“Загас толгойноосоо эхэлж өтдөг” гэдэг. Өнөөгийн нийгэмд тулгамдаад буй ядуурал, ажилгүйдэл, баян, хоосны ялгаа нь ардчиллын салхи сэвэлзэхтэй зэрэгцээд Монголд бугшсан мэтээр иргэд ойлгодог. Магад үнэн ч байж мэдэхээр. Эрт үеэс эд хөрөнгө, эрх мэдлийн төлөө тэмцэлдэж ирсэн түүх давтагдсаар XXI зуунтай золгожээ. Түүхийн энэ л жишгээр төрийн эрх баригчид, томоохон бизнесмэнүүд ЖДҮХС, бонд, сангуудын мөнгийг зооглож, харин ардын хүүхдүүд таваг шөл олж идэхийн төлөө бусдын эрхийг уландаа гишгэлж байна.
Чухамдаа иргэн бүр эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхтэй, үүнийг нь төр зохицуулах ёстой ч төрийн хүчирдэггүй, бардаггүй “даваа” гэж бас байдаг бололтой. Тодруулбал, “Туушин”-г туушиндсан тэр үеэс "явган хүний зам" энэ нийгэмд байх ёстой юм байна гэдгийг бүх нийтээрээ ухамсарласан гэхэд болно. Энэ ч үүднээс өнгөрсөн 2018 оноос хойш олон зуун байршилд явган хүний гарц хааж, барьсан байсан байгууламжийг нурааж, иргэдэд эрх чөлөөг олгоод байна. Гэвч хотын удирдлагуудын шийдвэрийг эсэргүүцэж, Үндсэн хуульд заасан эрхээ “Иргэн хүн хөдөлмөрлөх, амьдрах эрхээ эдэлж байна” гэж гуйвуулдаг хэсэг бүлэг иргэн цөөнгүй байх юм.
Тэдний нэг бол Сонгинохайрхан дүүргийн 19 дүгээр хороо буюу Дипогийн автобусны дэргэдэх 2-58 дугаар байранд өргөтгөлийг “эзэмшигч” гэх П.Намхайноров. Тэрбээр 1998 оноос хойш тус байранд үйлдвэрлэл үйлчилгээ явуулж ирэхдээ барилгын нэг давхарыг буулгаж, гадагш нь сунгасан байна. Уг өргөтгөлд орон сууцны арын явган хүний зам өртсөн бөгөөд иргэд автобусны буудал руу явахын тулд автомашины замаар амь өрсөн гарахаас өөр замгүй болж. Учир нь 2-58 дугаар байр бол Дипогийн автобусны буудал болон тус хороолол дахь орон сууц, цэцэрлэг, сургуулийн зааг дээр баригдсан барилга. Иргэд автобусны буудал руу явахын тулд заавал 2-58 дугаар байрны араар тойрохоос өөр замгүй. Гэтэл иргэн П.Намхайноров явган хүний замыг хааж, өргөтгөл барьснаас болж иргэд автомашинтай өрсөлдөх болсон нь энэ.
Ийнхүү цаг хугацаа өнгөрсөөр... Иргэн П.Намхайноров өргөтгөлөө улам бүр сунгасаар дэлгүүр, цайны газартай болов. Энэ хооронд олон арван иргэн түүний цайны газар, дэлгүүрийн өмнө машинд мөргүүлж, ГССҮТ-д хүргэгдэв.
Гэвч тэрбээр нэгээхэн ч тоож харсангүй. Дүүргийн Газрын албанаас удаа дараа шаардах хуудас хүргэж, газар зохион байгуулагч нь удаа дараа өөрийн биеэр очиж уулзав. Гэсэн ч жишим хийж харсан удаагүй гэх. Ийм л “билэг танхай” нэгэн иргэнээс болж Сонгинохайрхан дүүргийн мянга мянган иргэний эрх зөрчигдөж байна.
Дээрх өргөтгөлийг анх сунгахдаа иргэн П.Намхайнордов нь ямар ч зөвшөөрөл аваагүйн дээр холбогдох хууль, журмуудыг зөрчсөн байдаг. Хамгийн наандаж л орон сууцны нэг давхарыг дур мэдэж өргөтгөж, барилгын бүтэц, хийцэд өөрчлөлт оруулахыгнэг мөр хориглосон шийдвэрийг хотын удирдлагууд 2008 онд гаргасан. Энэ тогтоолыг бариад дүүргийн Газрын албаныхан олон удаа очсон ч “Иргэн хүний өмчид халдах эрх та нарт байхгүй” гээд бас л гэдийдэг байна. Аргаа бараад “Иргэдийн амь нас, эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж байна. Та өргөтгөлөө буулгаад өгөөч. Явган хүний зам барих гэсэн юм” гэж гуйж нэг, гувшиж нэг үзэж. Гэсэн ч бас л хөдөлсөнгүй.
Гэтэл түүний цайны газар, дэлгүүртэй залгаа "Үсчин, гоо сайхан, зурагчин" ажиллуулж байсан иргэн "Улсын ажлыг дэмжих хэрэгтэй. Өргөтгөлөө нурааж, явган зорчигчийн зам барихад дэмжлэг үзүүлье. Улсын газрыг олон жил зөвшөөрөлгүй ашигласан хүний хувьд энэ зэргийн ухамсар байх ёстой" гээд өргөтгөлөө өөрийн биеэр нураасан байна.
Яг хажуу дахь хөрш нь иргэний үүргээ ухамсарлаад байхад хүртэл иргэн П.Намхайноров бас л тас гэдийсэн хэвээрээ.
