Ахмадын өвлийн III олимпийн наадам Австри улсын Инсбрук хотод ирэх оны нэгдүгээр сард болно. Энэ тэмцээнд манай улсаас 78 настай Б.Жалбаа өрсөлдөх юм. Тэрбээр олимпийн их наадамд гүйлтийн тэшүүрийн төрөлд оролцож байсан гэдгээрээ онцлогтой. Түүнтэй хэсэгхэн хором ярилцсанаа хүргэе.
-Ахмадын өвлийн олимпийн наадам удахгүй хөшгөө нээнэ. Та 56 жилийн дараа Инсбрукийн мөсөн талбайд дахин хөл тавих гэж байна. Хэр догдолж байна вэ?
-Үгээр хэлэхийн аргагүй сайхан мэдрэмж төрж байна. Тэр хэрээр хариуцлага нэмэгдэж байгаа нь мэдрэгдэж байна. Инсбрук хот 1964 онд өвлийн олимпийн их наадмыг зохион байгуулсан бол 56 жилийн дараа ахмадын өвлийн олимпийн наадмыг зохион байгуулах гэж байгаа нь тэмдэглүүштэй зүйл юм. Би гүйлтийн тэшүүрийн 500, 1000, 1500, 5000 метрийн зайд өрсөлдөхөөр бэлтгэж байгаа. Монгол Улс 1964 онд анх удаа олимпийн наадамд тамирчдаа оролцуулж байсан. Тэр нь өвлийн олимп. Эх орноо төлөөлөн олимпийн наадамд оролцсон анхны тамирчдын нэг нь би. 56 жилийн дараа Инсбрук хотод хоёр дахь олимпдоо оролцох болсоноо бэлгэшээж байна.
-Таны анхны тэшүүр хөрөө байсан гэдэг үнэн үү?
-Үнэн, үнэн. Би 1954 онд гүйлтийн тэшүүрээр анх хичээллэсэн юм. Тэр үед Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Үүр сумын бага сургуульд сурч байсан. Хүүхэд болсон хойно тоглож наадах гээд өвөл нь нуурын ус хөлдөхөд чарга, тэшүүр л их хань болдог байж билээ. Манай нутгийн багачууд тэшүүрээр гулгахыг хаанаас ч үзсэн юм, эцэг эхээсээ тэшүүр нэхнэ. Надад ч бас тэдний адилаар тэшүүр дээр гулгачих бодол төрнө. Тухайн үед юм ховор болохоор тэшүүрийг тэр бүр авч өгөх боломжгүй. Аав, ах нар модны хөрөөний төмрийг тасдаж ирлээд, банз модны завсар хавчуулан бэхэлж тогтоогоод тэшүүр хийж өгч байсан. Ёстой л монголчлох гэдэг нь тэр. Хэдий хэлбэр галбир нь тиймхэн ч гулгаж дөнгөөд л байсан. Одоо бодоход хөгжилтэй, бас дурсамжтай сайхан байдаг юм.
-Тухайн үед тэшүүрийн спорт Монголд хэр хурдацтай хөгжиж байв?
-Гавьтай хөгжөөгүй байсан. Ийм үед Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд Монголоос нэг тамирчин оролцсон гэдэг. 1964 оноос хойш бол тогтмол оролцдог болсон.
-Хөвсгөлд хөрөөний ирэн дээр анх гулгаж сурсан хүү богинохон хугацаанд суралцаж олимпийн замд гарчээ?
-Би тэр үед гадаадад гарч үзээгүй, олимпийн талаар бол ямар ч мэдээлэлгүй байлаа. Олимпод оролцох болсныхоо дараа бэлтгэлээ Казахстанд 45 хоногийн цугларалтад гарсан нь их үр дүнтэй болсон. За тэгээд олимп болдог Инсбрук хотод хөл тавилаа. Жигтэйхэн сайхан мэдрэмж төрсөн.
-Монголчуудын анхны олимпийн наадамд тантай мөр зэрэгцэн оролцсон нөхөд гэвэл?
-Монголын багийн тугч Л.Цэнд бас Л.Дашням, Ж.Үржав, Ц.Лхамжав гээд тамирчид явсан. Тэднээс маань гурав нь ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлсэн. Одоо Л.Цэндийн маань бие тааруухан байгаа. Миний олимпийн наадамд оролцох болсон шалтгаан бол сая хэлсэн нөхдийнхөө төлөө юм. Намайг амжилттай оролцвол "Инсбрук-1964" олимпийн наадамд хамт явсан тамирчин нөхдийн минь алдар дуурсагдана гэдэг бодол тээн хөгшин ах нь бэлтгэлээ хангаж байна даа.
