Эдэлж, хэрэглэсэн хүнээсээ үл шалтгаалсан гэлтэй он цагийн хэлхээсийг ямар нэгэн тодотголгүйгээр илтгэх гандаж, элэгдсэн дээл нь түүнийг Монголын түүхэнд ул мөрөө үлдээсэн хэн нэгний үргэлжлэл гэдгийг яагаад ч юм өгүүлэх мэт. Энгэрийг нь дүүргэх одон медаль байхгүй ч тэрүүхэн хэсэгтээ зэрэгцүүлж агссан “Алдарт Эх”-ийн I, II одон өдрийн наранд гялалзах нь цаанаа л хүндлэл төрүүлэм.
Нүүрэнд нь суусан үрчлээс бүр нэгэн аравныг илэрхийлэх энэ эрхэм ойн баярын арга хэмжээнд оролцох үеэр олноос хамгийн түрүүнд нүдэнд туссан нь энэ байв. Бусдынхаа адил баярын арга хэмжээнд оролцож байгаа ч тэрбээр сэтгэлдээ нэг л хөнгөн гунигтай байгаа нь илт.
Өр цээжиндээ чандлан тэвэрсэн жааз бүхий зураг нь түүнийг хэн болохыг ямар нэгэн асуултгүйгээр харуулах шиг. Энэ өдөр л түүний хувьд сэтгэлийн үзүүрт нуугдсан гунигаа ил гаргах, бусдад “илтгэх” боломжийг олгодог бололтой. Өөр нэг газарт зогсох бусад нь ч Төрийн дуулал эгшиглэж, алсад одсон бусдадаа хүндэтгэл үзүүлэх бүрт өөр өөрийн хэмжээнд хөнгөн гуниг төрүүлж, дурсацгаах аж. Олон аавыг дурсав. Ээжийг ч бас. Ахыгаа, эгчийгээ ч мөн адил дурсан зогсох тэр агшин. Монгол Улсын тусгаар тогтнол, түүгээр овоглодог Монгол хүн бүрийн сэтгэлд ялалт гэдэг ийм л үнэ цэнээр олджээ. Тэртээх 80 жилийн өмнөх үйл явдал одоо ч Монгол хүн бүрийн зүрхийг зүсэж, сэтгэлийг зурдаг нь эх орон гэдэг ямар үнэ цэнэтэй болохыг ямар нэгэн хачиргүй тодотгоно...
Монголчууд Халх голын байлдааны ялалтын 80 жилийн ойгоо урьд өмнөх жилүүдээс өргөн цар хүрээнд тэмдэглэн өнгөрүүлсэн өдрүүд ийм нэгэн дүр төрхтэй байв. Тэгэх нь ч аргагүй юм. Жилийн өмнө энэхүү чухал бас тэгш ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэхэд онцгой анхаарах Засгийн газрын шийдвэр гарч, хэрэндээ л бэлдэцгээсэн юм, бид. Тэр хүрээнд олон ч арга хэмжээг зохион байгууллаа. Энэ хооронд ОХУ-ын “Роснефть” компаниас үзүүлсэн найман сая еврогийн хүрээнд Дорнод аймгийн Халх гол сумыг шинэчлэн “бүтээн байгуулав”.
Ерөнхийлөгч Х.Баттулга есдүгээр сарын 1-нийг тохиолдуулж, эх орон гэх ойлголтоос түүх уламжлал, хэл соёлын нэгдмэл байдал, тусгаар тогтнол хүртэл үргэлжилсэн теле хичээл сурагчдад заав. Араас нь ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путин таван жилийн дараа дөрөв дэх удаагаа Монгол Улсад албан ёсны айлчлал хийлээ.
