Энэ жилийн наадмын хөтөлбөрөөс Ардын хувьсгалын 92 жилийн ойг авч хаясан нь ихээхэн дуулиан боллоо. Ард түмнээ үндэснийх нь баярын өмнө ингэж талцуулж улс төржүүлэх шаардлагагүй л дээ. Тэгээд ч Ардын хувьсгалын баярыг тэмдэглэнэ гээд хуулинд заачихсан байгаа юм. Нэгэнт хуулинд заасан юмыг хэрэгжүүлэхгүй гэдэг бол хуулиа зөрчиж л байна гэсэн үг. Тийм ч учраас МАН-ын бүлэг Ардын хувьсгалын ойг хассан нь хууль зөрчиж байна гэж мэдэгдэхэд хүргэв.

Энэ жилийн наадмын хөтөлбөрөөс Ардын хувьсгалын 92 жилийн ойг авч хаясан нь ихээхэн дуулиан боллоо. Ард түмнээ үндэснийх нь баярын өмнө ингэж талцуулж улс төржүүлэх шаардлагагүй л дээ. Тэгээд ч Ардын хувьсгалын баярыг тэмдэглэнэ гээд хуулинд заачихсан байгаа юм. Нэгэнт хуулинд заасан юмыг хэрэгжүүлэхгүй гэдэг бол хуулиа зөрчиж л байна гэсэн үг. Тийм ч учраас МАН-ын бүлэг Ардын хувьсгалын ойг хассан нь хууль зөрчиж байна гэж мэдэгдэхэд хүргэв.

Үнэхээр хүний олноор асуудлыг хүчээр шийдэх хандлага АН-д түгээмэл байгаа. Наадмыг хүртэл олонхиоороо улс төржүүллээ. Одоо түүхээ хүртэл олонхиороо түрий барьж шийдвэрлэдэг болов. Ардын хувьсгал байгаагүй бол Ардчилсан хувьсгал битгий хэл Монгол Улс байх эсэх нь эргэлзээтэйг хүн бүхэн мэднэ. МАН-ынхныг унагах гэж байгаад улс орныхоо тусгаар тогтнолыг унагах вий дээ. Улс төржиж болно. Гэхдээ улс орныхоо тусгаар тогтнол, түүхийг үгүйсгэж улс төржинө гэдгийг даанч ойлгомж боломгүй зүйл гэж олон нийт бухимдаж байна.

Тэгээд ч Ардын хувьсгалыг үгүйсгэнэ гэдэг бол тухайн үеийн эх орны дайчдыг бүгдийг үгүйсгэж байгаа хэрэг. Ардын хувьсгалын анхны долоо бүгдээрээ энэ улсын тусгаар тогтнолын төлөө хэлмэгдэцгээсэн. Бас олон мянган иргэний амиар энэ тусгаар тогтнол олдсон.  Эх орны тусгаар тогтнол, түүх, бахархалыг үгүйсгэхийн зэрэгцээ засварлах эрхийг АН-ынханд өгөөгүй л санагдах юм. Одоо тэгээд Ардын хувьсгалын одонгууд ч утгагүй болов. Түүнийг дагаад төрийн үнэлэмж, тусгаар тогтнолын тухай ойлголтууд ч утгаа алдана даа.  Энэ үйлдлийн талаар УИХ-дахь АН, МАН-ын бүлэгийн зарим гишүүдийн байр суурийг хүргэе. Бас Наадмыг зохион байгуулах хорооны дарга шадар сайд Д.Тэрбишдагва болоод Ардын хувьсгалын ойг үгүй хийх хөтөлбөрт гарын үсэг зурсан хэргийн эзэн Ж.Сэрээжав нар ийм тайлбар хийж байна.

УИХ-ын гишүүн Д.Дэмбэрэл: Улсынхаа тусгаар тогтнолыг зөвшөөрч байна уу, үгүй юу гэж асуумаар байна
Ардын хувьсгалын ойг зарим түүхчид их будилуулж байна. Бараг ач холбогдолгүй мэтээр бичсэн өгүүлэл, нийтлэл сүүлийн үед сонин хэвлэлээр гарч байна. Одоогийн Монгол Улс тусгаар улс болсон түүхэн үйл явдлыг 1921 онд хийсэн биз дээ. 1911 онд Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг зарласан явдлыг гурван улсын хэлэлцээрээр гадаад орнууд үгүйсгэсэн. Дандаа автономит гэсэн нэртэй явж байгаад 1921 онд Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг хувьсгалчид баталгаажуулсан биз дээ. 1921 оны түүхэн үйл явдлыг үгүйсгэж байгаа хүмүүсээс улсынхаа тусгаар тогтнолыг зөвшөөрч байна уу, үгүй юу гэж асуумаар байна. Өнөөгийн гурван сая хүн бол тусгаар тогтносон Монгол Улс байгуулсны үр шим шүү дээ.

