УИХ-ын сонгууль хаяанд ирэхтэй зэрэгцэн нэр дэвших сонирхолтой хүмүүсийн нэрс тодорч эхлээд байна. Тэдгээрээс онцлох авторуудыг дурдвал, Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг, Сангийн сайд асан С.Баярцогт, УИХ-ын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн дарга асан Ц.Цолмон, АН-ын дэд дарга Б.Дэлгэрмаа, хотын дарга асан Э.Бат-Үүл нар. 

Эдгээр таван хүний тухайд тавуулаа аль нэг намаас бус бие даан нэр дэвшихээ зарлаж, мөрийн хөтөлбөрөө өнгөрсөн баасан гарагт Үндэсний аудитын газарт хүргүүлсэн юм. Эндээс УИХ-ын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн дарга асан Ц.Цолмонгоос бусад нэр дэвшигч дөрвүүлээ АН-ынх. Ерөнхий сайдаас эхлээд хотын дарга, Элчин сайд хийж байсан туршлагатай улстөрчид. Нэг үгээр, лидерүүд нь бие даан нэр дэвшихээр болсон нь АН-ыг энэ удаагийн сонгуульд хамгийн адармаатай байдлаар оролцох шалтаг болох нь.

ДАРААЛСАН ЯЛАЛТЫН АВТОР

Н.Алтанхуяг бол АН-ын тод төлөөлөл, хүчтэй лидерүүдийн нэг. 1998 онд Хөдөө аж ахуй, үйлдвэрийн сайд, 2004 онд Сангийн сайд, 2008 онд Тэргүүн Шадар сайдаар ажиллаж байсан түүний хувьд 2012 оны сонгуульд намаа удирдан оролцож, ялалтад хүргэснээр 27 дахь Ерөнхий сайдаар томилогдож байсан туршлагатай нэгэн. 2008 оноос намын даргаар ажилласан тэрбээр 1996 оноос хойш АН хоёр дахь удаагаа засаглахад голлох нөлөөтэй оролцож, ялалтад хөтөлсөн нь энэ байв. Ерөнхий сайдаар ажиллах хугацаандаа олон улсын зах зээлээс “Чингис” бонд босгож, хэд хэдэн томоохон бүтээн байгуулалтыг зоригтойгоор эхлүүлсэн.

2012 оны УИХ-ын сонгуульд олуулаа болсон АН удаахь жил нь буюу 2013 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд дахин ялалт байгуулсан нь Н.Алтанхуягийн гавьяа.

Өнгөрсөн хугацаанд АН-ын дарга С.Эрдэнэтэй хамгийн их зөрчилтэй явж ирсэн хүн нь Н.Алтанхуяг. Өөрийг нь гүтгэсэн гэх үндэслэлээр С.Эрдэнийг цагдаагийн байгууллагад шалгуулахаар хандаж байсан тэрбээр Нийгмийн даатгалын сангаас "Капитал" банкинд байршуулсан 240 тэрбум төгрөгтэй холбоотой асуудлаар Авлигатай тэмцэх газарт өгч байв. Хэдийгээр АН-ын дарга С.Эрдэнэ “Н.Алтанхуягийн намаас хассан” хэмээн мэдэгдэж байсан ч Н.Алтанхуяг “АН-ын мянга мянган гишүүд үүнийг ойлгох хэрэгтэй. С.Эрдэнийн хажууд очиж намирч яваад тойрог гуйж авах юм уу. Үүний төлөө тууштай явна аа” гэдгээ илэрхийлсэн.

Харин энэ удаад бие дааж нэр дэвшихээр болсон нь улс төрийн сонирхолтой сэдэв болж байна. АН-ын түүхэнд хамгийн удаан хугацаанд Ерөнхий сайд, намын даргаар ажилласан туршлага нь Н.Алтанхуягийг маргаангүй лидерийн төвшинд аваачдаг.

С.БАЯРЦОГТЫН НҮҮДЭЛ

С.Баярцогтыг монголчууд мэднэ. Идэрхэн 23-хан наснаасаа өнөөдрийг хүртэл Монголын улс төрд явахдаа түүний хийсэн сайн үйл нь их, дуулсан саар нэр нь ч дутахааргүй их. Тэгэхдээ муу үг сонслоо, шүүмжлүүллээ гээд сөгдөж сөхөрсөн, хийж байснаа, хийх гэснээ хойш нь тавьж байсан удаа түүнд үгүй. Харин ч нийгмийн болон улс төрийн хүнд үед бамбар барьж явсан гэж болохоор намтартай. Оффшор данс нь илэрснээс хойш олон нийтийн дунд муу нэртэй явах болсон тэрбээр Сангийн сайдаар ажиллаж байхдаа Оюу Толгойн гэрээг үзэглэсэн нэгэн. Үүгээр нь түүнийг буруутгах бас нэгэн шалтгаан болдог. Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын даргаар ажиллаж байсан, УИХ-ын 2016 оны ээлжит сонгуульд төрөлх Сэлэнгэ аймагтаа нэр дэвшсэн ч өвдөг шороодсон.

