Тэргүүн хэсэг. Ардчилал, “өвгөн партизан”, энэ тэрийн тухай

Монгол орон ардчиллыг импортлосноос хойш даруй 25 жил өнгөрөхөд энэ хугацаанд Монгол улсад юу бүтээгдэв гэж асуувал социализмын үеийн томоохон бүтээн байгуулалт шиг хуруу даран тоолчихмоор зүйл ховор аж. Хүний эрх, эрх чөлөө нэрийн дор анархизм газар авч, ардчилал, шударга ёсны бамбайн дор цөөн хэд нь төрийн хуулийг гууль болгон тэсэртлээ баяжиж, харин дийлэнх олонх нь ядуурал, оюуны болон өмчийн хоосролд өртөж буйг үл тооцвол гайхуулах зүйл даанч алга. Ардчилалтай хамтаар Монголын төрд шургалж намын нэрээр, олон түмний хайр буянаар төрийн түшээ, дарга даамал хийж явсан, одоо ч хийж байгаа, яриа хөөрөө нь “өвгөн партизаны” хэмжээнд очсон ч заль мэх нь хорт “Түгжилээс” ч давсан, идэх хураах шунал нь Равсал панзаас дутахааргүй эрхмүүд олон төржээ. Тэдний нэгнийх нь хуудуутай үйлдэл, худал яриа хэнийг ч хөөдөж болохыг дор өгүүлэх зүйлээс уншигч та ойлгох буй заа. Энд хударгагүй үйлдлээрээ “молекул” хочоо “молиго” болгуулсан, УИХ-ын гишүүн асан, АН-ын ҮЗХ-ны гишүүн, Ерөнхийлөгчийн “Элбэг Арт” уран зургийн галерейг “баяжуулагчаар” тодроод буй Батжаргалын Батбаярын талаар өчих гэсэн билээ.

Хоёрдугаар хэсэг. Дөрвөн саяын үнэтэй зургийг Ц.Элбэгдоржид “зүгээр л өгсөн” түүх…

Саяхан нэгэн сайт “Баячуудын галерей нэгээр нэмэгдэж байна” нийтлэлдээ “Мо” Батбаяр хагас тэрбум төгрөгөөр том хаус худалдан авч, “Бадамханд” нэртэй уран зургийн галерей хүртэл байгуулсан хэмээн бичжээ. “Мо” Батбаяр ч өөрөө уран зураг сонирхож цуглуулдаг тухайгаа сайрхан ярьж, бас мөнгө хаяж, үнэ цохиж авсан зургаа бусдад “бэлэглэдэг” ухааны юм хэлсэн байна. Тэр зургаар бусдыг авлигаддаг юм биш биз?

Олон улсын жишгээс үзэхэд дэлхийн том баячууд, нөлөө бүхий улстөрчид бие биедээ авлига өгөхдөө түүх, соёлын ховор үзмэр, үнэт уран зургаар халавчлан, “бэлэг” нэртэйгээр барьдаг байна.

Саяхныг хүртэл эрхэм “Молиго” Батбаярын твиттер хуудаснаа 150 мянган ам.долларын үнэтэй гэсэн “Марзан” Шаравын “Монголын нэг өдөр” хэмээх зураг тавигдсаар байсан. За яахав, хүн юугаа ч зарж болно. Гэтэл энэ зураг бол зуун дамнасан бүтээлээс гадна Монголын ард түмний соёлын үнэт өв билээ. Тэгтэл “Мо” Батбаяр Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржид “Би зүгээр л энэ зураг танд байх ёстой юм шиг байнаа гээд л өгчихсөн” гэж хэн ч үнэмшимгүй юм ярьжээ. Дөрвөн сая төгрөгөөр авсан зургаа зүгээр л бэлэглэж гэнэ. Түүгээр ч үл барам С.Жамсран гуайн зурсан “Хатгамалч эмэгтэй” зургийг ч Ерөнхийлөгчид барих гэж байгаа сурагтай. Тэрбээр “Ээбий энэ зургийг надаас нэхээд байх юм, өгөхөөс л биш. Тэгээд ерөнхийлөгчөөс буухаар нь буцаагаад авчихнаа” гэх ухааны юм ярих болсоныг улс төрийн хүрээнд шивэр авир гэж байна.

Гутгаар хэсэг. Хяналт шалгалтад бүдэрдэггүй, хэрэг зоригоо гүйцээдэг “Мо” Батбаярыг Ц.Элбэгдорж хаацайлдаг уу?

Тэгвэл эдгээр үнэт зургийн “бэлэгний” цаана ямар учир нуугдаж байж болох вэ?

