МАХН-ын дарга, ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярыг албадан саатуулсаар нэг хонож байна. Түүнийг энэ сарын 12-нд Төрийн ордонд хийсэн хурлаараа ҮАБЗ-ийн протокол бүхий 300 хуудас материалыг дэлгэн тавьснаараа хоригдсон хэмээн улс төрчид үзэж буй.

МАХН-ын дарга, ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярыг албадан саатуулсаар нэг хонож байна. Түүнийг энэ сарын 12-нд Төрийн ордонд хийсэн хурлаараа ҮАБЗ-ийн протокол бүхий 300 хуудас материалыг дэлгэн тавьснаараа хоригдсон хэмээн улс төрчид үзэж буй. Гэвч АТГ-аас  авлигалын хэргээр цагдан саатуулсан хэмээн мэдэгдээд байгаа билээ. Түүнийг хоригдох үндэслэл болсон гэх ҮАБЗ-ын протоколын эхний 50 хуудас материалыг 24tsag.mn сайт дэлгэн тавьсан. Харин энэ удаад тус протоколын үргэлжлэлийг бүрэн эхээр нь нийтэллээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ерөнхийлөгч өө, би нэг үг хэлчих үү? Би яг тэр орой "25 телевиз"-ээр үг хэлсэн юм. Иргэдэд хандаж "тайван байх хэрэгтэй. Хүүхэд залуучууд байдаг юм уу, гэр орныхоо хүүхдүүдийг битгий гарга, татаж ав, ийм байж болохгүй" гэж.

Намайг гарч ирэхэд Мөнх-Очир нөхөр баахан залуучуудтай "Чамайг ална, чи манай намын байрыг шатаасан" гээд тэнд надыг бүслээд, бүчээд зогсож байсан. Тэгж бас болдог юм уу? Бүр зориуд бэлтгэлтэй, дандаа түрийтэй гутлууд өмсчихсөн. Би тэнд нэг хэдэн хүүхнүүдтэй, туслахуудтайгаа л очсон тэнд. Энэ юу болж байна аа? Танай хоёр нам чинь хаашаа юм, байлдах гээд байгаа юм уу? Тэгээд дунд нь бид үрэгдэх болж байна уу?

Би дөрөв хагаст /16.30 цагт/ албан ёсоор яг намын байрны чинь урд тэр бүх хүмүүсийг татаж аваад, чадлынхаа хэрээр гарсан. Гэтэл орой нь ний нуугүй ярихад намайг тэгсэн шүү. Гэрчийн этгээдүүд байна. Тэгээд дээр нь энэ хоёр нам нэг тодорхой биш юм яриад байна.

Ерөөсөө за яахав энэ хууль хяналтын байгууллагууд тогтоох юмаа тогтоочихно. Яадаг ч байсан, хэн гуай нь юу ч ярьж байсан түүнийг тогтоох ч ёстой. Түүнд хэн ч саад болохгүй. Харин хяналт, хөндлөнгийн хяналт, ажиглалт бол хийж болно шүү дээ, тэр чинь хүний эрхийн асуудал. Аль ч нам энэ нэгэнтээ л улс төрийн үүдэлтэй гарсан асуудал учраас. Гэхдээ энэ хоёр нам нэг юмыг ойлгох хэрэгтэй. Ерөөсөө иргэдийн энэ бухимдал, тэр маш олон залуучууд зүгээр л хий хоосон улс төрийн бухимдлаар талбай дээр бөөгнөрчихсөн байсан. Түүнийг санаатайгаар бас ашигласан диверсантууд байгаа байлгүй дээ. Тэгвэл энэ сонгуулиа яах юм бэ? Үүнийг та нар зарлах гэж байгаа юм шиг байна шүү дээ.
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Янз бүрээр үзээд байна шүү дээ. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Зарлах гэж байгаа юм байна шүү дээ. Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, та нарын...
Н.ЭНХБАЯР: -За яах вэ, тэгээд яриг...

Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Зарлах юм бол би хувьдаа зөвшөөрөхгүй. Одоо ингээд телевиз, радио нээгдэнгүүт миний ойлгож байгаагаар Элбэгдорж гуай бол Хувьсгалт нам руугаа эхлэх нь байна шүү дээ. Үүний хариуд мэдээж Хувьсгалт нам бид хэзээ ч галдан  шатаалгачихаад  өшөө  чамд  доромжлуулахгүй  гээд ингээд эхэлнэ. Бид сонгуулиа луйвардуулсан гээд энэ талаас нь эхэлнэ. Ингээд
 
энэ юм чинь цаашаа үргэлжлэх нь байна шүү дээ. Юун наадам. Дахиад иргэд ийм юманд уриаллаа гэж бодоход гарахад бэлэн байна лээ шүү.

Бид нар улс төрчид хоцорчихжээ. Одоогийн энэ залуучууд юунаас ч айхаа байчихаж. Би тэр талбай дээр зогсож байсан. Цагдаа нар буудлаа гээд зүгээр улаан галзуу өөдөөс нь дайрч байна лээ. Жаахан, жаахан залуучууд. Тэгээд энэ юу харуулаад байна? энэ нийгэм чинь өөрөө оюуны ухамсар, ядуурал, архидан согтуурал бүр туйлдаа орчихсон байна. Юунаас ч айхаа больчихсон. Наадам хүртэл архиа зогсоохгүй бол тэгээд энэ хоёр нам телевизээ нээгээд хэрэлдээд эхлэх юм бол энэ ард түмэн хоёр хуваагдаж байлдана.

Нээрээ та нар, Баяр дарга аа телевизороор бас зүгээр байгаа байдлыг л тайлбарла. Түүнээс манай намын байр шатчихсан түүнийгээ дараа нь ярихгүй юу. Наадуул чинь түүнд нь эмзэглээд байна шүү дээ. Та нар улс төр хийгээд байна. Нэг их хохирол учирчихсан, тэр хохирлыг нь Ардчилсан нам хийчихсэн юм шиг харагдаад  байна  л  гэж  хүн  тэгж  ойлгохоор  харагдаж  байна  билээ.  Би  бас харсан шүү дээ. Бүх талаасаа ухамсраараа эв зүйгээр энэ юмыг шийдье. Энэ чинь XXI зуун, чулуу барьж улс төрөө шийддэггүй юм байна. Тэр шударга сонгуулиараа гаръя гэвэл гар л даа. Би тэр УИХ-д чинь орох гэж хүсээд байгаа юм алга. Зүгээр шударга л хийгээч л гээд байна шүү дээ. Бүр улайм цайм луйвардаж хийгээд байхаар чинь уур хүрч байна шүү дээ.

Би 60 мянган хүнтэй уулзсан. 60 мянган иргэн надад саналаа өгсөн. Бүр

100 хувь. Өнөөдөр бүгдээрээ утасдаж ирж уулзаж байгаа, өдөр, шөнөгүй. Жагаа дарга аа, улаан цагаан луйвардчихлаа шүү дээ. Тэгэхээр бид нар, энэ гуравдагч хүчнийг яах юм, та нар. За яах вэ та нар ингээд энэ бохир аргаараа улс төр рүүгээ орчих, сонгуульдаа. Та нар маш их юм амласан шүү. Бид нар энэ талд нь гарчихна. Тэгээд бид шүүмжилнэ. Ёстой опозиц байр сууринаас хандаж эхэлнэ. Бидэнд улс төрийн дадлага туршлага бий. Бид нар хуулийн хүрээнд ажиллана. Үүний дараа энэ өлссөн, цангасан, бухимдсан ард түмэн та нарыг яах бол, улааныг нь ч, ногооныг нь ч ялгаа байхгүй.

Эртээд би тэр талбай дээр зогсож байхад залуучууд ирчихээд "энэ муу Ардчилсан намыг ч гэсэн шатаах хэрэгтэй, алъя" гээд дайрч байсан. Би харин "та нар боль" гээд болиулж байсан шүү. Элбэгдоржийг үг хэлж байхад Элбэгдоржийн эсрэг залуучууд ч бас байсан. "Боль та нар" гээд.

Д.ИДЭВХТЭН: -Манай намын байрны үүдэнд байхад болиулахгүй яасан юм бэ?

Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Би тэнд болиулаад гарч ирсэн шүү дээ, дөрөв хагаст

/16.30 цагт/. Тэндээс би өчнөөн юм болж байсан. Та хоёр, энэ хоёр намын дарга ер нь одоо сууж байгаад та нар учраа ол оо. Та нар үүгээр улс төр хийхээ боль. Хэн юм бэ?

Ц.НЯМДОРЖ: -За, одоо Жаргалсайхаан болноо.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Жаргалсайхан чи энд их яриад байна. Өчигдөр гэхэд бид нар бүлгийнхээ гишүүдийг, бусад хүмүүсийг тайвшруулах гэж хичнээн юм болов. Чиний орон гэрийг очиж шатаачихаад үнсэн товрог болгоход чи бол дургүйцэнэ шүү дээ...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, тэгээд яах гээд байгаа юм, та нар? Монгол

Улсыг шатаах гээд байгаа юм уу?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:  -Үгүй  ээ,  харин  тийм  учраас  л  тайван  байлгах, тайвшруулах...

М.ЭНХСАЙХАН: -Тайван байлгахаа анхлан юунаас эхэлсэн юм? Түүнийгээ шийдээч ээ. Юунаас эхэлчихээд тайван биш болчихоод байгаа юм? Та нараас л болоод байгаа шүү дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тайван байлгах гэж хэлж байна шүү дээ. Тэгээд гол нь яриад л...
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Та нар шийдэж чадахгүй учраас бид бүх ард түмнээр сонгогдсон  Ерөнхийлөгчид  хандаж  байгаа  юм.  Энэ  бид  нарын  эрх. Ерөнхийлөгчийн дэргэд ажлын хэсэг байгуул. Та нар Улсын Их Хурал дээр байгуулах юм бол бүгдээрээ талцаж хуйвалдаад, тэгээд улс төржөөд эхэлдэг. Түүнийг чинь би мэднэ, харсан.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгэхдээ Улсын Их Хурал дээр байгуулагдсан ажлын хэсэг яг цаг дээрээ хүрэхэд сонгуулийн үр дүнг шалгах эрхгүй л байгаа байхгүй юу.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Бид, нэр дэвшигчид тийшээ чинь тавьж өгөх...

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгээд нэг л биш болчихоод байна шүү дээ. Зовж зүдрээд, ингэж хэлүүлээд, тэгээд...
 
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Лүндээжанцан дарга аа, үнэлэлт дүгнэлт өгнө гэдэг чинь юу гэж байгаа юм? Сонгуулийн үр дүнд үнэлэлт, дүгнэлт өгөх ажлын хэсэг гэж хэлсэн шүү дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, би тэр үүссэн нөхцөл байдалд гэж байна.

М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй ээ, Лүндээжанцан даргаас юм гарна гэж байхгүй, тэр бол худлаа.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Их Хуралд ажлын хэсэг гэж байгаа болохоос миний юм гэж байхгүй.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, Ерөнхийлөгчийн дэргэд ажлын хэсэг байгуулж байгаад шалгая.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тусдаа юм уу?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ерөнхий дүнгээрээ орно шүү дээ. Тэгэхдээ энэ бол эрх мэдэл хүрэхгүй шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Танд түр ажлын хэсэг байгуулах тийм эрх байдаг юм уу? Тэр хууль дүрэмд...

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Их Хурал дотроо ярьж байгаад, манай гишүүдээс гаргасан санал. Ер нь бол хоёр намын даргад хамааралгүйгээр бид өөрснөө байгуулж ажиллая гэсэн.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Наад ажлын хэсэг чинь явахгүй.

Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Яагаад гэвэл та нарын байгуулсан улсууд чинь бүгдээрээ хоёр намын даргын хүмүүс шүү дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Нэг юмыг л их хатуу ойлгох хэрэгтэй. Үүссэн шалтгаанаа арилгаагүй байсан цагт асуудал үлдсэн хэвээрээ гэдэг л юм.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Наад ажлын хэсэг чинь явахгүй. Наадахаа татан буулгаарай. Би тийм шаардлага тавьж байна. Манайх орсон хүмүүсээ татаж авна.
Н.ЭНХБАЯР: -За, за.

М.ЭНХСАЙХАН: -Элбэгээ дарга аа?
 
Н.ЭНХБАЯР: -За ээлжил, ээлжил.

М.ЭНХСАЙХАН: -Элбэгээ дарга аа, нэгдүгээрт үүссэн шалтгаанаа дандаа хаячихаад л хоорондоо хэрэлдээд байна. Үүссэн шалтгаанаа арилгаагүй байсан цагт юм ерөөсөө арилахгүй.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тийм.

М.ЭНХСАЙХАН: -Түүнийг хатуу ойлгомоор байна. Үүссэн шалтгаан нь юу юм? Будлиантай сонгууль оч хаясан.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Одоо ингээд бичиг явна, хүмүүсээ татаж авна аа.

М.ЭНХСАЙХАН: -Дээр нь нэг ийм асуудал байна Элбэгээ дарга аа. 700 залуучуудыг...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Хорьчихсон.

М.ЭНХСАЙХАН: -Хорьчихсон. Мэдээж тэд нарыг барихад хэцүү, зовлонтой. Юм чинь дэглэлт нь байж л байгаа. Би түүнийг ойлгож байгаа. Тэнд аягүй бол нүдэж, зодож байгаа. Би түүнийг бараг мэдэрч байна. Яагаад гэвэл би цэрэгт байсан хүн. Цэргийн дэглэмтэй байж байж тэнд хүмүүсийг барьдаг болохоос биш зүгээр тэнд аваачаад эрхлүүлж байдаггүй юм. Тэр ч ойлгомжтой байна. Гэхдээ хэллэгтээ болгоомжтой хандмаар байна, Элбэгээ дарга аа. Тамлана гэдэг улс төрийн хэллэгийг битгий гүнзгийрүүлээч ээ. Ер нь бол дэглэлт байгаа, мэдэж байна. Тэгж байж юмыг чинь барьдаг зовлон байгаа. Гэхдээ хэтрүүлчихсэн байна уу гэдэг асуудал үнэхээр санаа зовоож байна. Энэ дээр очиж үзье. Битгий бас хэтэрхий тэр хүний эмзэг сэтгэл рүү буусан юм ярь. Тэгээд тэр хэд чинь аягүй бол гараад ирнэ. Тамласан, тамласан гээд баахан юм ярина. Тэгээд л бас зовлон үүснэ шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, цагдаатай байлдана гэсэн үг шүү дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Харин тийм, тэгнэ шүү дээ. Тийм учраас битгий хэтрүүлээч ээ. Ер нь бол дэглэлт байгаа гэдгийг би бараг ясаараа мэдэрч байна. Тэнд зодож байгаа гэдгийг бол ясаараа мэдэрч байна.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Цагдаа нар чинь заримыг нь буудаж алсан шүү дээ.
 
С.ОТГОНБАЯР: -Зодоод, тэр цагдаа нарын үйлдэл нь нотлогдсон юм уу?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Элбэгдорж дарга аа, та бол Ерөнхий сайд байсан хүн, намын дарга хүн хариуцлагатай яриарай.

М.ЭНХСАЙХАН: -Бас жаахан улс төржилтөө жаахан болгоомжтой ярь аа.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Нотлогдож байна.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгж бас болохгүй ээ. Нотлож ярь. Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Амь үрэгдсэн хэдийн нэг л юм байна л даа.

С.ОТГОНБАЯР: -Камер дотор зодуулсаар байгаад нас барчихсан байж уу? Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, камерт...

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэр цуглаанд оролцоогүй зам дээр зүгээр явж байсан хүнийг буудаад алчихсан байна шүү дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Түүнийг чинь сая бид нар шалгуулаад, Мөнх-Оргил сайд "үгүй" гэж хэллээ шүү дээ. Одоо арай тэгж худлаа ярихгүй байх.

Н.ЭНХБАЯР: -Би зүгээр та бүхнээс хүсэхэд... Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ерөнхийлөгч өө, би ганц зүйл хэлье. Н.ЭНХБАЯР: -За.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Өө, жижиг намууд, бие даагч бид нар бол таныг ажлын хэсэг байгуул. Яагаад гэхээр та Монгол Улсын бүх ард түмнээс...

Н.ЭНХБАЯР: -Аахан. Хэд хэдэн санал гарлаа. Би үүнийг зангидаад та нараас асуучихъя сүүлд нь, би тэр саналыг ойлголоо. За Нямдорж дарга. Би тэгээд энэ гарах гарцын талаар...

Ц.НЯМДОРЖ: -Мэдэхгүй, ямар хэрэг яаж гарч, хэн шалгаж, юу тогтоох гэж байгааг. Юмыг чинь хуулийнхан л хэлдэг зүйл шүү дээ. Улс төрийнхөн бид нарын ярьдаг юм нь энэ Монгол Улсын хуульд байна. Хүний тарих руу цохиж нас барчихсан, тэр мөрдөн байцаагч нь Ардчилсан намын даргад очиж хэргээ танилцуулдаг болж байна уу?

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Харъяаллын асуудал байна.

Ц.НЯМДОРЖ: -Харъяаллын асуудал яриагүй байна. Тархи цохиж хүн нас барсан тухай асуудал байгаа юм уу? Ерөнхий прокурор татаж авч шалгах ёстой шүү дээ, нэгд. Хоёрдугаарт, үүнийг хэн мөрдөж тогтоочихоод олон нийтэд мэдээлэл өгөөд байгаа юм? Үүндээ хүрч ярих юм бол би наад ажил дээр чинь арван жил улаан гараар зууралдсан хүн шүү. Наадахыг чинь шалгадаг эрхтэй, хянадаг эрхтэй, бүх юмыг нь хараад сууж байгаа байгууллага цаана чинь зөндөө байгаа. Тэр мөрдөн байцаагч нь байна, прокурор байна. Одоо улс төрийнхөн хэрэг шалгаж тогтоодог, дүгнэлтийг олон нийтэд өгдөг болох нь л дээ.

З.ЭНХБОЛД: -Би мэдэхгүй. Энэ олон нийтийн дунд ийм мэдээлэл...

Ц.НЯМДОРЖ: -Би юу хэлэх гэсэн юм гэхээр. Энэ хүнд хэцүү үед энэ замбараагүй яриагаа татаж аваач ээ. Та Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар хоёр удаа томилогдож ажилласан. Танд жирийн бид нараас илүү Монгол төрийн өмнө хүлээх хариуцлага гэж бий. Энэ үндэсний аюулгүй байдлын асуудлыг харж суух ёстой хүн. Би ч яах вэ хэдийгээр ажлаа өгөөд удаж байгаа ч гэсэн. Бидэнд энэ хариуцлагыг...

М.ЭНХСАЙХАН: -Долоо хагас /19.30 цаг/ болж байна. Хүүхдүүд рүү очмоор байна.

Ц.НЯМДОРЖ: -Тамлалаа тамлалаа гэх юм. Би Мөнх-Оргилоос асуусан. Ийм асуудал яригдаад байх юм. Ямар учиртай юм? гэсэн. Тэр Баттулга, Батбаатар гишүүн очоод ямар ч тийм юм байхгүй гэдгийг...

З.ЭНХБОЛД: -Зөвхөн өнөөдөр, сая очсон гэж байна лээ.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Хажууд нь цагдаа зогсоод, тамлаж байгаа нөхдүүд нь зогсоод, үг хэлүүлээд байхад юу гэж хэлэх юм бэ...

Ц.НЯМДОРЖ: -Тэр цагдаа нар чинь тамлаад байдаг юм уу, Элбэгдорж оо?

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -За яаж мэдүүлэг авдаг юм, би мэднэ ээ.

Ц.НЯМДОРЖ: -Мэднэ гэж байгаа биз.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Мэднэ, мэднэ.

Ц.НЯМДОРЖ: -Ер нь бол үүнийгээ болимоор юм. Худлаа нэг юм сонсчихоод, эсвэл өөрөө зохиочихоод, дундаас нь турхирах гэж ингэж зохиол бичиж болдог юм гээд, чи болих юм биш үү? Чи Монгол Улсын Ерөнхий сайд байсан хүн.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Юунаас мултрах гээд байгаа юм? Хаанаас мултлах гээд байгаа юм?
 
Ц.НЯМДОРЖ: - Аан? Чи өөрийнхөө өдүүлсэн хэрэг явдлыг хаах гэж дэмий юм битгий ярьж бай.

Ц.ЦОЛМОН: -За, одоо дүгнэлт рүүгээ оръё. Дүгнэлт рүү оръё. Одоо ингээд хувь хүмүүсийн маргаан яваад...

Ц.НЯМДОРЖ: -Чи урьдчилаад дүгнэлт гаргасан...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: - Элбэгээ одоо болио. Тайван сайхан ажлаа хий.

Ц.НЯМДОРЖ: - Ер нь урьдчилаад дүгнэлтээ гаргаад, түүнийгээ зөвтгөх гэж явж байгаа байхгүй юу.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Нямдорж гуай та битгий, больчих.

Ц.ЦОЛМОН: -Та нар больчих гэдэг.
 
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Бид бол аль болохоор парламентад суудалтай нам л
 
Н.ЭНХБАЯР: -За тайван. Ээлжээр ярь.

Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Би бол Элбэгдоржийг талбай дээр өдөөн хатгасан гэж ойлгохгүй байна. Элбэгдорж харин машинтай явж "Хонхны дуу" дуулж байна гээд дагуулж явж одоо тарцгаа, би Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдтай ярьчихъя гэж хэлж байхад нь хажууд нь олон хүнтэй хамт байсан шүү. Зүгээр цаагуураа энэ хүн юу зохион байгуулсныг би мэдэхгүй. Миний нүдэн дээр яг тийм байсан шүү. Тийм учраас бие бие рүүгээ улс төр болгож ашиглах гээд байгаагаа боль.

Н.ЭНХБАЯР: -За.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Ямар ч шалгалт эхлээгүй байхад Баярын тэр 29, 30-ны өдөр хийсэн мэдэгдлийг та бүхэн мэдэж байгаа. Ардчилсан нам Элбэгдорж турхирсан, улс төрийн дүгнэлтээ эхэлж гаргачихаад түүнийгээ зөвтгөх үзэл суртал явуулдаг, тэгээд ардын хүүхдүүдийг тамлаж тийм мэдүүлэг аваад, тэр ялаа тулгадаг. Одоо их хурдан шүүх рүү өгч шийдэх юм гээ биз дээ, тэр залуучуудын хэргийг. Ийм байдлаар явах гээд үзээрэй. Монгол орон ийм биш болсон шүү.

Ц.НЯМДОРЖ: -Чи галдан шатаасныг юу гэх гээд байгаа юм?
 
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Хүмүүсийг тамлаж байгаа нь зөв юм уу, хүмүүсийг алсан нь зөв юм уу?

Ц.НЯМДОРЖ: -Зөв гэж хэлээгүй байна. Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Харин тийм. Ц.НЯМДОРЖ: -Галдан шатаасан нь...
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Алсан эздийг олох хэрэгтэй шүү дээ.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Чи урьдчилаад, чи зохион байгуулсан гээд...

М.ЭНХСАЙХАН: -Түүний эсрэг хэн байгаа юм бэ?

Ц.НЯМДОРЖ: -Сонгуулийн хороодод Ардчилсан намын гишүүд хамгийн олон ньбайсан...

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Наана чинь, хажууд чинь Отгонбаяр сууж байна.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Нямдорж оо, одоо болио, битгий хэрэлд.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -02 цагт хэн ярьсан юм, 03 цагт хэн ярьсан юм бэ? Ё.ОТГОНБАЯР: -02 цагт Ганбат ярьсан юм.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -03 цагт хэн ярьсан юм бэ?

Ё.ОТГОНБАЯР: -01 цаг 30 минутанд Ганбат ярьсан юм.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ерөнхийлөгч өө, энэ хоёр намын хоорондын маргааны гол нь сонгуулийн асуудал. Сонгуулийг хүчингүй болго л гэж байна шүү дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Хүчингүй болгох аргаа заагаад өг.

Б.ЭНХСАЙХАН: -Арга гээд байх юм байхгүй. Арга зааж өгөх, онц байдал тогтоох хэмжээ хүртэл, сонгуулийн юу биш...

Н.ЭНХБАЯР: -Тэгэхдээ юу яая, Лүндээ дарга аа, Лүндээ дарга аа. За, Энхсайхан дарга уучлаарай. Энэ чинь дуудаад байхад та нар бүгдээрээ дарга нар юм байна. За Элбэгдорж дарга, Нямдорж дарга, Энхсайхан дарга, Лүндээ дарга. Тэгэхээр дандаа дарга нар байна.
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Нямдорж гуай одоо биеэ барьчихъя тэгэх үү? Бусдыгаа

Н.ЭНХБАЯР: -Жаргалсайхан дарга ч гэсэн.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Чимээгүй шүү.
 
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Би хүний нэр барьж чи тэгсэн, ингэсэн гэж хэлүүлэхгүй
 
Н.ЭНХБАЯР: -За тэгэхээр одоо гарц яриач гэсэн. Та бүхэн маань сэтгэлдээ байгаа янз янзын юм, та бүхэндээ анхааруулахад аль болохоор бие биенээ хүндэтгэж, хэлэх ярихдаа соёлтой, ямар ч бухимдал байж болно. Түүнийг бид бүгдээрээ ойлгож байгаа. Аль болохоор ажил хэрэгч, цаашаа үйл явдал өрнөхөд тус болсон тийм дуу хоолойны өнгө ч гэсэн, хэлэх ярих үгээ ч гэсэн тэгж сонгооч ээ, тэгж хичээгээч ээ гэж та бүхнээс хүсье.

За, би тэгээд та бүхний ярьсан зүйлийг, Элбэгдорж дарга яахав гарцын тухай ярья гэвэл надад бас санал байна даа гээд ярих болов уу гэтэл ярихгүй байна. Тэгэхдээ ярих байх гэж найдаж байна. Өнөөдөр маргалдаж байгаа ч юм шиг, ийм нэг ойлголцохгүй ч юм шиг дуусгаад хэрэггүй байх. Та нарт өнөөдөр бэлэн байвал шийдээч, чадахгүй бол нэг унтаад маргааш цугларъя.

Ямар ч байсан энэ гарцаас бүгдээрээ л гарна шүү дээ. Түүнээс хэн нэг нь гараад, хэн нэг нь гарахгүй гээд хойшоо сууж байгаа юм ерөөсөө байхгүй. Тэгэхээр би та бүхний ярьсан саналууд дээр нэгтгээд, яах вэ дэс дарааллыг нь ач холбогдлоор нь нэг, хоёр гэж дугаарлаагүй. Ярьсан учраас л, түүнээс биш хамгийн сүүлд байгаа санал ч ач холбогдлоороо хамгийн түрүүнд байхыг үгүйсгэхгүй. Тэгээд сонгуультай холбоотой асуудлыг баахан ярилаа.

Энэ дотор миний ойлгосноор хэд хэдэн байр суурь байна. Нэгд, одоо байгаа үр дүнг нь зөвшөөрөх.

Хоёрдугаарт, хэсэгчилсэн хэсэг, хэсэг маргаантай тойргууд дээр шалгалт явуулаад, маргаан нь тогтоогдвол тэнд сонгууль дахин явуулах, санал хураалтыг дахин явуулах.

Гуравт, бүхэлд нь сонгууль явуулах гэсэн ийм гурван хувилбар байна. Би үүнийг аль нэгийг нь тэгэх ёстой гэж хэлж байгаа юм биш. Та нар ийм санал тавьсан шүү гэдгийг та бүхэндээ сануулъя.

Хоёрдугаарт, ажлын хэсэг байгуулъя. Улсын Их Хурал дээр байгуулъя, Ерөнхийлөгчийн дэргэд байгуулъя гэсэн хоёр хувилбар байна. Ажлын хэсэг байгуулахдаа дотроо бас хоёр. Нэг нь сонгуулийн будлианыг шалгаж тогтоох ажилд туслах ажлын хэсэг. Нөгөө нэг нь энэ үймээн шуугиан, эмх замбараагүй байдалтай холбогдуулж бас тодруулах зүйл байвал тодруулах ийм ажлын хэсэг гэж. Дахин хэлэхэд нэг нь УИХ-ын дэргэд байж болно. Нэг нь Ерөнхийлөгчийн дэргэд байж болно гэсэн санал тавилаа. (Манай Долгоржав зөвлөх тэмдэглээд байгаарай, сүүлд нь будилж магадгүй шүү).

За бүгдээрээ миний ойлгож байгаагаар бол ийм туйлширсан байдалд олон түмэн орж, хууль зөрчсөн үйлдэл хийснийг буруушааж байгаа юм байна гэж би ойлгож байгаа. Ерөнхийдөө тийм өнгө аяс эндээс гарлаа. Тэгээд үүнтэй холбогдуулж үнэхээр гэмт хэрэг хийсэн хүмүүс байвал түүнийг олж тогтоох ажлыг хуулийн дагуу хий гэсэн ийм байр суурийг бүгдээрээ баримталж байна гэж би ойлгосон. Үүнийг бүгдээрээ хаа хаанаа ойлгооч ээ гэж.

Сонгуультай холбогдолтой асуудал дээр бид нар жаахан хойшоо явуулчихсан юм байна. Тэгэхдээ яах вэ та бүхний санал гэж би хүндэтгээд ярьж байна. Сонгуулийн холбогдолтой асуудал дотор бас "сонгуулийн тогтолцоо ба сонгуулийн хороо" гэсэн сонгуулийн хороон дотроо бүр тойрог, хэсгийн гэсэн ийм  зүйлийг  ярьсан. Сонгуулийн байгууллагын үйл ажиллагаа их шүүмжлэлд өртөж байгаа юм байна. Их будлиантай явагдлаа гэсэн байр суурийг илэрхийлж байна. Үүнийг яах вэ?  Энэ  дотор  эвтэй  нэгдэлтэй  намууд  гарах  ёстой  гэсэн саналыг түрүүчийн хурал дээр бид ярьсан. Ерөнхийдөө зарчмын хувьд дэмжсэн боловч яг эцэслэж тохироогүй. Сая Ерөнхий сайд энэ асуудлыг бас ярилаа. Та бүхэндээ дахин үүнийг сануулъя.

За, ингээд хүний эрхтэй холбоотой асуудлыг ярилаа. Хүний эрх зөрчигдөж байгаа, зарим хатуу үг хэлэхэд тамлагдаж байгаа гэх зэргээр яригдсан. Энэ асуудлыг одоо тэр ажлын хэсэг байгуулагдаж шалгах ёстой. Мөн одоо ажлын хэсэг байгуулагдаагүй ч гэсэн хүний эрхтэй холбогдолтой үйл ажиллагаа явуулдаг хүмүүс, байгууллага, албан тушаалтнууд энэ ажилд татагдан орох ёстой, орж байгаа гэж би ойлгож байгаа. Дутуу гэж үзэж байгаа бол бүгдээрээ дахин шалгая. Та бүхнээс хүсэхэд Ерөнхийлөгч онц байдлыг тогтоосон. Тэгэхээр ч аргагүй байдалд бид тэр орой орсон гэдгийг та бүхэн маань өөрсдөө бүгдээрээ сайн ойлгож байгаа. Түүнийг ч гэсэн ойлгож, өчигдөр УИХ нь асуудлыг хэлэлцэж онц байдлыг дэмжсэн шийдвэр гаргасан. Хугацаа нь тав дахиас хагас сайн өдөр рүү шилжихэд дуусна гэсэн ийм хугацаатай.

Энэ онц байдлын үед ажиллах журам, туршлага бидэнд ер нь байхгүй юм
 
байна. Үүнийг цаашдаа давтах ёсгүй. Тэгэхдээ муугаар бодох юм бол бас бэлтгэлтэй л байх ёстой юм байна. Тэр утгаараа онцгой байдал байгаа гэдгийг та бүхэн маань одоо бид нар намууд журам бичиж үлдээх биш, улс төрийн зүтгэлтнүүд, УИХ-ын гишүүд, Засгийн газрын гишүүд маань, Засгийн газар ч тэр, Улсын Их Хурал ч тэр онцгой байдалд иймэрхүү зарчим барьж ажиллах болов уу гэсэн өөр өөрийн нэг юутай болооч гэж хүсэх байна.

За, телевизүүдийн үйл ажиллагааг 4 сувгийн хэмжээнд, дөрөв ч юм уу даа одоо нэлээн олон болсон байж магадгүй, тэр хэмжээнд тав дахиас хагас сайн өдөр шилжих шөнө хүртэл түр зогсоосон байгаа. Өчигдөр Улсын Их Хурал түүнийг баталсан. Тэр зарчмаараа явах байх. Сонин, радио, вэб сайтууд бүгдээрээ ажиллаж байгаа. Хэрэв ямар нэгэн хууль бус зогсоосон, хорьсон, хязгаарласан юм байвал бид хариуцлага тооцно гэж та бүхэндээ хэлье.

За, энэ удаагийн ярианы дунд иймэрхүү гол санаанууд гарлаа гэж би ойлгосон.  Тэгээд  та  бүхэн  маань  миний  энэ  тэмдэглэж,  та  бүхэнд  сая танилцуулж байгаа саналуудыг оновчтой, өнөөдөр бэлэн байвал ярья. Эсвэл өнөөдөр таны хэлснийг сонслоо. Бид бас өөрсдийнхөө саналыг илүү болгоод ярья гэвэл маргааш цаг тогтоогоод, эсвэл үргэлжлүүлж ярья гэвэл хэдэн цаг хүртэл бид ярихад бэлэн байна. Би аль аль талыг хүндэтгэж байна. Хамгийн гол нь энэ зааланд л хэрүүл битгий болоосой гэж хүсч байгаа юм. Тийм учраас одоо ярих юм байвал ярилцаад өгөөч гэж.

