УДЭТ-ын зохиолч, хэвлэл мэдээллийн ажилтан, МЗЭ-ийн болон нэрт найруулагч Г.Доржсамбуугийн нэрэмжит шагналт зохиолч, сэтгүүлч, яруу найрагч Битогтохын Цогнэмэхтэй Үндэсний их баяр наадмын босгон дээр уулзаж ярилцлаа. Тэрээр Хүн гүрний 2227 жил, Их Монгол Улсын 812 жил, Ардын хувьсгалын 97 жилийн Үндэсний их баяр наадмын “Монгол орон минь мөнхөд бат оршиг” нээлт, хаалтын ёслолын зохиолчоор болон Төрийн хүндэтгэлийн тоглолтын зохиолчоор давхар ажиллаж буй билээ.
-Сайхан зусч байна уу. Таныг энэ жилийн Үндэсний их баяр наадмын нээлт, хаалтын ёслолын зохиолчоор ажиллаж буйг мэднэ. Гэтэл бас Төрийн хүндэтгэлийн тоглолтын зохиолчоор давхар ажиллаж байгаа юм байна. Энэ талаар яриагаа эхлэх үү?
-Сайхан зусч байна. Би энэ жилийн хувьд Үндэсний их баяр наадмын нээлт, хаалтын зохиолчоор хоёр дахь жилдээ ажиллаж байна. Энэ бол үнэхээр том хувь хишиг юм даа. Яагаад гэвэл манай үндэсний их баяр наадмын нээлтийг зөвхөн Цэнгэлдэх хүрээлэнд төдийгүй гурван сая монголчууд маань Алтайн баруун хязгаараас Буйр нуурын зах хөвөө хүртэл, Монгол Шарын даваанаас Орвог гашууны бор толгой хүртэлх өргөн уудам зайд цэнхэр дэлгэцээр шууд таалан үздэг. Дэлхийн монголчууд маань ч хөөр баяр, огшил, бахархал, дотоод зангирал, дээд шаталтаар дүүрэн догдлон үздэг шүү дээ. Төрийн шагналт найруулагч Н.Наранбаатар маань гурав дахь жилдээ Төрийн наадмын нээлтийг найруулж байна. Ерөнхий найруулагч намайг зохиолчоор хоёр дахиа сонгож, бас Төрийн хүндэтгэлийн тоглолтод гар бие оролцоно уу гэж урьсанд үнэхээр талархаж байна.
-Та хоёр чинь андууд биз дээ. Бас “Тэнгэрийн хүү” түүхэн туульсын жүжиг бол та хоёрын нэрийн хуудас шүү дээ. Энэ үүднээс таныг зохиолчоор урьсан уу?
-(инээв). Тийм гэж болно. Яагаад гэвэл бид бие биеэ мэдэрдэг уран бүтээлчид, нас чацуутнууд. Бие биеийнхээ дутууг уран бүтээлийн өндөр төвшинд нөхөж чаддаг, бас хурцалдаг нэг багийнхан. Бидний гараас унжгар, сул бүтээл гарахгүй гэдэгт итгэл дүүрэн байна. Миний хувьд Н.Наранбаатар найруулагчийн гаргасан санааны дагуу наадмын нээлтийн зохиомжоо хийдэг, зохиолоо бичдэг, сэтгэлээ зориулдаг. Энэ жилийн хувьд төрөөс Паарааг (Н.Наранбаатарыг хэлж байна) наадмын нээлтийн Ерөнхий найруулагчаар ажилла, өмнөх хоёр жилийн туршлага дээрээ тулгуурлаж төр, ард түмэндээ бэлэг өргө гэсэн үүрэг өгсний дагуу найруулагчаар ажиллах болсон. Хуучин багаа, бид хэдийг Паараа маань урьж, богино хугацаанд уйгагүй зүтгэсний үрээр баяр наадмын нээлтийн бэлтгэл ажил 95 хувьтай явж байна даа. Өчигдөр Шадар сайдаар ахлуулсан баяр наадмын комисс шалгаад “Тун дажгүй болжээ” гэсэн үнэлгээ өглөө. Бас Төрийн хүндэтгэлийн тоглолтын бэлтгэл ажлыг шалгаад ийм дүгнэлт өгөөд байгаа. Бид их баяртай байна.
