Урд хөрш бол нүүрсний зах зээлийн хамгийн том хэрэглэгч хэмээх төсөөллөөс цаашгүй залуу сэтгүүлч миний бие ӨМӨЗО-нд албан ажлын шугмаар найман хоног саатах томилолт өвөртлөв. Ачаа тээшээ бэлдэх тэр үеэс л “Хүний нутагт олон хоног томилолтоор ажиллана. Хэрэг болж мэдэх зүйлээ марталгүй аваарай” гэж хэлэх дотнын хүмүүсийн захиас анх удаагаа Өвөрмонголд очих гэж байгаа надад нэг сонин мэдрэмж төрүүлэх аж. Ийнхүү БНХАУ тэрдундаа Өвөрмонголын талаар хэвлэлээс авсан мэдээлэл төдийхөнтэй би бээр энэ сарын 11-нд урд зүгийн тийш хүлгийн жолоо залсан юм. 

“70 жилийн гэрч” хэмээх хүндтэй алдрыг тээсэн сэтгүүлчдийн багийг Өвөр Монголын Өдрийн сонины “Солонго” мэдээллийн төвийн сэтгүүлчид Эрээн хотод  тосон авав. Угталтын багийнхан бидэнтэй “Сайн байна уу. Та аян замдаа алжаалгүй сайн явж ирэв үү” гэж мэндлэх нь сонин содон сонсогдов. Учир нь эх хэлээ глобалчлалын дайрлагаас хамгаалж чадаагүй монголчууд бид “Та замдаа сайн явж ирсэн үү. Аян замдаа алжаав уу” гэж жинхэнэ монголоороо мэндлэхээс илүүтэй “Hi” гэж мэндчилэх нь олонтай. Гэтэл тэд бидэнтэй цэвэр Монгол хэлээр мэндлэх нь сонин санагдав. Угтаа бол “你好嗎 (ni hao ma?) ч юм уу эсвэл Hi, Hello” гэсэн мэндчилгээг л хүлээж байсан мэт. Энэ үеэс л би гэдэг хүн аяны богцоо жижигдүүлснээ ойлгосон юм.

Өөрөөр хэлбэл, “70 жилийн гэрч” тэр дундаа Монгол-Хятадын хамтарсан сурвалжлагын цувааны эхний баг гэдэг утгаараа Монголд нэвтрүүлж болох сайн жишээг эндээс богцлох ёстой гэсэн зорилго төдийнхнөөр хязгаарлагдахгүй гэдгийг ойлгосон нь энэ. Учир нь энд зөвхөн албан ажлаас гэлтгүй ахан, дүүсийн дотно харилцаа, тэндээс ундрах их сэтгэлийг тээх ёстойгоо мартах дөхжээ. Азаар сэтгэлийн богцоо дүүргэх боломж хэзээд бэлэн байх юм даа.

Ийнхүү ар, өвөр монголын сэтгүүлчид энэ сарын 12-нд Хөх хотод очилоо. Тэнд “Усыг нь уувал ёсыг нь дагадаг” ёс үйлчилдэггүй, үйлчлэх ч шаардлагагүй байв. Учир нь  “хүний нутагт” бус өөрийн нутагтаа мэт, “хүний хүнтэй” бус харин өөрийн хүнтэй харьцаж байгаа мэт сэтгэгдлийг бидэнд төрүүлсэн юм. Өөдөөс Монголоор ярихаас эхлээд бидний саатсан зочид буудлын үүдэнд монгол эмэгтэйн баримал, үүдний баруун хэсэгт жижигхэн монгол гэр, тэр бүү хэл хаягаа хүртэл дэлхийд цор ганц босоо бичгээрээ бичжээ. Өндөр шилэн барилга, сэлүүхэн зам, техникийн дэвшилтэд энэ л нийгэмд нүүдэлчин монголчуудын өв соёлын нэгээхэн хэсэг хадгалагдаж оршин буй нь бахархмаар санагдав.

Энэ мэтчилэн эерэг сэтгэгдэл тээн явах зуур “Би тэдний талаар юу мэдэх билээ” гэсэн ганцхан асуултыг өөрөөсөө асуув. Хариулт нь “хангалттай биш” гэсэн сэтгэл гонсойлгосон хариултыг өөрөөсөө авах үед яагаад ч юм бэ, сэтгэлд эвгүй санагдав.

Ар, Өвөрмонголын сэтгүүлчдийн хамтарсан сурвалжлагын багт найман Өвөрмонгол сэтгүүлч багтсан юм. Өвөрлөгч түмнийг өөрөөсөө өөр мэтээр бодож, харь өнцгөөр харж ирснээ тэр үеэс л ухаарав. Монгол хүн болж төрөх тэр дундаа монгол цус, хэл, соёлыг тээж үлдэх нь тэдний хувьд юугаар ч хэмжээлэшгүй үнэт зүйл нь ажээ.

Тиймдээ ч хамтарсан сурвалжагын үеэр ижилдсэн дассан нөхдийнхөө талаар цухасхан боловч дурдахгүй өнгөрвөл алдах биз ээ. Монгол эмэгтэйн намба тээсэн Өвөрмонголын “Талын дуу хоолой” радиогийн сэтгүүлч Тана, аялга үгүй яриатай Саранчимэг, аливаад буурьтай ханддаг Солонго мэдээллийн төвийн дэд дарга Хишигбаяр, сэтгүүлч Сүлд гээд олон хүмүүс сэтгэлд минь хоногшин үлджээ. Түүнчлэн Мэргэнбилэг, Үзэсгэлэн, Өөдлөх, Үндэсбат, Хөхмөчир гээд элдэв хэв маяг оруулаагүй Монгол нэртэй найзуудтай болсон. Тэд бол “Ар Монгол” гэхээр сэтгэлээ дэвсдэг өвөрлөгч ахан дүүс юм. Нэрнээсээ эхлээд гүн утга агуулга агуулсан ийм л нөхөдтэй есөн хоног саатаж, сурвалжлага бэлтгэснээ бид өмнөх дугаартаа хүргэсэн билээ. Тиймээс сурвалжлагынхаа дараагийн дугаарыг маргааш нийтлэн хүргэх болно гэж хэлэхэд таатай байна.

Р.Хишигжаргал