Монгол Улс 1992 онд шинэ Үндсэн хуулиа баталснаас хойш 30 орчим жил болж байна. Энэ хугацаанд хүний эрх, эрх чөлөө, гадаад харилцаа, чөлөөт хэвлэл, олон намын тогтолцоо бүхий парламентын засаглал, зах зээлийн чөлөөт эдийн засаг зэрэг ардчиллын олон чухал үзүүлэлтүүд Монгол хөрсөнд нутагшин хөгжсөн нь түүхэн ололт гэдгийг судлаачид тодотгодог. Нөгөөтээгүүр, хүний хөгжлийн үзүүлэлтүүд ухарч, орлогын тэгш бус байдал бий болж, баян, ядуугийн ялгаа гүнзгийрч, засаглалын тогтворгүй байдал үүсэж, урт хугацааны бодлого алдагдаж, авлига, хээл хахууль газар авч, нийгмийн шударга ёс алдагдаж, Монгол Улсын үндэсний нэгдмэл үнэт зүйлст эрсдэл үүсэх болсон нь нууц биш.
Үүнийг засах, нийгэм, эдийн засаг, тэр дундаа үндэсний баялгийн гом цөмийг бүрдүүлэгч иргэн рүүгээ чиглэсэн урт хугацааны хөгжлийн бодлого тоймтой бодлого манайд үгүйлэгдсээр өдийг хүрсэн нь хаа хаанаа ил болсон асуудал юм.
Үе үеийн парламент, Засгийн газраас үүнд чиглэсэн бодлого, баримт бичгийг батлан гаргадаг дөрөвхөн жилийн настай буюу сонгуулийн цикл бүрт хэрэгжихээсээ шийдвэр гаргагчдын шүүгээг дүүргэсээр өнөөдрийг хүрчээ.
Тэгвэл өмнөх алдаагаа давтахгүй, тунхагийн чанартай баримт бичиг цаасан дээр үлдээхгүйн тулд нэгдсэн нэг зүгт харах томоохон бодлого, зорилт боловсруулснаа Засгийн газрын Хэрэг Эрхлэх газрын дарга Л.Оюун-Эрдэнээр ахлуулсан ажлын хэсгээс өнгөрсөн долоо хоногт танилцууллаа. Нэр нь “Алсын хараа 2050”. Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр сарын 30-нд 52 дугаар захирамж гарган Монгол Улсын өнгөрсөн 30 жилийн хөгжлийн үе шатуудад дүгнэлт хийх, 2050 он хүртэлх урт болон дунд хугацааны хөгжлийн бодлогыг тодорхойлох баримт бичгийг боловсруулах ажлын хэсгийг байгуулж, тодорхой үүрэг, чиглэл өгсөн.
Сайд Л.Оюун-Эрдэнээр ахлуулсан уг ажлын хэсгээс өнгөрсөн найман сарын хугацаанд эрдэмтэн, судлаачид, 13 яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга нар болон зарим агентлагийн дарга нар, их, дээд сургуулийн захирал, удирдлагууд, ТББ-ын төлөөллөөс бүрдсэн 1500 орчим хүн хамтран ажилласан байдаг. Ажлын хэсгээс “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулж дуусган Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхэд өнгөрсөн оны нэгдүгээр сарын 3-нд өргөн барьсныг Засгийн газрын ээлжит хуралдаанаар дэмжсэн билээ.
Улмаар Л.Оюун-Эрдэнэ тэргүүтэй ажлын хэсгээс “Алсын хараа 2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичгийн төслийг парламентаар хэлэлцүүлэхээр УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт өргөн барьсан юм. Энэ үеэр Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн гол зорилго ч Монгол Улсын хөгжил урт хугацаанд тогтвортой байхад чиглэсэн гэдгийг УИХ-ын дарга онцолсон. Цаашлаад УИХ-аас хаврын ээлжит чуулганаар хэлэлцэх асуудлын төлөвлөгөөг батлахдаа Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн тухай хууль, “Алсын хараа-2050” Урт хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичгийн төслийг хэлэлцэж батлах асуудлыг тусгасан гэдгийг Ажлын хэсгийнхэнд дуулгасан.
Монгол Улс хүний хөгжлийн үзүүлэлтээр дэлхийн 177 орноос 92, эдийн засгийн өрсөлдөх чадварын индексээр дэлхийн 140 орноос 99, бизнесийн орчны индексээр дэлхийн 190 орноос 74, авлигын индексээр 93 дугаар байрыг эзэлж байна. Хөгжлийн олон үзүүлэлтээр бүс нутгийн улс орнууд, дэлхийн дунджаас доогуур түвшинд яваа нь энэ.
Эндээс дүгнэхэд Монгол Улсын цаашдын ирээдүйн макро эдийн засгийн бодлого нь урт хугацаанд тогтвортой, мөчлөг сөрсөн, өрийн дарамт болон зардлын өсөлтийн нарийвчлан тооцсон аргачлалаар дунд хугацаанд эдийн засгийг тогтворжуулж, улмаар урт хугацаанд тогтвортой хөгжлийг хангасан өөрөө өөрийгөө тэтгэсэн, гадаад зах зээлийн сөрөг өөрчлөлтөөс дархлагдсан байх шаардлагатай бөгөөд эдийн засгийн өсөлт хүний хөгжил, дундаж орлоготой иргэдийг тэтгэх цогц бодлогод илүүтэй чиглэх бодит шаардлагыг бий болсныг илтгэж байгаа юм.