-Ингэхэд Төрийн хүндэтгэлийн тоглолтын талаар зарим нэг онцлогийг нь уншигчдад танилцуулна уу?
-Төрийн хүндэтгэлийн тоглолт маань “Монгол орон минь мөнхөд бат оршиг” гэсэн титим нэрийн дор Монгол Улсын төрийн шагналтнуудын бүтээлүүдийг толилуулж буйгаараа онцлог гэж болно. Энэ санаа маань ерөнхий найруулагч Н.Наранбаатарын цоо шинээр дэвшүүлсэн уран бүтээлийн үзэл санаа юм даа. Тэр ер нь хэний ч сэдээгүйг сонирхолтой хэлбэрээр гарган илэрхийлдэг цочир сонин уран бүтээлч л дээ. Тухайлбал, Төрийн наадмын нээлтийн ёслолын найруулгын дэглэлтэд маш өндөр босго тогтоож өглөө. Үүний адилаар Төрийн хүндэтгэлийн концертод ч тэгж чадлаа гэж хувьдаа бодож байна.
-Дандаа төрийн шагналтнуудын бүтээлийг толилуулах уу?
-Тийм. Монгол Улс 1946 оноос эхэлж төрийн шагналыг Маршал Х.Чойбалсангийн нэрэмжит шагнал гэдэг нэрээр эхлэн олгосон байдаг. Үүнээс хойш өдгөөг хүртэлх төрийн шагналт хөгжмийн зохиолч, бүжиг дэглээч, дуучин, яруу найрагч нарын бүтээлүүдээс дээжлэн авч өвөрмөц найруулгаар хүргэх гэж байна.
-Түүнээсээ зарим нэгийг нь ишлэн өгүүлж болох уу?
-Ер нь энэ жилийн Төрийн хүндэтгэлийн тоглолт ч, Үндэсний их баяр наадмын нээлтийн ёслол ч тусгаар тогтнол, газар шороо, төр улсын үндэс болсон өрх гэр, гэр бүлийн аз жаргал, монголчууд олуулаа болох, бусдаас юугаараа ялгарч, бусдыг юугаараа гэрэлтүүлдэг вэ гэдэг үзэл санааг өнгөрсөн, одоо, ирээдүй гурван цагийн орчилд шүтэлцүүлэн зохиомжилсон байгаа. Яруу найрагч хүний хувьд өгүүлэхэд нэг нууц дэлгэе. Төрийн хүндэтгэлийн концертод Төрийн шагналт О.Дашбалбарын “Амьддаа бие биеэ хайрла” шүлгийг ҮУИТ-ын бүжиг дэглээч Д.Баярбаатарын дэглэлтээр “Номадик балет” продакшны бүжигчид боди арт хэлбэрээр хүргэх юм. Энэ мэтчилэн ҮУИТ-ын хөгжмийн зохиолч М.Бирваагийн хөгжим “Саглагар модны тойром бүжиг”, Төрийн шагналт яруу найрагч Б.Явуухулангийн шүлэг “Би хаана төрөө вэ” дууг Чингис хааны одонт, гавьяат жүжигчин Г.Ариунбаатар дуулах гэхчилэн сор болсон хорь гаруй бүтээлийг толилуулах юм. Үнэхээр гайхалтай Төрийн хүндэтгэлийн концерт болно.
-За тийм байж. Саглагар мод гэдэг чинь сонин сонсогдож байна шүү?
-Монголын түүхийн алдарт сурвалж бичиг МНТ-нд “Дэвсэх саглагар мод”-ыг тойрон бүжиглэдгийг дурдсан зүйл байдаг. Энэхүү уламжлал нь манай үе хүртэл уламжлан ирж “Удган мод” хэмээн нэрлэгдэх болсон юм. Ер нь Хүн гүрний үед ч Саглагар модыг шүтэж байсан мэдээ занги бий. Саглагар модоо тойрон монголчууд “өвдөг газрыг өлцөртөл хотгор газрыг холцортол” бүжин тойрдог байсан нь газар усны эзэд, өвөг дээдсийнхээ онгод сүлдээ баясган тахиж буй тэнгэрлиг ёс л доо.