Су.Батболд: Монгол Улсын тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдалд заналхийлж байна

Монгол орны тусгаар тогтнолд зориудын явуулга хийж байна гэж бодож байна. Манай засгийн эрх баригчид өөрсдийгөө дөвийлгөж, зөвхөн өөрийнх нь үеийнхний түүх байх ёстой гэж асуудалд хандаж байгаа нь Монгол Улсын тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдалд заналхийлж байна. Аливаа улс үндэстэн өөрийнхөө түүхийг уртасгах, урагшлуулахыг зорьдог. Гэхдээ тэгж байгаа нэрээр үндэсний сэргэн мандалтад нөлөөлсөн түүхэн ач холбогдолтой үйл явдлыг аль нэг улс төрийн хүчинтэй холбож үгүйсгэж болохгүй. Энэ бол Монгол орны тусгаар тогтнолыг үгүйсгэсэнтэй адилхан зүйл.

Ц.Нямдорж: Тусгаар тогтнолыг үгүйсгэж үе үеийн монголын төр рүү ингэж дайрвал ёстой үзсэн шиг үзнэ шүү

Монголын тусгаар тогтнолыг Монголын Засгийн газар, эрх баригчид үгүй болгох гээд сууж байна шүү дээ. Үндэсний баяр наадмын тухай хуулийн 2.1-д “Үндэсний их баяр наадам нь Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бэлгэдсэн үндэсний уламжлалт их баяр мөн” гэж бичсэн байдаг юм. Энэ гамин, Цагааны сүнс яасан олон жилийн дараа гарч ирж байна аа. Та нар мянга хүсээд ч, мянга зүүдлээд ч Монголын тусгаар тогтнолын түүхийг арилгаж чадахгүй. Огт чадахгүй. Арай л дэндэж байна. Өөрөө өөрийнхөө гараар тусгаар тогтнолынхоо гол бэлгэдлийг байхгүй болгодог улс үндэстэн гэж байдаг юм уу. Энэ хүмүүс тусгаар тогтнолыг маань яасан их үзэн ядаж байна вэ. Та нар мөнхөд засгийн эрх барина гэж бодож байна уу. Чадахгүй. Та нар Монголд дарангуйлал тогтооно гэж бодож байна уу. Чадахгүй. Хуулиар тогтоосон бүрэн эрхтэй Засгийн газрын байгуулсан баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны баталсан шийдвэрт өөрчлөлт оруулах, засвар хийх эрхтэй хэн юм, та нар. Та нар ил далд дарангуйлал тогтоож, Монгол төрийн тусгаар тогтнолыг байхгүй болгох гэж оролдож байгаад өөрсдөө хөшөөгөө буулгуулж чирүүлэх вий дээ. Тусгаар тогтнолыг үгүйсгэж үе үеийн монголын төр рүү ингэж дайрвал ёстой үзсэн шиг үзнэ шүү.

Д.Лүндээжанцан: Түүхийг арчиж угаагаад хаячихна гэдэг байж боломгүй явдал
1921 онд улс орон мөхлийн ирмэгт байсан хүнд үед Монголын ард түмэн тусгаар тогтнолоо халуун амь, бүлээн цусаараа олж авсан. Бидний гарт өргөс ороход л ялархдаг шүү дээ. Гэтэл Монголын ард түмэн асар их үнээр энэ тусгаар тогтнолыг авчирсан. Дараа нь тусгаар тогтнолыг асар их үнээр хамгаалж ирсэн. Гэтэл тэр түүхийг арчиж угаагаад хаячихна гэдэг байж боломгүй явдал. Монголынхоо төр ёсны түүхийг урагшлуулахад буруу юм байхгүй. Харин Ардын хувьсгалын ойг гээж хэрхэвч болохгүй. Нүгэл үйлдэх эрх бидэнд байхгүй. Тийм учраас эрс шийдэмгий арга хэмжээ авч, наадмын өмнө энэ асуудлыг хэрүүл уруулгүй шийдэхийн төлөө ажиллацгаая. Аймаг, сумууд Ардын хувьсгалын 92 жилийн ойн баяр хэмээн тэмдэглэж байна. Гэтэл нийслэлдээ Ардын хувьсгалын ойгоо авч хаяж болохгүй. Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар наадам зохион байгуулдаггүй юм.

УИХ-ын гишүүн С.Баярцогт: Ардын хувьсгал гэдэг үгээ хэрэглээд явах ёстой

Ж.Самбуу, Х.Чойбалсан нарын шарилыг Төрийн ордноос гаргаж оршуулах ажлыг би тухайн үед гардаж хийж байсан.

