Тэнгэрийн царай харан амьдарч, хаяа хязгааргүй элсэн цөлөөсөө залхахдаа хаашаа ч хамаагүй явчихмаар санагдах үе зөндөө байсан хэмээн хуучлах Чин Нямбуу гуай өдгөө тордож л чадвал элсэн дээр ч цэцэг ургуулж болдгийн гэрч болон суух ажээ. 70 насны босго дөхөж яваа тэрбээр ӨМӨЗО-ны Хангин хошууны Дугуй талд олон үеэрээ амьдарсан буурал. Балчир наснаас энэ нутагт амьдарсан ч Дугуй тал дандаа өдгөөгийнх шигээ ногоон тал байгаагүй ажээ. Дээр хэлсэнчлэн улаанаар эргэсэн хөрстэй нутгаа орхиод явчихмаар үе бишгүй байсан ч унасан нутаг юутай үнэтэй байдаг билээ дээ, орхиод явчихаж түвдэхгүй олон жилийг элээжээ. Төд удалгүй “И люн” уул уурхайн корпораци энэ нутгийг ойжуулах ажлыг эхлүүлсэн нь нутгийн түмэнд ёстой л зол болж. Элсэн цөл аажмаар зүлэгжиж, ойжиж ингээд гурван арваныг үдэхэд одоогийн энэ өнгө төрхийг олсон байна. Өдгөө Чин Нямбуу гуайнх найман га бэлчээр, зургаан га орчим тарианы талбай, хоёр га усалгаатай тариалангийн талбайтай. Мод үржүүлгийн орлого жилдээ 70 гаруй мянган юань, тариалангаасаа 40 мянга гаруй юанийн орлого олдог. 2013 онд ойжуулаагүй хэсэг газраа “И люн” корпорацид 600 мянган юаниар түрээслүүлжээ. Ингээд “Өөрчлөлт шинэчлэлт-40 Нэг бүс нэг зам” Хятад-Монголын сэтгүүлчдийн БНХАУ-д хийсэн аяллын үеэр Чин Нямбуу гуайнд зочилж ярилцсанаа хүргэе.
-30-аад жилийн өмнөх Дугуй талыг та санаж байна уу?
-Саналгүй яах вэ, элсээр шуурсан л газар байлаа. Байшингийн цонх, хаалгаар элс битүү шуураад ороод ирдэг байсан. Их шуурах үеэр байшингийн дээвэртэй элс зэрэгцээд ирнэ. Тийм үед өдөржингөө л элс малтаж өнждөг байлаа. Байшингийн дээвэртэй элс чацуураад ирэхээр хүүхдүүд дээр нь гараад их тоглодог байсан. Тэр үед манай нутагт зам харгуй, эмнэлэг, дэлгүүр гэж ч байдаггүй байлаа. Ер нь л их хэцүү байсан даа.
-Тэр үед та мал малладаг байв уу?
-Тийм ээ. Мал маллаж байсан. Тийм их элсэн дунд мал маллах үнэхээр хэцүү. Ашиг шим ч бага. Өөрийнхөө л гэрийн хоол ундыг дутуу гацуу хүргэдэг байсан. Элсээр шуурсан газар мал таргалана гэж байдаггүй. Тарга тэвээрэг бага мал тоо толгой олигтой өсөхгүй. Мал өссөхгүй болохоор мөнгө байхгүй, хүүхдүүдээ ч сургуульд сургаж чаддаггүй байсан. Одоогийнх шиг төрийн бодлого байгаагүй учир эрдэм номгүй хүн их байсан даа. Хот сууринтай замаар холбогдоогүй байсан учир морин тэргээр хот суурин бараадаж хоол унд цуглуулдаг. Бүтэн өдөр явж байж хүрдэг байсан.
-Тэгээд яаж одоогийн энэ амжилтад хүрэв?
-Уул уурхайн “И люн” корпораци ард иргэдтэй уулзсан. Айлуудын эзэмшил гарыг 30 жилээр түрээслэх гэрээ хийсэн дээ. Ингээд элсэн цөл байсан газрыг ногоожуулж, газар тариалан тариалж одоогийн хөгжлийг авчирсан. Тухайн үед бидэнд түрээслэснийхээ хариуд мөнгө өгч байсан ч хамгийн гол нь элсэн цөлийг ногооруулж байсан нь байв. Одоо бол элсэн цөл байсан газар ногоон тал болж “Чихэр өвс” тариалдаг гол бүс болгосон нь хамгийн чухал. Элсэн манх болсон энэ газар хүн амьтан ч амьдрах аргагүй байхад бүгдийг өөрчилсөн. +30 хэмээс илүү халдаг, зузаан ултай гуталтай явахгүй болдоггүй энэ газрыг өөрчилж өгсөн. Одоо бид бүгд эмнэлэг, дэлгүүр хоршоо руу тавхан минутын дотор орж үйлчилгээ авч байна. Зам талбай сайн болсон. Одоо удахгүй нисэх онгоцны буудал баригдах гэж байна. Манай хүүхдүүд гэхэд л бүгдээрээ улсын дээд сургууль төгссөн. Одоо Хятадын төрийн албанд ажиллаж байна. Элсэн цөлийг ингэж өөрчилснийг сонсоод АНУ-аас хүртэл хүмүүс ирж судалгаа хийж бид бүгдээс ярилцлага авч байсан.
- Та “И люн” корпорацитай яг хэдэн онд гэрээ байгуулсан билээ?
-Хэдэн он гэдгийг нь мартчихаж ээ. Манай бригадын айлуудтай 30 жилээр гэрээ хийсэн. Өөр бригадуудтай бас харилцан адилгүй 15, 20, 30 жилээр гэрээ хийсэн. Тухайн үед айлуудтай гэрээ хийж нэг дор 100 мянган юань өгсөн нь амьдралд их тус болж байсныг сайн санаж байна. Одоо тун удахгүй гэрээний хугацаа дуусах дөхөж байгаа. Энэ гэрээгээ сунгах бодолтой байгаа.
А.Болдбаатар