Ц.НЯМДОРЖ: -Ерөнхийлөгч өө?

Н.ЭНХБАЯР: -За.

Ц.НЯМДОРЖ: -Энэ Хууль зүйн дэд сайд байж байна шүү дээ. Тэр хорьчихсон долоон зуун хүнийг танай цагдаагийнхан тамлаад байгаа юм уу, ер нь асуучихъя л даа.

С.ОЮУН: -Асуусан нь дээр.

Ц.НЯМДОРЖ: -Өөр намын харъяалалтай, эмэгтэй хүн байна. Тамлаад байгаа юм уу?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Түүнийг нь хэлчих. Ц.ЦОЛМОН: -Тэр талаар баримт байна уу? Н.ЭНХБАЯР: -Тэр чиглэлээр ямар нэгэн юм байна уу?
 
М.ТӨРБАЯР: -Тэгэхээр энэ ямар ч тамласан тухай ямар ч баримт бид нарт ирээгүй, мэдээлэл ирээгүй. Өнөөдөр Батбаатар гишүүн, Гүндалай гишүүн, Баттулга гишүүн энэ хэд газар дээр нь очиж, явж үзсэн байгаа. Тэгэхээр тэр газар дээр нь явж очиж үзсэн хүмүүсээс бас тэрийг эхлээд тодруулж асуусан нь дээр байх. Бид нар чиг өгсөн. Яг нөгөө байх ёстой тийм асуудал гаргаж болохгүй, ном журмынхаа дагуу л тэр хүмүүст хандаарай гэдэг чигийг өгсөн байгаа. Яг тийм асуудал гарлаа, эрх зөрчлөө, тамлалаа барилаа гэсэн нэг ч гомдол, мэдээлэл одоогоор бид нарт нэг ч удаа ирээгүй байгаа. Тэгээд тэр өнөөдөр явсан УИХ-ын гишүүдээс бас байдлыг мэдээлэл сонсвол илүү бодитой байх гэж бодож байна.

С.ОЮУН: -Өчигдөр Хүний эрхийн комисс очсон уу? Хэзээ очлоо? Хүний эрхийн комисс очлоо гэсэн үү?

Н.ЭНХБАЯР: -Өчигдөр очлоо гэсэн мэдээллийг Улсын Их Хурал дээр ярьж байх үед өгч байсан шүү дээ. Очсон юм уу, үгүй юм уу?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ганц худаг, юу хоёрт очсон.

С.ОЮУН: -Өчигдөр очсон уу?

М.ГАНБОЛД: -Хэрэг шалгаж байгаа цагдаагийн байгууллагын хүмүүст эндээс би өөрөө хэлсэн юм. Хүний эрхийн комиссын хүмүүстэй ярь. Тэгээд наад хүмүүс чинь очиж яг тэр номоор нь нэвтэрч, орох барих ёстой бол та нар битгий садаа хийгээрэй. Оруул аа, үзүүл ээ. Яг тэр эрх дарх зөрчсөн үзэгдэл элдэв юм гаргахгүй ажиллаарай гэсэн. Тэгэхгүй бол болохгүй ээ, наана чинь. Өчнөөн олон зуун хүний эрх зөрчсөн...

Н.ЭНХБАЯР: -За. За ойлголоо.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Элбэгдорж дарга өөрөө очиж шалгаж болдоггүй юм уу?
Хүний мэдээллээр ярьж байхаар, өөрөө очоод харчихаж болохгүй юм уу?

М.ТӨРБАЯР: -Бас болох л асуудал даа.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Биеийн үзлэг, аяндаа тэр зодуулсан хүмүүс нь хэлнэ дээ.

Тийм, тэгэхдээ…

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Яахав танд бас...

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Бүх барьсан хүний биеийн үзлэг хийхэд мэдэгдэнэ дээ. Бүх барьсан хүмүүсийнхээ биеийн үзлэгийг хийгээд. Тэгээд...
 
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгэхээр чинь одоо энд үймэж байхдаа яасан улсууд байна...

Н.ЭНХБАЯР: -За тэгвэл одоо гарцуудаа бүгдээрээ ярья.

Ц.ЦОЛМОН: -Ерөнхийлөгч өө, бид нар ахиад уулзъя гэж байна шүү дээ, тийм ээ?

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм.

Ц.ЦОЛМОН: -Тэгэхээр түүнээсээ өмнө бид нар чинь нам нам дээрээ зөвлөлдөнө. Ардчилсан намын байр суурь ямар байгаагаа сонсчихвол яасан юм бэ?

Н.ЭНХБАЯР: -Сонсчихвол, за тэгье.

Ц.ЦОЛМОН: -Эргээд бид нар уулзъя.

Н.ЭНХБАЯР: -Гарцуудын талаар та бүхэн маань ямар саналтай байна?

Ц.ЦОЛМОН: -Гарцуудын талаар ямар саналтай байгаа?

С.БАЯР: -Сонгуулиас боллоо гээд байгаа. Сонгуулиа яая гэж байгаа юм бэ?

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Дотроо ярья.

С.БАЯР: -Тэгээд байр сууриа илэрхийл л дээ.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Бид нар хоёр асуудлыг тодорхой хэлчихсэн шүү дээ. Сонгуулийн маргаантай байгаа бүх хэсгүүд дээр дахин шалгалт оруул. Дахиад түүнийг тоол.

Хоёр дахь асуудал нь сонгуулийг будлиулахад оролцсон, мөнгө цаас орсон, сонгуулийн хуудсыг нэмж хэвлэсэн, дээр нь сонгогчийн үнэмлэх нэмж хэвлэсэн, тараасан. Сонгуулийн хуудсаа 100 хувь гэж үзэж өгөөд, дахиад 10 хувийг өгсөн. Одоо тэр 10 хувь нь байхгүй байна гэж байгаа шүү дээ. Бараг бүгд санал өгчихсөн. Сонгуульд санал өгсөн хүмүүсийн дүн, сонгуулийн хуудас хоёр чинь хоорондоо мөргөхгүй газрууд зөндөө байна. Замд нь мэдээж сольсон, хавтгайтай нь сольж байгаа юм байна билээ.

Д.ИДЭВХТЭН: -Тэр хүмүүст хариуцлага хүлээлгэх ёстой байхгүй юу.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тийм, тэр хүмүүст хуулийн хариуцлага хүлээлгэх ёстой шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм шүү дээ.
 
Д.ИДЭВХТЭН: -Зүгээр нэг санал тоолоод өнгөрч болохгүй.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Энэ бол ёстой нөгөө төрийн эрхийг хүчээр авах гэсэн тийм оролдлого шүү дээ. Энэ дээр хяналт тавиад...

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Эрүүгийн цагдаа шалгаад, эрүү үүсгэвэл үүсгээд шалгах хэрэгтэй шүү дээ.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Түүнээс одоо өнөөдрийн байгаа сонгуулийн хэсэг, хороог шалгаад бол бүтэхгүй л дээ.

С.ОТГОНБАЯР: -Бүтэхгүй л дээ.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тийм. Яг энэ тойрог дээр, энэ хэсэг дээр гэдгийг нь гаргаад тэгээд энэ сонгуульд оролцсон намууд, бүгд тэр хөндлөнгийн ажиглагч нар ороод тэр тооллогыг хийх хэрэгтэй. Тэр нь үнэхээр сонгуулийн дүнд нөлөөлөхүйц байх юм болвол дахин санал хураах, дахин сонгуулийг явуулах байж болох талтай.

С.ОТГОНБАЯР: -Дахин сонгууль явуулахаас аргагүй, тэр ч зөв шүү.

М.ЭНХСАЙХАН: -Ерөнхийлөгч өө?

Н.ЭНХБАЯР: -За.

М.ЭНХСАЙХАН: -Яг энэ саналын хүрээнд Цолмон дарга бид хоёр зөвлөлдөөд байсан юм л даа. Хэрвээ болдог бол онц байдал тогтоосон энэ асуудлынхаа хүрээнд өнөөдөр бүх тойргуудад санал өгсөн саналын бөглөлтийн материалуудыг өнөө шөнийн дотор цагдаа, тагнуулын байгууллага хурааж авмаар байна. Моментально.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Хураах нь ч одоо өнгөрсөн...

М.ЭНХСАЙХАН:   -Хураах   ч   юу   байх   вэ   дээ.   Зүгээр   бөөгнөрүүлэх...

Д.ИДЭВХТЭН: -Халдашгүй байдлыг...

М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй ээ, халдашгүй байдлын тухай биш ээ. Тэнд уже найруулга явчихсан. Тэр бол ойлгож байгаа. Гэхдээ бүгдийг нь амжуулаагүй гэж би бүрэн итгэж байна. Тийм учраас бүгдээрээ авчихаад, үнэхээр шалгая. Тэгээд ёстой  бүр  хэмхэлж  өгье.  Ингэж  үнэхээр  монгол  төрийг  алдаг  гэж  юм  байж болохгүй.

Ц.ЦОЛМОН: -Тэр бол үнэхээр намын дарга нарт баригдахгүйгээр доогуур хийж байгаа ажил шүү дээ.
 
М.ЭНХСАЙХАН: -Тийм. Энд бид нар өмнөөс нь хэрэлдээд байгаа байхгүй юу.

Дор чинь давхарга үүсчихээд байгаа байхгүй юу.

Д.ИДЭВХТЭН: -Хэсэг, тойргийн хороодын гишүүд гэдэг чинь бөөн одоо...

М.ЭНХСАЙХАН: -Давхарга. Харин тийм, тийм.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Өөрсдийнхөө үзэмжээр явчихсан.

Ц.ЦОЛМОН:  -Одоо  бол  тэд  нарын   өмнөөс  нам,  намын   дарга  нар хариуцлага хүлээх гээд байгаа байхгүй юу. Тэгээд…

М.ЭНХСАЙХАН: -Тэгээд хэрэлдээд байгаа юм.

Ц.ЦОЛМОН: -Будлианыг хийсэн хүн, цаана нь өөр хүмүүс байж байгаа байхгүй юу.

Д.ИДЭВХТЭН: -Хэсэг, тойргийн хорооны гишүүд өөрсдөө байгаа байхгүй юу.

Ц.ЦОЛМОН: -Тийм. Түүн дээр л намууд дүгнэлт хиймээр байгаа юм.

С.ОТГОНБАЯР: -Шалгаад юу шүү дээ, бүх юм чинь хийгдээд дуусчихсан шүү дээ.
 
С.ОЮУН: -Үгүй ээ үгүй, бас тийм биш.

М.ЭНХСАЙХАН: -Дууссан юм уу, дуусаагүй юм уу?
 
С.ОЮУН: -Сонгуулийн ерөнхий хороонд бүх тэр эхлээд будлиантайг нь татаад тоолж боддоггүй юм болов уу?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Сонгуулийн  ерөнхий хороон  дээрээ  тойргийн  26 хороо чинь материалаа тушаах ёстой шүү дээ.

С.ОЮУН:    -Үгүй    ээ    тушаадаггүй    гэнэ,    тэндээ    байдаг    гэж    байна.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, тушаана.

С.ОЮУН: -Саналын хуудсууд нь тэндээ байдаг гэж байна. З.ЭНХБОЛД: -Татахаа больчихсон гэнээ, тэндээ байдаг гэнэ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Хаана байдаг гэнэв?

З.ЭНХБОЛД: -Аймгийн архивт хадгалдаг.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Өө.

С.ОЮУН: -Саналын хуудсууд тойрог тойрог дээрээ байж байгаа юм байна. Уг нь лацадсан л гэж байна л даа.
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ерөөсөө бүх тоо зөрчихсөн байна билээ.

С.ОЮУН:   -Тэгэхдээ зөрсөн үгүйг нь Сонгуулийн ерөнхий хороо өөрөө баталгаажуулж гаргах ёстой байхгүй юу.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:   -Сонгуулийн   ерөнхий   хороо   үүнийг  чинь  удирдан зохион байгуулчихаад одоо яаж дахиад үнэн шударга гаргадаг юм, Оюун аа, яаж?

С.ОЮУН: -Тойрог болгон дээр тэр булхайг чинь...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Нөгөө арслангийн аманд мах хадгалж байгаа юм шиг л юм яриад байж болохгүй шүү дээ.

С.ОЮУН: -Тэгж өөрчлөхөд бас амаргүй л дээ.

Ц.НЯМДОРЖ: -Сонгуулийн ерөнхий хороо наадахыг чинь яаж үйлчилж хүлээж авдаг юм бэ?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Өө, түүнээс цаадахыг хийж байгаа за юу.

Н.ЭНХБАЯР: -За одоо сая Элбэгдорж дарга Ардчилсан намын байр суурийг илэрхийлчихлээ. Гарах гарцын хувьд иймэрхүү гарц харагдаж байна гэж ярьж байна. Та бүхэн саналаа хэлчихсэн. За ингээд бүгдээрээ өнөөдөр ямар ч байсан уулзалт хийлээ. Ямар ч гэсэн үр дүнтэй болсон байх гэж бодож байна. Тэгээд энэ гарцын талаар бүгдээрээ хамгийн гол нь тогтож ярья. Тэгэхдээ сая одоо энэ үед яригдсан, энэ онц байдалтай холбогдуулж гарч байгаа санал шүүмжлэл, мөн анхааруулж байгаа зүйлүүдийг бид штабт хэлж ажиллана. Ингээд маргааш хэдэн цаг гэх вэ? Та бүхэн маань одоо цагаа хар. Хаа хаанаа ажлаа төлөвлөж байгаа.

С.ОЮУН: -Нэг санал. Би ингэж ойлгосон байхгүй юу. Хэрэв болдогсон бол энэ уулзалтаас улс төрийн намууд богинохон ч гэсэн "уриалга" гаргаж болдоггүй юм уу? Бид нар чинь хоорондоо улс төржөөд, зөрчилдөөд байгаа ч гэсэн олон нийтийг татан оролцуулж хагаралдуулж болохгүй шүү дээ. Тэгээд нийтийг хамарсан эмх замбараагүй байдал үүсгэж болохгүй.

М.ЭНХСАЙХАН: -Хийчихсэн шүү дээ, хийчихсэн.

С.ОЮУН: -Тийм. Тэгэхдээ одоо бид нар ямар ч байсан хууль зүйн хүрээнд арга замаа олно. Энэ өдөөн хатгалтанд цаашдаа битгий автаач. Улс төрийн намууд ямар ч байсан учраа олох гэж байгаа юм байна гэсэн тийм мессеж хэрэгтэй шүү дээ. Тэгэхгүй бол маргааш, нөгөөдөр тэр онц байдал нь цуцлагдсаны дараа дахиад ингээд л бүгдээрээ босоод турхираад эхлэх вий дээ гэж бүгдээрээ санаа зовж байна шүү дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Уулзаж байна гэдэг чинь өөрөө мессеж.

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм.

М.ЭНХСАЙХАН: -Уулзаж байна гэдэг чинь өөрөө мессеж.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Хоёр нам одоо болтол эв зүйгээ олоогүй байна.

Н.ЭНХБАЯР: -Тэр зөв өө, зөв.

М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй ээ, үгүй...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Долоо хоногийн дараа турхирч эхэлнэ дээ.

Ц.ЦОЛМОН: -Тэгж турхирч болохгүй шүү.

М.ЭНХСАЙХАН: -Хамгийн хүчтэй мессеж бол шударга ёс тогтоох л асуудал.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, харин энэ хоёр нам тэгээд байна шүү дээ.

М.ЭНХСАИХАН: -Өөр юм байхгүй. Шударга ёс тогтоож чадаж байвал бид нар бие биедээ итгэнэ. Шударга ёс байхгүй худлаа бие биедээ наадам хийгээд, яриад байвал утга байхгүй.

С.ОЮУН: -Шударга ёс руу явахын тулд нормальный нөхцөл нь байх хэрэгтэй шүү дээ. Тэгэхгүй бол ахиад л...

М.ЭНХСАЙХАН: - Шударга ёсыг тогтооё л доо.

Н.ЭНХБАЯР: -Хууль зөрчихгүй байх, эв найртай байх, шударга ёсыг тогтоох барьж ажиллах гэсэн ийм үндсэн намуудын нэгдэж болох санал, зарчмуудыг сая Оюун сайдын хэлснээр би ч түрүүн уулзалтаар сануулж хэлж байсан. Та бүхэн зарчмын хувьд бүгдээрээ толгой дохиод гарч байсан. Сая Ерөнхий сайд бас энэ талаар хэллээ. Хоёр өгүүлбэр ч гэсэн бүгдээрээ өнөөдөр гаргачих уу?

С.ОЮУН: -Бид нарынхаа маргааныг...

Ц.ЦОЛМОН: -Тэгвэл нам, намын төлөөлөл нэг нэг хүн, ажлын хэсэг ерөнхийдөө ажиллаад...
 
Н.ЭНХБАЯР: -За, дарга нар үлдэхэд эвгүй байх.

С.ОЮУН: -Аль ч намын дарга зодуулаагүй байгаа байхгүй юу. Бүр тэр дор байгаа иргэд цагдаа нарт зодуулчихсан байхгүй юу.

Н.ЭНХБАЯР: -Энхбодд гишүүн, эндээс Отгонбаяр гишүүн ч юм уу, тэндээс Цогтгэрэл дарга ч юм уу, за тэгээд Даваадорж, Ганхуяг гээд ингээд суух уу?

Ц.ЦОЛМОН: -Өнөөдөр ажлын хэсэг хаана байгуулахыг л шийдчихэж болохгүй юм уу? Түүнийг л зарлахад бас нэг мессеж шүү дээ, ер нь бол. Улсын Их Хурлын дэргэд, Ерөнхийлөгчийн дэргэд гэсэн хоёр вариант байна шүү дээ.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Хоёр талд жаахан яваад байгаа юм. Ерөнхийлөгч дээр ирээд намын удирдлага гээд уулзаад байгаа юм. Улсын Их Хурал дээр бас нэг ажлын хэсэг байгаа юм байна л даа.

Н.ЭНХБАЯР: -Сая л сонслоо. Тийм.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэгэхээр энэ ямар нэгэн хэлбэрээр асуудал шийдэх, зөвшилцөл гэдэг юм уу энэ асуудлуудыг тал талаасаа ярилцах, байр сууриа ойртуулах бүгдийнх нь хүлээн зөвшөөрчихсөн тийм юм л баймаар байна.

Энэ одоо Ерөнхийлөгч санаа зовоод, дарга нарын саналыг сонсоод, за нэг ийм чиглэл гарлаа гээд энэ чинь хоёр юм яваад байна шүү дээ. Улсын Их Хурал дээр нэг ийм юм байна. Энд бид нар нэг уулзаж байгаа нэртэй. Тэгэхээр тал талаасаа ороод, энэ ажлын хэсгийн гишүүд ийм эрх, үүрэгтэй ийм улсууд, тэгээд энд ажиллаж байгаа, нөгөө намууд нь ч гэсэн тэр ажлын хэсэгтээ тодорхой ажиллах хүрээнд бүрэн эрхийг нь өгчихсөн энэ асуудлыг хэлэлцэх хэрэгтэй. Ийм зүйл ярихаар бол эргээд намтайгаа зөвлөлдөөрэй ч  гэдэг  юм  уу  ингээд  нэг тогтчихсон, нийт ард түмэнд ойлгомжтой тийм механизм байх юм болов уу гэж бодож байна.

Н.ЭНХБАЯР: -Аахан, тэгье. Тэгэхээр тэр бас зөв байх. Улсын Их Хурал дээрээ байгуулах, Ерөнхийлөгчийн дэргэд байгуулах юм уу, эсвэл Аюулгүй байдлын Зөвлөл дээрээ байгуулах ч юм уу хоёр хувилбар яваад байна. Ямар ч байсан ажлын хэсэг ямар нэгэн нам намын төлөөлөл, бас энэ асуудлыг тал талаас нь ярьчихдаг тодорхой эрх нам намаасаа авчихсан ийм субъект байх нь
зөв байх.

Тэгэхдээ түүнийг яг өнөөдөр шийдэж чадах талаасаа хэцүү байх. Нам нам
 
дээрээ ярих байх. Тийм учраас би маргааш цугларахдаа энэ дээр эцэслээд яривал яасан юм? Тэртээ тэргүй маргааш шөнө 24.00 цаг гэхэд онц байдал тэр хүртэл ажиллаж байгаа. Бараг тэр онц байдлыг дагуулж залгаж авч явах, энэ нөхцөл байдлыг нийгэмдээ аятайхан яах тийм ажлын хэсэг болж магадгүй гэж бодож байгаа учраас та бүхэн маань цуглавал яасан юм бэ?

Ц.ГАНХУЯГ: -Би нэг санал тавьчих уу?

Н.ЭНХБАЯР: -За.

Ц.ГАНХУЯГ: -Өнгөрсөн жилийн улс төрийн намуудын уулзалт болж байх үед Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийг өргөжүүлье гэсэн ийм санал албан ёсоор гарсан шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм ээ, тийм. Тэгэхдээ яахав хууль нь өөрчлөгдөөгүй учраас, судлах ёстой асуудал мөн. Тэр бол зөв л дөө.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ерөнхийлөгч өө.

Н.ЭНХБАЯР: -За.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ингэсэн юм аа, би нэг тайлбар хэлье. Өчигдөр нэгдсэн хуралдаан дээр ямар асуудал гарсан бэ гэхээр?

Н.ЭНХБАЯР: -Миний ойлгосноор Лу.Гантөмөр гишүүн санал тавьсан юм байна, тийм ээ?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тийм. Намуудын дарга нарыг оролцуулахаа больё. Яагаад гэвэл Ерөнхийлөгчийн дэргэд улс төрийн намууд цуглаад байгаа учраас түүгээрээ явъя. Тэгээд бүлэг, зөвлөл хоёроос төлөөлөл оруулаад ингээд ажиллуулъя гэсэн ийм санаа гарч ирээд, тэгээд яах вэ янз бүрийн хэрүүлтэй, хараалтай, хоорондоо ойлголцоод, бас л олон юмыг зөвшилцөөд л ирсэн. Тийм учраас намуудын дарга нарын хувьд суудалтай намуудыг оруулъя гэсэн чинь намуудын дарга нар давхар болчихоод байна. Тиймээс Ерөнхийлөгч дээр улс төрийн намуудын уулзалт болж байгаагаараа явъя. Тал талаасаа гурав, гурван хүн оруулаад ингээд явъя гэсэн  юм.  Яг  одоо  тэрийг  оруулна,  энийг  оруулах зөвшилцсөн юман дээр бол бага л даа. Түүнийгээ ярьж тохиролцож болно. Бид яахав гэхээр үүсэн бий болсон нөхцөл байдал, үүнээс яаж гарах вэ гэдэг юмаа тэнд ч гэсэн яриад, энд бид бүхэн хоорондоо яриад ингээд хоёр талаасаа явж болох л асуудал гэж бодсон байхгүй юу.
 
М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй ээ, болохгүй.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгэхээр та нар нэг хэсэгтээ байнгын механизм бий болгоё гэж яриад байгаа юм байна, тийм үү?

М.ЭНХСАЙХАН: -Лүндээ дарга аа, энэ сонгуульд намууд оролцсон болохоос биш УИХ-д байгаа намын бүлгүүд оролцсон юм биш. Ер нь нарийндаа бол энэ асуудлыг шийдэх гэж ажлын хэсэг байгуулах, бид нар дутуу хэлсэн байна. Ажлын хэсэг байгуулахад сонгуульд оролцсон нам, эвслүүдийн л төлөөлөгчид бүгд оролцох ёстой юм. Тэгэхгүй бол бас болохгүй. Нийгэм чинь тэгж байж консолидацид хүрнэ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Нөгөө бусад уу?

М.ЭНХСАЙХАН: -Тийм.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Их Хуралд суудалтай биш.

М.ЭНХСАЙХАН: -Бид нар парламент гээд энүүхэн хавьдаа ингээд явцуураад байвал бас болохгүй. Тийм учраас үүнийг бас бодох хэрэгтэй. Улсын Их Хурал дээр ажиллаж байгаа та нар садаа л болно уу гэхээс биш юу ч хийхгүй.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Гэхдээ та сая хэллээ шүү дээ, одоо бол хүчин төгөлдөр нэг л Их Хурал байна аа, одоохондоо гэж.

М.ЭНХСАЙХАН: -Тийм.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Та чинь тэгвэл гишүүдээ сонгогдсон, сонгогдоогүй гээд хуваачихсан юм уу, яачихсан юм...

Ц.НЯМДОРЖ: -Би юм асуух уу?

Н.ЭНХБАЯР: -За. Нямдорж дарга асууя.

Ц.НЯМДОРЖ: -Сонгуулийн үр дүнг ярих гэж байгаа бол наадах чинь байна шүү дээ…

М.ЭНХСАЙХАН: -Ярина шүү дээ. Ц.НЯМДОРЖ: -Сонгуулийн үр дүнг ярих юм уу?

М.ЭНХСАЙХАН: -Ярина.

Ц.НЯМДОРЖ: -Их Хурал дээр байгуулагдсан ажлын хэсэг сонгуулийн үр дүнг ярих юм уу?

М.ЭНХСАИХАН: -Тийм, харин тийм. Онц байдлын дараа...
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, Их Хурал дээр байгуулагдсан.

М.ЭНХСАЙХАН: -Аан. Их Хурал дээрх нь үү?

Ц.ЦОЛМОН: -Их Хурал дээр байгуулагдсан ажлын хэсэг.

С.ОЮУН: -Болохгүй. Их Хурал дээр болохгүй.

Ц.НЯМДОРЖ: -Улс төрийн намууд сонгуульд орж байгаа нэг л субъект бий.

М.ЭНХСАЙХАН: -Тийм.

Ц.НЯМДОРЖ: -Нарийндаа бол бид нар Алтайтай л адилхан субъект. Тэгээд Сонгуулийн ерөнхий хороог шалгаад байдаг ажлын хэсэг гэж юу ярьж байгаа юм бэ?

С.ОЮУН: -Болохгүй.

М.ЭНХСАЙХАН: -Аан.

Ц.НЯМДОРЖ:  -Энэ  бий  болсон  нөхцөл  байдлын  талаар  шалгах  гэж байгаа бол бид нарын хийдэг ажил биш наадах чинь. Ерөөсөө л мөрдөн байцаалт явуулах гэж байгаа юм?

М.ЭНХСАЙХАН: -Тийм.

Ц.НЯМДОРЖ: -Тэнд цагдаа шалгаад, прокурор нь хянаад байж байгаа юм.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Арга замыг илэрхийлээд санал боловсруулах гэж байгаа.
Ц.НЯМДОРЖ: -Юу шийдэх гээд байгаа юм? Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, арга замаа боловсруулах... Ц.НЯМДОРЖ: -Ямар арга зам?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Энэ үүссэн нөхцөл байдлаас гарах арга замыг санал боловсруулах гэж.
Ц.НЯМДОРЖ: -Энд намын дарга нар байна, нэр дэвшсэн хүмүүс байна.

Сонгууль будлиантай боллоо л гэдэг асуудал ярьж байна шүү дээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ энэ чинь талбайд гарсан гол үймээний үндсэн эх сурвалж биз дээ? Тэгэхээр энэ намын дарга нар хэл амаа ойлголцсоноороо ард түмнийг тайвшруулна.

Н.ЭНХБАЯР: -Жаргалсайхан аа, хүлээ, одоо яриад дуусчихна.
 
Ц.НЯМДОРЖ: -Тэр чинь болвол санал хураалтын дүнг авч үзнэ гэсэн үг. Ер нь бодитой юм хийе гэж байгаа болвол дэндүү маргаантай байгаа хэд хэдэн тойрог байх шиг байна. Үүний нэг хэсэг гурав, дөрвөн хэсгийн хорооны санал хураалтыг Сонгуулийн хороо тоолуулах ажлыг зохион байгуулах...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Гурав, дөрөв биш ээ энэ чинь.


Ц.НЯМДОРЖ: -Тэгээд түүнээс үнэхээр муу юм гараад ирэх юм бол лавшруулж шалгалт хийх юм гэж би хараад байгаа юм л даа. Сонгуулийн ерөнхий хороо чинь өөрөө бие даасан хуультай байгууллага.
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Түүвэр шалгалт хийгээд.

Ц.НЯМДОРЖ:    -Наадуул    чинь    нам    бус.    Хэнд    ч    захирагдахгүй.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй бол Сонгуулийн ерөнхий хороог...

Ц.НЯМДОРЖ: -Ардчилсан намын, жишээлбэл Увс аймгийн сонгуулийн хорооны дарга нь Ардчилсан намын харъяалалтай, нарийн бичгийн дарга нь Хувьсгалт намын харъяалалтай л байгаа юм. Тэр тэрийг чинь над дээр жишээ нь, нөгөө түр үнэмлэхийг чинь бичээд өгчихсөн тэр хүнд бол хэцүү л байгаа шүү дээ. Тэгэхдээ тэр хүн үүргээ л гүйцэтгэсэн.

Н.ЭНХБАЯР: -За, тэгвэл яах вэ Нямдорж дарга аа?


Ц.НЯМДОРЖ: -Гэхдээ тэр ажлын хэсэг байгуулахыг би үнэхээр эсэргүүцээд байгаа юм биш, хууль номынхоо дагуу хийх юмаа зөв олооч ээ. Буруу юм байгуулаад хаячих юм бол их төвөгтэй байдалд орно шүү дээ. Одоо жишээл нь, энэ Баянгол гэж ноцтой  дүүрэг  нэг  байна.  Нэг  орой  нь  Баяртсайхан  илүү гарчихдаг, нэг өглөө нь Эрдэнээ гарчихдаг. Үгүй ээ мөн ер бусын...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Сонгинохайрхан ч гэсэн бид нар албан ёсоор сонгуулийг хүчин төгөлдөр гэж тооцохгүй гээд татчихсан л болохоос тэнд бол тэр чигээрээ тийм л байсан шүү дээ. Сонгуулийн эхний өдөр Жаргалсайхан гарах гээд, Оюун гарах гээд байна гэсэн байдаггүй. Шал өөр хүн гарах гээд унасан, дараа нь бид хоёр байхгүй болсноо Оюун гараад ирлээ буцаад гэсэн. Тэгээд байж байсан бүгд гараад ирлээ гэсэн чинь бас байхгүй болчихсон. Ерөөсөө үзэмжээрээ явж байсан шүү дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Сонгинохайрхан дүүрэг дээр манай намаас нэр дэвшсэн хүний саналыг сүүлийн үед шууд за, та нарын асуудал шийдэгдсэн хэрэггүй гэж
 
байгаад өөр хүн рүү тоолоод байгаа юм. Бүгдээрээ уйлаад ирсэн. Би бол тоол тоол, тэр нөгөө тал руу нь тоол гээд л хэлчихсэн.

С.ОЮУН: -Тэгвэл та буруу юм хийсэн байна шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Зүгээр юм байна шүү дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй ээ одоо яах юм. Та нар угаасаа ингэж завхарч байгаа юм чинь.

Ц.НЯМДОРЖ: -Наадах чинь бол цэвэр эрүүгийн хэрэг шүү дээ. З.ЭНХБОЛД: -

Цэвэр эрүүгийн хэрэг.

М.ЭНХСАЙХАН: -Би бол бараг Оюун дээр тоол л гэж хэлж байгаа. Одоо тийм л заавар өгч байгаа.

С.ОЮУН: -Юу гэж тэгж болохгүй шүү дээ. Өөрийнхөө л саналыг авах хэрэгтэй гэдэг юм...

М.ЭНХСАЙХАН: -Тийм л өгч байгаа. Би өөр яах юм. Ийм балай юмыг чинь өөрчлөхгүй бол...


Н.ЭНХБАЯР: -Жаргалсайхан дээр тоолуулчихгүй яасан юм бэ?



Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Өө, тэгээд илүү гараад явчихсан юм байна.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ингэж яривал, ингэж сонгууль хийгээд яах юм бэ?

Намуудаараа сонгууль хийгээд, бухлаа хийгээд, нам намаар нь...


Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Минийхийг бол Тэрбишдагва дээр л тоолоод тавиад байна гэсэн. Тэгсэн чинь болдог юм уу? Гэсэн. Чамд хамаагүй шүү, чи эндээс гар гэлээ гээд, надад мессежээр бичиж байсан шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Тэгээд Жаргалсайхан гишүүн гараад явчихсан гэж үү?


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Аан?

М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй ээ, үгүй сүүлд нь бид нар Оюун дээр тоолуулсаар байгаад...


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэдний түмүүсийг.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Манай хүмүүсийг хөөгөөд гаргачихаж байгаа байхгүй юу,
 
ажлыг нь хийлгэхгүй байна гээд.


Н.ЭНХБАЯР: -Аан. Эдний хүмүүсийг. Жаргалсайхан гишүүнийг гар гэхээр нь гараад явчихсан гэж би итгэхгүй байна л даа.
С.ОЮУН: -Дахиад нэг тоолоход ядаж нэг тоолоход юм уу...

Н.ЭНХБАЯР: -Ажиглагч нар нь юм байна.