“Зарлаагүй дайн” хэмээн дэлхийн нийтийн сонорт хүрч, түүхэнд үлдсэн Халх голын байлдааны ялалтын 80 жил гэдэг зүгээр нэг тэмдэглээд өнгөрүүлэх учиргүй ой. Учир нь, тэртээ 80 жилийн өмнө зүүн хязгаар нутгийг эзлэн түрэмгийлэхээр орж ирсэн харийнхныг монголчууд тухайн үеийн ЗХУ-ын тусламжтайгаар дарж, эх нутгаа хамгаалж үлдсэн юм. Түүхийн энэ үнэнийг хэн үгүйсгээд, хэдэн ч удаа баллуурдаад арилашгүй үнэн. Сонирхолтой нь, Халх голын ялалтын 80 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх өдрүүдтэй давхцан нэгэн үйл явдал Японд болсон нь сүмогийн их аварга Хакухо М.Даваажаргалыг тус улсын иргэнээр хүлээн зөвшөөрсөн явдал байлаа. Арлын улсын арвин түүхтэй сүмогийн дэвжээнд ээлж дараалсан ялалт байгуулж, хэд хэдэн дээд амжилтыг эзэмших болсон Хакухо М.Даваажаргал олон жилийн турш монгол түмнээ баясгаж ирсэн үү гэвэл тийм. Дархан аваргын хүү М.Даваажаргалыг арлын Японд их аваргын хэмжээнд хүрэхэд нь бүгдээрээ баярласан, омогшсон. Давахад нь хамт давж, унахад нь мөн халагласаар өдийг хүрчээ. Гэвч тэрбээр нэг л өдөр иргэншлээ солих Японы иргэн болох хүсэлтээ Ерөнхийлөгч Х.Баттулгад гаргаж, ёсчлуулсан нь өнгөрсөн зургадугаар сарын үйл явдал. Шалтгаан нь дэвжээ үүсгэн байгуулах, өвлөж авахад заавал тухайн улсын иргэн байх сүмогийн дүрэмтэй холбоотой. Мөн нь сүмогийн их аварга цолтой АНУ-ын бөх болох Акебоно, Мусашимару нар мөн адил төрөлх эх орныхоо иргэншлээс татгалзаж Япон улсын иргэн болж байсан түүхтэй.
Энэ жишгээр Хакухо М.Даваажаргал Монгол Улсын иргэншлээс татгалзаж Японы нэрийн өмнөөс овоглох болсон хэрэг. Эндээс нэг асуулт гарч ирж байна. Тэр нь Монгол Улсын иргэн байх нь хэр үнэ цэнэтэй вэ?. Түүнийг юугаар сольж болох бол?.
Цаашлаад Монгол Улсын иргэн байх нь түүнийг бүрдүүлж байгаа, эд эс нь болсон бидэнд ямар үнэ цэнэтэй юм бол? Сүмогийн дэвшээнд ид бяраараа аварга цолонд хүрсэн Монголын их хүчтэнүүдэд дэвжээ байгуулах хэмжээний үнэтэй гэдгийг Хакухо М.Даваажаргал иргэншлээ сольж, Засгийн газраар нь хүлээн зөвшөөрүүлж, албан ёсоор зарлуулсан тухай өнгөрсөн өдрүүдийн мэдээлэл батлах шиг.
Хакухогийн шийдвэрийн ард Японд төдийгүй дэлхийд танигдсан хувь хүний өөрийнх нь идеал байж болох ч бусдад нь ямар сэтгэгдэл төрүүлж байгаа гэдэг сонин...?
Бүхэл бүтэн улсын хэмжээнд Халх голын байлдааны 80 жилийн түүхэн ойн баярыг тэмдэглэн өнгөрүүлэхтэй зэрэгцэн нэгэн их аваргын хүү Монгол Улсын иргэншлээс татгалзаж Японы улсын иргэнээр залруулсан нь даанч гачлантай биш гэж үү. Ингэхэд Монголын иргэншил ямар үнэтэй вэ?
Г.Эрхэс
Сэтгэгдэл (7)