Нарийн хээ угалзийг өнгө алаглуулан хатгасан чамин хатгамлаар өрөөг чимжээ. Хаадын ордон, цэцэг навч, байгаль, ан амьтдыг яг л бодит мэт нэхэж, хатгасан нь хятадын эртний соёл, уламжлалыг илтгэх аж. Хятад улс нь торго дурданг анх гаргаж авсан гэдгээрээ дэлхийд алдартай бөгөөд эрт үед хаадын өмсгөлийг луун хээгээр чимдэг байсан бол эдүгээ хамгийн хүндэт хүндээ бэлэг болгон өгдөг уламжлал тогтжээ. Бид энэ удаагийнхаа сурвалжлагийг “Хятад орныг танин мэдэх” цуврал арга хэмжээний хүрээнд зохиогдож буй хоёр улсын соёлын өв дурсгалыг илтгэсэн уран зураг, бүтээлийн үзэсгэлэнгээс бэлдсэнээ хүргэе.  

-3000 ЖИЛИЙН ТҮҮХ-

Үзэсгэлэнгийн танхимыг улаан хивсээр дүүргэж, ёслол төгөлдөр чимжээ. Хоёр орны хамтын харилцааг бэхжүүлэх, сайн хөршийн харилцаагаа бататгах уриалга энд тэндгүй харагдана. Түүнээс сийрүүлбээс, “Соёлын солилцоог гүнзгийрүүлж, иргэд хоорондын ойлголцлыг ахиулъя”, “Улаанбаатар хотод хуран цугларч Хятад, Монголын найрамдлыг хамтаар хүүрнэе”, “Монгол Улс, БНХАУ үеийн үед найрамдалтай сайн хөрш байж бие биедээ туслалцдаг” зэргээр бичжээ.

Үзэсгэлэнг сонирхохоор ирсэн иргэдийг өвөрмөц үнэр, амттай хятад цайгаар дайлахын сацуу “Хятадын уламжлалт соёл иргэншлийг зуун дамжсан тээж ирсэн хатгамал нь түүхийн хөгжлийн явцад өөр өөрийн гэсэн өвөрмөц онцлогийг шингээн хувьсан өөрчлөгдөж ирсэн. Үзэсгэлэнд дэлгэсэн хатгамалд Монгол, Сүжөү, Хунань, Сючан, Гуанжөү үндэстний зэрэг таван төрлийн хатгамал бий” гэдгийг үзмэрийн тайлбарлагч хэлэв. Тэрбээр үргэлжлүүлэн “Хунаний хатгамал нь голдуу Чанша болон Чанша шянь, Ванчэн шянь, Кайфү дүүрэг зэрэг газарт тархсан байдаг” хэмээгээд ойролцоогоор 3000 жилийн түүхтэй гэж үздэг талаар хэлсэн юм. 

Үнэхээр ч бүтээлүүдээс эрт үеийн хатад түүний гоёл хэрэгслийг бодит мэт хатгасан нь нүдэнд эрхгүй тусах ажээ. Энд танилцуулж буй үзэсгэлэн бүр өөрийн гэсэн түүх, утга агуулгатай бөгөөд гар урлалаар дамжуулж бусад орны иргэдэд танин мэдүүлэх нь ихээхэн үр дүнтэй байдгийг орчуулагч тодотгож байлаа.

-“ЦАЙНЫ ЗАМ” НЬ ХҮН ТӨРӨЛХТНИЙ 300 ЖИЛИЙГ ХАМАРЧ БАЙЖЭЭ-

Ингээд бид цааш явж монгол морины уран зургийн үзэсгэлэнтэй танилцсан юм. Монголчууд эрт дээр үеэс морийг молор эрдэнэтэй зүйрлэж, хүний сайн нөхөр хэмээн дээдэлж үздэг байв. Ялангуяа монгол адуу байгаль, цаг уурын аль ч нөхцөлд тэсвэр хатуужилтай уналга байдаг шүү дээ. Мөн “хүлэг морь эрийн чимэг”, “Хүлгийн зоригийг уул ч цуцаадаггүй” зэргээр зүйрлэдэг. Харин хятадын уран зураачдын морины уг бүтээл нь Монгол, Хятадын харилцааг бэлгэдэн харуулахыг зорьжээ. Учир нь морь эрч хүчтэй, хурдтайгаар урагш тэмүүлэн давхидаг шиг хоёр орны хөгжил цэцэглэлт, харилцаа үүнтэй ижил бат бөхийг бэлэгджээ.