Ц.ЦОЛМОН: -Бид нараас хамаарахгүй давхарга байгаа.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Маш товчхон. Нэг ийм асуудал байдаг. Нямдорж даргын хэлээд байгаа дээр нэмэхэд Улсын Их Хурлаас ажлын хэсэг байна гэдэг аль ч парламентад байдаг. Түүнийг парламентаас хойш манайд ард түмний элч төлөөлөгчийн хувьд сууж байх үүрэгтэй, яаж явж байна гэдгийг хардаг ард түмний төлөөлөл энэ бүх хүмүүсийг нэг харахгүй шүү дээ. Тийм байдаг. Тэгээд бүр нээлттэйгээр тэр үр дүнгээ заавал сонсдог. Тэр хүмүүсийг дуудаж авчраад аль ч парламентын үед Бага Хурлаас хойш манайд хүртэл байгаад байсан. Тэрнийг ерөөсөө үгүйсгэж болохгүй шүү дээ. Энэ хүмүүс одоо мөрдөн байцаалт явуулах нь, УИХ-ын гишүүд   шууд   суугаад   мөрдөн   байцаалт   явуулахгүй.   Тэгэхдээ   энэ орж    ирсэн мэдээллүүд нь ард түмнийг төлөөлж байгаа элч төлөөлөгчийн хувьд тэр хүмүүсийн санаа зовж байгаа зүйлийг давхар илэрхийлээд хараад сууж байх үүрэгтэй шүү дээ. Аль ч ардчилсан парламентад байдаг заавал байх ёстой хяналтын үүрэг биз дээ? Парламентын эрх ч байна, хууль тогтоох хяналтын үүрэг нь тэгж л хэрэгждэг гэж бодож байна. Тэгээд түүнийгээ тайлагнадаг, олон түмэн, нийгэм нь хүлээж авч, анхаарч авч барьдаг тийм зүйлүүд байна. Бидний асуудал, бидний бодож ярьж байгаа юм сонсогдож байгаа юм байна, харагдаж байгаа юм байна, хяналт тавьж байгаа юм байна гэж ойлгож байна. Тэр утгаар нь л би ярьж байна.

Н.ЭНХБАЯР: -За. Түрүүн хэд хэдэн санал гарсан. Та нар ч саналаа солилц, тэгээд маргааш бүгдээрээ хэдэн цагаас цуглах вэ? Үдээс хойш 15.00 цагаас гэх үү? Үдээс өмнө Аюулгүй байдлын Зөвлөл бас хуралдах байх. Аягүй бол чуулган дээр ч Байнгын хороо хуралдаж магадгүй. Үдээс хойш Засгийн газар ямар ажилтай байгаа вэ? Шаардлага гарвал бас хуралдана шүү дээ, тийм ээ?

С.БАЯР: -Тийм.


Н.ЭНХБАЯР: -Үдээс хойш 15.00 цаг гэх үү?
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгье, тэгье. Ц.ЦОЛМОН: -Болж байна. Н.ЭНХБАЯР: -Ерөнхий сайд?
С.БАЯР: -Болж байна.

Н.ЭНХБАЯР: -Элбэгдорж дарга?

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -15.00 цагаас бид нар ямар асуудал шийдэхээр ирэх вэ?

Н.ЭНХБАЯР: -Одоо нөгөө гарцын асуудлууд. Сая өнөөдөр бие биеийнхээ санал бодлыг сонсчихлоо. Тэгээд нам нам дээрээ ярих цаг бас өгье л дээ.

С.ОТГОНБАЯР: -Тийм.

Н.ЭНХБАЯР: -Бид нар иймэрхүү юм ярилаа. Үүнийгээ яах вэ? шийдэх үү, өөр ямар гарц шинэ байж болох вэ? Энэ ажлын хэсэг байгуулъя гэвэл хаанаа байгуулах вэ? гэх зэргээр нам нам дээрээ та нар ярьчих, тэгэх үү?
Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Тэгье.

М.ЭНХСАЙХАН: -Тэгье.


Н.ЭНХБАЯР: -Маргааш 15.00 цагт цугларъя.


Хоёрдугаарт, өнөөдөр нам намаас ирсэн хүмүүсээс үлдээд, дарга нар нь бас ажил төрөл ихтэй үлдэхэд хэцүү байх, өөр хүмүүс нэг нэгээрээ үлдээд, эв нэгдэлтэй байх, энэ асуудлыг хуулийн дагуу шийдэх, аливаа хүчирхийллийн аргыг эсэргүүцэж байна гэдэг хамтарсан байр сууриа илэрхийлчихье. Тэр нь бас эргээд нийгэмд ч гэсэн зөв мессеж болох болов уу. Тэгэхгүй бол энэ чинь хоёр дахь уулзалт. Түрүүчийнх яах вэ ерөнхийдөө тиймэрхүү маягийн зарчим дээр тохирлоо гэж би мэдээлсэн боловч өнөөдөр тэр текст нь бэлэн гараад явчихвал зүгээр болов уу. Тэгэхээр би хүсэхэд эндээс эхлээд Энхболд гишүүн үлдчихвэл сайн байна. Би шууд нэрийг нь хэлээд явчихъя. За эндээс Эрдэнэбат дарга үлдэх юм уу?

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Отгонбаяр.


Н.ЭНХБАЯР: -Отгонбаяр дарга үлдчих. За эндээс Цогтгэрэл гараа өргөж байна. Эндээс Даваадорж сайд үлдэх нь байна.


С.ОЮУН: -Манайхаас Ганхуяг.
 
Н.ЭНХБАЯР:  -Тэндээс  Ганхуяг  гишүүн  үлдэх  нь  байна.  Отгонбаяр  за ингээд та бүхэн маань эндээ суугаад, энэ текстээ одоо эндээ суугаад гаргачих.


Ганболд дарга энэ үлдэж байгаа хүмүүсийн ажллах нөхцөл байдал гаргаад, цай өгөхөд туслах. Тэгээд та нар л текстээ гаргачих. Намынхаа нэрийг дор нь тавьчих. Тэгээд бүгдээрээ хэвлэл, мэдээлэлд өгчих.

Ц.НЯМДОРЖ: -Улс төрийн намын дарга нар энэ зөвшөөрөхгүй гэдэг юман дээр гарын үсэг зурах юм байгаа биз?

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм, бид нар ингэж тохирлоо шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгсэн шүү дээ. Н.ЭНХБАЯР: -Тэгсэн биз дээ? М.ЭНХСАЙХАН: -Тэгсэн, тэгсэн. Н.ЭНХБАЯР: -Түүн дээр ойлголцсон байгаа.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Ерөнхийлөгч өө, энд гурван санаа байх ёстой болчихоод байна.

Н.ЭНХБАЯР: -За.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тайван замаар, хүчирхийллийн бус аргаар тийм ээ?


Н.ЭНХБАЯР:-Тийм.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ:      -Тайван      замаар,      хүчирхийллийн      бус      аргаар,

тэгээд хэлэлцээрийн хэлбэрээр.

С.ОТГОНБАЯР: -Хуулийн дагуу.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэгээд хууль, шударга ёсны...

Н.ЭНХБАЯР:     -Ард  иргэд  тайван  байцгаа  гэсэн  нийгэмдээ  бас  нэг тийм уриалга байх ёстой байх. Өнөөдөр зурчихна шүү дээ.

С.ОЮУН: -Өнөөдөр орой зурчихъя.


Н.ЭНХБАЯР: -Өнөөдөр оройдоо гаргаад.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Оролцсон намуудын хүмүүс нь гарын үсэг зурчих юм уу,

тийм ээ?

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм. Нам, намаа төлөөлөөд.
 
Ц.ГАНХУЯГ: -Намын дарга нар зурах юм уу?

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Нэг бол нам, нам гэдэг нэрээрээ гараад явчих уу?


Н.ЭНХБАЯР: -Нам, нам гэдэг нэрээрээ орчихвол яасан юм?


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Нам, нам гэдэг нэрээрээ л явчихъя.

С.БАЯР: -Тэгээд нэртэй устай, даргатай...

З.ЭНХБОЛД: -Намын дарга нар зурах ёстой.

Н.ЭНХБАЯР: -За тэгье, тэгье. Намын дарга нар руугаа эргэж утасдаад л шаардлагатай бол намын дарга нар заавал үзье гэвэл ирж үзэж болно. Эсвэл утсаар текстээ уншиж танилцаад гарын үсэг зурчихъя, тэгэх үү? Тэгэхдээ яваад өөр өөрсдөө зуруулаад өгчихөөрэй.

Долгоржав зөвлөх, Ганболд дарга хоёр тойруулаад яваад зуруулчих тэгэх үү? Тэгэхээр Цолмон дарга, Жаргалсайхан дарга, Оюун дарга, Эрдэнэбат дарга хаана байх нь вэ түүнийгээ өөрийнхөө хүмүүст сайн хэл.

Ц.НЯМДОРЖ: -Намыг төлөөлж гээд боловсруулахад оролцсон хүмүүс нь зурчих.

С.ОЮУН: -Үгүй ээ, үгүй дарга нар нь зурсан нь дээр шүү дээ.


Н.ЭНХБАЯР: -За ингэж тохирлоо. Намын дарга нар гарын үсэг зураад, энэ төлөөлж оролцсон хүмүүс бол тэр текстээ боловсруулъя. За их баярлалаа. Ингээд маргааш 15.00 цагт бүгдээрээ уулзъя гэснээр энэ удаагийн уулзалт 19.45 цагт өндөрлөв.

Энэ өдрийн уулзалтанд:


-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Намбарын Энхбаяр,


Монгол Улсын Их Хурлын дарга Данзангийн Лүндээжанцан,


Монгол Улсын Ерөнхий сайд, МАХН-ын дарга Санжаагийн Баяр,


Үндэсний    аюулгүй    байдлын    Зөвлөлийн    нарийн    бичгийн    дарга

Маньбадрахын Ганболд нар оролцов.



Энэ удаагийн уулзалтанд улс төрийн намуудаас:
 

1.Ё.Отгонбаяр

2.Ц.Нямдорж

3. Д. Идэвхтэн    -МАХН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга

-Улсын Их Хурал дахь МАХН-ын бүлгийн

-Улсын Их Хурл ын дэд дарга    

дарга

4.Ц.Элбэгдорж    
-Ардчилсан намын дарга    

5.3. Энхболд    
-Ардчилсан намын УЗ - ийн гишүүн    

6.Б.Эрдэнэбат    
-Эх орон намын дарга    

7.Н.Чулуунбаатар    
-Эх орон намын ЕНБД    

8.С.Отгонбаяр    
-Эх орон намын УЗ-ийн гишүүн    

9.С.Оюун    
-Иргэний зориг намын дарга    

10.Ц.Ганхуяг    
-Иргэний зориг намын дэд дарга    

11.М.Төрбаяр    
-Иргэний зориг намын УТЗ-ийн гишүүн    

12.М.Зориг    
-Иргэний зориг намын УТЗ-ийн гишүүн    

13.Б.Жаргалсайхан    
-Бүгд найрамдах намын дарга    

14.Ц.Даваадорж    
-Бүгд найрамдах намын ЕНБД    

15.Ц.Цолмон    
-ҮШН-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгч    

16.Б.Цогтгэрэл    
-ҮШН-ын ЕНБД    

17.М.Энхсайхан    
-ҮШН-ын УЗ-ийн гишүүн    

Мөн дараах хүмүүс зөвлөлдөх уулзалтад байлцав. Үүнд:

18.Я.Долгоржав              -Ерөнхийлөгчийн ТГ-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгч


19.Б.Болд-Эрдэнэ            -Ерөнхийлөгчийн ТГ-ын ХМ-ийн албаны дарга


20.С.Цэдэндамба     -Ерөнхийлөгчийн ТГ-ын зөвлөхүүдийн ажлын албаны дарга


Жич: МҮОНРТ-ийн сэтгүүлч Алтангэрэл, Монголын радиогийн сурвалжлагч,

оператор нар сурвалжлага хийсэн болно.


Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Намбарын  Энхбаяр  Улсын  Их  Хуралд суудалтай улс төрийн намуудын удирдлагуудтай хийсэн Зөвлөлдөх уулзалт

2008 оны 7 дугаар сарын 04-ний өдрийн 15.00 цагт болов.


Зөвлөлдөх  уулзалтыг  Монгол  Улсын  Ерөнхийлөгч  Н.Энхбаяр  нээж, удирдав.

ХЭЛЭЛЦСЭН НЬ:


Н.ЭНХБАЯР: -Та бүхнийг хүрэлцэн ирсэнд их баярлалаа. Элбэгдорж дарга хуралтай байгаа юу?


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм.


Н.ЭНХБАЯР: -За. Ингээд бүгдээрээ өчигдөр ярьсныхаа дагуу өнөөдөр үүссэн нөхцөл байдлаас хамгийн оновчтой гарах арга замын талаар санал бодлоо  солилцъё  гэсэн.  Түүнээс  өмнө  ард  иргэддээ  хандаж  улс  төрийн намууд тодорхой уриалга гаргая гэж тохирсон. Намын мэдээлэл явсан. Ажлын хэсэг болж, комисс ажилласан гэж би ойлгож байгаа. Миний ойлгосноор өчигдөртөө багтаж гаргаж чадаагүй гэсэн, тийм ээ?


Ё.ОТГОНБАЯР:  -Тийм.  Текстийг  ажлын  хэсгийн  түвшинд  ажиллаад,

тэгээд намуудын дарга нар нь үзнэ гэж ойлгож байгаа.


Н.ЭНХБАЯР: -Тэгээд өнөөдөр та бүхэн үзээд, текст дээрээ яриад эхэлбэл яасан юм, текстээ дуусгачихаад, дараа нь гарцын тухай асуудлаа ярилцвал яасан юм бэ? гэсэн саналтай байна. УИХ-ын дарга чуулгантай учраас эхлүүлчихээд, шаардлагатай бол Идэвхтэн дарга удирдаад ирэх байх
 
гэж би ойлгож байгаа. Ингээд өчигдөр нам, намаас төлөөлж сонгосон, боловсруулсан текстийг уншаад, ярилцаад эхэлбэл яасан юм бэ? Нам, намд байгаа байх тийм ээ?

За текстүүд оччихсон уу, та бүхэн саналаа хэлээд эхлэх үү? Санал нэгдэж байгаа бол гаргачихъя. За Дорлигжав дарга асууя.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Энэ одоо зорилго нь юу юм бэ?


Н.ЭНХБАЯР: -За яах вэ, бас нэг үүссэн нөхцөл байдал, ард иргэдийн амгалан тайван байдалд ямар нэгэн байдлаар улс төрийн намууд...

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Энэ текстээ харж байгаад уу?


Н.ЭНХБАЯР: -Аан?

Д.ДОРЛИГЖАВ: - Эндээсээ харж байгаад уу? Н.ЭНХБАЯР: -Тийм энэ текстээ харж байгаад. ДОРЛИГЖАВ: -Хэлэлцээ хийж...

Н.ЭНХБАЯР:  -Тийм.  Хэлэлцээ  хийж  байна  гэдэг,  мэдээжийн  хэрэг ийм хэлэлцээр боллоо гэдгээ бас нэг протоколдох байх л даа.

Гарц гаргаад, гарц ингэж харагдлаа гэж хэлэх байх. Тэгэхдээ өдөр болгон уулзаад, юу ярьсан нь мэдэгдэхгүй ингэж байснаас бас нэг тайлбар өгөх,   ард   иргэдээ   тайвшруулах   зорилгоор   УИХ-д   суудалтай   улс   төрийн намуудын санаачилгаар гаргая гэж тохирсон юм.

ДОРЛИГЖАВ: -Тэгэхээр Ерөнхийлөгч өө, бид энэ уриалгыг гаргалаа ч гэсэн ийм байдалд яаж явах юм. Ерөөсөө л буруутан нь тэр УИХ-ын сонгуулийг будлиантуулсан хэсэг, тойргийн хороон дээр л байна шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл Сонгуулийн ерөнхий хороо гол буруутан нь. Ардчилсан нам шударга сонгууль явуулахыг шаардсан болохоос биш Хувьсгалт намын цагаан байр шатаасан тухай яриагүй. Тэгээд цагаан байр гээд бас нийгмийн уур амьсгалыг хурцатгах тийшээ явуулж байна шүү дээ. Ингээд яаж хэлэлцэх юм. Ингээд яв л даа. Тэгээд ч үнэхээр ойлгомжгүй байна.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:   -Олон   нийтийн   телевиз   болчихсон   шүү   дээ,
 
Дорлигжав аа! Танай нам Хувьсгалт намтай нийлж байгаад, бүлэг, зөвлөл хэрэлдэж нийлж байгаад хүнээ томилоод тавьсан. Та нар энэ сонгуулийг ч гэсэн  хамтарч  хийгээд,  дандаа  булхайтай  юм  руу  оруулчихаад,  дараа  нь гаслаад яах юм? Та нарын л хийсэн ажлын үр дүн шүү дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хэрвээ үнэхээр улс үндэстний асуудал ярих гэж байгаа бол өнөөдрийн бидний үзэл, амьдралыг хойшоо тавиад, энэ байдал цаашаа үргэлжилбэл эрх барьж байгаа хүмүүс нь ч энэ төрийн чинь бодлого бүтэхгүй ээ, ийм  байдлаар  бол  удахгүй  өөр  хүний  гарт  очно.  Одоо  хэрвээ  энэ  байдал цаашаа үргэлжлэх юм бол бид нар улс үндэстнээ бодож байна, дуугүй сууж байна гээд суугаад байж чадахгүй. Нэгнийнхээ гарыг барьчихаад нөгөөдөх нь элэгдэж байгаатай адилхан байна шүү дээ.


Н.ЭНХБАЯР: -За Энхсайхан дарга?


М.ЭНХСАЙХАН: -УИХ-д суудалтай болон төлөөлөлтэй улс төрийн намуудын уриалга дээр өчигдөр манай энд цугларч байгаа намууд ажилласан юм билээ. Текст ерөнхийдөө зохих хэмжээнд болсон байна. Хамгийн гол нь 2 дахь  абзац  дээр  бид  нар  тохиролцоогүй  юм.  Энэ  дээр  үүсээд  буй  нөхцөл байдал гэж юу хэлээд байгаа юм? Жишээлбэл, сонгуулийг шударга биш гэдгийг хэлээд байгаа юм уу, юу хэлээд байгаа юм? Нөгөө талаас зөвшилцлийн аргаар шийдвэрлэх зарчмыг барина л гээд байна. Энэ чинь хуулийн хүрээнд гэж байдаг болохоос биш зөвшилцлийн аргаар асуудлыг шийднэ гэж юу байх вэ? Жишээлбэл  сонгуулийн  будлиан  маргаан,  эмх  замбараагүй  байдал,  тийм учраас 2 дугаар абзацыг тэр чигээр нь авчихвал угаасаа хууль ёс, шударга ёсыг тогтоож, хариуцлага тооцох нь зүйтэй, энх амгалан байх ёстой гэсэн уриалгыг тусад нь үлдээж болмоор байна гэж бодож байна. Бусад намынхан ч гэсэн өчигдөр энэ дээр санал нэгтэй байсан.


Дорлигоо дарга өчигдөр зурсан юманд бүрэн мэдээлэл авсан уу, үгүй юу? Намайг Ерөнхийлөгчтэй уулзаж байна гэдэг мэдээлэл цацах, бид нар нийгмийг сэргээх гэж оролдож байна гэдэг бичиг баримт гарах нь уг шугамдаа буруу биш, харин зөв байж магадгүй. Тэгээд үүнийгээ Ерөнхийлөгчийн ярьж байгаа саналаар тохироод гаргачихвал дараа нь аливаа юманд уур хүрээд байх асуудал байхгүй.
 
Н.ЭНХБАЯР: -За тэгье. Би ийм санал тавих уу? Энхсайхан даргын саналыг сонслоо. Дорлигжав даргын хэлсэн зүйлийг анхааралдаа авлаа. Тэр асуудлаар жич ярилцъя. Гэхдээ их бухимдалгүй аль болохоор тайван ярилцаж гарц олъё. Хоёр дахь өгүүлбэрийн хувьд урьд бид нэг ийм саналыг ярилцсан, тэр зарчмаараа өөрчилчих юм уу? Найруулгын гэдэг утгаараа "үүсээд буй ээдрээтэй нөхцөл байдалд үндэсний эв нэгдлийг дээдэлж, хуулийн хүрээнд зөв гарц шийдэл олохын төлөө улс төрийн хүчнүүд хамтран ажиллах нь зүйтэй гэж үзлээ" гээд хийчихвэл яасан юм, тийм ээ?
С.ОЮУН:   -Болно,   энэ   нь   бүр   амар   хувилбар   байгаа   шүү   дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Улс төрийн хямралт байдлыг хуулийн...


Н.ЭНХБАЯР: -“Хуулийн хүрээнд улс төрийн хүчнүүд хамтран зөв шийдэл хайж олохын төлөө ажиллах болно” гэсэн ийм өгүүлбэр байвал яасан юм, тэгэх үү?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Болж байна.


Н.ЭНХБАЯР: -За Оюун гишүүн.


С.ОЮУН: -Хамгийн энгийн амар асуудал: одоо үүсээд байгаа нөхцөл байдлууд юу вэ? гээд тэр дээрээ маргаад байвал аливаа асуудлыг хуулийн хүрээнд, тайван замаар шийдвэрлэх зарчмыг баримтална. Бүр энгийн хэллэг.

Н.ЭНХБАЯР: -Үүсээд байгаа ээдрээтэй нөхцөл байдалд аливаа асуудлыг үндэсний эв нэгдлийг дээдэлж, зөв шийдэл олохын төлөө улс төрийн намууд хамтран ажиллах нь зүйтэй гэж үзлээ.


С.ОЮУН: -Хуулийн хүрээнд.


Н.ЭНХБАЯР: -Тийм хуулийн хүрээнд гэж, тийм ээ? Мөн одоо Отгонбаяр дарга хэлээч. Энхболд гишүүн, мөн нам намаас оролцож байгаа хүмүүс дэмжээч. Сүүлд нь нийлүүлчихье л дээ. За Оюун сайдын үгийг сонсчихъё? Дараа нь Эрдэнэбат гишүүн.
С.ОЮУН: -Сая би саналаа хэлсэн.

Н.ЭНХБАЯР: -За.


Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Энэ 2, 3 дахь хоёр нийлээд утга нь ижил юм л даа.
 
2-ыг хасаад 3 дахь нь байж байхад болох юм шиг байна. Таны саяын хэлээд байгаа хуулийн дагуу.

Н.ЭНХБАЯР: -Эрдэнэбат сайд аа, эсвэл 3 дахийг нь 2 дахь болгочихъё. Энэ ар гэрийнхэнд гүн эмгэнэл илэрхийлж, дараахь хамтарсан уриалга гаргаж байна гэж байна шүү дээ, тийм ээ? Түүний дагуу мэдээж хэрэг хүмүүс нэг юм ярьж байгаа байх. Эмх замбараагүй байдлын үеэр хүний амь хохироосон, эд материалын хохирол учирсныг хууль, шударга ёсны дагуу тогтоож, зохих хариуцлага  тооцох  ёстой  гээд  шууд  хэлчихье.  Тэгээд  түүнтэй  уялдаад өнөөгийн ийм ээдрээтэй нөхцөл байдалд аливаа асуудлыг хуулийн хүрээнд, улс төрийн зөв шийдэл олохын төлөө улс төрийн намууд байна гээд, сүүлд нь ард түмэндээ хандаад тайван байцгаа гэх.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Ерөнхийлөгч өө, энэ бол угаасаа хүний амь хохироосон, тэгээд тэр хохирол, чирэгдэл гарсан зүйл бол шийдэгдэх ёстой асуудал.
Н.ЭНХБАЯР:    -Тэгэхдээ    намууд    бас    ярина    л    даа.    Тав    байгаа.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм. Үүнийг намууд бол...

Н.ЭНХБАЯР: -Аль нэгэн нам түүний цаана байгаа юм шиг...


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Намууд өрсөлдөж байгаа юм шиг одоо шийдэх үү, шийдэхгүй юу, тооцох уу, тооцохгүй юу гэдгийг хэлсэн юм шиг. Энэ бол угаасаа шийдэгдэх  ёстой  асуудал  байвал  байдаг  юм  байгаа  биз.  Тэгэхдээ  дээд талын, хэрвээ энэ бичиг баримтын  зорилго  юу  юм?  гэж  би  асуусан  шүү дээ. Зорилго нь нийгмийн тайван байдал хэрэгтэй юм уу гэвэл дээд талынх орох ёстой. Орохдоо хуулийн дагуу, тэгээд хамтран шийдэх ёстой гэж үзэж байна гэх.


Н.ЭНХБАЯР: -Хамтран зөв шийдэл гаргахын төлөө байна гэж.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хэлэлцээрийн замаар, хууль тогтоомжийн замаар асуудлыг шийдэх нь зүйтэй гэдэг дээр санал нэгдээд, тийм томъёолол заавал орох ёстой. Гол ач холбогдол нь энэ байх гэж бодож байна. Бусад нь тэртээ тэргүй хуулийн хүрээнд шийдэгдэх л ёстой. Хүн алсан бол шийдэгдэх л ёстой, хулгай хийсэн бол шийдэгдэх л ёстой. Тэр яах вэ байвал байна, байхгүй бол тэр
 
л биз.


Н.ЭНХБАЯР: -Нийгэмд улс төрийн намууд буруу, зөрүү хийсэн юм байвал байна. Түүнийг хийсэн удирдсан хүмүүсийг ол, үүнтэй хариуцлага тооц гэсэн хүлээлт бий л дээ. Түүнд улс төрийн хүчнүүд нэг л байр суурьтай байя гэж ойлгоход эргээд бидний энэ яриаг бас тийм яриа болж байна гэдэг талаас нь хүлээж авахгүй гэж би бодож байгаа юм. Нөгөө хоёр талын сурталчилгаа биш, ер нь бүх намууд адилхан байр суурьтай байгаа юм байна гэдэг нь зөв болов уу гэж бодож байгаа. Гарц.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:   -Тийм,   болно   л   доо.   Олон   талаас   нь   зөв.

Н.ЭНХБАЯР: -Бас тийм, зөв ойлголт.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Ер нь нэг удаагийн баримт бичиг гаргаж болно. Хохирол учирсанд дуугүй тэвчээд өнгөрөх бид нарт тийм зориг тэвчээр ч бий, хүмүүжил ч бий, аль аль нь байгаа. Хамгийн гол нь бид цаасаар хүмүүсээ тайвшруулчихаад,  цаашаа  яаж  байх  вэ?  гэдэг  байна.  Миний  саяын  яриад байгаа хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийг та нар эргээд авах юм бол ямар ч эргэлт гарахгүй ээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Дорлиг оо, энэ бичгээ гаргачихаад, дараа нь наадахыг чинь ярья.

Н.ЭНХБАЯР: -Энэ бичгээ гаргачихъя, тэгэх үү? Тэгээд дараа нь нөгөө асуудлуудаа ярья. Энэ  дөрвөн  өгүүлбэрээ  үлдээгээд,  хоёр  дахь  өгүүлбэрээ бидний санал, тохирсон зарчмаар засаад гаргачих уу? Намууд юу гэсэн бодолтой байна.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгье, тэгье С.ОТГОНБАЯР: -Би нэг санал хэлье. Н.ЭНХБАЯР: -За Отгонбаяр гишүүн.

С.ОТГОНБАЯР: -Хуулийн хүрээнд шийдэгдэж байгаа асуудал байгаа шүү дээ. Тамлах ажиллагаа явуулсан, хууль зөрчсөн, хүний амь хохироосон гэдэг асуудлууд энэ зөвшилцлийн аргаар гэдэг дээр ийм асуудал гарч ирж байна л даа. Хуулиар шийдэх асуудлыг улс төрийн намууд хэрхэвч шийдэхгүй нь зөв
юм.

Н.ЭНХБАЯР:  -Би  хасчихсан  л  даа.  Түрүүн  өөрчилчихсөн  шүү  дээ.
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Түрүүн хасаад шинэ өгүүлбэр оруулсан.

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -За за.


Н.ЭНХБАЯР: -Дахин миний ойлгосноор үүссэн ээдрээтэй нөхцөл байдал, үүнийг ээдрээтэй л гэж нэрлэж байгаа. Тэгээд ээдрээтэй нөхцөл байдалд үндэсний эв нэгдлийг дээдэлж, аливаа асуудлыг хүчирхийллийн бус аргаар, хуулийн хүрээнд зөв шийдэл олохын төлөө улс төрийн намууд хамтран ажиллах нь зүйтэй гэж үзэж байна. Тэгээд болчихъё. Тэгэхгүй бол ойлгомжгүй нэг олон зөвшилцөл, хуулийн хүрээнд гэсэн зөрчилтэй үгнүүдийг сүүлд нь эргээд янз янзаар мушгигдаад байж магадгүй гэж болгоомжлоод байгаа учраас хасчихъя.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгвэл гурав дахь нь хэрэггүй юм байна даа. Бие биенээ буруутгах гол хэрэгслээ болгож дайрч байгаа юм шиг, хасчихъя. Хүний амь хохироосон асуудлыг шийдэх ёстой.

Н.ЭНХБАЯР: -Харин тэр чинь бүх намууд тэгж байна гэдгийг хэлчих нь эргээд аль нэг нам түүнээс бултах гээд байгаа ч юм шиг, үгүй ч юм шиг гэсэн болгоомжлолоос чөлөөлнө л дөө. АН,   МАХН,   бүх нам   энэ   гэмт хэрэг  үйлдсэн  хүмүүсийг  ол.  Хариуцлага  тооц  гэсэн  шаардлага  бүх  нам тавьж байна гэсэн эргээд аль ч намд зүйтэй, нийгэмд ч гэсэн ашигтай зүйл л дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Үүний нөгөө талд нь өөр ойлголт байгаа. Тэгээд тэгж байгаа юм.

Н.ЭНХБАЯР: -За.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Эд нарт Хувьсгалт намын цагаан байшин хэрэгтэй, морин хуур хэрэгтэй учраас ч юм уу, тэд байшин харахаар уур хүрээд байсан учраас шатаагаагүй байхгүй юу. Энэ чинь нийгэмд тэсрэлт явагдаж байна шүү дээ. Олон удаагийн бухимдсан тэсрэлт явагдаж байгаа байхгүй юу. Ер нь улс төрийн энэ тайван байдлыг үүсгэнэ гэж байгаа бол үнэхээр бидний тавьж байгаа шаардлагыг...

Н.ЭНХБАЯР:  -Дорлигжав  дарга  аа,  энэ  чинь  хоёр  дахь  өгүүлбэрт
 
орчихож байгаа байхгүй юу. Ээдрээтэй нөхцөл байдалд эв нэгдлийг дээдэлж, асуудлыг хүчирхийллийн бус хуулийн хүрээнд хамтран улс төрийн зөв шийдэл олох нь зүйтэй. Үүний төлөө улс төрийн хүчнүүд хамтран ажиллах нь зүйтэй гэснээрээ л бид тэр дотроо нам, намууд өөрийнхөө ойлгож байгаа асуудал дээр   сонгууль   явуулъя   гэж   байгаа   зүйлүүд   яригдсан.   Бүтэн   явуулъя, хэсэгчлэн явуулъя, огт явуулахгүй гэж байгаа ч юм бий. Ингээд үүнийгээ тэр дотроо оруулчихлаа гэж би бодоод байгаа байхгүй юу. Энэ бол хоёр дахь өгүүлбэрт орно. Тэгэхгүй бол тэр дотроо зөвшилцөл, хуулийн хүрээ хоёр зөрчилдөж  байна  гэж  түрүүн  намууд  хэлээд  байгаа  учраас  тэрийг  хасаад хамтын шийдвэр гарна гэж. Тэр нь дотроо ямар тэсрэлт болсон, ямар бухимдал болсон юм үүнийгээ яаж гаргах вэ гэдгээ та бүхэн маань хамт ярих байх гэж ойлгож байна.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Энэ бол ерөнхий мэдээлэл цацаж байгаа шүү дээ.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Нөхцөл байдлыг эргүүлсэн маргаантай аливаа асуудлуудыг гэж оруулах хэрэгтэй байна.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, боль оо.



Н.ЭНХБАЯР: -Аливаа асуудлыг гэчихье л дээ.



Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Наадах чинь одоо энэ дараачийнхаа асуудал дээр ярья л даа, Дорлиг оо? Ерөнхийдөө бид тэгж ярьсан биз дээ.
Н.ЭНХБАЯР: -Маргаантай, маргаангүй гээд ялгаа байхгүй. Аливаа асуудал гэчихье. Энэ бол ямар нэгэн шийдвэр хаасан юм ерөөсөө байхгүй. Аливаа асуудлыг гэчихье.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:   -Одоо   дараа   нь   тэр   телевиз,   радио,   элдэв

маргаантай юмаа одоо ярьж дуусах нь уу?



 


дээ.
 
Н.ЭНХБАЯР: -Аливаа асуудал гэчихээр тэр дотор бүх л асуудал орно шүү
 


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Энэ  бол  ерөнхийд  нь,  ерөнхий  хүрээнд  хэд хоног ажиллаж байна гэсэн л мэдээлэл шүү дээ.
 
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Гаднаас харахад өнөөдрийн буруудаад байгаа юмнууд чинь төгс харагдаж байгаа байхгүй юу.

