүүлж залгилж болдоггүйн зовлонг эдэлнэ.
Дотно сайн найзууд чин сэтгэлээсээ зовлонгоо хуваалцан ярьж байсан үгс маргалдаж мэтгэлцэх цагт ”Чи муу тийм л амьтан биз дээ?” гэсэн хачираар даруулахад, итгэсэн сэтгэл доромжлол дунд хиртэж эргээд хичнээн сайхнаар угаах гэвч өнгө ордоггүй нь гачлантай. Зүгээр л итгэж ярьсан бүхнийг нь зүггүйтэж найз нарынхаа дунд доог тохуу болгон ярьж хээв нэг инээхэд, тэр л өдөр ганцаардахдаа хань татсан бүхэн нь энэ өдөр доромж болон хувирахад, итгэж ярьсан бүхнээ эргүүлж залгилж болдоггүйн харууслыг амандаа дэмий л залгилна. Өөрөө сэдэж яриулчихаад өрөвдсөн сэтгэлээ угаадас мэт өөр рүү нь эргүүлээд асгах хэн нэгний өчүүхэн сэтгэлийн сүүдэр дор даарч жиндэн жихүүцэх бас л амаргүй. Тэгээд л хүмүүс дотно нэгэнд итгэснийхээ хариуд доромж амсах бүрдээ гутарч гунин, бусдад итгэх итгэлээ алдаж толгой гудайн, нүднийх нь харц хиртэж эхэлдэг. Сайхан сэтгэлээр өөдөөс нь инээсэн хүн руу итгэж ядсан харцаар гунитайяа харах нь өрөвдмөөр. Энэ ертөнцөд ”Сайн хүмүүс муугаасаа олон” гэдэгт итгэж өгөхгүй, сэтгэлийн шаналлаа улам л дотор руугаа чихнэ. Хааяадаа хүмүүс рүү мушилзах гэвч, итгэхгүйн зовлон төрхөнд нь тодрох. Бид энэ ертөнцөд бие биенээ заавал ингэж тарчлаах шалтаг юу билээ.
Хүмүүс минь өөр хоорондоо элдэв асуудлаар муудалцах бүрдээ тэр л сэдвээсээ бүү хальж бай. ”Агт алдвал барьж болдог, ам алдвал барьж болдоггүй” хэмээн өвөг дээдэс минь дэмий нэг хэлээгүй дээ. Маргалдаж муудалцах бүрдээ сэтгэлийнхээ чанадад эвлэрэх жижигхэн зайг заавал үлдээж бай. Давж гарахын тулд аман дээр гарсан хорон үгсээ асгарах шүлс мэт цааш нь залгилж бай. Эвлэрэх нэгэн өдөр тэр л муу үгсийг түүнд хэлээгүйнхээ төлөө өөртөө талархдаг юм. Сайн найзууд жижигхэн асуудлаас болж маргалдахдаа, тэр л өдөр гомдоосон жижигхэн шалтгаас илүүтэй, өмнө нь чамд гаргаж байсан сайхан сэтгэлүүдийг заавал дурс. Зүгээр л түүний төлөө найзыгаа бас дотно хүмүүсийг уучилж сур. Уул шиг харагдаж буй хар бухимдлыг туулай шиг цагаан дурсамж гүйцдэг юм. Дараа нь хүн болгоныг үзэн ядахын оронд сайн найзтайгаа эвлэрээд гараасаа атгалцан инээж алх. Зүгээр л хүмүүсийн тэнэглэлийг тайван хүлээж авч ”Тэнэг мунхаг хүмүүстэй тэрсэлдэж маргалдаад хэрэггүй дээ” гэж өөртөө хэлэн тайвширч бай. Чамайг муулсан хүмүүсийн бахыг ханган, муу явахын оронд эелдэгээр инээмсэглээд өөрийнхөөрөө бай. ”Идсэн эрүү хувхайрч, идүүлсэн бут ногоордог” жамтай. Чиний хэн болохыг, бас хэн байсныг тэд биш цаг хугацаа л шүүдэг юм шүү дээ.
”САЛШГҮЙ САЙН ХҮНДЭЭ МАРТАШГҮЙ МУУ ҮГ БҮҮ ХЭЛЖ БАЙ” Зүгээр л бүх зүйлд уужуу тайван ханд. Муу хүмүүсийн мунхаг үйлдлийн өмнөөс эелдэг сайхнаар инээмсэглэж бай. Тэд яаж ч чаддаггүй юм. Хэрэлдэж маргалдан хэл амаа билүүдэх аваас хэзээ ч чи ялагч болж чаддаггүйг бүү март. Маргалдаж хэрэлдэхэд ялагч хэзээ ч байдаггүй юм даа. Чиний бас тэр хүний сэтгэл л хиртдэг юм. За тэгээд өөр зүйлгүй дээ.
Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах
www.galbadrakh.com 2017-03-15
-
2017 оны 3 сарын 15
Монголын ардчилалд томоохон толбо суулгаад байсан УИХ-ын гишүүн, Дэд бүтцийн хөгжлийн сайдын үүрэг гүйцэтгэгч С.Зоригийн амь насыг хохироосон гэх хэргийг Монголын шүүх 18 жилийн дараа дэнсэлж байна. Хэрэг гарснаас хойш улс төрийн нэр бүхий хүмүүсийг уг хэрэгт сэжигтнээр татан, шалгаж байсан ч 18 жилийн дараа онц хэрцгийгээр хүний амь насыг хөнөөсөн гэмт этгээдүүдийг илрүүлж, шүүхээс хорих ялын дээд хэмжээг оноосон.
-
2017 оны 3 сарын 15
...Бас хүний баримжаа авч, хор найруулахаас өөр ямарч хэрэггүй АТГ-ийн тодорхойлолт шиг коммунизмаас үлдсэн өв гэмээр бичиг нэхэж, Туваанд очиж намын гишүүн мөн үү бус уу, хаанаа өрсөлдөх гэж байна гэсэн хөгийн тодорхойлолт нэхэж бүртгэж байгаа чинь олон гишүүдийн хар сэдрээж, шал дургүй хүргэж байна...
-
2017 оны 3 сарын 15
...Бид яг шархдаж баригдсан чоно шиг сүр сүлдгүй болчихож гэж. Гэвч эцэст нь чоно бол чоно юм даа л гэж бодсон доо. Яг түүн шиг монгол бол монгол л доо. Монголчууд зүрх муутай, гардан тулаанаас зайлсхийдэг, зугтдаг, ой гутам хүний санаанд оромгүй муу зальтай хүмүүс гэдэг тодорхойлолтыг бидэнд ялагдсан ард түмнүүд л ялагдлын хорслоор өгсөн...