Саглагар мод бол эртний монгол өвөг аймгуудын нийтийн шүтлэгийн үеэс уламжлалтай болохыг судлаачид тэмдэглэсэн нь бий. Хамаг Монголын хаан Хотул Хорхунуг Жубурын Саглагар модноо хаан болсон бол Тэмүжин Жамуха хоёр Мэргэдийг дайлсны дараа саглагар модноо анд бололцох ёсоо хийж байсан юм. Мөн Чингис хаан төрийн цагаан сүлд болон аян дайны догшин хар сүлдээ саглагар модноо амилуулан тахиж төрийн их ёслол хийж байсан түүхтэй. Энэхүү монголчуудын дээд шүтээний уламжлалыг өнөө цаг үеийнхэнд сонирхолтойгоор хүргэхээр найруулагч шийдсэн байгаа. Үзэхэд л мэдэгдэнэ дээ.
-Үндэсний их баяр наадмын нээлтийн ёслолд сюрприз дүүрэн биз?
-Мэдээж. Өнгөрсөн жилүүдийн нээлтийн ёслолыг Н.Наранбаатар найруулагч түүхэн уламлжлал, бахархалт түүхүүдээрээ товойлгон илэрхийлсэн. Энэ жилийнх тэс өөр. Дээр би цухас өгүүллээ. Тусгаар тогтнол, гэр бүлийн аз жаргал, монгол нутаг, монгол ахуй, морьтон ардын амин сүнс юунд оршиж эдүгээ хүртэл биднийг тэтгэн буйг өвөрмөц хэлбэрээр хүргэнэ. Тухайлбал 12 жилийн он тоолол Хүн гүрний үед үүсч, бидний өвөг дээдсээс Хятадын Хан улс авч, цааш Солонгос, Япон, Вьетнам зэрэг зүүн өмнөд Азийн оронд дэлгэрсэн байдаг. Үүнийг харуулна. Хулгана жилд гэхэд л алдарт МНТ-г 1240 онд зохиосон байх жишээтэй. Ийм үзүүлбэрүүд үргэлжилнэ. Дөрвөн улирлынхаа дундаас Монгол хүн ургасан, эрийн гурван наадмын амин сүнс хаанаа орших вэ, андгай тангараг тавих ёсны тухай, өнгөрсөн зууны бүтээн байгуулалтын давалгаа, монголчуудын адууны соёл, морьтон ардын гайхамшиг зэргийг “монгол” үнэрттэл толилуулна даа. Бидний хайртай үлгэрийн баатар Боролдой хүүгийн морь Төв цэнгэлдэхийг тойрон явах үедээ маш сонин сюрпризийг үзэгчдэд барих гэж байгаа. Очоод үзээрэй. Онцлон дурдахад бүүвэйн дууны үзүүлбэр байна. Хүн төрөлхтөн үүсч бий болон, үржин дэлгэрсэн өлзийт тэр цаг мөчөөс эхлэн бүүвэйн дуу үүссэн. Өөрөөр хэлбэл, бүүвэйн дуу нь хүүхдэд зориулсан анхны дуу, хүмүний хорвоод бэлэглэсэн анхны дуу шүү дээ. Хүүхэд бүүвэйн дуу сонссон мөчөөсөө эхлэн эхийнхээ уянгат дуу, төрөлх эх хэлний аялгуу, хөг эгшгийг сонссоор их зохиолч Д.Нацагдоржийн хэлсэнчлэн үхэн үхтэлээ үл мартах үндэсний соёлын нандин холбоонд ордог. Энэхүү бүүвэйн дуу өртөөлөн эгшиглэсээр ардын дуу, уртын дуу, орчин үеийн дуу болон хэлбэржсэн. Энэ мэт нарийн чимхлүүрийг, дотоод амийг “Монгол орон минь мөнхөд бат оршиг” Үндэсний их баяр наадмын нээлт болоод Төрийн хүндэтгэлийн тоглолтоос та бүхэн шимтэн үзэж, ухааран тунгааж сонирхоно биз ээ. Бүжиг хөдөлгөөний дэглэлтийг УДЭТ-ын хөдөлгөөний найруулагч Г.Ган-Очир, хөгжмийн зохиолчоор “Хурд”-ын Д.Отгонбаяр нар ажиллаж байна.
Та бүхэндээ тун удахгүй болох Үндэсний их баяр наадмын мэндийг гүн хүндэтгэлтэйгээр өргөе. Бид олуулаа болсоор байна. Олуулаа эрийн гурван наадмаа үзэх сайхаан.
С.Нацаг