Н.ЭНХБАЯР: -Үгүй ээ, харин биш байхгүй юу. Өөрөө тэгж ойлгож байгаа бол түүнийг чинь засч байна шүү дээ! Энэ бүх намууд зэрэг юм гаргана гэдэг чинь аль нэгэн нам...
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Эв нэгдлээ дээдлэх, хууль ёсны дагуу ажиллах хэлбэрийг мянга дахин ярьсаар байгаад хүмүүс энэ үгийг сонсохоороо бөөлжис нь хүрдэг болоод байна.


Н.ЭНХБАЯР: -Бөөлжис нь биш байх аа.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгэхгүй ээ, тэгэхгүй яалаа гэж дээ. Чи одоо ганцаараа зөндөө ярьж байна шүү дээ. Энэ чинь юу гэж байгаа юм. Чи миний дарга биш. Чи тэр загнадаг хүнээ загна чи.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хүний ам битгий барь, за юу.



Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Чамайг энд хэн сонсох гэж орж ирсэн биш, гар чи.



Н.ЭНХБАЯР: -Тайван, битгий тэг.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Чамд ямар хамаатай юм бэ. Би энд үгээ хэлж байна. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Орж ирээд загнаад байх юм, ямар зовлонтой юм. Д.ДОРЛИГЖАВ: -Чи өөрөө хүний өмнө ороод байна шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Энэ ойлгомжтой юм яриад байна шүү дээ. Арав дахин нэг юмыг засдаг. Чи хэрээ мэдээрэй.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Битгий галзуураад бай чи.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Чи битгий сүрдүүлээд байгаарай. Нямдоржтойгоо очиж хороо найруул чи. Битгий олон юм хуцаад байгаарай чи. Нямдорждоо шаралхдаг юм байгаа биз, би чамайг яачихсан юм.
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Чам шиг юмыг мэднэ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Битгий солиор.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгж яривал шударга ёсны төлөө тэмцэж ирсэн шүү.
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Юу гэнэ ээ?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Чи битгий худлаа холион бантан хутгаад бай. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Чи олон хүний өмнө хүн битгий загнаад байгаарай. Н.ЭНХБАЯР: -Тайвшир, тайвшир.
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Үгүй ээ, би шударга хэлчихье за юу.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Хэлчих.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Онцгой байдал дууссаны дараа бид энэ шударга ёсны төлөө тэмцэнэ за юу.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Бид нар тэмцэнэ.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хоёр тийшээ битгий шороо цац.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Бид нар тэмцэнэ, тэмцэнэ. Битгий солиор та. Бодитоор УИХ дээр телевиз, радиог хаагаад яах юм бэ гэж хэн дуугарсан гэхээр энэ залуу бид хоёр дуугарсан. Өнөөдөр танай Бат-Үүл бид хоёрыг сонин, интернетээр доромжлоод биччихсэн байна билээ.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгээд би түүнийг чинь тэгсэн юм уу?


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгээд чи энэ телевиз гээд юу яриад байгаа юм бэ, өөрийнхөө намын хуйвалддаг хүмүүстэйгээ ярь.
Д.ДОРЛИГЖАВ: - Битгий солиор чи.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Чи битгий солиор.

Н.ЭНХБАЯР: -Жаахан тайван, тайван. Ямар амархан...


 


юу.
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: - Та нарыг тэр намынхан чинь худалдаж байгаа за
 

Н.ЭНХБАЯР: -Жаргалсайхан, Дорлигжав!

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Өвчтэй хог вэ?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэр хүмүүсийн төлөө би хариуцлага хүлээдэг юм.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Солиороод бай чи.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Том том юм яриад эв нэгдэл, үндэсний аюулгүй байдал гэж ярьчихаад, дандаа хувь хүний юм яриад явах юм.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Чи харин хувийн юм яриад байна шүү дээ.
 
Н.ЭНХБАЯР: -Одоо больё оо.



Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Би нийтийн эрх ашгийг л ярьж байна.


Н.ЭНХБАЯР: -Жаргалсайхаан, Дорлигжав боль, тайван. Одоо наад текстээ бүгдээрээ дуусгачихъя.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Чи чавганц шиг олон долоон юм яриад байх юм.

Н.ЭНХБАЯР: -Дараачийн асуудал руугаа оръё.

Д.ДОРЛИГЖАВ:    -Замбараагүй    байдлыг    чи    үүсгэсэн    шүү    дээ?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгсэн, тэгсэн.


Н.ЭНХБАЯР: -Тэртээ тэргүй бухимдалтай олон асуудал биднийг хүлээж байгаа. Энэ текстээ дуусгачихаад дараачийн асуудлаа бэлэн болгох олон асуудал гараад байна.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгсэн шүү дээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Тэгсэн,  тэгсэн.  Тэгж  хэлэх  гээд  бэлтгэж  байгааг чинь ч мэдэж байгаа.


Н.ЭНХБАЯР:   -Тэвчээртэй.   Монголдоо   бүгдээрээ   л   бие   биенээ тэвчиж амьдрахын төлөө л 2 сая 500 мянган хүн амьдарч байгаа юм чинь тэвчээрийн дээдийг та бүхэн маань үзүүл л дээ. Та бүхэн үлгэр бол л доо. Би та нараас Ерөнхийлөгчийн хувьд хүсч байна шүү дээ, Дорлигжав аа, Жаргалсайхаан.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:   -Үгүй   ээ,   орж   ирээд   загнаад   байна   шүү   дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Тайлбар битгий тавь!


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Чи энд асуудал хэлэлцэх гэж орж ирчихээд юундаа уурлаад байгаа юм бэ?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: - Энэ олон хүмүүс байхад чи ганцаараа зөндөө ярилаа шүү дээ.
Н.ЭНХБАЯР: -Тайвшир л даа, яагаад болдоггүй юм. Д.ДОРЛИГЖАВ: -Би чамд юу ч хэлээгүй, ойлгож байна уу? Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Хурдан дуусгая гэж байхад дэмий юм яриад.
 
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Яараад байвал яв л даа чи.

Н.ЭНХБАЯР: -Одоо тайвшир.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Хоёулаа дараа нь ярья.

Н.ЭНХБАЯР: -Тэртээ тэргүй бухимдалтай олон асуудал хэлэлцэнэ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Бараг дууслаа, тэр хүртэл жаахан тэвчээртэй.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Ерөнхийлөгч өө, хийе ээ. Чи санаа зоволтгүй, битгий хоёр тийшээ ороод бай за юу.



Н.ЭНХБАЯР: -Тайван, тайван.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: - Чи Нямдоржтойгоо АН-аа худалдаж, хуйвалдаж идээ л биз.

Д.ДОРЛИГЖАВ:   -  Солиор,   Нямдоржтой  доржгүй   миний  хийх  ажил,

хийж байсан ч ажил.

Б.ЖАРГАПСАЙХАН: -Чамайг Увс дээрээ аваачаад хулхидчихсан биз дээ?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хуцав аа, чи.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:        -Чамайг        мэдэхгүй        биш.        Алтанхуяг,

Баяртсайхан  та хоёрын булхайг мэднэ.



Н.ЭНХБАЯР: - Жаргалсайхан тайван, битгий тийм юм ярь.



Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгвэл долоон булчирхайг чинь тоочиж чадна шүү чи.

Хаана яаж заваардгийг чинь за юу.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Чам шиг л хулгайч, худалч биш. Д.ДОРЛИГЖАВ: -90 оноос яалаа чи. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Яачихсан юм?
Д.ДОРЛИГЖАВ: -2000 оноос яалаа чи. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Яачихсан юм, чи? Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тоочиж өгнө өө, за юу.
 
С.ОЮУН: -Ингээд яах вэ, яаж цаашаа явах юм? Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Яачихсан юм? Д.ДОРЛИГЖАВ: -Чамд тоочиж өгнө за юу.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Чи Эрдэнэтээс Кипрээр дамжуулж идсэн 3 саяаа эхлээд л олчих, хэрэг хуучирдаггүй шүү.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Чиний 300 мянган долларын хагас нь Эрдэнэтэд байсан тэрийг яах гээд байгаа юм.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:       -Тийм.     Тэгвэл     буцаагаад     авчихья.       Чи

Нямдоржоороо аргалуулсан 3 сая доллараа авчир за.



Д.ДОРЛИГЖАВ: -Битгий донгосч бай, чи.


Н.ЭНХБАЯР:  -За  одоо  тайван.       Жаргалсайхан  доошоо  хараарай.

Дорлигжав аа, текст рүүгээ хар. Дуусгачихъя.



Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Аан, чи тэгж байгаа. Төр түмэн нүдтэй дээ.



Н.ЭНХБАЯР: -Текстээ бүгдээрээ Ардчилсан нам, Элбэгдорж дарга ямар санал байна, саяын дөрөв дээрээ бүгдээрээ тохирох уу?
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -За тэгье.

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм ээ, за баярлалаа.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Өчигдөр бүх намууд ярьчихсан шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Чимээгүй, чимээгүй. Текстээ явуулъя, тэгэх үү?


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Энэ одоо хаашаа юм бэ? Эмх замбараагүй байдал гээд, хүний амь хохирсон, эд материалын хохирол учирсан, түүнийг зохион байгуулсан гээд. Зохион байгуулсан гэж байгаа юм уу, эсвэл цаанаасаа бүр гарсан юм уу? Зохион байгуулсан гэдэг юм нэмэгдээд байна. Тэгээд зохион байгуулсан гэхээр түүний хойноос ахиад зохион байгуулагчийг нь хайгаад, дахиад нэг нугалаа, завхрал гаргах гэж байна шүү дээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм, яаж шийдэхийг нь дараа ярья.
 
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Миний бодоход тэр зохион байгуулагдсан гэдэг нь хараад байхад эвгүй л байгаа юм.

Н.ЭНХБАЯР: -Яах вэ энэ Их Хурал дээр ийм юм яригдсан. Их Хурлын гишүүд энэ асуудлыг Ерөнхийлөгчийн онц байдал зарласан зарлигийн тухай асуудлыг хэлэлцэж байхад зохион байгуулсан гэдэг дор гишүүдийн ярьж байгаа зүйл бол тэр бензинтэй шил сав бэлтгэж ирнэ гэдэг бол зохион байгуулалттай ажлын илэрхийлэл юм. Түүнээс биш хэдэн хүн гүйж ирээд гал тавьчихсан биш юм, "портер" машинаар хайрга, чулуу зөөсөн байна. Тэгээд шидсэн байна. Одоо ийшээ очъё, тийшээ очно гэж чиглүүлсэн, өдөөн хатгасан үйл ажиллагаа дотор нь явагджээ. Түүний үндсэн дээр ийм хор хохирол учирлаа гэсэн зүйл яригдсан учраас тэр зохион байгуупалт гэдэг нь ямар ч байсан шилэн дотор бензин хийсэн гэдэг чинь л тэнд авчирна, түүнээс биш тэнд нь очоод шууд бэлэн бензинтэй юм авч шидсэн гэж тэгж ярьсан учраас л.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Таны зөв л дөө. Энэ бол гаднын байгууллага зохион байгуулалтын шинжтэй байж болох.

Н.ЭНХБАЯР: -Тэгээд гаднаас ч байж магадгүй гэж зарим нь сэжиглэж байсан байхгүй юу. Гадаадаас ч зохион байгуулсан байж магадгүй. Ийм технологи ч байсан байж магадгүй гэж гишүүд бас ярьсан л даа. Тэгэхээр хэн нэгнийг хэлэлгүй гадаадаас ч байж магадгүй, дотоодоос ч байж магадгүй тэр дотор нь юм зөөж өгсөн хүмүүс ч байж магадгүй. Ямар ч байсан зохион байгуулалтын хэлбэрт орсон байна. Зүгээр эмх замбараагүй байдал болоод үүсчихсэн биш. Түүнийг хүртэл олох хэрэгтэй. Энэ дээр төр ажиллаач. Юу хийж байгаа юм гэж аль ч намынхан хамаагүй ярьсан байхгүй юу. Энэ бүхнийг л тэгж ярьж байгаа. Аль нэгэн тийшээ чиглүүлсэнгүй. Гаднынхан ч байж магадгүй шүү гэж хүртэл ярьсан шүү.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Ярьсан бүхнийг оруулах юм уу?


Н.ЭНХБАЯР: -Үгүй ээ, ерөнхийдөө тийм санаанууд орсон учраас л аль болохоор нийгмийн тусгал болсон УИХ-д яригдсан санаануудыг их товчхон базаад гаргачихья гэж байна. Ийм дөрөвхөн өгүүлбэр л байгаа. Хамгийн гол нь ийм гэмт хэргийн эсрэг байна. Ийм гэмт хэрэг зохион
 
байгуулсан хүн байвал тэр нь харагдаж байна. Тэгэхээр гадаад, дотоод юмаа олъё. Хариуцлага тооцъё. Тэгээд цаашдаа энэ хүндрэлтэй байдлаас хамтын хүчээр зөв шийдэл олж гаръя. Ард иргэд тайван бай гэсэн ийм л дөрвөн санаа юм л даа. Тэгээд тэр тавд нь амь үрэгдсэн хүмүүсийн ар гэрийнхэнд эмгэнэл илэрхийлье гэж зайлшгүй байх ёстой ёс суртахууны асуудал. Ийм л санаа байгаа юм. Үүнийг л найруулаад бичээд гаргачихвал яасан юм. Би орж ирж манай нам, намын төлөөллийн хийсэн  текстийг  л  хамгаалаад  байна  шүү  дээ.  Би  ч  өчигдөр  энд оролцоогүй шүү дээ. Иймэрхүү сэдвээр л ярьж эхэлсэн гэдэг утгаараа л нам, намын төлөөлөл орсон текстийн эх дээр л би харьцангуй зөв текст болсон болов уу, түүнийг нь ингээд засчихвал яасан юм гэж би нэгэнт уулзалтыг санаачилсан хүний хувьд бол үүнийг нь хаагаад, тэр хоёр дахь асуудал, энэ дээр хэвлэл, мэдээллийн тухай гомдол байх шиг байдаг юм. Ингээд бусад юм руугаа орчихвол яасан юм бэ гэж байна.
Ё.ОТГОНБАЯР: -Ерөнхийлөгч өө, өчигдөр ярьсан түвшиндээ юмнуудаа тохирчихоод, маргаантай асуудал нь арилчихсан юм чинь үүнийгээ баталбал яасан юм бэ? Улсын бүртгэлийн дугаараар БНН-ыг ҮШН-ын дээр бичих ёстой байх л даа. Тэр жаахан алдаа болчихжээ.


Н.ЭНХБАЯР: -Тэр маш чухал юм олсон байна.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Нэг юм биччихээд түүндээ тааруулах гэж зүтгэдэг юмнаас бид нар хашраад байна шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Би ерөөсөө оролцоогүй юм чинь. Би орж ирсэн текстийг л сая үзэж байна.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Дорлиг оо, ажлын хэсэг гарсан, бүгд хажуу талд чинь суучихсан байна.

Н.ЭНХБАЯР:   -Энхболд   гишүүн   нэг   юм   биччихээд   байгаа.   Энэ

Отгонбаяр, Цогтгэрэл. Тийм тийм.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Ажлын хэсэг гарсан байна, ажилласан байна. Тэр дээр яриад байна шүү дээ.
 
Н.ЭНХБАЯР: -Тийм, тийм.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Зохион байгуулсан гэдэг бол цагдаагийн ажилтан хүн мэднэ. Энэ өөр ойлголт. Үүнийг нотолсон, тэр байтугай бүр хэрэг бүртгэх түвшинд нотлогдсон тохиолдолд хэлэх үг байхгүй юу.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгвэл түүнийг нь аваад хаячихъя даа. Д.ДОРЛИГЖАВ: -Харин зохион байгуулалтын гэдгээр байж болох зүйл өөр.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Түүнийг нь аваад хаячихъя.


С.БАЯР: -Хохирол учруулсан этгээдүүдийг л гээд явчихъя, тэгэх үү? Н.ЭНХБАЯР: -Эсвэл зохион байгуулалцсан байж болзошгүй гэх юм уу? Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэр нь хуулийн байгууллагаар тогтоох юм чинь.
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Хардсан тийм юм хэрэг байгаа  юм уу?  Ийм дөрвөн

хувилбар завсраа л орчихъё.



С.БАЯР: -Тэр зохион байгуулсан гэдгийг нь аваад хаячих.


Н.ЭНХБАЯР: -Тэгье тэгье, хасчихъя. Би эцсийн эцэст хагарал шийдэх гээд байна.

С.ОТГОНБАЯР: -Хохирол учруулсан этгээдүүдийг гээд л явчихмаар юм байна даа.

Н.ЭНХБАЯР: -За за, тэгье.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэр зөвшилцлийн аргаар гэдгээ хасчихмаар байна.

Н.ЭНХБАЯР: -Хасчихсан.


Ё.ОТГОНБАЯР; -Ярьж байхдаа хохирол учруулсан этгээдүүд гэхээр нөгөө доогуур гүйж байгаа хүүхдүүдийг шийтгэх ёстой гэсэн юм шиг болчихоод байх юм.
С.БАЯР: -Одоо энэ текстээ үзүүлээд тэгээд дуусгая.

З.ЭНХБОЛД: -Саяын засвараа хийгээд оруулж ирэх.
 
Ё.ОТГОНБАЯР: -Дахиад нэг тараачихъя.


С.БАЯР: -Дараагийн сэдэв рүүгээ ороогүй учраас тэр яригдаагүй сэдвийн,   эсвэл  тэр  ийм  гэмгүй  текст  дээр  буугаад  байна  шүү,  зохион байгуулсан гэдэг үг чинь яасан бэ?


С.ОЮУН: -Дараагийн асуулт, хариултдаа оръё.


М.ЭНХСАЙХАН:  -Отгонбаяр  даргын  хэлдэг  ч  бас  зөв  л  байна  шүү. Зохион байгуулсан, хохирол учруулсан этгээдүүдийг гээд хэдэн хүүхдүүдийг минь аваад явчихвал яана. Тэнд зөндөө хөөрсөн хүүхдүүд байсан шүү дээ. Тэд нарыг бүгдийг нь шийтгэх болчихно шүү дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэр чинь Монгол Улсын хуулиар насанд хүрээгүй хүүхэд чинь бас хариуцлага хүлээнэ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Ийм том будлиан дээр чинь зохион байгуулагчдыг нь л шийтгэдэг болохоос биш.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм.



М.ЭНХСАЙХАН: -Хэзээ тэнд гүйсэн харайсан хүмүүсийг шийтгэдэг юм.


С.БАЯР: -Энхсайхан дарга аа, зохион байгуулсан гэдгийг нь хасч хаяснаар хариуцлагаас мултарч байгаа юм биш л дээ. Энэ бол ерөөсөө ийм нөхцөл байдалд улс төрийн намууд нөхцөл байдлыг ерөнхийдөө юу гэж харж байгаа юм, яах ёстой юм гэж үзэж байгаа юм, тэртээ тэргүй амьдралаараа батлагдаад, баримтлагдаад ирсэн зарчмууд үүнийгээ л дахиж нотолж байгаа ийм л юм. Энэ бол элдэв янз янзын давхар утга төрөхөөр юмнууд байгаа бол улс төрийн намууд сууж байна, түүнийг хасаад янзлаад, хуулиараа цаанаа зохицуулагддаг асуудлууд байгаа. Би жишээлбэл энд редакци хийх юм бол энэ нөхцөл байдал ч гэдэг юм уу, үүсээд байгаа нөхцөл байдал гэдэг бол илүү үг шиг л санагдаад байгаа юм. Тэгэхдээ яах вэ цөмөөрөө ярьсан учраас ерөнхийдөө барьж байх ёстой зарчмууд маань энэ шүү дээ.

С.ОЮУН:   -Нөхцөл   байдлаа   хасаад,   аливаа   асуудлыг   гээд   энгийн
 
болгочихож болно л доо.



С.БАЯР: -Тийм.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, үгүй ингээд засаад байвал наанаас чинь үлдэхээ больчихно шүү дээ. Тэгвэл бичиг гаргаад яадаг юм. Одоо тэр нэг үгийг нь л аваад хаячих даа.



Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэр бол эрсдэл гаргая гэсэн. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм, энэ бол зүгээр нэг уриа л байхгүй юу. Н.ЭНХБАЯР: -Дахиад нэг үзчихье, тийм ээ?
Ё.ОТГОНБАЯР: -Тийм. Дахиад нэг үзье.


Н.ЭНХБАЯР:  -Тэгээд  шууд  хасах  юмаа  бичээд  гарын  үсгээ  зурчихъя,

тийм ээ? Тэр намын байр, намуудын нэрийг солих тэр их чухал.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Шударга байсан шүү дээ.


Н.ЭНХБАЯР: -За ингээд та бүхэндээ их баярлалаа. Уриалгаа гаргалаа,

тийм ээ? Тэгэхдээ яах вэ одоо эцсийн текст болно.

М.ЭНХСАЙХАН: -Уриалгаа зурчихъя. Н.ЭНХБАЯР: -Тийм, зурчихъя. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм, тийм.

Н.ЭНХБАЯР:   -Ирц   ямар   байгаа   юм   бол?   Цэдэндамбаа   чи   Их

Хурлынхантай холбоо бариач. Энд чинь 6 хүн байна.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Дорлиг оо, хөөе Дорлиг оо, Элбэг ээ. Их Хурал дээр нөгөө онц байдал, телевиз, радиогийн асуудлаар би эсэргүүцсэн юм. Нэг талын мэдээлэлтэй байж болохгүй. Танай Бат-Үүл интернетэд түүнийг буруутгаад,   Жаргалсайхан   гараагүйдээ   хорсож   тэгж   байна.   Дээр   нь
 
гэж бичүүлж болдог юм уу? Та намын дарга тэр хүнтэйгээ учраа олооч ээ, аягүй зовлонтой юм.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Зохион байгуулсан байж магадгүй шүү дээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, мэдэхгүй. Харин тийм юм гарсан л байна билээ.  Тэгээд  энд  болохоор  Дорлигоо  бид  хоёр  нэг  бодолтой  байгаа байхгүй юу, тэгсэн мөртлөө хоёр талаасаа хэрэлдээд байдаг. Тэнд болохоор бид хоёрын эсрэг юм ярьж байна шүү дээ. Дорлигоо орж ирээд яагаад нэг талын мэдээлэл гараад байна гэсэн шүү дээ. Би түүнийг чинь Их Хурал дээр таны ярьж байгааг дэмжиж эсэргүүцсэн шүү дээ.
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ирц хүрэхгүй л байна. 10-аад хүн дутуу. Гишүүд уван цуван л орж ирсэн.
Н.ЭНХБАЯР:       -Идэвхтэн       даргыг       яасан,       суулгачихсан       уу?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Сая суулгасан. Саяын...


Н.ЭНХБАЯР:  -Энэ  текст  дээр  бид  дуусчихсан,  санал  хэлэхгүй  шүү. Лүндээ даргынхыг хураагаад авчих. Сая текст дээрээ тохирчихлоо. Одоо зурах гэж байна. Одоо аваад ирэх байх.

М.ЭНХСАЙХАН: -Саяын онц байдлын үед чуулган онц байдлын асуудлаар хуралдсан шүү дээ.


Н.ЭНХБАЯР: -Аахан, тийм.



М.ЭНХСАЙХАН: -Үүнээс өөр асуудлаар чуулган хуралдаж болдог юм уу?


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Онц байдлын хуульд байна. Онц байдлын асуудалтай холбогдуулаад хуралдана.


М.ЭНХСАЙХАН: -Хуралдана?


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Энэ үеэрээ онц байдалтай холбогдуулах арга хэмжээтэй холбоотой бусад асуудлууд хэлэлцэхийг нь зааж өгч байгаа юм.


Н.ЭНХБАЯР: -Өнөөдөр ч уг нь тийм л асуудлаар.
 
З.ЭНХБОЛД: -Тэгэхдээ Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс өгсөн шийдвэрийн дагуу гэх юм бол болно. Одоо дандаа Зөвлөлөөс өгөгдсөн дагуу хийж байгаа.


Н.ЭНХБАЯР: -Хуультай юм.



Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ер нь хуульд ерөөсөө тийм л заалт байсан юм.


М.ЭНХСАЙХАН:  -Ер  нь  бид  тэр  том  туршлагаар  явж  байгаа  практик хууль  бол  Их   Хурлын   үйл   ажиллагаа   зөвхөн   Ерөнхийлөгч,   Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс өгсөн юмаар л ажилллах хэрэгтэй шүү дээ. Өөр ямар ч юмаар ажиллаж болохгүй.

Б.ЦОГТГЭРЭЛ: -Зөвлөлийн шийдвэр юм. Зөвлөлөөс өгсөн үүрэг даалгаврыг зохих ёсоор биелүүлээгүй Засгийн газрын гишүүн...



Н.ЧУЛУУНБААТАР: -Улсын Их Хурал гэж байгаа.



Б.ЦОГТГЭРЭЛ: -Тийм, дандаа л мөнхийн даалгавраар л явж байгаа.



Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Та  хууль  зөрчиж  байгаа  юм  байна  шүү  дээ.

Хурлаа тараа.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Юу?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Та хууль зөрчиж байна шүү дээ!

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэр чинь хуульд байна.


М.ТӨРБАЯР: -Энэ байна. "Ерөнхийлөгчийн зарлигийг баталсан бол уг зарлигийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой бусад асуудлыг онцгой чуулганаар хэлэлцэж шийдвэрлэнэ".
З.ЭНХБОЛД: -Улаан буудайн татвар орохгүй юм байна шүү дээ, тийм ээ?

М.ЭНХСАЙХАН: -Орохгүй ээ, орохгүй.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:   -Ер   нь   нэг   жаахан   маргаантай   л   юм   байна.

Н.ЭНХБАЯР: -Маргаантай гэж, орохгүй юм байна.



Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ер нь манай хаврын чуулган явагдаж байгаа шүү
 
дээ.



Д.ДОРЛИГЖАВ: -Мэтгэлцэж, хэвийн үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй нөхцөл байдалд түүнийг зохицуулах л асуудал байхгүй юу.
Н.ЭНХБАЯР: -Тийм.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Улаан буудайг яриад байгаа юм уу?

Н.ЭНХБАЯР: -Үгүй ээ, үгүй яриагүй л дээ. Улаан буудай хамаагүй.


З.ЭНХБОЛД: -Тэгвэл Төсвийн байнгын хорооныхоо хурлыг болиулах хэрэгтэй шүү дээ.


С.ОЮУН: -Тийм шүүдээ.


З.ЭНХБОЛД:   -Онцгой   байдлын   үед   ээлжит   бус,   ээлжит   чуулган яригдахгүй шүү дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Их Хурлын хуульд бас байна. Ээлжит чуулган явуулж байгаа бол хуулиа боловсронгуй болгох асуудал яваандаа гарч магадгүй.

С.БАЯР: -Үгүй ээ яах вэ амьдралаар, нэг боссон дээр эмэгтэйчүүдийн төлөө хундага өргөчихье гэдэг шиг л хаашдаа онцын ярьж байгаа юм улаан буудайгаа оруулчихъя л гэсэн байх.

Н.ЭНХБАЯР:   -Тэгээд   Лүндээ   дарга   түүнийгээ   сүүлд   бас   бод,

маргаан үүсчихсэн байхад яах вэ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ганц өдөр тэс л дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгээд л маргалдаад байх юм.

Н.ЭНХБАЯР: -Тэр бас хуулийнхаа логикоор явсан нь дээр байх, тийм ээ?


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Наадам дөхөж байна шүү дээ. Наадмаа сайхан хийе гэсэн.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Бүгдээрээ юм иддэг биз дээ? Жаргалсайхан ч яах вэ гадаадаас гурилаа авчирдаг.
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Би  ерөөсөө  сүүлийн  үед  тусламжийн  цагаан будаа идчихээд, гурил идэхгүй байгаа.
С.БАЯР: -Жаахан гурилан юм идэхэд хэрэгтэй болж магадгүй л байх. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Аан шүд хорхой идэж, гэдэс дүүрдэг гэсэн. С.БАЯР: -Одоо нэг их хурц шүдээр ч яах вэ дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Энэ чинь бас хэрэг болж байна. Яаж мэдэх вэ хазах хэрэгцээ гарч ирэх ч юм билүү.

Н.ЭНХБАЯР: -За байз ямар удаан байна аа. Тэгвэл энэ хооронд уулзалтаа цаг тогтоогоод  хэрэггүй  байх.  Чөлөөтэй  харилцан  ярилцъя.  Би өчигдөр  иймэрхүү  асуудлуудыг та бүхэн өөрсдөө ярилаа, энэ дээр бодоод шаардлагатай бол санал бодлоо нам дээрээ ярилцаад ирэх байх гэж хэлсэн. Энэ хооронд санаж л байвал дэс дарааллыг нь заавал нэг, хоёр ач холбогдлоор нь дарааалуулаагүй. Тэгэхдээ яригдсан гэдэг утгаар нь

-сонгуулийг бүхэлд нь дахин явуулах,


-эсвэл тойрог, хэсэг дээр хэсэгчлэн явуулах тийм байдал үүсвэл яах вэ? Ямар ч байсан энэ асуудлыг тал талаасаа ярилцъя, ойлголцсон гэж бодож байгаа.

-Дээр нь ажлын хэсгүүдийг Их Хурал дээр байгуулах уу, Ерөнхийлөгчийн  дэргэд  байгуулах  уу  гэсэн  асуудал  яригдсан. Энэ үүссэн нөхцөл байдал бий болсон шалтгааныг тодотгох ажлын хэсэг гэж ойлгогдож байсан.

Тэр  ажлын  хэсэг  өөрөө  дотроо  сонгуулийн  будлиан  гарсан  гэж  үзэж байгаа тойрог, хэсгүүд дээр санал хураалтыг дахин тоолох ч юм уу, тэр будлиан гарсан асуудлыг нягтлан шалгаж, тогтоох ажиллагаа явагдах ёстой гэсэн зүйлийг хийж байсан санагдаж байна. Гол хоёр асуудал энэ байгаа байх.

Гуравдугаарт, мэдээж хэрэг хэвлэл, мэдээллийн асуудал түрүүн яригдаж байсан. Хэвлэл, мэдээллийг ийм үед яаж зохицуулах вэ гэх зэргээр яригдсан гэж би ойлгож байгаа. За тэгээд энэ дээр та бүхэн маань ярилцчихаад гарч болох юм үүнийгээ хэрэгжүүлэх ажилд онц байдал дуусмагц орох байх гэж бодож байгаа. Би дутуу хэлсэн юм байхгүй юу? Өөр нэмж хэлэх юм бий юу?
 
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ:  -Сонгуулийн  тогтолцоогоо  өөрчлөх  юмнуудаа  ярихгүй юм уу?


Н.ЭНХБАЯР: -Тийм энэ үед яригдсан сонгуулийн тогтолцоогоо бас шинэчилье. Тэгж байж дахин сонгууль явуулъя. Сонгуулийн хороо, сонгуулийн тойргийн хэсгийг өөрчилж байж бас явуулах ёстой гэх зэрэг саналууд байсан. Гол гарсан саналууд энэ. Бүрэлдэхүүнд орж бас яригдаж байсан. Түүнийг та бүхэн санаж байгаа байх гэж бодож байна.
Д.ДОРЛИГЖАВ: -За уучлаарай, би дахиад ярихаас.

Н.ЭНХБАЯР: -Аахан.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэг.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгэхээр сонгуулийн дүнгийн тухай хагас нь Сонгуулийн  хороон  дээр  байх  юм  биш.  Яг  үнэнийг  хэлэхэд  хууль  зөрчих, мөнгө   тараах,   бороо   ороод   нэг   хэсэг   норж   байснаа   болиод   шүхрээ больчихоод  бүр  нороод  алддаг  шиг  тэгтлээ  завхарсан  л  даа.  Тэгэхээр асуудал нь Сонгуулийн хороон дээр 100 хувь байна гэж хэлэхэд бас хэцүү. Сонгууль болохоос өмнө чи намайг үнэхээр дэмжиж байгаа бол гарын үсгээ өгчих л дөө. Чи бид хоёр сайхан ойлголцлоо, за гарын үсгээ өгчих. Ингээд хүмүүсийг ийм байдалд хүртэл оруулчихсан. Тэгэхээр наад зах нь нэр дэвшээд явж байгаа хүмүүс хуульд юу гэж байдаг хамаа байхгүй, дүн гарсны дараа тодруулсан. Тийм учраас Сонгуулийн хороо руу бүгдийг нь чихэх их төвөгтэй байгаа юм. Сонгуулийн хороо асар их дарамттай байгаа. Нөгөө хүмүүстээ ахиж тооллого явуулах гээд бараагүй. Үгүй ээ энэ чинь хуулиараа харахад хэсгийн хороо өөрөө хуйвалдаад, тойргоороо зөвшөөд тоолчих хуулийн үндэслэлээ орхиод, Сонгуулийн хорооны дарга миний зөвшөөрөлгүйгээр дахин тооллого явуулж болохгүй гэж хэлсэн. Тэгээд одоо яадаг юм гэсэн, бид нарыг бүгдийг нь дуудсан гээд дарга, нарийн бичгийн дарга нар нь энд өчигдөр хүрээд ирчихсэн. Тэнд ямар ч асуудал байхгүй. Тэгэхээр дахин сонгууль явуулна гэдэг бол дахиад хууль өөрчлөөд, дахиад нэр дэвшүүлээд, сурталчилгаа хийнэ аягүй хүнд болно шүү дээ. Ер нь тогтолцоо ямар байснаас шалтгаалаад тэр хүмүүс байр сууриа илэрхийлж, юмаа яриад, юу хийх гэж байгаагаа яриад, барилдаж байгаа хоёр бөх шиг сайхан үзээд, дүн гарлаа дараа нь нэгэндээ баяр хүргээд, төрөө сайн авч яваарай гээд ингээд хар мөргүй сайхан цаашаа явдаг ийм л юм  руу  оруулахгүй  бол  түүнийг  чинь  тэр  нэр  дэвшигчид  нь  өөрөө  эхлээд
 
байна. Одоо эд нар юуны түрүүнд барьцаатай оруулдаг. За хүмүүс уулзалтандаа   ирвэл   цаас   нэхээд   баахан   юм   ярихаар   "сонгуулийн   үеэр болохгүй, сонгуулийн дараа ирээд ав" гэж жишээлэх юм бол хүмүүсийг санал өгүүлж байгаа байхгүй  юу.  Одоо  дахиад  эхэлбэл  аягүй  төвөгтэй.  Дахиад Сонгуулийн хороо зөвшөөрөх хэцүү байхгүй юу. Тэгээд магадгүй одоо дахин ямар нэгэн сурталчилгаа өгөх боломж олголгүйгээр богино хугацааны дотор тодорхой хэсгүүд дээр ч юм уу дахин санал хураах маягаар явбал хүмүүс өөрийнхөө  бодсон  саналыг  өгч  магадгүй  гэж  бодож  байна.  Тэгэхгүй  бол дахиад яг жинхэнэ сонгууль өгөх юм бол энэ чинь бараг жилийн ажил болно шүү  дээ.  Хуулиа  өөрчилнө,  дахиад  нэр  дэвшүүлнэ.  Сонгуулийн  ийм  үед түүнийг чинь хурдан шийдэх асуудал бол дахин санал хураагаад асуудлаа нэг тийш нь болгочих гэж ойлгож байна. Дараа нь хууль, тогтолцоондоо өөрчлөлт оруулах асуудлаа тайван, ямар нэгэн сэтгэлийн хөдөлгөөнгүй хийх хэрэгтэй юм шиг санагдаж байна. Намын дарга нар бүгдээрээ байж байна.