Түүнээс хойш ажин түжин явсан С.Баярцогтыг оффшор болон Оюу Толгойн гэрээний асуудлаар Авлигатай тэмцэх газраас саатуулж, цагдан хорьж байлаа.

Гэхдээ С.Баярцогтыг уг асуудлуудад гэм буруутай эсэхийг шүүхээр эцэслэн тогтоогоогүй. С.Баярцогт өөрөө ч дээрх асуудалд холбогдох байр сууриа илэрхийлж, өөрийгөө ямар нэгэн гэм буруугүй гэдгээ тодотгодог юм. Монголчууд унаж яваа нэгнээ дэвслэх дургүй хүмүүс. Гэвч хуулийн байгууллагад ороогдох болсон түүнийг АН-аас хөөх шийдвэрийг Улс төрийн зөвлөлөөс нь гаргаснаас хойш ямар нэгэн байдлаар намтайгаа холбоотой байр суурь илэрхийлээгүй өнөөдрийг хүрсэн ч Сэлэнгэ аймагтаа бие даан нэр дэвшихээр болоод байна.

БЭЛТГЭГДСЭН ХҮН  

УИХ-ын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ц.Цолмонгийн хувьд манайдаа мэргэшсэн хуруу дарам хуульчдын нэг. Их Британийн Эксетерийн, АНУ-ын Колумбын их сургуульд боловсрол дээшлүүсэн тэрбээр эрх зүйч мэргэжилтэй, хууль ухааны магистр зэрэгтэй. 1993 оноос эхэлж УИХ-ын Тамгын газраас ажлын гараагаа эхэлсэн Ц.Цолмон 2004-2013 оны хооронд Хууль зүй, дотоод хэргийн яаманд Хууль зүйн бодлогын газрын даргаар ажилласан туршлагатай.

Төрийн албанд доороос нь дээш шатлан өгсөх замаар ажилласан манайдаа мэргэшсэн боловсон хүчин. Төрд бэлтгэгдсэн хүн гэж хэлж болно.

Түүнийг 2016 оны сонгуулийн дараа УИХ-ын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн даргаар томилсон байдаг. УИХ-ын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн дарга гэдэг албан тушаал бол парламентаас гаргаж байгаа бүхий л бодлого, шийдвэрийг хариуцаж, нугалдаг чухал алба. Тэр хэрээрээ тухайн хүнээс асар их үүрэг, хариуцлагыг нэхдэг, шаарддаг, босго өндөртэй албан тушаал. Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нь хэдий чинээ сайн байна, УИХ-ын үйл ажиллагааг төдий чинээ чанартай, чадвартай харагдуулдаг гэсэн үг. Үүгээр нь уг албан тушаалд хүссэн болгоныг нь томилчихдоггүй, баргын нэгэн хашаад байдаггүй.

Ц.Цолмонгийн хувьд УИХ-ын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн даргаар гурван жил гаруйн хугацаанд ажилласан ч өөрийн хүсэлтээр албан тушаалаа хүлээлгэн өгсөн юм. Шалтгаан УИХ-ын даргаар томилогдсон Г.Занданшатар түүнийг албан тушаалаа өгөхийг удаа дараа шаардсан гэдэг.

Ямартай ч, төрийн албыг доороос дээш хүртэл хашиж ирсэн түүний хувьд энэ удаад бие даан нэр дэвшихээр болж албан ёсоор улс төр рүү орж байна. Ц.Цолмон улс төрийн аль ч нам, хүчнээс нэр дэвших бүрэн боломжтой ч бие даахыг илүүд үзсэн нь энэ бололтой. Ц.Цолмонг УИХ-ын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн даргаас чөлөөлөх үеэр Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдорж “Ц.Цолмонд хувийн ашиг сонирхол байгаагүй. Миний дор ажиллаж байсан. Ямар ч асуудал гаргаж байгаагүй” хэмээн ярьж байсан удаатай.

ГЭНЭТИЙН ШИЙДВЭР

Б.Дэлгэрмаа бол эмэгтэйчүүд дундаа гэлтгүй АН-ын лидерүүдийн нэг. Прокуророос ажлын гараагаа эхэлсэн тэрбээр хууль, эрх зүй, улс төрийн салбарт олон жил ажилласан туршлагатай. 1996-2000 онд УИХ-ын гишүүнээр сонгогдож байсан Б.Дэлгэрмаа 2012-2014 онд Монгол Улсаас Сингапурт суух Элчин сайдаар ажиллаж байв. Сүүлд буюу 2015 онд ОХУ-д суух Элчин сайдаар томилсон түүнийг Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын зүгээс улс төрийн намын үйл ажиллагаанд оролцон, намын дэд даргаар сонгогдсон нь хууль зөрчсөн гэж үзэн эгүүлэн татах асуудлыг УИХ-д оруулж байлаа.