Сүүлийн 40-50 жилийн хугацаанд эрчимтэй хөгжсөн Япон, БНСУ, Сингапур, Тайвань зэрэг улс хөгжлийн тодорхой шатанд улс орныхоо хэмжээнд төрөөс маш сайн уялдуулан зохицуулсан төлөвлөлт хийж хөгжлийн бодлогоо 4-5, түүнээс дээш жилийн хугацаагаар боловсруулан амжилттай хэрэгжүүлж чадсан нь богино хугацаанд эрс хурдтай хөгжилд хүргэх чухал хөшүүрэг болсон байна. Мөн эдийн засгийн цар хүрээ, өсөлтийн хэмжээгээрээ дэлхийн эдийн засагт хүч түрэн орж ирж байгаа БНХАУ, БНЭУ зэрэг улс ч эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн алсын хараа, стратеги, бодлогоо урт, дунд хугацаагаар төлөвлөж хөгжүүлэх төрийн тогтолцоотой байгаа нь хөгжлийн үндэс нь болж байна. Тухайлбал, БНХАУ-ын урт хугацааны хөгжлийн бодлого “Хоёр ЗУУН жил”, БНСУ-ын 1999 онд баталсан “Алсын хараа-2025”, БНКУ-ын “Казахстаны хөгжлийн стратеги 2050”, НВУ-ын “Норвегийн эдийн засгийн урт хугацааны хэтийн төлөв-2060”, БНИУ-ын “Ирланд-2040, Үндэсний төлөвлөлтийн хүрээ” зэрэг урт хугацааны хөгжлийн бодлогуудыг улс орнууд хэрэгжүүлсээр иржээ.
Харин энэ удаад Монгол Улс өнгөрсөн, одоо, ирээдүй гэсэн урт хугацааны хөгжлийн үзэл баримтлал-2050-ыг дэвшүүлж, хөгжлийн загвараа тодорхойлох гэж байна. “Алсын хараа-2050” Урт хугацааны хөгжлийн бодлогын гол цөм нь Монгол хүн.
Энэ хүрээнд Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогыг суурь есөн зорилго, хөгжлийн 50 зорилттой байхаар төлөвлөжээ. Ингэхдээ 10 жилээр буюу 2020-2030 он, 2031-2040 он, 2041-2050 он гэсэн гурван үе шаттайгаар зорилт тус бүрийн үйл ажиллагааны чиглэлийг төлөвлөсөн байна.
Энгийнээр тайлбарлахад Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын зорилго бүр хүн рүүгээ чиглэж, “Монгол Улс 2050 он гэхэд байгаль, хэл, хил, соёлоо тогтвортой хадгалсан, нийгмийн болон эдийн засгийн хөгжлөөрөө тэргүүлэгч орон болох” Алсын хараанд төвлөрсөн дараах эрхэм зорилгыг тодорхойлсон байна. Үүнд:
Үндэсний нэгдмэл үнэт зүйл-"Үндэсний нэгдмэл үнэт зүйлийн гүн ухамсар дархлаатай улс үндэстэн болно".
Хүний хөгжил- "Монгол Улсын Хүний хөгжлийн индексийг 0.9-д хүргэж, аз жаргалын индексээр дэлхийн эхний 10 орны тоонд багтана".
Амьдралын чанар ба дундаж давхарга-"Cэтгэл хангалуун амьдрах нөхцөлөөр тэтгэгдсэн дундаж давхаргыг 2050 он гэхэд нийт хүн амын 80 хувьд хүргэнэ".
Эдийн засаг-"ДНБ 6.1 дахин нэмэгдэж нэг хүнд оногдох ДНБ 3.6 дахин өсөж, 15,000 ам.долларт хүрч, дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудын босгыг давна".
Сайн засаглал "Тогтвортой засаглал тогтож,хүний эрхийг бүрэн хангасан, шударга ёсны тогтолцоо төлөвшсөн, авлигагүй улс болно".
Ногоон хөгжил "Ногоон хөгжлийг эрхэмлэн байгаль орчны тогтвортой байдлыг хангана".
Амар тайван, аюулгүй нийгэм-"Үндэсний язгуур ашиг сонирхлыг хамгаалах гадаад дотоод таатай орчин бүрдэнэ”.
Бүсчилсэн хөгжил- "Бүс нутгийн эдийн засгийн интеграцад нэгдсэн, хүн амын нутагшилт, суурьшлын тогтвортой тогтолцоотой, өрсөлдөх чадвартай улс доторх бүсүүдийг хөгжүүлнэ".
Улаанбаатар ба дагуул хот "Амьдрахад таатай, байгаль орчинд ээлтэй, хүн төвтэй хот болгон хөгжүүлнэ" зэрэг багтжээ.
Үргэлжлэл бий.
Г.Эрхэс
Сэтгэгдэл (13)