Үндсэн хуулиар Монголын ард түмний өмч болох олон орд газрын нэр “Мо” Батбаяртай холбогддогийн дотор стратегийн ордын жагсаалтад багтсан Хөвсгөлийн Бүрэнхааны фосфоритын орд байгаа билээ. Өнөөдөр энэ ордын хайгуулын зургаа, ашиглалтын хоёр лиценз буюу тусгай зөвшөөрөл түүний хоёрдох хүү Б.Батхишигийн эзэмшлийн “Талст маргад” ХХК-ийн нэр дээр байна. Хэдийгээр лицензүүд тойрсон маргаан, зарга заальхай, хяналт шалгалт байнга гарч байдаг боловч “Мо” Батбаяр үүнд огт ажирдаггүй нь ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн нөмөр нөөлөгтэй холбоотой юу гэх хардлагыг эрхгүй төрүүлж байна. Хамгийн наад зах нь АТГ-д хэдэнтээ шалгагдсан ч хэрэг үүсээгүй гэх. Үүнд ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн найз АТГ-ын дарга Хурц, мөн АТГ-д ажиллаж байгаад “сайн ажилласны” улмаас ерөнхийлөгчийн хуулийн зөвлөхөөр дэвшин томилогдсон Өнөрбаяр нарын гар хуруу орсон юм биш биз?

Бүрэнхааны фосфоритын ордыг социализмын үед оросууд нээж, төрийн зардлаар нөөцийг нь тогтоосон боловч “Байгаль нуур – Хөвсгөлийн экосистемд” нөхөшгүй хохирол учруулна гэж үзээд ашиглаагүй орхисон юм. “Мо” Батбаяр энэ лицензүүдийг хэрхэн авсан талаар tsag.mn сайтад ийн бичсэн байна.

“…Эрхэм гишүүн тухайн үед АМГТХЭГ-ын Геологи, уул уурхай, кадастрын албаны даргаар ажиллаж байсан С.Ганбаатарыг дарамталж “Салбарын дэд сайд, Байгаль орчны яамныхан, газрын дарга тань зөвшөөрчихөөд байхад яагаад удаад байгаа юм бэ. Бүрэнхааны фосфоритын ордын лицензийг хурдан шийдэж, олгож өг” хэмээн омогдож байжээ…

… Энэ тухай түүний хүү, “Талстмаргад” компанийн захирал Б.Батхишиг АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтсийн байцаагчид өгсөн мэдүүлэгтээ “Тухайн үед Ашигт малтмал, газрын тосны хэрэг эрхлэх газрын даргаар ажиллаж байсан Лу.Болд ахтай аав уулзаад Хөвсгөл аймгийн Бүрэнхааны фосфоритын ордын 12633х, 12634х, 12635х, 12636х, 12637х, 13638х гэсэн тусгай зөвшөөрлийг авахаар болсон” гэж мэдүүлжээ.

…Бас нэг ноцтой баримт бол “Стратегийн орд газартай давхацсан байна” гэсэн хяналтын хуудсыг 2008 оны тавдугаар сарын 30-нд сольж, “12633х, 12634х, 12635х, 12636х, 12637х, 13638х гэсэн талбай нь стратегийн орд газартай давхцалгүй” болгон өөрчлүүлсэн байх юм… Ийнхүү хууль зөрчин авсан тусгай зөвшөөрлөө Батж. Батбаяр гишүүн 2007 оны арваннэгдүгээр сард “Голомт” банкинд 235 мянган долларын барьцаанд хүртэл тавьж байжээ…”.

“Молиго” Батбаяр санасандаа хүрэхийн тулд ямар ч арга замыг ашиглахаас буцдаггүйг дээрхи тодорхой жишээнээс харж болно. Харин түүний энэ мэт хуудуутай үйлдэл Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийг хөөдөж, хөлдөө чирж байна уу гэж харагдах боллоо. Учир нь Ерөнхийлөгчийн мэдэлд байдаг Дээд шүүх нь Бүрэнхааны фосфоритын ордтой холбоотой эсрэг тэсрэг, хоёр өөр шийдвэрийг гаргажээ.

Дөтгөөр хэсэг. Дээд шүүхийн шүүгчид ой санамжаа алдав уу, Ерөнхийлөгч гар хуруугаа дүрж Мо-гийн “бэлэгний” хариуг барив уу?