Гэвч Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын парламентад оруулсан санал эхнээсээ шүүмжлэл дагуулж эхэлсэн. Учир нь, АН-ын Үндэсний бодлогын хороо дөрөвдүгээр сарын 7-нд хуралдсан. Б.Дэлгэрмаа өргөдлөө өгчихөөд улс төрийн албан тушаалд очсон байдаг.

Энэ тухай гишүүн Д.Эрдэнэбат “Элчин сайдыг эгүүлэн татах тухай ийм зөвшилцлийн бичиг ирүүлсэнд Ерөнхийлөгчийн Тамгын газарт харамсч байна.

Улстөржсөн утга бүхий шийдвэр гаргасан. Б.Дэлгэрмаа чамгүй сайн ажилласан гэж харж байгаа. Харин энэ хүнийг ажлаа өгөхөд нэр төрд нь сэв суулгахаар бичиг УИХ-д оруулж ирсэн нь буруу. Уг нь Б.Дэлгэрмаа дөрөвдүгээр сарын 05-нд Ерөнхийлөгчид өргөдлөө өгсөн. Хугацаа дуусч байгаа учраас чөлөөлж өгнө үү гэж. Тэр нь энэ байна.

Зүй нь Ерөнхийлөгч өргөдөл өгсний дагуу гэсэн тайлбартай оруулж ирэх ёстой байтал улс төрийн албан тушаал давхар хашсан гэж улстөржүүлж оруулж ирсэн нь буруу. З.Энхболд даргыг байсан бол хэлэх л байлаа. Даанч алга” гэж байв.

Нэг үгээр Б.Дэлгэрмааг албан тушаалаасаа буух өргөдлөө өгснөөс 10 хоногийн дараа АН-ын Үндэсний бодлогын хороо хуралдаж, дэд даргаар томилсон нь энэ. Тиймдээ ч нэгэнт өргөдлөө өгсөн хүнийг эгүүлэн татах бичиг хүргүүлснээрээ Ерөнхийлөгч Х.Баттулга өөрөө муухай харагдаж, бүрэн эрхээ хараахан ойлгоогүй явна гэсэн шүүмжлэлийг хүртэх болсон юм.

Ийнхүү Элчин сайдаас бууснаасаа хойш намын үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцож ирсэн Б.Дэлгэрмаа удирдлага хоорондын зөрчлөөс үүдэж бие даан нэр дэвшихээр болсон нь мөн л гэнэтийн шийдвэр байлаа.

“БООЦОО” ТАВЬСАН Э.БАТ-ҮҮЛ

Эрдэнийн Бат-Үүл. Монголд ардчилсан хувьсгалыг эхлүүлэхэд тэргүүн шугаманд явсан нэгэн. Уг үйл хэргийг нь үнэлж Монгол Улсын баатар цолыг түүнд гардуулж байв. Ингэснээр Ардчилсан хувьсгалаас хойшхи энх цагт төрсөн цорын ганц хүн нь Э.Бат-Үүл болсон юм. 2012-2016 оны хооронд Нийслэлийн Засаг даргаар ажилласан Э.Бат-Үүл 2016 оны сонгуульд багаараа унасан. Үүнийхээ дараа Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон Х.Баттулгын явуулж байгаа бодлого, шийдвэрийг хамгийн их эсэргүүцэгчдийн нэгээр тодорсон юм. 

Хэд хэдэн удаагийн нийтлэлээрээ дамжуулан Ерөнхийлөгч Х.Баттулга, Тамгын газрын дарга асан З.Энхболд нарыг жинтэйхэн "гөвсөн" түүнийг нэр төрд халдсан гэх асуудлаар хуулийн байгууллагад өгсөн байдаг.

Энэ үеэс эхлэн Э.Бат-Үүл З.Энхболд нарын зөрчил өмнөхөөсөө илүү өндрөө авч ил тодоор өөр хоорондоо "байлдах" болсон билээ. Хэдийгээр Э.Бат-Үүл АН-ын ахмадууд нь залуучууддаа зайгаа тавьж өгөх ёстой хэмээн ярьж байсан ч З.Энхболдтой өрнүүлж байгаа тэмцэл нь эцэстээ түүнийг бие даан нэр дэвшихэд хүргэсэн бололтой. Ингэхдээ З.Энхболдын нэр дэвшсэн тойрогт очиж өрсөлдөнө гэдгээ тэрбээр илэрхийлээд байгаа юм.

Г.Эрхэс