Тэр хавийн оршин суугчдын хэлснээр 20 жилийн хугацаанд улсын газрыг зөвшөөрөлгүй ашигласан атлаа орчин тойрныхоо өнгө үзэмжид ч анхаардаггүй нэгэн гэсэн. Ойр орчим дахь хогийг цэвэрлэдэггүйгээс гадна дэлгүүр, цайны газрын гадна, дотно засалд анхаарал хандуулдаггүй. Зөвхөн ахиухан орлого олохыг улайрдаг гэдгийг хавь ойрын иргэд хэлэх ажээ. Өнгөрсөн жилийн өдийд тус дүүргийн Газрын албаны ажилчид өөрсдийн халааснаас бүх зардлыг нь гаргаж, Дипогийн автобусны буудлын орчимд 100 гаруй мод тарьж, орчныг тохижуулжээ. Гэвч явганы хүний замаар бус автомашины замаар автомашинтай уралдаж гүйх иргэд юун тэр ногоон байгууламжийг хайрлахтай мантай юм болно биз дээ. Өнөөдрийн байдлаар өнгөрсөн жилийн босгосон бүтээн байгуулалтаас үлдсэн зүйл юу ч алга.
Энэ мэтчилэн иргэн П.Намхайноров гэгчээс болж Дипо орчим дахь иргэд эрүүл мэндээрээ хохирч, эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрхээ боомилуулж сууна.
Нийслэлийн хэмжээнд иргэдийн амьдрах орчныг сайжруулах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах орчныг бүрдүүлэх үүднээс дүүргүүдийн газрын албадаас явган хүний орц, гарцыг чөлөөлөхөөр ажиллаж байна. Энэ хүрээнд Улаанбаатар хотын явган хүний зам талбайг ирэх хоёр жилд 3-5 дахин нэмэгдүүлэнэ гэж буй.
Тэгвэл хуулийг гууль болгож, иргэдийн аюулгүй байдлыг үл ойшоож буй иргэн П.Намхайноровтой хатуухан ярих цаг болсон гэдгийг тус дүүргийн Газрын албаны газар зохион байгуулагч Б.Лхагвадорж хэлж байна. Тэрбээр “Дэлгүүр, цайны газрын өргөтгөлийг албадан буулгана. Яг ийм тохиодолд иргэд шүүхэд ханддаг. Шүүхээс иргэний хувийн өмчит халдсан байна гэж иргэдийн хүсэлтийг авах нь түгээмэл байдаг. Гэхдээ “Шүүхээс иргэдийг өмөөрөх нь тодорхой” гээд нийтийн эрх ашгийг үнэгүйдүүлж болохгүй. Зөвхөн өөрийн амины эрх ашгаа бодсон иргэд цөөнгүй бий. Гэтэл харин ч иргэний үүргээ ухамсарлаж, төрөөс хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээг дэмждэг иргэд олон байдаг. Жишээлбэл, 19 дүгээр хороо, 21 дүгээр хорооллын орон сууцны дунд 200 метр автозам барихаар болж, замын траст орсон байгууламжуудыг нүүлгэн шилжүүлэх, буулгах ажил зохион байгуулахаар болсон.
Уг замын траст нэг аж ахуй, зургаан иргэний обьект өртсөн. Тэр хүмүүс бүгдээрээ нэг ч төгрөгийн нөхөн олговор авахгүйгээр обьектоо буулгасан.
Эдгээр иргэдэд дүүргийн Өмч, газрын албанаас талархаж байгаагаа энэ далимд дамжуулмаар байна. Гэтэл иргэн П.Намхайноров улсын газрыг 20 жилийн турш зөвшөөрөлгүй ашигласан. Түүний энэ үйлдлээс болж олон арван иргэн зам тээврийн осолд орсон. Тийм байхад хүртэл өргөтгөлөө нураахыг эсэргүүцэж байна” гэсэн юм.
Энэ бол аргаа барсан төрийн алба хаагчийн үг. Газар зохион байгуулагч Б.Лхагвадорж нийт оршин суугчдын эрхийн төлөө иргэн П.Намхайноровтой хэл амаа ололцох гэж олон удаа оролдсон. Гэвч ойлголцож чадаагүй учир ийнхүү албадан буулгах арга хэмжээ авахаас өөр гарц үлдсэнгүй гэж учирлаж буй нь энэ.
Энэ мэтчилэн цөөн хэдхэн иргэний аминчхан үзлээс болж нийтийн эрх ашиг зөрчигдөх байдал олон бий. "Дээрээ суудлаа олонхгүй бол доодох нь гүйдлээ олохгүй" гэдэг шиг ёс зүй, ухамсар дорой зарим нэг улстөрчид нэг хэсэг газар бөөгнөрч, төрийн мөнгийг хувьдаа ашиглаж, хууль цаазыг уланд гишгэлж буй бол нөгөө талд нь амин хувиа бодсон иргэд мэр сэр байсаар байна.
Хамгийн гол нь энэ хоёрын голд мөрөөрөө ажиллаж, хөдөлмөрлөж байгаа иргэд өртөж, эрүүл мэнд, эрх ашигаараа хохирсоор байна. Тиймээс иргэн бүхэн дуу хоолойгоо хүргэж, нийтийн эрх ашгаа хамгаалахын төлөө тэмцэх нь зүйтэй биз ээ.
Г.Нацаг-Эрдэнэ
Сэтгэгдэл (19)