“Хөвсгөл далайн эзэд” ТББ болон иргэн Д.Мягмарчулуун, Ж.Базаррагчаа, О.Даваажав, Т.Даваачулуун нар Бүрэнхааны фосфоритын ордын лицензийг цуцлуулахаар 2012 оноос хойш шат шатны шүүхийн хаалга татаж байгаа билээ. Тэд Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын Туяа багийн нутаг дэвсгэр Бүрэнхааны орчимд олгогдсон хайгуулын болон ашиглалтын лицензүүдийг цуцлах арга хэмжээг авахыг Ашигт малтмалын газрын Геологи, уул уурхай, кадстрын хэлтсийн даргад даалгах шийдвэрийг гаргаж өгнө үү гэсэн нэхэмжлэлийг шат, шатны шүүхэд гаргасаар явна. Тэдний энэ нэхэмжлэлийн дагуу Монгол Улсын Дээд шүүх хуралдан, анхан болон дунд шатны шүүхийн шийдвэрүүдийг хянаж үзээд, шударга ёсонд нийцсэн шийдвэрийг 2013 оны 6 сарын 24-ний өдөр гаргаж, 117-р тогтоолоороо баталгаажуулжээ. Уг 117-р тогтоолд “Талст маргад” ХХК-ийн талд гарсан анхан болон дунд шатны шүүхийн шийдвэрүүдийг хүчингүй болгож, дээрхи лицензүүдийг цуцлахыг АМГТХЭГ-ын Кадастрын хэлтэст даалгасан байна. Дээд шүүхийн уг хуралдааныг Танхимын тэргүүн О.Зандраа даргалж, шүүгч Х.Батсүрэн, М.Батсуурь, Ч.Тунгалаг, Ц.Сумъяа нарын бүрэлдэхүүнтэй хийжээ.

Гэтэл лицензээ алдах шахсан “Мо” Батбаяр Дээд шүүхийн шийдвэртэй эвлэрэхийг хүссэнгүй, тиймээс элдэв арга саам хийж гүйсээр байгаад “шинээр үүссэн нөхцөл байдал” гэдгээр шүүх заргыг дахин эхнээс нь эхлүүлэв.

Энд асуудлын гол зангилаа буй. 2013 онд дээрхи ард түмэнд ашигтай шийдвэрийг гаргасан Дээд шүүхийн бүрэлдэхүүн 2015 оны 05 сарын 11-ний өдрийн хуралдаанаараа 118-р тогтоолыг гаргаж, хоёр жилийн өмнө гаргасан шийдвэрээ үгүйсгэн, “Талст маргад” ХХК-ийн талд зогсов.

Уг хуралдааныг Танхимын тэргүүн М.Батсуурь даргалж, шүүгч Ч.Тунгалаг, Х.Батсүрэн, Ц.Сумъяа, Л.Атарцэцэг нарын бүрэлдэхүүнтэй хийжээ. О.Зандраа шүүгчийн оронд Л.Атарцэцэг орсоныг эс тооцвол 2013 онд дээрхи шударга шийдвэрийг гаргасан шүүгчдийн бүрэлдэхүүн бараг хэвээрээ. Тэгсэн атлаа 117-р тогтоолоор гаргасан өөрсдийн шийдвэрийг эрс үгүйсгэн, “Талст Маргад” ХХК-д олгосон лицензүүдийн асуудлаар “Хөвсгөл далайн эзэд” ТББ, мөн иргэн Т.Даваачулуун, Д,Мягмарчулуун, Ж.Базаррагчаа, О.Даваажав нарыг нэхэмжлэл гаргах эрхтэй субект биш гэж үзээд, тусгай зөвшөөрлүүдийг цуцлахыг шаардсан нэхэмжлэлийг хүлээж авахаас татгалзжээ.
Шүүхийн хараат бус байх, гагцхүү хуульд захирагдах гэсэн Үндсэн хуулийн зарчим хаана байнаа? Хуулиа дээдлэх, хуулийн өмнө бүгд эрх тэгш байх зарчмууд энэ алд дэлэм зөрөөтэй хоёр шийдвэрийн хаахан нь байна вэ?

Эсвэл энэ хоёр жилийн хугацаанд эрхэм дөрвөн шүүгч ой ухаанаа алдчихаад будилж сууна уу? Үгүй бол Үндсэн хуулиар шүүх засаглалыг “атгаж” суудаг Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн хошуу, гар энд орчихов уу? Магадгүй өнөөх “бэлэгний зургийн” хариу ч юм билүү? Хардах эрхээ эдэлж, эрхэм Ерөнхийлөгчид асуулга тавья. Бас сонгосон иргэнийхээ хувьд “Мууг дагавал могойн хорлол” гэх мэргэн үгнээс ишилж, “Молиго” Батбаярыг дагаж, хударгагүй үйлд нь хутгалдаагүй байгаасай гэж залбиръя.

Үргэлжлэл бий…