Маш хүнд ажил байсан. Энэ хүмүүсийг хүн шиг оршуулж чадаагүй байсан, харин Алтан-Өлгийд хүн шиг нутаглуулж хүндэтгэл үзүүлсэн. Манай Сэлэнгэ аймаг бол Ардын хувьсгалыг эхлүүлсэн өлгий нутаг. Энэ түүхээр бахархаж өссөн. Ардын хувьсгал гэдэг үгээ хэрэглээд явах ёстой. Хуулийг хэрэгсэхгүй байгаа төрийн албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцох ёстой.

УИХ-ын гишүүн Д.Арвин: Түүхийг үнэн зөвөөр үлдээх ёстой.

Яг үнэндээ бол 1939, 1945 оны дайныг удирдаж ялалтад хүргэсэн хүмүүсийн нэр түүхэнд үлдээгүй. Тэгсэн хэрнээ эндээс тулалдааныг удирдсан хүмүүс гавьяа байгуулсан мэтээр жанжин гэх мэт цол хүртэж түүхэнд үлдсэн. Ер нь тэгээд Д.Сүхбаатар, Х.Чойбалсан нарын бунханг Төрийн ордноос хэн гаргаж хаясан юм. Ц.Нямдорж, чи гаргаа биз дээ. Тэр үедээ хашгирахгүй яасан юм.

Шадар сайд Д.Тэрбишдагва: Надаар гарын үсэг зуруулах гэхээр нь би зураагүй
Миний өмнө Үндэсний баяр наадмын тухай хууль байна. Би энэ хуулийг зориуд авчирсан юм. Энэ хуулийн 2.5-д “Их Монгол Улс байгуулагдсаны тэгш ой, үндэсний тусгаар тогтнолоо сэргээн тогтоосон Ардын хувьсгалын ой болон нийслэлийн баяр наадмыг улсын баяр наадамтай хамтатган тэмдэглэнэ” гэж заасан. Миний хувьд Тулгар төрийн  2222 жил,  Их Монгол Улсын 807 жил, Ардын хувьсгалын 92 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадам гэсэн хөтөлбөр баталсан. Гарын үсэг зурсан хөтөлбөр нь энэ байна. Баяр наадмын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, төлөвлөгөөг Ерөнхийлөгчид танилцуулж санал авдаг юм билээ. 2013 оны зургадугаар сарын 27-ны өдөр баяр наадмын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг Ерөнхийлөгчид танилцуулж байх үед тэнд байсан хүмүүс Тулгар төрийн 2222 жил, Их Монгол Улсын 807 жил, үндэсний их баяр наадам гэсэн хөтөлбөр гаргаад надаар гарын үсэг зуруулах гэхээр нь би зураагүй. Тийм учраас Төрийн ёслолын албаны дарга Ж.Сэрээжаваар гарын үсэг зуруулсан юм билээ. Би хуулиа баримтлахыг санал болгосон.

Төрийн ёслолын албаны дарга Ж.Сэрээжав: Тусгаар тогтнолын баярыг тэмдэглэх заалт алга болчихжээ гэж зөвлөлдсөн
Улсын баяр наадмыг зохион байгуулах үндэсний хорооноос гаргасан баяр наадмын хөтөлбөр “Тулгар төрийн 2222 жил, Их Монгол Улсын 807 жил, Ардын хувьсгалын 92 жилийн ой, үндэсний их баяр наадамд зориулсан арга хэмжээний хөтөлбөр” гэсэн үг, томъёололтой гарсан. Үндэсний баяр наадмын тухай хуульд Их Монгол Улс байгуулагдсаны тэгш ой, үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын баяр, Ардын хувьсгалын ой гэсэн гурван баярыг хамтатган тэмдэглэхээр заасан байгаа. Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын баярыг тэмдэглэх тухай хуулийн заалт нь энэ хөтөлбөрт алга болчихжээ гэж би Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрынхантай зөвлөлдсөн. Баяр наадмыг зохион байгуулах хорооноос Тулгар төрийн 2222 жилийг хөтөлбөртөө оруулсан нь зөв гэж бид үзсэн. Харин Үндэсний эрх чөлөөний 102 жилийн ой, Ардын хувьсгалын 92 жилийн маань хоёул тэгш биш юм байна. Тиймээс тулгар төрийн 2222 жил, Их Монгол Улсын 807 жилийн түүхт ойгоо хойч үе, залуучууддаа мэдүүлэх үүднээс үндэсний баяр наадам гэсэн байдлаар хөтөлбөрөө гаргая гэсэн чиглэл өгсөн.