-Та дөрвөн ч зайд уралдах юм байна. 80 дөхөж яваа танд ахдахгүй юу?
-Би 75-79 насны ангилалд өрсөлдөнө. Хичээнэ дээ.
-Тэшүүрийн спортоос олон жил завсарласан санагдана?
-Тийм ээ. 1975 онд Хөвсгөл аймагт багш, дасгалжуулагчаар томилогдон очиж хүүхэд багачуудтай ажиллах болсон. Харин 2018 оноос спортдоо эргэн ирсэн.
-Мөсөн талбайдаа олон жил гараагүй та өнгөрсөн жил олон улсын тэмцээнд түрүүлсэн. Таниар олон хүн бахархаж байсан шүү?
-Тэгсэн. Спортоос хэсэг завсарлаад өнгөрсөн жил амадын олон улсын тэмцээнд оролцож бас болоогүй ээ, түрүүлсэн.
-Тэгэхээр та чинь нэг өвлийн бэлтгэлээр олимпод өрсөлдөх гэж байгаа гэсэн үг үү?
-Энэ удаагийн олимп их хүлээлт үүсгэж байна. Миний анх оролцсон олимп, тэгээд хоёр дахь удаагаа Инсбрукт олимпийн давалгаанд нэгдэн орох гэж байна шүү дээ.
-Таныг энэ удаагийн олимпийн наадамд Монголын багийн тугчаар оролцуулах юм гэв үү?
-Тугчаар оролцох завшаан тохиовол сайхан байна. Одоохондоо шийд нь гараагүй ээ. Ирэх нэгдүгээр сарын 4-нд тодорхой болох юм гэнэ лээ.
-Спортоос хөндийрсөн энэ олон жил юу хийж байв гээд судлаад үзтэл та чинь сур харваа, шагайн харваа руу урвасан юм байна шүү дээ?
-1975 онд багш, дасгалжуулагчаар томилогдох үеэс үндэсний спортоор хичээллэж эхэлсэн. Учир нь аймгийн төв спорт хорооноос дасгалжуулагч нарт спорт хариуцуулж өгдөг байлаа. Надад үндэсний сур, тэшүүр, хөнгөн атлетик, сагсан бөмбөг зэрэг спортын төрлийг хариуцуулсан.
-Та тэгээд тэшүүрийг авч болоогүй юм уу?
-Шинэ бүхэн амттай, бас сонирхолтой. Би 70 насыг хол давсан ч тэшүүрээр гулгаж байна шүү дээ.
-Тэгээд үндэсний спортоор хичээллээд ямар амжилт үзүүлээд байна?
-Үндэсний сурын спортын мастер, Монгол Улсын хүндэт мэргэн цолтой. Үүний дараа шагай харваагаар хичээллэж, Монгол Улсын харьшгүй мэргэн цол хүртсэн дээ.
-Үр хүүхэд, ач зээ нараас чинь таны хичээллэдэг энэ олон спортын аль нэгээр нь дагнан хичээллэх юм уу?
-Миний хоёр хүү сур, шагай харваж байна. Мөн хоёр ач маань сур харваагаар хичээллэж байгаа. Хоёулаа цолтой. Бас том хүү маань тэшүүрээр хичээллэдэг. Идэрчүүдийн улсын аврга шалгаруулах тэмцээний алт, мөнгөн медальтай.
-Олимпийн бэлтгэл сургуулилт хэр хангагдаж байна вэ?
-Бид БНХАУ-ын Хайлар хотын мөсөн гулгуурын талбайд 10 хоногийн бэлтгэл хийсэн. Эх орондоо бэлтгэл хийе гэхээр харамсалтай нь, мөс нь бэлэн болоогүй байна. Одоо кросс гүйлт, дасгал хийх зэргээр л бэлтгэлээ базааж байна даа. Өнөөдөр Хандгайт руу явж магадгүй гэсэн.
-Бэлтгэлийн зардал мөнгөө хэрхэн зохицуулж байгаа вэ?
-Төрөөс ямар ч дэмжлэг авдаггүй. Өөрсдийн зардлаар олимпийн наадамд бэлдэж байгаа. Олимпод явж оролцоход нэг хүнээс 5-6 сая төгрөгийн зардал гарна. Бэлтгэл, сургуулилт, олимп руу явах зардал зэргийг өөрөөсөө гаргана.
-Инсбрук хот 56 жилийн өмнөхөөс хэр өөрчлөгдсөн бол гэж бодож байна вэ?
-Мөсөн гулгуурын талбай нь тухайн үед ил задгай байсан. Одоо битүү мөсөн гулгуурын талбай болсон болов уу.
Б.Лхам