Н.ЭНХБАЯР: -За одоо ерөнхийдөө яриа эхэлчих шиг боллоо. Гарах гарцынхаа талаар тодорхой саналуудыг дэвшүүлээд, тохирох дээрээ тохироод, тохирохгүй дээрээ санал бодлоо хуваалцаад шийдлийг олъё гэсэн саналтай байна. Ингээд яриандаа оръё оо.
С.БАЯР: -Би нэг санал хэлэх үү?

Н.ЭНХБАЯР: -За Баяр дарга.

С.БАЯР: -Энд жишээлбэл яг энэ хүрээгээрээ яаж шийдэх вэ? гэх юм бол ихээхэн цаг, зав гарах байх. Тэгэхдээ бидний бодож байгаа зүйл гурав дахь хувилбар шүү дээ. Дараагийн асуудал дээрээ нам, намаас ерөнхий нарийн бичгийн  дарга  нарын хэмжээнд ажлын хэсэг байгуулъя. Тэгээд сонгуультай холбоотой асуудлаа яаж шийдэх юм бэ? Тэгэхдээ би жишээ нь Оюун даргын хэлсэн саналыг үндэс болговол ямар вэ? гэж санагдах юм. Хөнгөнөөс нь хүнд рүү нь гэдэг юм уу, хийж болохоос нь хийхэд төвөгтэй рүү нь гэсэн зарчмаар явбал яасан юм бэ? Эхлээд тоолж үзье. Тоолоод барахгүй бол хэсэг дээр хураая. Хэсэг дээр хураагаад болохгүй бол тойрог дээр хураая. Тэнд асуудал шийдэгдэхгүй бол шинэ сонгуулийн тухай асуудал тавья.


Н.ЭНХБАЯР: -Улам маргаан үүсгээд байна.
 
С.БАЯР: -Маргаан үүсгээд гэдэг дээр шийдэгдэхээргүй маргаан үүсгээд байгаа бол аливаа юм чинь цаанаа гарцтай байх ёстой шүү дээ. Гарцтай байх ёстой. Тэр   үүднээс   гар   дор   байгаа   юмаа   хэрэглэхгүйгээр,   шууд   хүнд   рүү   нь орохгүйгээр гар дор байгаа юмаа хийгээд үзье. Жишээлбэл, зөрчил маргаан, гомдол барагдаж байвал тэр. Үгүй бол санал хураалт руу оръё. Санал хураалт дотроо аль хэсэг дээр гэж үзэх юм, эсвэл бүхэлд нь тойрог дээрээ гэж үзэх юм уу? Тэгээд энэ ажлын хэсэг дээр юм гарна шүү дээ. Одоо манайх чинь 26 тойрогтой. Хэдэн тойрог дээр ийм маргаан, будлиан байна гэж үзэх юм бэ? Энгийн амьдралын логикоор аваад үзвэл 13 тойрог гэдэг 50 хувь. 13-аасаа гарах юм бол дахин сонгууль явуулахаар болж байгаа юм. 14 тойрог дээр хийх юм бол тийм ээ? Шинээр бүрдсэн Улсын Их Хурлын бүрэлдэхүүн хэзээ анхдугаар чуулганаа хийх бололцоотой вэ? гэхээр миний ойлгож байгаагаар би андуураагүй бол 57 хүн байж байж анхдугаар хуралдаанаа хийж болж байгаа юм. Тэгэхээр хөнгөнөөсөө хүнд рүү явна гэдэг энэ зарчим дээр 57 хүн рүүгээ ороод  ирвэл  улс  төрийн  намууд  сонгуулийн  тухай  ярихаас  өөр  аргагүй болно. Тэр хүртлээ зөрчлийг шийдэж шийдвэрлэж болж байна. Хэсэг, тойрог дээр тоолох, хэсэгчлэн санал хураах гэдэг зарчмаар явбал ямар вэ? гэсэн санал  төрөөд  байна  л  даа.  Энэ  асуудлаар  сүүлийн  хэд  хоног  ярихад  янз янзын, гомдолгүй тойрог гэж ер нь байгаа юм уу?


Тэр 13-аасаа хэтрээд явчихвал, 10 хэдэн тойрог гэдэг чинь бараг тэн хагас нь болчих гээд байгаа байхгүй юу. Яагаад? гэвэл ийм юм амьдрал дээр гарч магадгүй байна л даа. Өө, за энэ хажуу талын тойрог дээр энийг ингэж тоолоод, манай тойрог дээр зөрчилгүй гэж үзэж байгаа бол тэр ярихгүй шүү…


М.ЭНХСАЙХАН: -Тэгнэ шүү дээ.


С.БАЯР: -Үүнийг ерөөсөө хүлээн зөвшөөрөхгүй. Энд нэгдүгээрт шударга ёс, хууль ёс гэдгээс гадна бүгд л өрсөлдөөнд орсон, бид бүгд л юманд орсон. Яривал хүн болгон манай тойрог дээр ингэж завхарч байсан байхгүй юу гээд боть боть гомдол, түүх ярих байх. Тийм хязгааруудтай зарчмуудтай байвал ямар вэ? гэж санагдаж байна. Хөнгөнөөс хүнд рүү нь явах.

За  тэгээд  тэр  нөгөө  нэг  критическая  точка  гэж  байдаг  тэр  точкоор даваад гарчих юм бол шинэ сонгуулийн тухай ярих асуудал.
 
Лүндээжанцан  дарга  удаа  дараа  эрх  зүйн  үндэс  байхгүй,  шинээр сонгуупь явуулдаг эрх зүйн үндэс хаана байна? гээд байгаа юм. Гэхдээ эрх зүйн үндсийг  Их  Хурал  бий  болгодог.  УИХ-ын  бүрэлдэхүүн  2004  оноор  байж  л байна. Нөхцөл байдал шаардаж байна гэх юм бол зохицуулж болох байх гэж санагдаж байна.

6 сарын асуудал. Шинэ тогтолцоогоор сонгуулиа явуулъя гэсэн санал ч гарч байгаа юм. Би энэ саналыг зүрхэндээ их ойрхон хүлээж авч байгаа хүн. Гэхдээ 6 сарын уу? гэвэл хаашаа юм, одоо 7 сарын дунд болох гэж байна, 6 сарын дараа гэвэл цагаан сараар сонгууль болно. 6 сарын юмнууд чинь өөрчлөгдөхөөс өөр аргагүй болно шүү дээ гэх мэтээр эрх зүйн их олон асуудал байгаа учраас нам, намд өөрсдийнх нь хуулийн хэсэг байгаа. Зарим намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар хуулийн мэргэжилтэй хүмүүс байна. Энэ асуудлын  ач  холбогдлыг  бодоод  намын  Ерөнхий  нарийн  бичгийн  дарга нарыг оруулсан хэсгийг өнөөдрийн уулзалтаас байгуулаад, дараагийн уулзалт дээр тэдний хэмжээнд ярьсан юмаа хумьж яривал ямар вэ? Тэгвэл нэлээн баттай суурьтай, үндэстэй зүйл болох болов уу гэж надад санагдах юм. Бид одоо ингээд задгай гомдлоо ярих юм бол би ч гэсэн Сүхбаатар дүүргийг барьж юу боллоо доо гээд ингээд л...


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Та бол гарчихсан юм чинь дээ?


С.БАЯР: -Гарчихсан, гараагүйдээ асуудал биш. Ер нь завхарсан юм хаа сайгүй  л  болсон  юм  билээ.  Энэ  гарсан,  гараагүйн  асуудал  бол  их  буруу ойлголт өгөх гээд байгаа юм. Жишээлбэл, өнөөдрийн Улсын Их Хурал харах царайнаасаа ондоо байна шүү дээ. Гарчихсан хүмүүс нь иймэрхүү царайтай, гараагүй хүмүүс нь овгоноод байгаа юм шиг.

Би бол асуудлыг тэгж хармааргүй байгаа юм. Энэ гараагүй улсуудын хорсол гомдол гэж үзэх юм бол буруу тийшээгээ явна. Ер нь Монгол Улсын хууль тогтоомж биелсэн юм уу, үгүй юм уу, шударга ёс хэрэгжсэн юм уу, үгүй юм уу, сонгуулийн үндсэн утга агуулга нь байсан юм уу, гээгдчихсэн юм уу? гэдэг л асуудал байгаа болохоос биш гарчихсан, гараагүйгээрээ талцаад үзээд байгаа зүйл огт биш.

Энхсайхан  дарга  хэдийнэ  ярьж  байсан.  Эцсийн  дүндээ  энэ  бол
 
ирээдүйн  УИХ,  түүнээс  байгуулагдах  байгууллагуудын  чадамжийн  асуудал. Үнэн шүү дээ. Нэгэнт ийм юм болоод бид нар эгзэгтэй, үүнийг ямар нөхцөл байдал билээ?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ээдрээтэй.


С.БАЯР: -Ээдрээтэй нөхцөл байдлаас яаж хамтын хүчээр гарах вэ? гэж их сайхан уриалгад бид сая гарын үсэг зурлаа. Бид нар асуудлыг шийдэх чадвартай гэдгээ цөмөөрөө гаргах ёстой гэж санаж байна.

Н.ЭНХБАЯР: -За Энхсайхан дарга


М.ЭНХСАЙХАН: -Ерөнхийлөгч өө, бид нар уулзалтын дараа хоёр том намаас бусад нь уулзчихсан юмаа. Тэгээд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, ҮАБЗ- ийн тэргүүн танд бид нар нэг бичиг өгч байгаа юм. Текст нь намуудад гардуулчихсан байгаа.


Гол нь УИХ-ын бараг бүх тойрог дээр булхайтай, будлиантай гомдол, саналыг бүх нам эвсэл, тэдгээрээс нэр дэвшигчид, бие даан нэр дэвшигчид гаргачихсан байж байгаа. Тэгээд сонгууль хуйвалдааны шинжтэй болсон байна гэсэн олон нийтийн цуглаан Улаанбаатар хот, орон нутагт гарсан. 7 дугаар сарын 01-ний өдөр МАХН-ын байрны өмнө болсон цуглааныг тодорхой зохион байгуулалттай бүлэг хүчирхийлэл, үймээн самуун болгож хувиргасан гэж бид нар үзэж байгаа юм. Дээрх хүчирхийлэлд хүний амь эрсэдсэн, эд материал, сэтгэл санааны хохирол учирсан. Тэгээд хамгийн гол нь үймээн самуун санаачлагчид нь энэ луйврын шинжтэй, УИХ-ын сонгуулиас сонгогчдын анхаарлыг холдуулах гэсэн улс төрийн хортой явуулгыг үйлдсэн гэж бид нар дүгнэж байгаа юм. Тэгэхээр энэ үймээн самууны үед 4 иргэний эсрэг буу хэрэглэсэн.  Энд  иргэдийн  дургүйцлийг  улс  төрийн  хонжоо  болгох  гээд  улс төрчид тэмцэлдээд байгааг бид нар харж байна гэж хэлж байгаа. Хамгийн гол нь гэмт хэргийг зохион байгуулсан этгээдүүд хэнийг гэж бид хэлж мэдэхгүй. Гэхдээ УИХ-д орох гээд тэмүүлж байгаа хүмүүс юм уу, сонгогдчихсон юм уу, сонгогдоогүй хүмүүс дотор байхыг үгүйсгэхгүй байна. Тийм учраас Монгол төр бохирдох учиргүй. Төрийн түшээдийн халдашгүй дархан байдал гэмт хэрэгтнийг хаацайлах үндэс болох ёсгүй гэдэг байр суурьтай байгаа. Тийм учраас үймээн самууныг санаачлагчид, хүний амь бүрэлгэсэн иргэд, төрийн
 
цагдаагийн эрүүл мэндэд хохирол учруулсан гэмт этгээдүүдийг хууль хяналтын байгууллага тогтоож шийтгэхээс нааш сонгуулийн үр дүнг хүчинтэйд тооцох боломжгүй гэдэг санал дээр бид нэгдчихээд байна.


Тэгээд Ерөнхийлөгч та Монголын ард түмнээс сонгогдсон, бүх ард түмний эв нэгдлийн баталгаа болохын хувьд уг асуудлыг анхааралдаа онцгойлон авч, гэмт хэрэгтнүүдийг төрд шургалуулахгүй байх, тэдэнд ял оноох, сонгуулийн луйврыг мөрдөн шалгах, ард түмний сонголтыг завхруулсан сонгуулийн төв болон бүх шатны байгууллагын ажилтнуудад хариуцлага хүлээлгэх арга хэмжээ авч, шударга ёс тогтоохыг Танаас хүсч байна аа.


Тэгээд УИХ-ын 2008 оны сонгуульд нэр дэвшигчдээр бид нар гарын үсэг зуруулах ажлаа эхэлчихсэн байгаа. Өчигдөр оройноос эхэлсэн учраас бүгд зурагдаагүй байх. Гэхдээ энэ ажил бүгд явагдаж байгаа. Өнөөдрийн хэмжээнд манай намаас  нэр  дэвшигчдийн  хувьд  гаргасан  энэ  юмаа  Танд гардуулчихмаар байна. Бусад намууд бид нартай тохирсон учраас текст дээр гарын үсэг зуруулах ажиллагаа явагдаж байгаа. Бид бүх нэр дэвшигчдийн гарын үсэг цуглуулах ажиллагааг идэвхтэй хийгээд эхэлчихсэн байгаа гэдгийг хэлье. Тэгээд сая Баяр даргын тавьж байгаа саналаас харахад яах вэ, юмыг шийдэх гээд бүгдээрээ хичээгээд оролдоод байна л даа. Будлиан, маргаан гарсан юмнаас нь шийдчихье, болохгүй бол тойрог руу нь оччихъё, бүр болохгүй бол ингэсээр байгаад би бол цагийн алдагдал гарахгүйгээр нийгмийг улам л бусниулах байдал руу орчих болов уу гэж санаад байна.


Ер нь сонгууль нэг л биш болчихлоо гэдэг ойлголт олон түмэнд эргэлзээ болчихсон. Тэр утгаараа бид сонгуулийг дахихаас өөр арга байхгүй. Харин түүнийгээ их зөв тайлбарлаж, зөв гарцаар, угаасаа Сонгуулийн хууль маань өөрөө буруу болчихжээ гэдгийг Баяр дарга хүртэл телевизээр ярьж байсныг би харсан.  Өчигдөр  бид  нарын  уулзалт  дээр  ярьж  байсан.  Яг  хаана  ярьж байснаа санахаа больчихлоо. Ямар ч байсан намуудыг хүртэл дотор нь хэрэлдүүлдэг, муудалцуулдаг ийм сонгууль явдаг болчихоод байгаа байхгүй юу.


Ер нь явж явж монголчууд задардаг юмаа гэхэд ядаж нэг намынхаа түвшинд   очиж   задардаггүй,   бүр   нам   дотор   нь   орж   задалдаг   ийм   юм
 
оруулчихсан маш буруу юм хийчихээд байгаа байхгүй юу. Тийм учраас энэ замаасаа хурдан татахгүй бол зарим нь сонгуулийн үнэмлэхээ гардаад авчихсан өөрийгөө УИХ-ын гишүүн гээд итгэчихсэн, тэгээд бид нар хэрүүл маргаан тайлна гээд яваад байдаг. Нэг хэсэг маань тэртээ тэргүй эсэргүүцнэ, тэгээд утгаа алдана. Нөгөө итгэчихсэн хүмүүс нь яаж ажиллах билээ. Ингээд л нийгэм бүхэл бүтэн хагаралдаан, зөрчил рүү орох аюул байна. Тийм учраас цагийг алдалгүй шийдэлд хүрээд, сонгуулийн асуудлыг шийдчихээд яаж хийх юм бэ? гэдэг дээр бүгдээрээ ахин дахин ярилцмаар байна.


Н.ЭНХБАЯР: -За санал. За Дорлигжав дарга


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Саяын Баяр даргын хэлээд байна шүү дээ, одоо яг гаднаас нь очиж харвал хэцүү байхгүй юу. Зөрчил, гомдол олон янз байна. Зарим нь тоолъё гэж байгаа. Зарим нь дахин санал хураая гэж байгаа. Эсвэл Энхсайханы хэлж байгаа бүхэлд нь гэж байна, тийм ээ? Тэр үндэслэлүүдийг гаргаад, магадгүй бусад нь энэ тойрог дээр ийм юм болсон гэдгээ гаргаад, тэгээд энэ зөрчлүүдээ гаргаж ирээд цаг алдалгүй маргаашнаас яримаар байх юм.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Гомдлын жагсаалтаа юу?


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Ер нь энэ юугаа яриад, ийм үед асуудлыг аль хэмжээнд ярих вэ гэж би тэгж бодогдоод байна. Хэрвээ жаахан шийдэл рүү явъя гэвэл. Би худлаа сонсоогүй бол та маргааш ойрын үед гадагшаа явчих юм шиг байна билээ, тийм ээ? Тиймээс бас төвөгтэй байна л даа.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Явахгүй ээ, наадам болох гэж байхад. Ерөнхийлөгч
 

өө?
 



Н.ЭНХБАЯР: -За Жаргалсайхан дарга.
 


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Бид энд ингээд юм яриад байдаг. Процесс маань ингээд үргэлжлээд яваад байна шүү дээ. Ер нь сонгуулийн булхайтай процесс нь ч яваад зарлагдаад л, энэ талбай дээр болсон байдал чинь өнөөдрөөс хойш маргааш ард түмэн чинь хүлээж байна шүү дээ. Бид нар чинь хов живэнд дуртай. Тэр ингэсэн байж магадгүй гээд л фантазлаад, газар аваад, түүнд нь энэ намууд уралдаж тайлбар хийх гэж оролдоно. Энэ процесс тийм юм болно
 
биз дээ. Тэгээд энэ асуудлыг нэн даруй таслан зогсоох арга хэмжээ хэрэгтэй байна. Зүгээр яриад суугаад байх биш.

Нэгд, ер нь Сонгуулийн ерөнхий хорооны үйл ажиллагааг түр түдгэлзүүлбэл яасан юм. Тэр юм зарладаг барьдаг, түр үнэмлэх олгодог, олгодоггүй гээд.

Хоёр дахь алхам нь ажлын хэсгээ байгуулаад, намууд телевиз, радиогоор юмаа ярихдаа ямар маягаар тайлбарлах юм, хууль хяналтын байгууллагууд тэр хохирлыг, хохирсон иргэдийн асуудлыг эцсийн дүн гартал намууд түүний тухай ярихгүй ч гэдэг юм уу, тэр хохирогчийн тухай ч юм уу, тэр байшингийн тухай ч гэдэг юм уу. Тэгэхгүй бол энэ процесс чинь бид энд юм яриад л байдаг, тэнд яваад л байдаг. Тэгээд нийгмийг хагаралдуулчихсан, одоо айлууд хагарчихсан байна.

Хувьсгалт  намынхан  санаатайгаар  өөрсдөө  шатаасан  гэсэн  юм  нэг хэсэг нь ярьж байна, зарим хэсэг нь энэ арай хэтэрлээ, даварлаа. Батзандан, Магнай, Жаргалсайханы толгойг нь тасд гэж ярих гэж байна. Ингээд айлууд чинь хагарчихсан сууж байна шүү дээ. Ерөөсөө энэ сонгууль булхайтай, ард түмэн чинь ядуу байна гээд нэг хэсэг нь ярьж байна. Одоо үүнийг 6 цагийн дараа шүдэнз хаяхад бэлэн болчихоод байна шүү дээ. Буцаад нийгмийг задлах, буцаад жагсаал цуглаан хийе ч гэсэн залуучууд байна. Тэгэхээр бид ажлын хэсгээ байгуулаад тодорхой ажил хиймээр байна. Зүгээр яриад л гомдоод маргалдаад байх биш. Яг тодорхой.

Тэр Их Хурал наадам өнгөртөл наадмаар шинэ төр байгуулагдтал хаа байсан  юм.  Монгол  ёсыг  алдагдуулаад  яах  вэ.  Наадмаа  дуустал  байж  л байна биз. Түүнийг тараах гээд яараад, үхээд, тэртээ тэргүй одоогийн дүнгээр бол ихэнх нь Их Хуралд сууж байгаа гишүүд буцаад орсон юм байх чинь билээ. Энэ маргаан чинь өөрөө хүмүүст аягүй том шарх авчирчихаад байна шүү дээ. Тэр шархыг яаж зөв эмчлэх вэ, энэ нийгэмд бусармаг ойлголтуудыг яаж зөв ойлголттой болгож авах вэ гэдэг чинь аягүй чухал болчихоод байна шүү дээ. Би ойлгож байна. Энэ 4, 5 хүний амь насаар дэнчин тавьж гарч ирсэн парламент яаж ажлаа явуулах вэ? Явуулахгүй шүү дээ. Энэ гудамжинд хаячихсан улс төржсөн иргэд бөгөөд хөдөлгөөнүүд улс төржихгүй гэж бодож байна уу? Яах вэ дахиад танк гаргах уу, шоронд аваачиж хийх үү? Энийг бол
 
чадахгүй  шүү  дээ,  ойлгомжтой.  Бид  бол  Чили  биш.  Чили  биш  шүү  дээ,

Монгол бол Монголоороо л байна.


Тийм учраас Ерөнхийлөгчөө энэ дээр тодорхой арга хэмжээнүүд авмаар байна. Зүгээр ингээд маргалдаад, яриад л суугаад байх биш. Одоо энэ сонгуулийнхаа ээдрээтэй асуудлыг ажлын хэсэг  байгуулж  байгаад одоо түр зарлан  зогсооё.  Маргаан  байдаг  юм  бол  шалгавал  шалгаад,  ээдрээтэй асуудлыг шийдэж дуусгая. Тэр болтол наадмынхаа бэлтгэл ажлыг Улсын Их Хурал, Засгийн газар явуул. Монголын уламжилж ирсэн соёлыг хадгал. Энд 2 хүн түрүүлж орж ирсэн, сүүлдэж орж ирсэн нь чухал биш шүү дээ. Уламжилж ирсэн баяр наадмын ёслолыг аятайхан хийгээд өнгөрөөчих. Энэ хооронд намын дарга нар ажлын хэсэг дээрээ илүү анхаар. Энэ дээр бас нэг дутагдал байна. Энд суугаа намын дарга нарын асуудал биш шүү дээ. Нэр дэвшигчид, бие дааж ч орсон нь бүгдээрээ маш сэтгэл дундуур байгаа шүү дээ. Тэд нар ч бас хүн шүү дээ.  Бид  нар  бүх  иргэнийг  ижил  тэгш  авч  үзнэ  гээд  Үндсэн хуулиар заачихсан л байгаа шүү дээ. Нэг л хууль дор амьдарна, ажиллана гэчихээд нэг том нам гэхээр л түүний эрх ашигт байдаг юм шиг нийтэд ойлгуулдгаа болимоор байна. Ерөөсөө л Монгол Улсын, Монголын ард түмний эрх ашиг гэж байна уу гэхээс намын эрх ашиг түүний дээр хэзээ ч байх ёсгүй шүү дээ. Харсаар байтал нэг цаас гаргах гэж бид нар хичнээн ч юм ярив. Ажлын хэсэг гээд хэдэн хүн суусан чинь өнөөдөр бараг өдрийн тал хагасыг нь түүнийг ярьж өнгөрөөлөө. За телевиз, радио, би харин АН-ын даргад гайхаад байгаа. Би уг нь намын удирдлагуудыг нь дэмжээд телевизийг нээлттэй байлгая гэж Энхсайхан бид хоёр тэгсэн. Яах юм нэг талын мэдээлэл өгч. Тэгтэл эдний намын нөхдүүд хаалттай бодлого гэж санаачилга орж ирээд өөрсдөө тавьсан шүү дээ. Тэгээд түүнээс болоод Дорлигжав бид хоёр энд муудалцаж байгаа юм.

Ойлгомжгүй  юмнууд  их  болж  байна.  Нам,  намынхан  яагаад  өөр дээрээ энэ асуудлуудаа ярихгүй байгаа юм. Намын дарга нь энэ асуудлаа нам дээрээ ярьж шийдэж чадахгүй бол намын дарга хийгээд яадаг юм гэдэг асуудал гарна шүү дээ. Тэгээд энэ ажлын хэсгийг яаралтай байгуулъя. Энэ сонгуулийн  бүх  хэсэг,  тойргийн  хороон  дээр  булхай,  луйвар  гээд  өчнөөн хэрүүл, маргаан гарчихаад байхад юу ч болоогүй юм шиг. Дээр нь нийгэмд ийм ойлголт байна л даа. Ерөөсөө энэ талбайн жагсаал, цуглааныг улс төрийн өнгө
 
аясыг  нь  авч  хаяж  будаад,  хэдэн  террорист,  экстремистүүд  орж  ирээд хийчихсэн юм шиг шоу жүжиг тоглох юм бол энэ ард түмэн доромжлол гэж ойлгоод буцаад бүгдээрээ гарч ирнэ. Юун наадам. Наадмаас ч илүү айхтар юм болж хувиргаж болзошгүй тийм нөхцөл бүрдчихээд байгаа юм.

Тийм учраас байдал цаашаа даамжрах аюул байна аа, Ерөнхийлөгч өө? Би хөдөлгөөний залуучуудтай өнөөдөр таарч уулзлаа. Ирж ч уулзлаа. Ерөөсөө бид цамцаа тайлаад талбайд нүцгэн гарч сууна, яахыг нь харъя, буудахыг нь харъя ч гэсэн залуучууд маш их байна. Юмыг заавал эцэст нь тулгаад ч юм уу, юмыг болгочихоод, дараа нь нэг их сүртэй хоосон арга хэмжээ авах гэж байгаа юм шиг дүр эсгэцгээгээд энэ чинь өөрөө утгагүй асуудал байна шүү дээ. Та Монгол   Улсын   Ерөнхийлөгчийн   хувьд   улс   орны   ээдрээтэй,   энэ   эмх замбараагүй байдлууд түрүүчийнх нь гараад байхад эрүүгийн хэрэг мэт авч үзээд хаана гэж байгаа бол нийгэм одоо тэгэхгүй ээ. Залуучууд задарчихсан байна. Ерөөсөө бүхэлдээ задарчихсан. Тэгээд энэ чинь ганц Улаанбаатар хотод биш, хэд хэдэн хотуудад цуглаан, жагсаалуудыг өрнүүллээ, зохион байгууллаа, юм харагдаж байна шүү дээ. Үүнийг эвтэйхэн төрийн хэмжээнд найруулга хийгээд засварлаад үлдчихнэ гэвэл буруу. Миний хувьд гол нь гарах, гарахгүй дээ биш. Сонгууль шударга тогтолцоо руугаа орчихоосой, гол нь тэр шүү дээ. Иргэдийн хүсээд байгаа ч тэр юм билээ. Ерөөсөө үүнээс болж л ард түмэн бухимдлаа тайлж байна шүү дээ. Үүнийг өөр аясаар тайлбарлах гээд, тэгээд Ах намын хувьд болчимгүй загнаж байна. Телевиз, радио хаалгачихаад МАХН-ын байраа яриад өрөвдүүлээд, нэг уйлсан нөхөр гаргаад л. Ерөөсөө тэр нас барсан хүмүүсийн тухай гаргахгүй. Танай намын гишүүд тэд нарын төлөө яагаад уйлдаггүй юм? Хөөрхий дөрвөн сайхан залуу амь нь үрэгдчихлээ гээд нэг ч уйлж байгаа хүн байхгүй. Морин хуур эвдчихлээ гээд л уйлаад байх юм. Энэ чинь нийтээр нь хүний зэвүүцлийг хүргээд байна шүү дээ.

Тэгээд МАХН-ын байр, нийт өмч хөрөнгө нийлээд 10 миллиард юм бол тэгвэл бидний өчнөөн зуун миллардыг луйвардаад идчихсэн шүү дээ. Тэрийг яах гэж байгаа юм? Маргааш та нар харж байгаарай яг тийм асуудал телевиз, радиогоор нэвт явах юм билээ. Тийм учраас үүн дээр арай жаахан өөр өнцгөөс харж, төрөө жаахан гоё харагдуулмаар байна. Тэгэхгүй бол би ч энэ дотор байсан байгаагүй, хэн нь ч байсан төр нь ийм муухай харагдах юм бол ард
 
түмнээ яаж уриалан дуудаж улс орноо хөгжүүлэх юм бэ? Цаашдаа явахгүй шүү дээ.

Сонгууль бол яриад байх юм байхгүй ээ. Бүртгэл энэ тэр гээд тэр чигээрээ булхай. Нэгдүгээр хороололд эзэн нь байхгүй ганц хүнтэй айл, манай нэг найз байдаг юм. Сонгуулиа өгөх гээд очсон чинь тэдний нэр дээр 3 хүн оруулаад сонгууль өгчихсөн байгаа юм чинь. Тэгээд тэр хүүхэн бөөн юм болоод хэрүүл хийсэн. Зүгээр л хамгийн энгийн жишээ. Үүнийг яаж хүчин төгөлдөр гэж үзэх юм. Тэр хэсгийн хороон дээр Элбэгдорж дарга аа үнэхээр оруулаагүй шүү. Ардчилсан нам, Хувьсгалт нам яг нийлчихсэн бид нар шаардлага тавиад бүр бараагүй. Зүгээр ажиглагчаар хэдэн юм оруулсан. 10 метрийн цаана зогсоож байгаад л хөөгөөд гаргачихсан, тэгээд л боллоо. Ийм байж болмооргүй байна. Тэгээд энэ хоёр том нам цаашдаа ээлжилж юм уу, хамтраад төр барих байлгүй  дээ.  Одоо  хүлээн  зөвшөөрч  л  байгаа  шүү дээ.  Гэхдээ ард түмний  бэлэнчилдэг, танай хөтөлбөрүүд үү, эцсийн бүлэгт эргээд төрийн толгойг залгих юм байна билээ. Мөрийн хөтөлбөрүүд дандаа бэлэнчилсэн, амласан хоосон амлалт, үүргүүд, үгүй яах вэ мөнгөтэй болчихвол зарлаад тарааж өгнө биз. Болоогүй байгаа юмыг чинь өгнө гэж сонгууль хийж болохгүй шүү дээ. Энэ нэг дэх асуудал.

Дараа нь архидан согтуурал газар авч байна. Энэ хүмүүс эрүүл үедээ ийм ажил хийхгүй ээ. Энэ залуучууд чинь бас хятадын иргэдийг бодвол ном уншчихсан, олон мэдээлэл авдаг залуучууд шүү дээ. Согтуудаа уур хилэнгээ илүү тод яруугаар харуулж байна шүү дээ. Сая сонгуулиар машин, машинаар архи ачиж аваачиж тараасан. Тийм болохоор бид сонгуулийн сурталчилгаа яаж хийх юм, яаж юм ойлгуулах юм?

Ах нам намынхаа байранд том бар, ресторан, архины мухлаг байлгадаг чинь хамгийн том алдаа. Та нар өөрсдөө дүгнэлт хийх хэрэгтэй. Яагаад бүхэл бүтэн төрийн бөгөөд намын байгууллагад бар, ресторан байх ёстой юм, архи зардаг газар байх ёстой юм? Надад бичлэгүүд нь байна. Залуучууд нэг хэсэг нь дэлгүүрт байгаа тэр архийг авч уух гээд дайрч байна билээ шүү дээ. Хоёр хоёроор нь тэвэрчихсэн, энгэртээ нуучихсан. Үүнийгээ хэнд бурууг нь тохох юм, тэр Магнайд уу?