Уран зураачдын бүтээлүүдээс сонирхвол цаг уурын хүйтэн ширүүн нөхцөлийг морь хэрхэн даван туулж байгаагаар дүрсэлсэн олон бүтээл байв. Энэ дундаас идэр есийн хүйтэнд хонио хариулж яваа бололтой нэгэн хүү молор эрдэнийнхээ магнайд толгойгоо нааж буй зураг тодорч харагдав. Монгол адуу, хүн хоёр л ийм дотно байдаг байхдаа гэсэн бодол өөрийн эрхгүй төрнө. Адуу ч аргагүй хийморьтой амьтан юм даа гэсэн бодолд хөтлөгдсөөр “Түмэн газрын цайны зам” гэрэл зургийн үзэсгэлэнтэй танилцлаа.

“Цайны зам” нь XVII зуун, ХХ зууны эхээр дэлгэрч “Торгоны зам”-ын дараа Ази, Европын их газарт алдаршсан аж. Түүхэнд янз бүрийн соёл иргэншлийг холбож байсан худалдааны алдарт зам олон байсан гэдэг. Тухайлбал, торгоны, цай, эрдэнэсийн чулууны, давсны, дарсны зэрэг хүн төрөлхтний хөгжлийн түүхийг бичилцэж, улс хооронд холбоо тогтооход чухал үүрэг гүйцэтгэж иржээ. “Цайны зам” нь нэгэн үе Монголын говь, хээр талаар цай зөөдөг хамгийн дөт бөгөөд аюултай зам байжээ. Монгол, Орос, Хятад гурван улсын ихэнх газар нутгийг хамрах уг “Цайны зам” нь хүн төрөлхтний 300 жилийг хамарсан түүхтэй.

Уг үзэсгэлэнгээр тухайн үеийн цайны багаж, данх, хутгуур, цайны торх, сүүн сав, цайны нүдүүр, аяга, арьсан цайны уут, ордны цай, цайны жин, тосны сав, цай таслагч, цайны араг, давсны сав зэрэг цай уухад шаардлагатай бүхий л эдлэлүүдийг үзмэр болгон дэлгэжээ. Өнө эртний түүх соёлыг эргэн нэг сануулсан, гарт баригдах нүдэнд үзэгдэх юмтай үзүүштэй үзэсгэлэн хэмээн иргэд таашааж байсныг онцолъё.  Түүхэнд цайны соёл хэмээх оргил үе байжээ. Цайг уухад түүний үнэр, амтаас гадна хүрээлэн буй орчны тансаг байдал чухалд тооцогддог байсан аж.

Цай нь дэлхийн гурван их эрүүл мэндийн ундааны нэгд ордог бөгөөд Хятад улс хамгийн анхны цай хэмээх амтат идээг гаргаж байжээ. Мөн манай улс цайг шимтэн хэрэглэдэг байсан талаар түүхэн эх сурвалж, ном зохиулуудад дурдсан байдаг билээ.

Монгол, БНХАУ хоёр улс аливаа арга хэмжээ, ойн баярыг өргөн тэмдэглэж ирсэн. Тухайлбал, өнгөрсөн хугацаанд хоёр улсын хооронд нөхөрсөг тэмцээн зохион байгуулах, сурагч хоорондын солилцоог нэмэгдүүлэх, дэмжих зэргээр хамтран ажиллаж иржээ. Мөн хоёр улсын төрийн тэргүүний хувьд эдийн засгийн хамтын харилцааг өргөжүүлэх, аялал жуулчлалыг нэмэгдүүлэх зэрэг хэд хэдэн зорилго, зорилт тавин ажиллаж буй. Ингээд хоёр орны хамтын ажиллагаа, итгэлцэл цаашид улам өргөжин тэлэхийг бэлгэдэн энэ удаагийнхаа сурвалжлагыг өндөрлөе.

Б.Лхам