Жишээ нь нэг хэсгийг нь тэр архи дуудаж байна шүү дээ. Жаргалсайхан
 
гарахдаа  биш,  гол  зорилго  нь  сонгуулийг  тодорхой  болгоё,  ойлгомжтой болгоё, энэ зөрчлүүдийг илрүүлье, яг шударга болгоё. Энэ дээр ийм булхай гарсан байна гэж. Нийгэмд зөв ойлголт өгье. Тэгэхгүй бол энэ явахгүй. Энэ бусад жижиг намууд, нэр дэвшигч нар, бид нар Их Хуралд сууж үзээгүй биш, орсон, ороогүйдээ биш.

Зүгээр л нэг уур, хилэнц хүрээд байгаа ганцхан юм яагаад ийм муухай булхай,  арга  зам  хэрэглээд  байгаа  юм?  Та  түрүүн  сонгуулийнхаа  дүрэм, хуулийг өөрчил гэж байна. Хуулийг хэрэгжүүлдэг хүн байхгүй бол хуулийг мянга өөрчлөөд яах юм. Танай хоёр нам чинь хуулиа хэрэгжүүлдэггүй шүү дээ. 18 жил баахан хууль гаргасан, бүгдийг нь өөрсдөө зөрччихөөр чинь яаж хууль гаргаад юм сайн болно гэж ойлгоод байгаа юм. Хуулийн хэрэгжилт дээр хяналт тавьдаг нэг ч  байгууллага  байхгүй  байна  шүү  дээ.  Сая  сонгуулийн хороо, дүүрэг хэсгийн хороон дээр ажиглагч нар гэдэг чинь хяналт тавьж байх ёстой улсууд шүү дээ, хамгийн их өндөр эрх дархтай байх ёстой. Гэтэл тэд нарыг  ямар  ч  эрх  мэдэлгүй  аваачаад  зоочихсон  байна  билээ  шүү  дээ. Тэгэхээр тэр хууль яаж хэрэгжих юм, үндэс байхгүй шүү дээ. Тийм л юм болсон. Ажиглагч нар хамгийн  эрх  дархтай  байх,  шууд  таслан  зогсоогоод, юмыг нь лацдаж ломбодож чаддаг байх ёстой шүү дээ.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Танайхаас эхлээд сонгууль хийлгэхгүй байлгүй.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй яалаа гэж дээ. Булхайг нь дор дор нь засаад явдаг механизмыг нь бас бүрдүүлэх хэрэгтэй шүү дээ.


Н.ЭНХБАЯР: -Тодорхой саналуудаа ярь.



Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: - Жаргалсайхан 666 удаа нэг юмаа ярьж байна.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Үгүй,  би  үүнийг  ярихгүй  яадаг  юм.  Та  нар маргааш бушуухан Их Хурлаа татан буулгаад л Сонгуулийн ерөнхий хороо нэр дэвшигчдээ зарлах гээд бэлтгээд байж байгааг чинь би мэдэж л байгаа шүү дээ. Тэгвэл та нар нийгмийн бухимдлыг энэ чигээр нь хаях гэж байгаа юм уу, зүгээр эрүүгийн гэмт хэрэг болгож хаях гэж байгаа юм уу. Энэ биш шүү, сая Сүхбаатарын талбай, танай ордны үүдэнд улс төрийн тэмцэл болсон шүү. Үүнийгээ та нар ялгаж салгах хэрэгтэй. Ойлгож байна. Та нар морин хуур
 
эвдээд идчихсэн юм болгох гээд ухуулаад байгааг чинь харж байгаа. Тэгээд нэг муу хэдэн ядарсан хүүхэд дээр хэргийг нь тохож хаях гэж байгааг чинь ч мэдэж байна. Тийм юм байж болохгүй за юу. Энэ чинь улс төрийн бухимдал тэмцэл өрнөсөн. Үүнийг чинь бүх нийт, ард түмэн, дэлхий бүх камераар бичиж аваад харчихаад байна.


Н.ЭНХБАЯР: -За. Өөр санал? За Оюун дарга.


С.ОЮУН:  -Би  ингэж  бодож  байна  л  даа.  Ойрын,  хэтийн  гээд  хоёр асуудал, хоёр зорилт байх шиг байна. Ойрын гэдэг нь энэ сонгуулийн үр дүнг яах ёстой вэ. Хэтийн гэдэг нь ерөнхийдөө сонгуулийн тогтолцоо, сонгуулийн процедур, ардчиллын хэм хэмжээ, шинэ хэм хэмжээний төрөл хэрэгтэйг бүгдээрээ мэднэ. Зөвхөн энэ сонгууль дээр бүх юм луйвардчихсан юм биш шүү дээ. Сонгуулиас сонгуульд, жилээс жилд ардчиллын стандарт буусаар байгаад л халиад эхэлж байгаа байхгүй юу. Энд бол хариуцлагыг чи, би гэлтгүй бүгдээрээ  л  хүлээх  ёстой.  Эрх  барьж  байсан  намууд,  сөрөг  хүчин  байсан намууд, гуравдагч, дөрөвдөгч, бид нар ч гэсэн бас хүлээлцэх л ёстой.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Бид  нар  хүлээлцэхгүй.  Бид  нар  хэзээ  ч  хууль зөрчиж байгаагүй.


С.ОЮУН: -Та ч гэсэн ноосон цамц тараагаад л явж байсан.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Уучлаарай. Сонгуулийн өмнө би өөрийнхөө тойрог дээр ажиллаад, улсын хөрөнгөнөөс аваагүй шүү дээ.

С.ОЮУН: -Тэр нь хамаагүй, энэ хуульд чинь болохгүй гээд биччихсэн л байгаа байхгүй юу.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: - Оюун аа, би сонгуулиар өгөөгүй шүү дээ.

С.ОЮУН: -За яах вэ, Жагаа.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: - Би жил бүр шинэ жилээр өгдөг юм.


С.ОЮУН: -Жишээлбэл телевизээр сонгуулийн өмнө тэр Чойжилсүрэн билүү 10 мянган төгрөг тараасан гээд баахан гарлаа шүү дээ. Сонгуулийн өмнө хугацаа нь болоогүй байхад тараалаа гээд баахан 10 мянган төгрөг тараагаад байсан. Тэр бол хууль зөрчсөн шүү дээ. Тэгсэн хэрнээ л гараад ирж
 
байгаа байхгүй юу. Ардчилсан нам ч хууль зөрчсөн газрууд байгаа, МАХН ч байгаа. Уучлаарай. МАХН гэдэггүй гэсэн. Хувьсгалт нам ч байгаа. Бид нар ч гэсэн хууль зөрчсөн гээд гараад ирэх юм бол ямар нэгэн байдлаар гараад ирэх  л  байх.  Тэгэхээр  өргөс  авчихсан  юм  шиг  за  одоо  нэг  ингэчихвэл ингэчихнэ гээд шийдэгдэхгүй учраас ер нь цаашдаа энэ шинэ хэм хэмжээгээ яаж нэвтрүүлэх юм? Ядаж лоомдохгүй байя, 10 мянган төгрөгөө тараахгүй байя гээд л түрүүчийн сонгууль, Хөвсгөлийн нөхөн сонгуулиас л яриад дийлээгүй шүү дээ.

Ардчилсан  нам  10  мянгыг  тараагаад  л,  тэгэнгүүт  Хувьсгалт  нам  20 мянгыг  тараагаад  л  ингээд  энэ  чинь  олон  жил  болж  байгаа  байхгүй  юу. Ингэхээр цаашдаа яах юм бэ? гэдэг том асуудлаа тусдаа яриад, сонгуулийн процедур  хуулиа  өөрчлөх  байх.  Үүнийгээ  нэлээд  нухацтай  хийхээс  өөр аргагүй гэдгийг бүгдээрээ ойлгосон байх. Одоо энэ сонгуулиа яах вэ гэхээр тусдаа тэр ажлын хэсэг нь гараад ядаж хуульд хичнээн муу, сайн гэж байгаа ч,  хичнээн  муу  гэж  байгаа  ч  гэсэн  энэ  хуульд жишээлбэл хэсэгт явуулсан санал хураалтыг яаж хүчингүй болгох вэ, тойрогт яаж хүчингүй болгох вэ? гэсэн тодорхой заалтууд байж байгаа л даа. Жишээлбэл сая яриад байгаа санал хураалтын дүнг гажуудуулахад хүргэсэн бол, тэгсэн бол, ингэсэн бол, санал тоолох журмыг зөрчсөн бол дахин тооллого явуулна гээд тодорхой биччихсэн байж байгаа.

Эсвэл  санал  хураалтад   ноцтой   нөлөөлөхөөр   байвал   дахин   санал хураалт явуулна гээд тодорхой заалтууд байгаа байхгүй юу. Үүнийхээ дагуу бид нар ядаж энэ сонгуулийг арай жаахан цэгцтэй болгох хэрэгтэй. Түүнээс биш аягүй томоор яриад л, бүх юман дээр зөрчил луйвар байна гэвэл тэр чинь 18 жил бага багаар нэмэгдсээр байгаад бий болчихсон нөхцөл шүү дээ. Түүнийг ганц өргөс авчихсан юм шиг яг шийдэж болохгүй учраас нэг хүн нь биш, нэг нам нь биш, бүгдээрээ л ямар нэгэн байдлаар үүнд оролцчихсон учраас шинэ хэм хэмжээ, шинэ стандартыг яаж нэвтрүүлэх вэ, энэ хуулиа яаж өөрчлөх вэ, ядаж намууд сууж байгаад бид нар үүнээс хойш мөнгө тараахгүй шүү, намын даргаасаа  авахуулаад  адъютантууддаа  хэлдэг  юм  уу,  шинэ  хэм  хэмжээн дээрээ бас тохирох хэрэгтэй л дээ. Тэр нь ямар ч байсан цаашдаа зайлшгүй хийх ёстой асуудал. Түүнийг яриад л байх юм бол 2, 3 долоо хоногтоо хийж чадахгүй шүү дээ. 1,  2  гэж  тавиад  одоо яг байгуулагдаж  байгаа  ажлын
 
хэсэг бол энэ сонгуулийнхаа хуулийн хүрээнд будлиантай болсон тойргууд дээрээ асуудлуудыг дахин яаж шийдэх гээд үзэх вэ? гэж явсан нь дээр байх. Тэгэхээр ингэж ялгаж салгахгүй бол эцэс төгсгөлгүй урт дуусахгүй тийм юм болчихно л доо.

Хоёрдугаарт, нэгэнт дахин санал хураалт, тооллого явуулна гэж байгаа бол  хэдийгээр  хамгаалалттай  байгаа  ч  гэсэн  саналын  хуудсуудыг  ахиж яаралтай хамгаалалтад авах юм уу хэлэх хэрэгтэй. Баяр сайдыг байвал би хэлье гэж бодож байсан юм.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэр ч өнгөрсөөн.

М.ЭНХСАЙХАН: -Тэр зам руу өнгөрсөн.


С.ОЮУН:  -Үгүй  ээ  үгүй,  өнгөрсөн  гээд  хаячихаж  болохгүй  шүү  дээ.

Одоо байгаагаар.



Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Байгаагаар нь хамгаалалтад авах нь зөв өө.


С.ОЮУН: -Тэгээд өнгөрсөн бол дахиж тооллого явуулахад зөрүүтэй гараад ирнэ шүү дээ.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Наадах чинь солигдчихсон.


С.ОЮУН: -Үгүй ээ үгүй, физически солих гээд үзээрэй. Физически солихоор  энэ  чинь  4  хүн  саналаа  өгсөн  учраас  яг  өөрийнхөө  уншсанаар солихын тулд би бас өөрөө бодож үзсэн л дээ. Яг уншихдаа л сольж байгаа шүү дээ. Тэр дээр юм солихгүй байгаа шүү дээ. Уншихдаа сольж байгаа юмыг чинь тааруулж нийлүүлэх гэж хэцүү байхгүй юу. Тийм болохоор зөрүүтэй гарна. Зөрүүтэй гарч байгаа учраас будлиантай, будлиантай бол дахин санал хураалт гээд явчих байхгүй юу.
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Зөвхөн тооллогын зөрчил гарна гэж үзнэ, тийм ээ?

С.ОЮУН: -Одоо уншихад хамгийн гол нь бас нэг...

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Уншихаас өөр газар гарч байгаа юу?

С.ОЮУН: -Гарч байгаа. Унших дээр гарч байгаа гэдэг маш их проблемууд байгаа шүү дээ. Тэгэхээр одоо худлаа, үнэн, шал нэмэргүй гээд хаячихаж болохгүй. Одоо байгаа юмаа хамгаалах хэрэгтэй шүү дээ. Өнгөрсөн
 
гээд хаяж болохгүй.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Оюун аа, аливаа сонгууль аль ч улс оронд жижиг сажиг зөрчил гарч л байдаг. Гэтэл наадах чинь системийн юм байхгүй байна шүү дээ.

С.ОЮУН: -Системийн юм чинь зөвхөн бид биш бүгдээрээ гаргаж байгаа байхгүй юу.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгээд төрийн байгууллагаа ашиглаж байгаа, чи ойлгож байна уу?
С.ОЮУН: -Үгүй тэгээд аль аль нь гаргаж байгаа байхгүй юу.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Аль аль нь юм уу, тийм ээ?

С.ОЮУН: -Аль аль нь гагргаж байгаа. Хэсэг, хороодын дарга олон хүмүүс байна. Хороодын дарга нар Ардчилсан намын ч хүмүүс байж л байгаа.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Улаанбаатар хотын ямар нэг хороо байдаг шүү дээ,

хорооны дарга түүний жаахан зайнд ажил хийж байгаа.


Ё.ОТГОНБАЯР:  -Тойргийн  хороонд  тоогоо  яг  тулгавал  Улаанбаатар хотод манайхаас 92 хүн, танайхаас 3 хүн л байгаа шүү.

С.ОЮУН: -Түүнийг цаашдаа шийдэхээс өөр арга байхгүй. Өнөөдөр өргөс авчихсан юм шиг гомдлуудаа яриад байвал дуусахгүй.

Ц.НЯМДОРЖ: -Ардчилсан намын тэр сонгуулийн салбар хороод дээр болсон гишүүдэд итгэхгүй байгаа юм. Хувьсгалт намд ч итгэхгүй байгаа. Бүгд найрамдах ч байгаа, Иргэнийх ч байгаа.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Манайх байхгүй.

Ц.НЯМДОРЖ: -Байгаа.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: - Оруулаагүй ээ. Ажиглагч нар байгаа.


Ц.НЯМДОРЖ: -Ийм сонгуулийн хэсэг, салбар тойргийн хороод албан ёсоор орсон гуравны нэг гээд сууж байгаа хүмүүсийн чинь тухай ярьж байна. Тэр хүмүүс чинь л тоолсон. Ажиглагчид тэнд сууж байсан.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:   -Тэр   хүмүүс   тоолоогүй.   Манайхаас   нэг   ч   хүн байхгүй.
 
Ц.НЯМДОРЖ: -Тэр хүмүүс чинь мэдэхгүй байгаа юм бол үүнийг мэдэхгүй байна гээд нэрсийн жагсаалтыг нь гаргаад, худалдагдсан гэж үзэж байгаа бол баримтыг нь гаргаад ир. Хувсгалт нам ч тэр, Ардчилсан нам ч тэр.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, нам, намынхаа хүмүүсийг өөрсдөө намууд нь шийдье. Тойрог дээр гарсан булхай, фактууд хангалттай байна. Түүгээрээ явья.

Ц.НЯМДОРЖ: -Тийм л юм болоод байгаа юм.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Юу гэж байгаа юм, одоо намынхаа хүмүүсийг шийдэх ажил руу орох нь байна шүү дээ тэр чинь.


С.ОЮУН: -Бүтэн жилийн юм бий болох нь байна шүү дээ.


Ц.НЯМДОРЖ:   -Үгүй   ээ,   харин   тийм   болоод   байгаа   байхгүй   юу. Өөрийнхөө хүмүүсийг салбар, тойрог, хэсгийн хороодод адилхан хувиар оруулчихаад, одоо тэр бүгддээ итгэхгүй нэг намынхан орчихсон юм шиг яриад суугаад байгаа байхгүй юу.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Манай Сонгинохайрхан дүүрэг бол нэг л намынх байсан.

Ц.НЯМДОРЖ: -Манай Увс аймгийн сонгуулийн тойргийн хорооны дарга нь Ардчилсан намын хүн. Яг сонгууль явагдаж байхад Хувьсгалт намынх хэрэггүй гэчихээр ихэнх нь энд байсан учраас Ардчилсан намынх байнга эвгүйтэж байсан


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм үү, Дорлиг оо?


С.ОЮУН: -Манай тойргийн хорооны дарга бол Ардчилсан намынх.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Эцсийн хувилбартаа өнөөдөр хэн, аль намын хэн байх асуудал байгаагүй, байхгүй.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Жишээ нь танай дээр хэн байсан юм?


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Одоо тэгээд тэр намын хүн, энэ намын хүн гэдэг бол формальный болчихоод байгаа байхгүй юу.
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үнэн.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Намаар нэг их айхтар тэгж байгаа юм байхгүй.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Цаагуураа холбоотой.


Ц.НЯМДОРЖ: -Одоо жишээ нь Хувьсгалт намынхан ялагдсан тойрог дээр манай сонгуулийн хэсгийн хороонд орсон нөхдүүд худалдагдсан гэж Отгонбаяр тийм юм  ярьсан  шиг  байгаа  юм.  Ардчилсан  намынхан  ялчихсан тохиолдолд Ардчилсан намынхан тийм юм яриад, яг хэрэг дээрээ өөрснөө хүмүүсээ ажиллуулчихаад тэд нартаа итгэхгүй яриа л гаргаад байгаа юм.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Эцсийн эцэст тэд нар сонгуулийн хорооны ажилчид байхгүй юу. Намын өмч хөрөнгө юм уу, эсвэл хүнээ хамгаалах асуудал биш байхгүй   юу.   Сонгуулийн   хорооны   ажилтнууд.   Сонгуулийн   хорооны   ажил хуулийн дагуу явсан уу, үгүй юу, тэнд хуулийн зөрчил гарсан гэдэг талаас нь бид ярьж байна шүү дээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм, тийм. Зөв.


М.ЭНХСАЙХАН: -Энд сууж байгаа хүмүүс бид нар намаа төлөөлж чадаж байна уу, үгүй юу гэдэг асуудалд их санаа зовж байна. Хоёр, гурван удаа тань дээр уулзлаа Хувьсгалт намын хүмүүс бүгд өөр өөр юм ярих юм. Ерөнхий сайд нэг юм ярих юм, Нямдорж нь нэг юм ярих юм. Отгонбаяр нэг юм ярих юм. Ардчилсан нам ч ялгаа байхгүй. Элбэгээ дарга л дандаа орж ирж байгаа болохоор арай тогтвортой юм ярьж байх шиг байна. Дорлигоо нэг өөр юм ярих юм. Мэдэхгүй. Бид нар энд суухын утга учир байна уу? Ингэж бодогдохоор болчихоод байгаа байхгүй юу. Нөгөө гардаг хэрүүл нь байж л байна.

Цорын ганцхан асуудал ерөөсөө бүх шалтгаан энэ юм л буруу болсон. Түүнийг л бушуухан зогсоохгүй бол бүх юм хяналтаас гардаг шүү. Бид нар түймэр асааж явж байгаа шүү. Түймэр асааж яваа шүү. Түймэр чинь эхэлчихсэн байгаа шүү. Түүнийгээ шийдье гэдэг юман дээр нэгдлээ олж чадах уу, үгүй юу? Чадахгүй байгаа бол гарц олохын төлөө нам, нам дотроо ажиллацгаая. Түймэр асаагаад л явах юм. Бид нар түймэр асаагаад л суугаад байгаа юм. Юмаа хяная, хянаж  чадахгүй.  Элбэгээ  дарга  гараад  хянаж  чадахгүй  гэж
 
өөрийгөө бодчихсон хэдэн хүн байна, тэнд байгаа хүмүүсээ хянахгүй, би бүх зовлонг нь мэднэ. Хувьсгалт нам ч гэсэн адилхан. Нэг л юм бий. Бүх зовлонг хаанаас ургуулсан түүнийг боль гээд хэлээд, түүнийгээ хэрэгжүүлэхийн төлөө тал тал тийшээ гүйх хэрэгтэй шүү дээ. Тэгж байж энэ улс чинь зогсох юм уу гэхээс биш, ингээд хэрэлдээд суугаад л, тойрог тойргийнхоо юмыг яриад л суугаад байвал түймэр асаад л байна.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм ч учраас бид нар энэ асуудлыг таны дээр хэлдэг  ажлын  хэсэг  байгуулах  юм  уу  гээд  албан  бичиг,  уриа  гаргачихаад байгаа шүү дээ. Хамгийн сүүлд сонгуулийн тойргийн хороо энэ маргаантай асуудлыг шийдтэл элдэв үйл ажиллагаа явуулахыг зогсоогоод, ажлын хэсэг гаргаад шалгалт хийлгээд энэ асуудлыг таслан зогсоож өгөөч ээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Ийм саналууд гаргалаа гэж ойлголоо. Яриа нэлээн удчихсан учраас би бас базаад яваад байхгүй бол утгагүй яриа юм шиг болчихож магадгүй.

Нэгдүгээрт, сонгууль будлиантай болсон гэдэг дээр янз янзын газруудад янз янзын шалтгаан байгаа байх. Ерөнхийдөө бүх ярьсан ярианаас үзэхэд тийм алдаа  дутагдал  гаргалаа  гэдэг  дээр  улс  төрийн  хүчнүүд  ерөнхий  ижил ойлголт байх шиг байна гэж харагдаж байна л даа. Үүнтэй холбогдуулаад тодорхой ямар саналууд  гарсан бэ? гэдэг дээр миний ойлгосноор та бүхэн маань ч дор дороо ярих шиг боллоо. Баяр дарга түрүүн багаас нь том руу нь явъя гэж тодорхой санал тавьсан. Өргөдөл ирсэн будлиантай гэж байгаа хэсэг дээр эхлээд тоолоод үзье. Тэнд тоолж үзээд нэг, хоёр ч гэсэн тоо зөрвөл, зөрчил илэрвэл яг тэр хэсэг дээр нь санал хураалт явуулъя. Тэр санал хураалт нь тэр хэсэг дээрээ явлаа гээд түрүүн Энхболд гишүүн ч гэсэн хэлж байна. Тэр нь нийт тойргийнхоо дүнд нөлөөлөхөөр байвал нэгдүгээр шалтгаан, эсвэл Баяр даргын хэлдгээр тэр нь хүртэл будлиантай болоод, маргаантай болохоор байвал тойрог дээр нь санал хураалт явуулъя, хоёрт.

За тэгээд 13, 14 тойрог дээр будлиан үүсвэл улсын хэмжээнд сонгууль явуулах ийм байдал руу ч орж магадгүй. Тэгэхээр улсын хэмжээнд шууд сонгууль явуулъя гэдэг нэгдүгээр алхмаас эсрэгээр, өөрөөр хэлбэл дороос нь буцаж засах гээд үзье. Дороос нь засчихаад гомдол нь ил гарчих юм бол тэгээд шинэ Их Хурал руугаа оръё. Нэг ийм тодорхой санал тавьсан, тийм ээ?
 
За хоёр дахь санал миний ойлгосноор Оюун гишүүний хэлж байгаа санал бол төстэй. Бас л эхлээд тоолоод, шалгаад үзье. Тоо нь зөрвөл түүнийг засч залруулах арга хэмжээ авъя.

Жаргалсайхан даргын ярьсан тодорхой санал бол одоо энэ сонгуулийн хороодын үйл ажиллагааг зогсооё. Урьдчилсан дүн зарладаг ч гэх шиг, зарладаггүй ч гэх шиг. Үүнтэй холбогдуулаад түрүүн Оюун гишүүн хэлсэн үү?


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгсэн, хамгаалалтад авах.


Н.ЭНХБАЯР: -Тоолсон бүх хуудсуудыг хамгаалтад авъя гэсэн тодорхой санал гаргасан. Би Долгоржав зөвлөх рүү өгсөн. Тэгээд энэ дээр санал хураах бололцоотой бол санал хураачихъя.


Баяр даргын гаргасан санал бол Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын хэмжээнд байнгын ажиллагаатай ажлын хэсэг Ерөнхийлөгч заавал 3 цагт дууддаг биш. Өөрсдөө өдөржингөө ч хамт сууж болно. Өдөртөө хэд хэд цуглараад суучихаж болох ийм ажлын хэсэг гаргаж ажиллуулъя гэсэн санал байгаа юм.

Д.ДОРЛИГЖАВ:  -МАХН-ын  дарга  байлцаж  баймаар  байна  л  даа. Бид  хоорондоо яриад  ажлын  хэсэг  байж  байдаг  юм  шиг  асуудлыг  хурдан шийдээд нэг тийш нь болгоё гэвэл шийдвэр гаргах түвшинд байж байгаад зарчмын гол асуудалдаа хүрээд чиглэлээ гаргамаар байна.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгээд юу саад болоод байгаа юм?

Н.ЭНХБАЯР: -За ийм саналтай байна, тийм ээ?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Яагаад? гэхээр хурцадмал санал байгаа учраас шийдэл гаргаж өгөөд нийгмийг тайвшруулах асуудал байгаа байхгүй юу.


Н.ЭНХБАЯР: -За.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгэхгүй бол бид ярьж байна шүү, бид зөвлөж байна шүү гэдгээр яримааргүй байна.

Н.ЭНХБАЯР: -Саяын тодорхой саналуудыг шийдээд явах асуудал байна  л  даа. Намын дарга нар заавал байлцаад байя гэвэл санал дээрээ тохиръё.
 
С.БАЯР: -За яах вэ, би энд Дорлигжав даргаас зориуд асуумаар байна.

МАХН-ын дарга байхгүй болчих гээд байгаа ямар мэдээлэл байгаа юм бэ?


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Би гадаадад явах юм гэж сонссон, худлаа юу, үнэн үү?

гэж асуусан шүү дээ.


С.БАЯР: -Үүнтэй холбогдуулаад энэ юу хэлээд байгаа юм бол доо. Сая манай офис дээр Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны дарга Мөнхтуяагийн   ийм   юм   ирсэн   байх   юм.   Миний   мэдээгүй   юмыг   мэдсэн. Сонгуулийн урьдчилсан үр дүнгийн дараа үүссэн нөхцөл байдлыг харгалзан үзэж улс орны улс төрийн амьдралд хэвийн нөхцөл бий болтол Монгол Улсын Ерөнхий сайд гаднын аливаа улс оронд албан ёсны айлчлал хийхийг түр зогсоохыг хүсч байна гэсэн нь таны хэлж байгаатай агаар нэг юм аа даа. Ямар юмны албан ёсны айлчлал байх вэ дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Байхгүй бол сайн шүү дээ.


С.БАЯР: -Тэртээ тэргүй энэ сэдэв гарах л юм байна л даа. Сонгууль ийм үр дүнтэй болоод бид нар юу гэлээ ээдрээтэй нөхцөл байдал үүснэ гэж хэн мэдээ хийлээ. Үүссэний дагуу хувийн шалтгаанаар эрүүл мэндээ үзүүлэхээр явахаар төлөвлөж байсан. Одоо ийм байдалтай учраас ямар юмны хувийн эрүүл мэнд байх вэ. Ямар юмны албан ёсны айлчлал байх вэ. Би танд албан ёсоор мэдэгдэж байна. Битгий улс төр болгоод бай!

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Би ерөөсөө улс төр болгоогүй, өөрөөс чинь асуусан шүү дээ. Тэгээ биз дээ?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -За одоо дуусгачих. Тайлбарлачихлаа, ойлгомжтой шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Тэгэхээр би нэг юм залруулахаа мартчихжээ. Тав дахиас хагас  сайнд шилжих шөнө 12 цагаас онц байдал дуусна гэсэн. Өчигдөр би андуурсан байна билээ шүү. Хагас сайнаас бүтэн сайнд шилжих шөнө юм байна билээ шүү.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм, хугацаа нь тийм байгаа.


Н.ЭНХБАЯР: -Хугацаа нь тэгж таарч байна билээ шүү. Түүнийг та бүхэн
 
маань ойлгоорой. За.


М.ЭНХСАЙХАН: -Нэгдүгээрт, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын хэмжээнд  бушуухан  байгуулья.  Түүнийг  дэмжиж  байна.  Ерөнхийлөгч  өө, дороос нь шалгаад явъя, хэсгээр нь шалгаад явъя тэр нь бол утоп юм байгаа шүү дээ. Жишээлбэл хэсэг болгон дээр шалгана. Дүн зөрнө. Санал хураалт явна.  Ерөнхий  дүнгээрээ  сонгууль  хаашаа  эргэчихсэн  бэ?  гэдэг  юман дээрээс хамаараад хүмүүсийн сонголт өөрчлөгдөнө. Үүнийг тооцох хэрэгтэй. Сонгууль гэдэг чинь бүгдээрээ ямар дүн гарахыг мэдэхгүй байж байгаад л сонголт өгдөг болохоос биш, ерөнхий дүндээ одоо энэ нөхрийг унагаачихна даа гэж мэдсэн юмыг яаж ч хэсэгчлээд, яаж ч тойргоор сонгууль явуулаад хол явахгүй. Бид ийм асуудал хөндөж тавих ёсгүй байхгүй юу. Эсвэл муйхарлаад зүтгээд дүнгээ гаргаад батлаад яв. Уул нь тэр зам биш. Эсвэл тэгээд яв л даа. Эсвэл сонгууль ахиж хий. Би бүх юмаа бодоод төрийн талаасаа бодчихоод сонгуулиа ахиад хийх нь зөв өө. Арай жаахан учиртай болгож ав. Сонгуулийн хууль чинь хүртэл буруу байсан юм аа. Түүнээс хэсэгчлэх, энэ тэр чинь худлаа байхгүй юу. Бид өөрөө өөрсдийгөө хуураад, ахиад түймрээ тавиад байгаа байхгүй юу.

Н.ЭНХБАЯР: -Асуудлыг ярихад хэд хэдэн шалтгаан байна гэж хэлж байсныг би санаж байгаа юм. Нэгдүгээрт, уншихдаа худлаа уншиж байна. Хоёрдугаарт, зөв уншаад худлаа тэмдэглэж байна. Хүмүүс бас нэг ийм юм яриад байгаа шүү дээ. Гуравдугаарт,  Иргэний  үнэмлэх  шинээр  их  олгосон, иргэдийг автобус, автобусаар зөөсөн. Сүүлийн хэд хоногт ийм зүйл их ярьж байна. Дээр нь Ардчилсан нам нь ч хамаагүй, Хувьсгалт нам нь ч хамаагүй мөнгө төгрөгт худалдагдаж, сонгуулийн тойрог, хэсгийн хороонд ажиллаж байгаа хүмүүс нам хамаагүй ерөөсөө л тийм харьцаанд орсон. Иймэрхүү л зөрчлүүд байна.

С.ОТГОНБАЯР: -Саналын хуудсыг илүү зөрүүтэй байсан гэж байгаа шүү дээ. Хамгийн ноцтой асуудал бол саналын хуудас шүү.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Аваачсан саналын хуудсыг урьдчилаад бэлтгэчихсэн байсан. Аваачаад сольж тавьдаг.

Н.ЭНХБАЯР: -Энэ бүхэн дээр үндэслээд ерөнхийдөө сонгууль том дүн
 
байгуулагдах уу, үгүй юу, ер нь байгуулах нь зөв болов уу гэж би хувьдаа тэгж үзэж байгаагаа хэлчихье.

Тэр Ерөнхий нарийн  бичгийн  дарга  нарын  байгуулсан  ажлын  хэсгийн байнгын үйл ажиллагаан дээр үндэслээд намуудын дарга нар дахин цугларч, би бас түүнийг дахиад санаачилж болж байна. Энэ удаагийн түймрийг унтраах гэдэг утгаараа ингээд нэг шийдэл олох байх. Ер нь том түймэр, өөрөөр хэлбэл улс орон даяар үүсчихсэн байгаа энэ асуудлыг цаашдаа шударга сонгууль явуулъя гэдэг тогтолцоог бий болгохын тулд яаж ажиллах вэ? гэдэг дээр намууд давхар бодмоор байна. Гэхдээ өнөө маргаашгүй шийдээ гаргачихад хэцүү байх. Ер нь хуулиа яаж өөрчлөх юм, сонгуулийн тойрог, хэсгээ яаж байгуулах юм. Тухайлбал, Ерөнхий сайдтай бид бас нэг зүйлийг ярьж л байсан. Тухайн дүүрэг дээр тухайн дүүргийн тамгын газарт ажилладаг ч юм уу, хаа нэг ажилладаг хүмүүст тухайн дүүргийн юм уу сумын, хэсгийн хороо болохгүй гэдэгтэй, үгүй дээ гэхэд л Баянзүрх дээр Баянголоос нь аваачдаг, Баянгол дээр Баянзүрхээс нь аваачдаг, бие биенээ танихгүй хүмүүс очихгүй бол яг Архангай аймагт ч юм уу, Чулуутынхан Өндөр-Улаан руугаа явдаг, эсвэл юу гэдэг юм Чулуутынх хотод, хотынх нь Чулуутад ирдэг ч юм уу, ингэж зөрүүлж өгөхгүй бол тэнд ажиллаж байгаа хүмүүс яг л тэр түрүүн Дорлигжав дарга хэлж байна. Захиргаан дээр ирсэн хүмүүс ашиглах гээд байна аа гэсэн. Үүн дээр бодууштай л юм байна.

Энэ мэтээр бид бодох ёстой, тооцох ёстой маш олон юм багтаж байна. Өнөөдөр бухимдалтай яриад байгаа учраас тооцож байгаа нь тархи толгойн хамгийн дээр гарч ирээд байна уу? Жаахан гүнзгий үзэх юм бол Энхсайхан даргын хэлдгээр ч, Жаргалсайхан даргын хэлдгээр ч нэлээн гүнзгий үйл явц болчихжээ. Гэхдээ Оюун сайдын хэлдэг үнэн шүү. Энэ удаад гараад ирчихсэн юм биш, олон удаагийн сонгуулиар туршигдаж, дэлбэрч тэсрээд халихаараа энэ чинь ийм юм гарч ирж байна аа. Үүнийгээ өнөөдөр улс төрийн намууд цугларч ойлгож ярьж байгаа нь их зүйтэй үзэгдэл юм болов уу гэж бодож байна.

Тэгэхдээ би үүн дээр дарин дээр давс нэмэх ямар ч хүсэл байхгүй учраас урьд өмнөх юм ярьж, би хүртэл намын дарга байхдаа яаж бухимдаж байснаа яримааргүй  байна.  Гэхдээ  юу  үзэж,  юутай  тулгарч,  тэр  үед  яаж  бухимдаж
 
сануулахгүй, та нар өөрсдөө улс төрд олон жил явж байгаа хүмүүс сайн мэдэж байгаа. Энэ байдлаас гарах гарц дээрээ л ярья. Том асуудлаа бол бүр серьёзный үзэж намууд асуудлыг өнөөдөр бий болсон нөхцөл байдлаас гарах гарц дээрээ ярилцъя. Тэгээд би та нарын хэлсэн санаануудыг багцлаад 1, 2, 3 гээд тавьчихлаа шүү. Та бүхэн нэг нэгээр нь шийдээд явчих. Ямар ч байсан эхлээд Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нараар толгойлуулсан ажлын хэсэг байгуулчихвал яасан юм бэ? Ажлын хэлбэр рүү жаахан оръё гэдэг утгаараа энэ саналыг бүрэн дэмжиж байгаагаа хэлчихье.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Энэ   Ажлын   хэсэг   байгуулах   асуудал   дээрээ санал хураачих уу?
Н.ЭНХБАЯР: -Тэгэх үү? Ер нь тэгээд жаахан хагалаад явчих уу?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм дор дор нь шийдэх.

Н.ЭНХБАЯР:    -Тэгэхгүй     бол     яриад     удаад     байх     шиг     байна.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Саналаа хэлээд явах уу?

Н.ЭНХБАЯР: -За Эрдэнэбат дарга.


Б.ЭРДЭНЭБАТ; -Бид ч гурав дахь удаагаа цугларлаа. Үнэндээ нийгэмд үүсээд байгаа энэ асуудлын гарах гарц дээрээ л яриад байна шүү дээ. Бид энэ гарах гарцыг үнэндээ тийм шийдэл байгаа бол зоригтойгоор шийдчихье, хангалттай  хугацаа  өнгөрлөө.  Миний  өөрийн  бодож  байгаагаар  бүх  намын дарга нар сая санал бодлоо хэлсэн шүү дээ.

Луйвар болсон уу, болсон. Хууль зөрчсөн үү, зөрчсөн. Замбараагүй зүйл болсон уу, болсон. Өчигдөр манай зөвлөл дээр Идэвхтэн гишүүн бас ирсэн. Өнөөдөр тоолдог бүгдээрээ гарын үсэг зураад л шийдэх юм бол 200 саналаар илүү  гарчихдаг.  Маргааш  нь  дахиад  тоол  гэдэг.  Дахиад  тоолохоор  зөрөөд нөгөө хүн нь гараад, өөрөө уначихдаг. Ийм завхрал хангалттай гарсан.

Оюун гишүүн өчигдөр Дорнод аймагт хайрцаг олдчихлоо гээд бас жишээ дурдаад л хэлсэн. Тэгээд дотор нь саналын хуудастай. Энэ бол үнэндээ ноцтой зүйл болсны хувьд гарцаагүй болсон.

Одоо тойрог, хэсгийн хороонд байгаа гишүүдтэй хариуцлага тооцох, үгүй бол УИХ-ын гишүүн болох, болохгүй асуудлыг тэр долоон хүн шийддэг асуудал болчихоод байна. Хүссэн үедээ заримыг нь унагадаг, хүссэн үедээ заримыг нь
 
гаргадаг. Өдөр өдрөөр өөрчлөгддөг. Энэ бол гарцаагүй бүрэн дампуурал аа. Намуудын дарга нар бүгд хүлээн зөвшөөрчихөөд, өнөөдөр жижиг намуудын дарга  нар  бүгдээрээ  хэлсэн.  Үнэндээ  шударга  тогтолцоондоо  ор.  Зориг гаргаад өнөөдөр шийдэх юм бол намууд нь шударга ёсоор жигд хяналтаа тавиад, тэгээд бид ахин сонгуулийнхаа асуудлыг ярья. Нийгэмд үүсч байгаа бухимдалд хариу өгөхөд зөв юм биш үү гэсэн саналтай бүгд нэг байгаа.

Танд ч гэсэн сая ярьчихсан. Хоёр намын дарга, Ардчилсан нам, Хувьсгалт намын дарга нар шууд саналаа хэлээч ээ. Гурав дахь удаагаа уулзлаа. Үгүй ээ гэвэл шууд хэлчих. Хий хугацаа алдаад байх хэрэггүй байхгүй юу. Үгүй ээ, энэ сонгуулийн үр дүнг энэ чигээр нь явуулъя л гэвэл бид үүн дээр хүчингүй гээд байх юм алга, ингээд л яваад байх юм. Монголын ард түмэн чинь зөнч ард түмэн, бэлэг дэмбэрэлтэй ард түмэн. Өнөөдөр жишээлбэл нэг том намынх нь байр шатчихаад байна. Дээр нь хүн амины ноцтой гэмт хэрэг гарчихаад байна. Онц байдал тогтоочихоод, танк, хуягт дор 2, 3 хонож үзлээ. Тэгээд хамаагүй гарсан сонгуулийн үр дүн зүйтэй гээд энэ чигээр нь зүтгээд явъя гэвэл яв.

Тэгэхээр чинь бид гурван удаагийн юм ярьж байна шүү дээ. Би МАХН, АН  хоёр  гарах  нь  тэртээ  тэргүй  ойлгомжтой.  Энэ  дээр  шууд  саналаа хэлчихээч. Нэгэнт сонгуулийн гарсан үр дүн мөн. Үүнийгээ батлуулаад, гарцаагүй зөв л гэвэл болно шүү дээ. Саяын тэр Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын аппарат ажлын хэсэг гаргаад, энэ асуудлаа шууд ярилцаад шийдье гэвэл бид нар зүйтэй л гэж үзэж байна. Үүнийг дараа уулзаад дахиад ийм юм яриад тарах биш, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын хоорондох ажлын хэсгүүд уулзалдаад, шууд эцэслээд хийх хэрэгтэй. Үүн дээр хоёр том намын дарга нар байр сууриа хэлчих. Бид тэртээ тэргүй нэгдэнэ, ойлгомжтой шүү дээ. Ийм саналтай байна.

Д.ДОРЛИГЖАВ:  -Эрдэнэбат  дарга  аа,  ахин  санал  хураалт  юм  уу,

сонгууль явуулах юм уу?


Б.ЭРДЭНЭБАТ:  -Дахин  сонгууль.  Дахин  санал  хураагаад  яах  юм бэ? Өнөөдрийн ийм тогтолцоо, ийм хэсгийн хорооны гишүүд дээр, ийм Сонгуулийн ерөнхий хороон дээр явуулна гэвэл саналын хуудас илүү хийлгэсэн үү, хийлгэчихсэн. Хамгийн ноцтой юм өнөөдөр саналын хуудсаа кодоо буруу
 
зөрүү дугаарласан нь гол бишээ. Хамгийн ноцтой зүйл нь өдөр өдрөөр үр дүн нь өөрчлөгдөөд, саналын хуудсыг сольж хийгээд байдаг боломж байгаа гэхээр өөр юу ярих юм. Үүнийг тоолоод шалгаад яах юм. Тэртээ тэргүй саналын хуудас илүү хэвлэгдсэн үү, хэвлэгдсэн. Тэрийг өдөр өдрөөр нь сольж хийж чадаж байна уу, чадаж байна. Ингээд л боллоо.

М.ЭНХСАЙХАН:  -Уучлаарай,  би  арай  жаахан  их  яриад  байх  шиг байна. Үнэхээр уучлал гуйж байна. Баяр даргын саналыг би жаахан бодуулах гээд байгаа байхгүй юу. Дороос нь шалгаад явъя гээд байгаа шүү дээ. Жишээлбэл нэг хэсэг дээр хийе гэж бодъё. Сонгогчийн бүртгэлийг яаж тооцох юм? Хэзээнийхээр нь тооцох юм. Шилжилт, хөдөлгөөн байх юм уу? Өчнөөн проблем үүсч байгаа байхгүй юу. Ерөнхий дүнгийн саналууд яаж хувирах юм? Угаасаа буруу байгаа байхгүй юу, хэзээ ч тийм юм байхгүй. Хэсэгчилсэн тойргууд дээр маргаантай санал тоолно гэж байдаг болохоос ахиж сонгууль гэж байдапгүй. Ахиж сонгуулийн тухай асуудал яригдаж байгаа бол бүхэлд нь ярих тухай асуудал байгаа. Санал тоолно гэвэл жаахан томоохон авахад л бүгд унана. Бүгд албан ёсны тооноос зөрнө. Түүнд ёстой итгэлтэй байна. Яах вэ найруулчихсан, юмыг нь засчихсан байгаа л гэж байгаа юм. Бас физически талаасаа харахад засахад үнэхээр хэцүү шүү дээ. Хэдэн арван мянган саналыг засахад асар хэцүү. Нэг тоо нь л зөрвөл тэгээд дууслаа гэсэн үг шүү дээ. Төрийн сонгуулийн дүн ахиад шалгахад яг л яс гарах ёстой. Яс гараагүй л бол дууслаа л гэж үзэх ёстой шүү. Ингээд шалгах юм бол бүх юм будаа болно. Бид нар харин тэгж шалгаж шившгээ тарьж явах уу,  эсвэл жаахан зөв  юм руугаа явъя л даа.   Ер нь угаасаа буруу болчихлоо шүү дээ.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Урьд нь дандаа ийм байсан гээд яваад байх биш.

Өөрчлөлтийг нь хийж үзэх хэрэгтэй.


М.ЭНХСАЙХАН: -Бурууг бүгдээрээ өөр өөрсөд дээрээ авъя.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Дарга аа, ийм байна л даа. Ингээд яриад байвал зөндөө ярих юм шиг байна. Гол нь мэдээж хэрэг хоёр том нам өнөөдрийн сонгуулийн амжилтыг үүрчихсэн сууж байна шүү дээ. Тэгэхээр энэ хоёр нам амжилтаасаа татгалзахад бэлэн байж чадах уу, үгүй юу гэдэг асуудал гарна шүү дээ. За яах вэ чадахгүй байж болно. ОК. Бид чадахгүй ээ, манай гишүүд зөвшөөрөхгүй  байна  гэвэл  бид  яах  вэ,  яаж  ч  чадахгүй.  Гэхдээ  бид  нарыг
 
аргалаад л, аргалах гээд тэрүүхэнд найраад, тэнд нэг юм бэлтгээд, ингээд яаж ийгээд өөрсдийнхөө гаргая гэсэн хүмүүсээ гаргаад бөглөөд авчихна. Тэгж байгаад замхруулаад энэ талбайн юм ч мартаад, наадмаар харагдаад дуусгана гэж бодож байгаа бол тэр мөрөөдөхөд нөгөө юу яадаггүй гэдэг шиг тийм  юм  гарахгүй.  Би  бол  үүнийг  орхихгүй.  Шударгаар  гараагүй  бол болж байна. Надад хийх ажил байгаа, аж ахуйн ажил ч байна.

Бас нэг Их Хуралд суугаад байх сонирхол үнэхээр алга. Бүр энэ хүн доромжлоод байгаа байдалд нь л жаахан эгдүүцээд байгаа юм. Юу гэж байгаа юм шударгаар байя гэхээр болохгүй юм. Тэр битгий хэл МАХН, АН-ын нөхдүүд ирээд: Жагаа чи өөр ажил хий, бизнесээ хий. Энэ удаагийн сонгуулиар бид нар гарчихъя гэвэл би аягүй бол өгчихдөг, нээрээ би яваад өгнө шүү. Дургүй хүрч байгаа юм. Энэ 18 жил болоход бид ардчилсан сонгууль хийж сураагүй байгаа байхгүй юу. Тэгээд тэр сүүлд нь өш хонзон болдог хэрэлддэг, маргалддаг. Хэнд өш хонзон санаж амьдрах юм, амьдрал жаахан шүү дээ. Тэгээд хоёр нам шийдвэрээ гаргаад хэлчих л дээ.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Тийм, хоёр намын санал сонсъё.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм, ерөөсөө тэр л байхгүй юу. Та нараас л хамаарна шүү дээ. Та нар үгүй бол бид мянга хашгичаад яах юм. Хууль зүй, эрх зүйн үндэс, бүх хяналт, бүх юм та нарын гарт л байж байгаа, нууц биш шүү дээ. Та нар хүсвэл хийнэ, хүсэхгүй бол хийхгүй. Магадгүй та хоёр хоорондоо тохирчихож   магадгүй.   За   яршиг   Дорлигоо   гонгиноод   байна,   нэг   сайд болгочихъё, тэрийг нэг ингэчихье гээд шийдэж л байсан биз дээ? Нууц биш шүү дээ. Одоо Монголд нууц юм байхаа больчихоод байна шүү дээ. Цагийн гарз, ингэж цагаа гарздаад яах юм.

Миний хувьд үнэнийг хэлэхэд нийгэмд жаахан шударга байгаасай, зарчимтай байгаасай, улс төрөө ядаж соёлтой хийдэг болоосой гэж л бодож байна. Одоо ард түмэн ийм юм ярьж байна шүү дээ. Төрийн албан хаагчид ямар нэгэн дутагдал гаргахад бөөн маргалдаан явж байгаад хэзээ ч шийдэгдэж байгаагүй. Шийтгэл ч хүлээж байгаагүй. Ард түмэн бол дандаа шийтгүүлдэг. Дарга нар хэзээ ч шийтгүүлж байгаагүй, хэзээ ч хариуцлага хүлээж байгаагүй. Тийм л юм явж байна шүү дээ. Одоо энэ байшинг шатаасан ардын хүүхдүүд буруудна та нар харж байгаарай. Цаана чинь тэгж ярьж эхэлж байна шүү дээ.
 
Зүгээр та нар энэ хариугаа л хэлчих. Ийм муухай нэр төртэй сонгуулийг хүлээн зөвшөөрөөд орно гэж байгаа бол ор. Бид нар түүнд гомдох юм байхгүй. Бид Сонгуулийн дүүргийн хороонд өгсөн бүх өргөдлийг татаж авна за юу. Надад алдах юм алга.

Н.ЭНХБАЯР: -За би Эрдэнэбат даргын саналыг, Баяр дарга, Элбэгдорж дарга хоёрын өмнөөс хэлж өгч байж магадгүй. Гэхдээ би ажлыг жаахан шахаж хийе гэдэг утгаараа нэг жишээ ярьчихъя гэж бодлоо. Гэхдээ миний бодож байгаагаас үгүй байж магадгүй л дээ. Яагаад Баяр дарга, Элбэгдорж дарга хоёр дуугүй байгаад байгаа вэ? гэхээр бас тодорхой санал дэвшүүлсэн шүү дээ. Огт дуугүй байсан биш.

Би МАХН-ыг удирдаж байсан хүний хувьд ямар байдаг вэ? гэхээр одоо тийм айхтар өөрчлөгдөөгүй байх. Шууд намын даргаа тэгье гэж хэлснээр бас хэцүү, удирдах зөвлөл, олон хүнтэй зөвлөх, тэгэхгүй бол Эрдэнэбат дарга, Жаргалсайхан дарга нар нөгөө танай намын онцлог байдаг юм уу, одоо л тас түс болгочихдог тийм юм байж магадгүй л дээ. Би ямар нэгэн буруу ойлголт төрүүлэх гэж байгаа биш шүү, зөв ойлгоорой.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Дарга аа, та асуудалд амархан дарагддаг нам л гэж хэлээд байгаа юм байна л даа.

Н.ЭНХБАЯР: -Би асуудалд тийм амархан биш, яг энэ чинь төрийн бүхэл бүтэн институц бүрдэх гэж байгаа асуудал учраас яриад байна. Тэгэхээр яах вэ Баяр дарга, Элбэгдорж дарга хоёр одоо түс тас хэлчих бололцоотой гэж үзэж байгаа  бол  хоёр  намын дарга нар тийм саналыг шууд шаардаад байх шиг байна. Би дотроо бодохдоо яагаад дуугүй суугаад байгаа вэ? гэвэл эсвэл тодорхой санал дэвшүүлснийг ингэж тайлбарлах гэж оролдож байна, үгүй ч байж магадгүй. Ямар ч байсан түрүүн миний хэлдэг: та  нар  өөрсдөө  нэмээд нэг   ийм   хүндрэлтэй     асуудлууд   гэсэн   жагсаал гаргачихвал яасан юм. Тэгээд Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар нэг суугаад үзвэл яасан юм. Бүр болохгүй бол би намын дарга нарыг ахиад урья л даа. Ингээд нэг ажиллах гээд үзвэл яасан юм. Тэгэхгүй бол та хоёр л хэлчих, ингээд байхаар хоёрхон хүн рүү бүх энэ ачааг үүрүүлэх гэж байгаа нь бас ёс суртахууны хувьд зөв үү,
буруу юу? Та нар л шийддэг шүү дээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Дарга аа, бид нар бол өөрсдийнхөө зүгийн юмыг
 
шийдчихээд байгаа байхгүй юу.


Н.ЭНХБАЯР: -За Элбэгдорж дарга


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ:  -Энд  нэг  шийдэл  бол  хэцүү  байх  шиг  байна.  Миний харж байгаагаар гурван сценариар харвал яасан юм бэ?

А. Дүнг зөвшөөрөөд явах. Сонгуулийн ерөнхий хорооноос өгсөн дүнг зөвшөөрөөд явах

Б. Хэсэгчилсэн тооллого хийх. Хэсэгчилсэн тооллого хийхдээ зарчмаа тохирох асуудал. Хоёр талаасаа маргаангүй байгаа тойргуудаа нэг ялгаад, маргаантай тойргоо нэг ялгаад хэсэгчилсэн тооллого хийх, хэсэгчилсэн тооллого  хийгээд  гарч  байгаа  үр  дүнг  хүлээн  зөвшөөрөөд  явах.  Үнэхээр тийм тооллого хийгээд, тэр саналынх нь дагуу гарч ирж байгаа хэсгийн хороо нь түүнийг хүлээн зөвшөөрөөд, Сонгуулийн ерөнхий хороо зарлаад явах нэг ийм арга байгаа юм. Жишээ нь, Баянгол дээр нэг удаа нь Баяртсайхан гараад, дахиад нэг тоолохоор Эрдэнэ гарлаа гэдэг, түүн шиг иймэрхүү байдлаар хэсэгчилсэн тооллого хийгээд явах.

С. Дахин сонгууль явуулах. Тэгвэл үүнтэй хамт гарч ирж байгаа бас нөгөө хоёр асуудал нь болохоор хугацааны асуудал. Хугацаа гэдэг дээр нь би юу гэж хэлж байна гэвэл дүнг зөвшөөрөөд явах. Дараа нь үнэхээр засаг төрөө байгуулаад ажиллахад бид нар 4 жилийн хугацаагаар харах юм уу, дүнг хүлээн зөвшөөрөөд явахад шийдэх асуудлаа гаргаж ирэх юм уу?
Хэсэгчилсэн тооллого хийлээ. Дахин сонгууль хийлээ. Дахин сонгууль хийнэ гэвэл УИХ-ынхаа сонгуулийг орон нутгийн сонгуультай цуг хийх үү? Дахин сонгууль хийнэ гэвэл хоёр л хугацаа байгаа байх. Нэг бол Ерөнхийлөгчийн сонгуультай цуг хийх гэж байгаа юм уу? Тэгэхээр энэ хугацаануудын асуудлыг бид нар их сайн бодож үзмээр байгаа юм. Дараа нь бий болох, бүрдэх засаг янз бүрийн   зүйлээ   ярилцаад,   шийдэх   асуудлуудаа   тохирмоор   санагдаад байгаа юм. За ийм асуудлуудыг зайлшгүй шийдэх хэрэгтэй. Ингэхгүйгээр бид нар ийм мессежийг ард түмэнд өгөөд, энэ асуудлыг шийднэ гээд, тэгээд түүнийгээ  хууль  болгож  гаргаад,  түүнийгээ  аваад  явах  ийм  зүйл  байж магадгүй.

Үнэхээр  шаардлагатай  гэж  үзвэл  МАХН-ын  удирдлага  зөвшөөрөх  юм
 
бол яг энэ асуудлаар би бусад зүйлийг ярихаа больё. Мэдээж тэр хууль, шүүхийн асуудал. Тэр байшин галдан шатаасан, цуглаан, жагсаал гэхээ больё. Яг энэ асуудлыг яаж ярилцах вэ? гээд ярьж болж байна. Ярихад бэлэн.

Тэгээд бас санал бодлоо солилцох шаардлага байгаа. Үгүй ээ, тийм юм байхгүй, юу ч гэсэн өмнө нь тэр хүний амь нас үрэгдсэн барьсан бусад юм нэгэнт шалтгаан байж нөхцөл байдал үүссэн байгаа. Бид нар үзэгдэл яриад яах вэ, шалтгаанаа ярилцъя гэх юм бол хоёр талаасаа ярилцъя. Нийгэмдээ аваад явах бол ярих асуудал байгаа. Хэрвээ ингэнэ гэвэл одоо яг ачаа үүрч байгаагийн хувьд уулзаж ярилцах  шаардлагатай  асуудлууд  гарч  ирж  байж магадгүй. Ийм гурван сценари байна. Хугацааны асуудал байна. Ямар хугацааны дотор юугаа шийдэх юм. Хугацаан дотроо ямар асуудал шийдэх юм. Тэгээд  үүнийгээ  үнэхээр  хэлэхгүй  бол  бид  нэг  ийм  асуудал шийдэж байна, шийдэх гэлээ, ингэж тохирно, хууль гаргана, ингээд явна аа, тэгээд яг түүндээ хүрээд үүнийгээ биелүүлээд хоёр талаасаа, бүх талаасаа улс төрийн хүчнүүд чармайгаад ажиллавал энэ нөхцөл байдлаас гарч магадгүй. Гарахгүй бол мэдээж цаашаа олон хоног харна. Бас л бухимдал, янз бүрийн юм үүснэ, тайлбар үүснэ. Тэгж байгаад цаашаа нэг гарц гарах байх л даа. Өнөөдрийн миний харж байгаагаар ийм хэдэн асуудал байх шиг байна.

Яг асуудал гэх юм бол жишээлбэл надад асуудал байна. Ийм гурван асуудлыг юуны өмнө шийдэж байж Монгол Улс, энэ ард  түмэн  ямар  нэгэн хэмжээнд тайвширна. Бид нар асуудлыг шийдэх боломжтой. Ийм хугацаанд гээд, би жишээлбэл хугацаа хэлж болж байна. Тэгээд ярилцъя л даа. Бид нар өнөөдөр гүйцэтгэх зөвлөлөө өргөтгөн хуралдуулж, нэлээн сайн ярьсан. УИХ- ын гишүүд сонгогдоод дөнгөж үнэмлэхээ авсан, аваагүй хүмүүс цугласан. Шалтгаантай байсан хүмүүс байсан. Тэгээд бид нар энэ долоо хоногийн эхээр, ирэх долоо хоногийн эхээр Үндэсний зөвлөлдөх хороогоо хуралдуулна. Бага хуралтай тэнцэхүйц байгууллагаа хуралдуулна. Бид нар тэр дээр өнөөдрийн нөхцөл байдал, ярьсан зүйлээ хэлэлцээд, тодорхой шийдлүүд гарна. Бидний хувьд наадмаас өмнө гэхэд улс төрийн болон бусад шийдэх асуудлууд нэг талдаа гараад шийдэх боломжтой гэж үзэж байгаа юм. Бид ийм л графикаар явж байгаа. Наадмаас л өмнө яахгүй бол ирэх нэг дэх өдөр 7 байгаа, хоёр дахь өдөр 8, гурав дахь өдөр 9 байгаа. Иймэрхүү төлөвлөгөө гаргачихсан явж байдаг.
 
Түүний өмнө ер нь ганц МАХН биш, одоо бүгд цуглаад нэг бол Ерөнхийлөгч дээр, нэг бол нам, намаараа холбогдоод уулзаад, санал бодлоо наад зах нь асуудлыг шийдье гэвэл ярилцах боломж байна аа. Хамгийн гол нь ойлголцохгүй юм уу, тийм асуудлуудаа ялгаад тавьчихъя. Энэ асуудлыг ярих сонирхол байна уу, байна. Энэ дээрээ хоёулаа, гурвуулаа, дөрвүүлээ суугаад ярья гээд ингээд тус тусдаа суугаад ярилцаад жаахан юм хөдөлгөе гэвэл энэ 3,
4 хоногт хөдөлгөх боломж байгаа л гэж бодож байгаа.


С.БАЯР: -Гол асуудал бол сонгуулийн дүн, түүнийг хэрхэх вэ? гэдэг асуудал  байгаа  л  даа.  Бид  энэ  гацаанаас  гарахгүй  бол  цаашдаа  олон асуудал шийдэхэд хэцүү. Бид өнөөдөр хичнээн тойрог дээр асуудал шийдэгдсэн гэж үзэж болох вэ, хичнээн тойрог дээр будлиан маргаантай байна гэж үзэх вэ? гэдгээ тогтмоор байна. Гомдлын жагсаалт гэдэг юм уу, юу гэдэг юм.

Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын ажлын хэсэг гэдгийг би тэгж л ойлгож  байгаа  юм.  Тэр  тоо,  багцааг  хүн  хүн  өөрийнхөөрөө  төсөөлөөд байгаа, нэгдсэн дүр зураг байхгүй учраас өнөөдөр аль нэг хувилбарыг ярихад эрт байна л даа. Аливаа асуудлыг шийдэхдээ багаас нь эхлээд том руу нь ордог зарчим дээр болов уу гэж би боддог юм. Тийм учраас би түрүүчийн саналыг хэллээ.

Тооллогоо  нягтлаад  нэг  үзье,  тэр  болохгүй  бол  тодорхой  хэсэг  дээр санал хурааж үзье, болохгүй бол тойрог дээр санал хурааж үзье. Тойргийнх нь тоо нийт 26 тойргийн тэн хагасаас илүү даваад явчихвал дахин сонгуулийн тухай асуудал тавья, нэгд.

Хоёрт, аливаа асуудал хуулийн дагуу явах ёстой. Жишээлбэл, нэг, хоёрдугаар хувилбараар одоогийн хууль бидэнд тийм бололцоо олгож байгаа юм шиг, шинэ хуулийг зохицуулах шаардлагагүйгээр саналыг дахиж тоолоод юм уу, хэсэг дээр юм уу, тойрог дээр санал хураагаад явах бололцоотой. Шинэ сонгууль  гэдэг  эрх  зүйн  зохицуулалт  байхгүй  асуудал  л  даа.  Огт  байхгүй байгаа. Тэгвэл эрх зүйн зохицуулалттай болж байх учиртай. Энэ хоёр дахь асуудал. Эрх зүйн хүрээнд бүх юм болох ёстой бидний гаргасан уриалга ч тийм байгаа.

Гурав дахь асуудал намын эцсийн үг. Бид өнөөдөр удирдах зөвлөл хуралдаж намын өмнө тулгамдаад байгаа дөрөв, таван асуудлыг ярьсан л
 
даа. Нэг намын дотоод асуудал боловч үүссэн нөхцөл байдалтай бид ямар ч байсан намынхаа хэвийн ажиллагааг хангах ёстой. Өнөөдөр нам хэвийн ажиллаж байна гэхэд хэцүү байгаа л даа. Гартаа барих юмгүй. Энэ бол зовлон тоочиж байгаа ч юм биш. Бэрх байна, хэцүү байна. Тэгэхдээ би наадмын өмнө, хойно гэж хэлж мэдэхгүй байна. Ямар ч байсан 7 сарын 20-ны наана байна уу, тэр хавьд бид намын бага хурал хийх ёстой гэж бодож байгаа. Намаас албан ёсны шийдвэр гарсангүй. Өнөөдөр намын гишүүд маань хурал хийхэд сэтгэл зүйн хувьд их хүндрэлтэй байх шиг байна.

Тэнд өнөөдөр нэлээн зөөлөн хэлэхэд сэтгэл зүйн талаасаа тогтвортой биш  хүмүүс  л  ирж  хуралдах  байх.  Эндээс  тэр  хүмүүсийг  буруутгах  арга байхгүй. 250 хүн байдаг. Тийм учраас өнөөдрийн улс төрийн намуудын хийж байгаа алхмууд ерөнхийдөө нийгмийг маань зөв гэгээтэй байлгахыг, за яах вэ бэрхшээл   тохиолдсон   байна,   ээдрээ   үүссэн   байна,   бидний   цөөхөн монголчууд аваад явж байна аа гэсэн уур амьсгал бүрдүүлэх нь юу юуны өмнө чухал байна гэж миний хэлээд байгаа тэр л дээ. Асуудлыг шийдэхэд МАХН ямар ч хувилбараар бэлэн байгаа. МАХН үүссэн нөхцөл байдалд аль нэгэн улс төрийн намыг буруутгаад, яллаад байгаа зүйл огт байхгүй.

Нөгөө талаас асуудлыг шийдэхэд улс төрийн намууд бүгд л нээлттэй, идэвхтэй оролцох ёстой. Бид сонгуулийн асуудлыг нэг тийшээ болгохгүйгээр цаашаа  явахгүй  ээ.  Шийдэх  хэрэгтэй  бол  бид  хуулийнхаа  хүрээнд  шийдэх ёстой. Яагаад багаас том руу нь явъя гээд байна гэхээр бага сага гэдэгтээ асуудал биш юм л даа. Одоохондоо өөрөөр томъёолж болох юм. Өнөөдрийн хууль тогтоомж, нөхцөл бололцоо өгч байгаагаас нь шийдье.

Жишээлбэл Энхсайхан даргын хэлж байгаагаар шууд шинэ сонгууль гэх юм бол хууль нь хаана байна? Яагаад гэвэл бидний гомдол ганц нэг санал наашаа цаашаа болчихсон гэдэг ч юм уу, буруу тоолсон, тэмдэглэсэн гэхээсээ илүү энэ Сонгуулийн ерөнхий хороо, тойргийн хороо, хэсгийн хороодыг яаж бүрдүүлэх вэ? гэдэг асуудал дээр очих байх гэж бодож байна. Тэр бас нэг зарчим өөрчлөгдөх тийм юм руу явах байх. Хэрэв тэгвэл нөгөө мажоритар гэдгээр явах юм уу, пропорциональ руугаа орох юм уу, үгүй юм уу гээд нэлээн том асуудал руу яваад орчихно. Үүнийг чинь хэн шийдэх вэ? Одоо бүрэн эрхээ үргэлжлүүлж байгаа энэ Их Хурлаараа шийдүүлье гэж болно л доо. Хууль бол тийм  бололцоо  олгож  байгаа.  Дараагийн  бүрэлдэхүүн  тангараг  өргөтөл
 
хүчин  төгөлдөр л байгаа. Бүрэн эрхээ эдэлж байгаа л юм шүү дээ. Яг аль хувилбараар явах вэ? гэдэг дээр тулбал би намын даргын хувьд эрх зүйн талаасаа биш, улс төр талаасаа аль ч хувилбарт МАХН бэлэн байна гэж хэлнэ.

Асуудлыг  зохицуулж  болох  бүхий  л  хувилбар  болж  байна.  Гэхдээ өнөөдөр эрх зүйн хүрээнд байх ёстой. Шинэ сонгууль хийж болно. Магадгүй нөхцөл байдал тэр рүү биднийг хөтлөх ч юм билүү. Гэхдээ  хууль байхгүй байгаа  шүү  дээ.  Нэгэнт  ингэнэ  гэвэл  манай  нам  шийдвэрийг,  ялангуяа бодлогын том алхмын шийдвэрүүдийг намын бага хурал гаргадаг. Тэр бага хурал   шийдвэрээ   гаргаагүй   байхад   нэг   албан   тушаалтан   юм   уу, төлөөллийн төв байгууллага нь түүний өмнөөс дуугарах эрх байхгүй л дээ. Дүрэм, журмаараа л явах ёстой. Тийм учраас одоо шууд л хэлчих гээд нөхдүүдийн маань хэлээд байгаа хүсэл, санаа байвч бололцоо алга л даа. Тэр намын даргын шийдсэнээр тэр асуудлыг шийдэхгүй. Элбэгдорж даргын хэлж байгаа үг бид хоёрынх бас агаар нэг байгаа болов уу? Зарчмынхаа дагуу, хуулийн дагуу, намынхаа дүрмийн дагуу асуудлыг шийдэх учиртай гэж ижил төстэй юм хэлж байгаа болов уу гэж надад ойлгогдож байна.


Н.ЭНХБАЯР: -За. Дорлигжав дарга.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Саяын Баяр даргын хэлээд байгаа томоос эхлэх үү, жижгээс эхлэх үү гэдэг тэр бол ирсэн нотлох баримтын зөрчлөөс шалтгаална л даа. Ямар хэмжээнд тавих вэ, жижгээс нь тавимаар байна уу, томоос нь эхэлмээр байна уу? Бид нар урьдчилж тааж, үнэхээр тэр намууд, нэр дэвшигч нар хаанаас ямар зөрчил гарлаа гэсэн, юу нь хууль зөрчлөө гэсэн, түүнийг гаргаж ирээд тал талаас ялгаад, энэ чинь ямар хэмжээний асуудал юм бэ, хаанаас нь эхэлж шийдэх вэ гэдэг нэгдүгээрт гарах байх гэж бодож байна. Тийм учраас тэр тухай ярих нь нэг их зөв биш.

Намуудаас хүмүүс гараад, нийт хүмүүс нь хоорондоо бодож байж асуудал шийддэггүй шүү дээ. Тодорхой факт авчирч тавьж байхад ийм зөрчил гарсан байна, энэ ийм хуулийг ингэж зөрчсөн байна, үүний үр дагавар ингэж арилах ёстой гэсэн юмнуудаа ярьж байж тэгээд дараагийн шийдэл рүү орох ёстой.

Хоёрдугаарт, үүнийг асар богино хугацаанд шийдвэр гаргах.
 
Гуравдугаарт, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын хэмжээнд хэрэггүй байх, намын итгэмжлэгдсэн хүмүүс байж болох байх. Жишээлбэл би орохгүй. Жаргалсайханаас эхлээд үг хаяж л байна билээ.

Ямар ч үнээр хамаагүй албан тушаал авчих гэсэн донтон биш. Би улс төрийн   зүтгэлтэн,   тодорхой   зорилготой   хүн.   Тийм   учраас   би   хувьдаа сонголтоо хийж байгаа. Миний хийх ажил тусдаа байгаа. Намаас тодорхой эрх бүхий итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчид ороод тэгээд шийдэл гаргах тал дээр ажиллахыг би зөв гэж бодож байна. Хамгийн сүүлд нэг зүйл байгаа. Аль ч нөхцөлд улс орон хямралт байдалд ороход асуудлыг байгаа хуулийнхаа хүрээнд тун болохгүй бол шинээр эрх зүйн орчин үүсгэж шийдэж чадахгүй бол дур зоргын шийдэл гаргадаг, үүссэн нөхцөл байдлаас болоод ингээд явчих юм бол хууль хэрэггүй гэдэг тийм муухай практик руу орох учраас хуулиас гадуур ямар нэгэн зөвшилцөл, хуулиас гадуур ямар нэгэн шийдэл огт байж болохгүй. Шаардлагатай  гэж  үзвэл  шинэ  хуулиа  авч  үзэж  болно.  Тэгэхдээ хуулийн дагуу л шийдэж байх хэрэгтэй.


Н.ЭНХБАЯР: -За Отгонбаяр дарга?


С.ОТГОНБАЯР: -Баяр даргын хувьд ямар ч хувилбараар ярьж болно гэж байна. Одоо байгаа УИХ-ынхаа эрх зүйн үндсээ яаралтай бүрдүүлье. Нийгэмд үүссэн бухимдал  удаашрах  тусам  том  руу  гэж  ярьж  явж  байж цаашдаа янз бүрийн хөдөлгөөн, тэмцэл болоод улам гал аваад байх юм.

Бид нар энд тойроод суугаад ярьж байхад ойлголцчихно. Одоо дахин тоолоод ч нэмэргүй ээ, ямар ч нэмэргүй. Яагаад гэвэл эцсийн эцэст тэр тойрог, хэсгийн хороод дээр ажиллаж байгаа хүмүүс одоо тэр заалтаасаа бүгд зугтана. Одоо байгаа юмыг одоогоор нь л байх. Тэгэхгүй бол өөрсдөө гэмт хэрэгт холбогдох юм чинь яах юм, нэгдүгээрт.

Хоёрдугаарт,  тэнд  солихыг  нь  сольчихсон,  маш  их  зөрчил  бий.  Би түрүүнд хэлсэн. Нэр дэвшигч  нэрээ  ирүүлэхэд над дээр нэг хүүхэд нэмээд биччихсэн байгаа шүү дээ. Манай гэр бүлд, би бүр гайхсан. Манай хорооны дарга байсан, хаанахын юун хүүхэд юм гэсэн чинь манай Чингэлтэй дүүрэгт хэвлэлийн төлөөлөгч Анхзаяа гэдэг сэтгүүлчийн гэрт нь 10 хүн нэмсэн байгаа юм. Яаж ингэдэг юм. Мянга тоолоод ч нэмэргүй. Тийм учраас бухимдал улам
 
цаашаагаа, энэ бухимдлыг дарах ганц юм улс төрийн намууд бие биеэ бид Монгол гэдэг нэг гэрт амьдарч байгаа л гишүүд шүү дээ. Ерөөсөө дахин сонгуулиа л зарлах эрх зүйн үндсээ хоёр нам нь яриад, Их Хуралд оруулаад шийдчих хэрэгтэй байна.
Ц.НЯМДОРЖ: -Надад нэг санал байна.

Н.ЭНХБАЯР: -За Нямдорж дарга.


Ц.НЯМДОРЖ: -Дорлигжав даргын хэлж байгаа тэр хуулийн хүрээнд асуудлыг шийдэхгүй бол галгүй байдалд орно гэдэг юм. Хуульд дандаа өөрчлөлт хийе гээд байна. Жишээ нь, саяын санал хураалтыг хэн хүчингүй болгосон? Одоогийн мөрдөж байгаа хуулиар бол хэсгийн хорооны саналыг хүчингүй   болгох,   тойргийн   хорооны   саналыг   хүчингүй   болгох,   улсын хэмжээнд явагдсан сонгуулийг хүчингүй болгох хуулийн заалт байгаа.

Их Хурал дээр асуудал оруулья гэж байна. Их Хурлаар хэлэлцлээ. Сонгуулийг бүхэлд нь хүчингүй болго. Ард түмэн та нарын, бид нарын сонгох эрхийг ингэж чаддаг юм уу гээд сонгуульд ч оролцохгүй бол яах юм? Тавиас дээш хувийн ирц шаарддаг сонгууль. Сонгуулийн хэсгийн хороо буруу ч бай, зөв ч бай бид нар чадлаараа ажилласан, дүн ийм байна, засах эрх бидэнд байхгүй л гэж хэлнэ. Ойлгомжтой. Хэсгийн хороо ч тэр, тойргийн хороо ч тэр. Сонгуулийг хүчингүй болгох дахиад хууль байхгүй.

За хүчингүй болгодог нэг эзэн нь Их Хурал гэж бодъё. Их Хуралд дахиад эрх байхгүй ийм л юм үүсч байна шүү дээ. Ер нь зөрчил гарсан байхыг үгүйсгэхгүй. Одоо мөрдөж байгаа хуулиар үнэхээр та бүхний яриад байгаа зөрчил  байгаа  бол  түүнийг  шийддэг  ганцхан  л  арга  байгаа.  Хэсгийн хорооны шийдвэрийг тойргийн хороонд, тойргийн хорооны шийдвэрийг ерөнхий хороонд тийм ээ? Эрүүгийн чанартай үйлдэл хийгдсэн байж болно. Тэр саналын хуудас хуурамчаар үйлдсэн, сольсон гээд янз бүрийн юм. Тэр материалыг чинь эрүүгийн журмаар шалгаад, сонгогдсон хүний бүрэн эрх, зөвшөөрлийг Их   Хурлын  гишүүнд   байсан   байхыг  дараа  нь  хуулийн  тусгай  журмаар шалгадаг, буруу болсон байна гэх юм бол тодотгож үзнэ гээд хариуцлагатай шийдэх юм байна. Ийм л хууль байгаа. Ердөө л байгаа хууль чинь энэ. Үүнийг та бүхэн дотроо ойлгоно биз.

Их төвөгтэй байдалд яриа явагдаж байна. Дандаа хуулийн бус ярианууд явагдаад байдаг юм. Хуулийн бус арга зам руу нэг л орвол хэн ч буцаад гарч
 
чадахгүй. Одоо жишээ нь Баяр дарга, Элбэгдорж дарга хоёр үгээ хэл гээд санал хэлж байна. Сонгогдчихсон гишүүд биш хүмүүс байна. Үгүй ээ, тийм юм байхгүй.   Сонгууль   чинь   хууль   номынхоо   дагуу   явагдсан.  Тарьсан  бүх юмныхаа учрыг та нар өөрснөө олоо гээд шахчих юм бол яах вэ.

МАХН-ын одоо байгаа бүлгийн гишүүдээс 27, 28 хүн сонгогдсон байна. АН-ынхаас 17,  18  хүн  сонгогдчихлоо.  Энд  сууж  байгаа  та  бүхнээс  С.Оюун гишүүн л үлдэж байна л даа. Маш тодорхойгүй хуулийн юм бид нар яриад байгаа шүү дээ. Миний энд суугаад ажиглаад, горьдоод байгаа юм бол дахин энэ  хүчирхийллийн  арга  замыг  хэрэглэхгүй  ээ.  Ийм  юм  болох  юм  бол  улс төрийн намууд хамтарч эвсэж нэгдэхийг хичээнэ. Асуудлыг хуулийнх нь дагуу шийдвэрлэнэ гээд хурцадмал байдал өөрснөө үүсгэхгүй байх зөвшилцөл, ойлголцолд хүрэх болов уу гэж бодож сууж байгаа.

М.ЭНХСАЙХАН: -Нямдорж гишүүн ээ, социализмаас ардчилалд яаж шилжсэн юм? Хуульгүй шилжсэн юм уу?


Ц.НЯМДОРЖ: -Тийм мангар юм гэж байхгүй шүү дээ. Сая энд та бүхний гарын үсэг зурсан юманд чинь хуулийн хүрээнд ажиллана гэж бичсэн байна билээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Өөрийг чинь хараад өнөөдрийн болж байгаа үзэгдэл маш гүнзгий шалтгаантай бөгөөд түүний нийтлэг бүх алдаанаас үүссэн. Гарах асуудлыг би өчигдрөөс хойш улс төрийн шийдэл гэж хэлээд байгаа. Бид ардчилалд шилжээд улс төрийн шийдэл хийсэн болохоос биш яг тухайн үед Үндсэн хууль, бүх юмаа зөрчин байж бүх юмыг хийсэн шүү дээ. Өнөөдөр 18 жил явчихаад хачин Үндсэн хууль хийчихээд, хачин ч юу байх вэ дээ үүргээ гүйцэтгэчихсэн. Тэгэхдээ асар их алдаатай юм болчихсон. Тэгээд энэ дотор л юм шийднэ. Хууль нь хууль гээд ингээд тайлбарлаад сууж болохгүй шүү дээ.

Ц.НЯМДОРЖ: -Хууль өөрөө л баталсан л даа.


М.ЭНХСАЙХАН: -Харин тийм л дээ. Би түүнийг буруутгаж байгаа юм алга. Онц байдал тогтоох хэмжээнд хүртэл юмаа хямруулчихаад тэгээд хууль, хууль гээд тайлбарлаад сууж байгаа нь зөв юм уу? Тэгээд үнэхээр хуулиар явдаг гээд бодоод байгаа юм бол шилжилтийн хуулиа хийгээд өг. Өнөөдрийн
 
хий л дээ. Шилжилтийн процесс явах гээд байна шүү дээ. Бүх юм буруу байсан гэдгийн чинь үр дүн гарчихаад байна шүү дээ. Би ойлгож байна аа. Та хэд үлгэн салган луйвардаж байгаад авчихсан, түүнийгээ хамгаалах гэж битгий оролд. Дараачийн зүйл чинь чухал байна.


Ц.НЯМДОРЖ: -Энхсайхаан, ийм юм битгий ярь аа.


М.ЭНХСАЙХАН: -Дараачийн төр чинь чухал байна. Үгүй ээ тийм хүн зөндөө байгаа, Нямдорж тэгээгүй байх. Лүндээ дарга бүр ч тэгээгүй байгаа.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:  -Энхсайхан  гишүүн  бид  нар  хоёр  хоног  маргаж байна шүү дээ. Хүсэл байна шүү дээ. Тантай санал нийлж байгаа юм их байна.

М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй тэгээд бид нар энд байгаа хүмүүст маш тов тодорхой хэлчихсэн байгаа. Энэ галдан шатаасан, хүн алсан хэн хийсэн юм. Зүгээр явж байсан улс төрийн процесс, тэртээ тэргүй луйврын сонгууль гэдэг сэтгэл дундуур байдлын илэрхийллийг хэн ийм байдалд оруулсан юм? Ардчилсан нам юм уу, Хувьсгалт нам юм уу, хэн юм? Эсвэл гуравдагч этгээд юм  уу,  эсвэл  та  хоёр,  та  нарын  дунд  байдаг  мөнгөтэй  хэдэн  олигархи этгээдүүд юм уу, хэн хийсэн юм?

Тэр  хүмүүс  чинь  өнөөдөр  Их  Хурлын  гишүүн  болоод  суух  гээд  явж байгааг хэн байг гэх юм. Яаж тийм хүлээн зөвшөөрөх ёс суртахуун байх юм. Бүр хичээгээд, хүлээн зөвшөөрөх гээд болохгүй байна шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Энэ  сонгуулийн  дүнг  албан  ёсоор  зарлахгүй бол сонгууль чинь хүчин төгөлдөр биш хэвээрээ л байж байгаа шүү дээ. Та нар яараад байна шүү дээ. Бушуухан зарлаж дуусгаад хаагаад, өө хүчин төгөлдөр, одоо Үндсэн хууль зөрчих юм бол үүнийг дахиад хийх юм гэдэг тайлбарыг нь бэлтгэж байна шүү дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Би зөндөө юм хэлье. Би тэр хэн хэлсэн, хэн хийсэн юм гэдэг дээр. Та нар бараг хүмүүсийн нэрсийг нь гаргачихсан л юм байна билээ шүү  дээ.  Байгууллагуудын  нэрсийг  гаргачихсан  юм  билээ.  Та  нар  түүнийг нууж дараад, хуйвалдаад юм болгоод явна гэвэл түүн шиг худлаа юм байхгүй. Хоорондоо тохироод, ингээд болно оо, энэ хэд пас, бид хэд үүгээрээ тохироод, тэр гэмт хэргийг нь доош нь дараад, хоорондоо найраад явна гэвэл
 
Ерөнхийдөө хэн хэн хийснийг мэдэж байгаа шүү дээ. Би бараг хэлчихмээр л байна. Ам загатнаад байна. Тэгэнгүүт та нар хоорондоо бие биенийгээ бариад идчихнэ. Монгол цөөхөн шүү дээ. Хэн хэн байгаа, хэн хэн урд нь зогсож байсан. Би  ийм  юм  шидсэн  яг  бүгд  харагдаж  байгаа  шүү  дээ. Түрүүнд Дорлигжав хэлж л байсан. Дотор нь Хувьсгалт намын байр руу гал шидээд зогсож байсан хүн өнөөдөр цагдаагийн хувцастай, хүн байцаагаад сууж байна гэж байна шүү дээ. Тэгж болж байна уу?
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Хэрвээ тийм бол одоо шалгах хэрэгтэй шүү дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй ээ харин шалгах хэрэгтэй шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Харин  түүнийг  шалгахын  тулд  сонгуулийн  үр дүнг зарлахаа болио. Ерөнхийлөгч өө, бүх ард түмэн сонгочихсон учраас энэ онц байдлаа улс орон даяар биш, сонгуулийн үр дүн энэ хүрээндээ онц байдал тогтооё. Маргаантай, ээдрээтэй асуудлыг таслан зогсоож байж түүнийгээ зарла. Тэгэхгүй бол та нар сонгуулиа зарлана гэдэг чинь үндсэндээ байшинг шатаасан нь зөв, тэр 4 хүнийг цааш нь харуулсан нь зөв албан ёсоор танай хоёр нам хүлээн зөвшөөрч байна шүү дээ. Тэгээд бид нар Их Хуралд орчихлоо зөв. Үүний үнэ цэнэ гэж л та нар ард түмэнд ойлгуулах гэж байгаа биз дээ?

М.ЭНХСАЙХАН: -Зохион байгуулаад, элдэв юмнуудыг нь хийсэн хүмүүс нь магадгүй АН талдаа байж магадгүй. Гэтэл цагдаа нь наашаа цаашаа түлхэлцээд олон түмнийг турхирч өдөж байсан бүх юм бүх бичлэгт харагдаж байгаа. Тэгэхээр нөгөө талдаа бас байж магадгүй. Бид нар хэнд нь итгэх юм. Та нар хоорондоо найрсан, хуйвалдсан сонгуулиа л нуух гэж ийм юм хамтраад зохиочихсон ч юм уу гэж муугаар бодвол бодогдохоор. Би муугаар л бодъё.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: - Нэг нь эхлүүлээд, нөгөө нь шатааж дуусгаад уу?


М.ЭНХСАЙХАН: -Тэгэхдээ та нар бүх нарийн тоглолтыг зохиож чадахгүй л дээ. Дундуур чинь бас юм гүйчихсэн байхыг хэн байг гэх юм. Тэгээд та нар үүнийгээ хүлээн зөвшөөрнө гээд л суугаад байдаг.

Б.ЖАРГАПСАЙХАН: -Бид нар албан ёсоор гуравдагч хүчин энэ намууд нэг  юмыг  л  нийгэмд  тавина.  Бид  ойлгож  байна.  Телевиз,  радио,  галдан шатаасан, зохион байгуулсан асуудлыг хүлээн зөвшөөрч үүнийг зөв гэж үзээд, энэ хоёр нам хүчин төгөлдөрт тооцоод Их Хурал, төр засгаа байгуулж байгаа
 
юм байна. Хэрэв тэгэх юм бол бид асуудлыг тэгж тавина.


М.ЭНХСАЙХАН: -Нийт олон чинь хараад байна шүү дээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН;  -Эсвэл  энэ  хэргийг  шийдэж  дуустал,  эзнийг нь тодруултал та нар сонгуулийнхаа асуудлыг хойш нь тавь. Наадам хүртэл энэ төр чинь явж л байна биз. Яачихсан юм.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:   -Наадмын   өмнө   байгуулна   гээд   байгаа   хэн байгаа юм бэ?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН; -Та нар сонгуулийнхаа дүнг зарлаад байна шүү дээ. Бүр өдөр, минутаар яарч байна. Харагдаж байна шүү дээ. Телевиз, радио харж байхад яараад зарлаад байгаа биз дээ?

Хууль зүй, Дотоод хэргийн дэд сайд, Иргэний зориг намын удирдах зөвлөлийн гишүүн М.Төрбаяр 17 цаг 55 минутад гарав.


Ц.НЯМДОРЖ: -Жаргалсайхаан, түүнийг энд яриад хэрэггүй гэж хэд дахин ярих юм бэ? Ард түмэн бүгдийг нь харчихсан.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН; -Байгаа, байгаа. Бид нар ч байна. Бүх дэлхий нийтээр тарсан. Интернетээр тарчихсан бүх бичлэгүүд нь байна.
Ё.ОТГОНБАЯР: -Чи өөрөө л тэнд байгаагүй юм шиг яриад байх юм.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Би байсан.

Ё.ОТГОНБАЯР: -Чи байсан шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН; -Би эсэргүүцлийн цуглаан хийж очсон. Харин терроризмыг хэн бий болгосон бэ гэдгийг чинь ярьж байна, за юу. Үндсэн хуулиар ардчилсан нийгэмд хүн эсэргүүцлээ илэрхийлэх эрхтэй юм. Чи мэдэж ав, за юу. Чи харин тэр намын байрыг шатаачихсан байж магадгүй шүү.


 


үү?
 
Ё.ОТГОНБАЯР: -Чи өөрөө хүн өдөөчихөөд, одоо намайг шатаасан гэх нь
 


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгж ярих юм бол ард түмнийг чи өөрийгөө өмгөөлүүлэх гэж, өмөөрүүлэх гэж чи шатаасан, за юу. Тийм ч учраас чи байр, байр гэж яриад байгаа шүү дээ. Тэр иргэдийн биеийн байдлыг ярихаас илүү чи
 
миний   байр   л   гэж   уулзсан   өдрөөсөө   эхлээд   яриад   байгаа   биз   дээ?

Сурталчилгаа чинь ч гэсэн тэгж л явж байгаа шүү дээ.

МАХН-ын ерөнхий нарийн бичгипн дарга Ё.Отгонбаяр 18 цаг 00 минутад гарав.
Н.ЭНХБАЯР: -За тайван, тайван.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Чи үүнийг яаж ч булзааруулаад нэмэргүй за юу. Хэдэн зуун мянгаар нь тэр болсон үйл явдлыг чинь дискэнд хувилчихсан ард түмэн тараагаад сууж байна.

М.ЭНХСАЙХАН: -Элбэгээ дарга аа, ардчиллын үнэлэмжийг хамгаалах  хэрэгтэй. Би өөрт чинь тааламжгүй ханддаг байж болно. Өөрөө надад тааламжгүй ханддаг байж болно. Баяр дарга бас адилхан, яг тийм байдалтай байж болно. Бид нар дундаа нэг үнэлэмж хамгаалах хэрэгтэй. Та нар  хоорондоо  гарсан,  гараагүй  хэдэн юмаа тохироод, хоорондоо найраад явна гэж бодоод байгаа бол буруу шүү!


Ц.ДОРЛИГЖАВ: -Сонгуулийн ерөнхий хороо хэд хоногийн дотор зарлах ёстой билээ?
С.ОТГОНБАЯР: -15 хоногт.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Арван, мэдэхгүй ээ хэд билээ? З.ЭНХБОЛД: -14 хоног, одоо дууслаа. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Одоо боллоо шүү дээ. З.ЭНХБОЛД: -13-нд, яг наадмын үеэр.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Нямдорж гуайн хэлж байгаа бол дараа нь шүүх,

прокуроороор явна гэж хэлж байгаа байхгүй юу. Ёстой гайгүй байлгүй.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Улс төрийн зөвшилцөл явж байгаа юм бол тэр зарлалын асуудлыг нэг хэсэг хойшлуулах хэрэгтэй.

С.ОТГОНБАЯР: -Сонгуулийн хууль байна уу. Өнөөдөр зарлана гээд больчихсон байсан.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ;  -Ойрын  үед  Сонгуулийн  ерөнхий  хороо  хуралдана,

зарлана гээд байгаа юм байна билээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН;  -Ерөнхийлөгч  онц  байдал  тогтоосон  шүү  дээ.
 
Ийм ээдрээтэй асуудал гарчихаад байхад яагаад болдоггүй юм?


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Үнэхээр 14 хоног 13-наас таарсан шүү. Одоо бидний энэ нэг ажил үр дүнгүй л болчих гээд байгаа юм л даа.

З.ЭНХБОЛД: -Лүндээ дарга аа, та утасдвал яасан юм?


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, УИХ-ын дарга утасдаж болохгүй гээд Төрийн байгуулалтын хорооны хурал дээр чинь Бат-Үүл олон удаа анхааруулаад, за одоо өөрөө Төрийн байгуулалтын хороо...

М.ЭНХСАЙХАН: -Онц байдал тогтоочихсон юм чинь онц байдлын штаб л утасдах хэрэгтэй шүү дээ.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Энд зөвшилцөл хэл ам болох гээд нэг асуудал яваад байна шүү дээ. Хэрвээ түүнийг параллельный өөр шийдвэр гараад тэр нь ингээд зарлагдаад явах юм бол хэрвээ бидний энэ зөвшилцөл сонгуулийн дүн, бусад зүйлийг хөндөж байгаа бол тэнд зарлавал дэндүү яаруу л асуудал байх.

Н.ЭНХБАЯР: -Хурал хийж зарлана гэсэн илэрхийллийн юм. Хэн хурал хийнэ гэсэн юм?

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Өнөөдөр дүнгээ авч хэлэлцээд, нэг дэх өдөр ярья гэсэн.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ярьж л байгаа байлгүй дээ. Ер нь Ерөнхийлөгчид өргөн барих ёстой биз дээ?

С.ОЮУН: -Бүх тойргуудаас бас ирээгүй байгаа биз дээ?


М.ЭНХСАЙХАН: -Ер нь дампуу сонгууль гэдгийг бүх ард түмэн хэлж байгаа.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ:  -Намын зүгээс анхааруулахад бид энд нэг юм яриад байгаа  та  бүхэн  яарах  шаардлага  байгаа  юм  уу?  Наана  чинь  зарладаг, дахиад нэг шинэ бухимдал дуудсан тийм сонгууль болчих вий. Дахиад нэг юм хэлэхэд Сонгуулийн ерөнхий хороо оролцсон, дуудсан ийм эзэн болчих вий түүнийгээ л анхаараарай гэсэн. Тэд нар бодъё л гэсэн одоо хүртэл байхгүй. Иймэрхүү байдлаар бидэнд зөвлөж болно шүү дээ.
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Элбэгдорж дарга аа, сая Сүхбаатарын талбайд орой цуглаж байгаа хүмүүс нам гэхээсээ илүү нам бусчууд, иргэд их байсан шүү дээ. Тэгэхээр зөвхөн нам гэдэг асуудлаа тайлбарлаж болохгүй байна шүү дээ. Нийт иргэд сэтгэл дундуур байна аа. Яагаад ийм зарчимгүй юм явагдаад байгаа юм. Хэрэв нам тэр талбай дээр байсан бол бид одоо тэрийг галдан шатаасан хэрэгт орох нь байна шүү дээ, тийм ээ? Тэр орой чинь иргэд чөлөөтэй орсон шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Би бас л жаахан тулгах маягаар, яагаад? гэвэл үр дүн хэрэгтэй гэдэг утгаар, ажлыг хэлбэр рүү оруулах гэдэг утгаараа л яриад байгаа юм.

Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар байна уу, эсвэл намын дарга нар байна  уу  ороод  ажлын  хэсэг  байгуулаад,  эсвэл  зөрчлийн  шийдэх  ёстой асуудлын жагсаалтаа гаргаад, тэгээд түүн дээрээ яах вэ гэдгээ яриад эхэлбэл яасан юм.

Хамгийн гол нь эцсийн үр дүнд Улсын Их Хурал, шинэ Их Хурал ард түмний итгэлийг авсан, энэ хүнд байдлаас зөв гарц олсон байдлаар л бүрдэж, тэр нь зөв зүйтэй шийдвэр гаргаж улс орны хөгжил дэвшилд хувь нэмэр оруулах  ёстой  юм  болов  уу  гэсэн  зарчим  байна.  Ингэж  нэг  ажиллах гээд үзвэл яасан юм?

Сонгуулийн ерөнхий хороо дүн зарлах гээд байгаа тухай асуудал яригдаж  байна.  Би  хуулийн  талаасаа  бас  магадлал  гаргуулъя.  Тэгэхдээ тийм боломж байна уу, үгүй юу Лүндээ дарга түүн дээр бас судлаад үзээч. Онц байдал тогтоогдсон ийм үед Аюулгүй байдлын зөвлөл дээр бид Сонгуулийн ерөнхий хорооны даргыг дуудаад байдалтай танилцаад бас ярилцаж болох юм. Энэ болохгүй ээ, ерөөсөө болохгүй гээд байгаа бол тэгвэл одоо судлая.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Юу ч гэсэн судлая тийм ээ?


М.ЭНХСАЙХАН: -Судлах нь гол биш, онц байдал тогтоосон шалтгаан өөрөө сонгууль. Тэгээд судлая гээд юу яриад байгаа юм.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Сонгуулийн ерөнхий хорооны даргыг энд уриад, бид нар сонсоод ямар байдалтай байгаа юм, яаж байгааг ийм нөхцөл байгаа
 
гээд  танилцуулаад  гарахад  ерөөсөө  болохгүй  юм  байхгүй  шүү  дээ,  Лүндээ дарга аа?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэр чинь болно шүү дээ.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Та хоёр парламентад суудалтай намууд нь л урьчихдаг байж. Бусад намууд нь яах вэ?

М.ЭНХСАЙХАН: -Бусад намуудаа дуудаад ир. Би сая хэлэх гээд сууж байсан юм. Бусад намуудаа бүгдийг нь энд оролцуул.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Бие даагч байна.


М.ЭНХСАЙХАН: -Сонгуульд орсноо оролцуул. Тэд нар нь сонсоогүй, бид энд худлаа ухандаад яах юм. Тэд нар чинь тэнд дахиад зөндөө юм бодоод сууж байгаа юм. Тэгээд бас холбоотой байгаа.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Эсвэл бичгээр явуул.


М.ЭНХСАЙХАН: -Тийм. Саналыг нь тээх гэж, бас наашаа орж ирэхдээ эрхбиш тэд нарыг чинь зовоочихгүйн тулд саналыг нь тэг гэж би тэд нартай утсаар ярин байж орж ирж байгаа. Юу хэлж байгаа вэ гэхээр оролцуулаач ээ л гэж тэд нар хэлж байгаа.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Сонгууль жаахан булхайтай байсан бол яах вэ. Одоо энэ жилийн сонгууль хүнийг бүр доромжилж эхэлж байгаа байхгүй юу. Зүгээр булхай биш, түүнд нь бид нар уурлаад, дургүйцээд ард түмэн чинь ч гэсэн гараад талбай дээр ингээд байж байна шүү дээ. Бид өнөөдөр шатсан байшин яриад байх юм. Та Баяр дарга аа, телевизээ нээчих, мэдэв үү? Та тэгээд юу болно гэж бодож байна. Аягүй бол та контрольдож чадахаа болино шүү.  Би  танд  хэлье.  Энэ  18  жилийн  бухимдал,  дээр  нь  энэ  сонгуулийн бухимдал хоёр чинь нийлээд хаа байсан энэ улс оронд авчрахад бэлэн болчихсон байгааг харуулж байгаа юм.
Би тэр талбай дээр 10 цаг өнгөртөл байсан шүү дээ. Таны төлөө бас санаа зовоод, таныг тэнд үлдчихэж магадгүй гэж бодоод, би Ордон руу чинь орсон. Цагдаа гэрчилнэ. Надад видео бүх бичлэгүүд бий. Тэр залуучууд юу ярьж байсан. Бүх улс төрийнхөө амьдрал, улс орныхоо байдлыг үзэн ядаж
 
байсан, за юу. Амьдралаас битгий хөндий яв.

Одоо өнөөдөр юу ярьж байна гээч. Магадгүй тагнуул миний утсыг чагнаж байж магадгүй. Таних, танихгүй залуучууд бид хувцсаа тайлаад талбай дээр нүцгэн очиж хэвтэнэ гэж байна. Та маргааш телевизээ асаагаад надтай санал нэгтэй болно. Би зохион байгуулаагүй шүү. Надад арай ч тийм ухамсар байхгүй. Бас нэг муу ч, сайн ч сэхээтний гэр бүлд төрсөн хүүхэд учраас арай ч гудамжныхантай тэмцэхгүй.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:  -Чи  10  өнгөртөл  байсан  юм  бол  чи  зогсоохгүй яасан юм бэ?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Та өөрөө зогсоохгүй яасан юм? Би танай байрны урд байсан хүмүүсийн чинь тэн хагасыг тэндээс авч гарч ирсэн за юу. Та нарын дотор юм байсан шүү. Бичлэг дээр чинь байна билээ. Энгийн хувцастай ороод турхираад  л,  буцаад  нэг  харсан  чинь  тэр  нөхөр  нь  цагдаа  нарын  талд зогсож байсан. Маш тодорхой бичлэг байж байгаа. Би танд үзүүлнэ. Бид түүнийг зуу, мянга дахин хувилаад гадагш нь, дотогш нь хийчихсэн байгаа. Яагаад гээч? Дараа нь ямар нэгэн байдлаар устгах гэж оролдох асуудал гарна гэдгийг мэдэж байгаа учраас. Бүх телевизүүдийн бичлэг байгаа. Бид тэр шөнө, тэр орой нь бүгдийг нь хурааж авсан за юу.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:  -Тэр  хүмүүсээ  л  одоо  хуулийн  байгууллагад өгөх хэрэгтэй.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, хуулийн байгууллага ажиллаж байгаа юм чинь өгөөд байх юу байсан юм. Тэнд бүх телевизээр гарсан бичлэгийг танай
хуулийн байгууллага аваагүй юм уу?


 


дээ.
 
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Авсан л гэсэн. Чиний бичлэгийг л яриад байна шүү
 


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Би  харин  тэр  телевизийн  бичлэгүүдийг  л  ярьж байна шүү дээ. Хоёр, гурван телевиз бичлэг хийсэн.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:  -Тийм  учраас  түүнийгээ  хуулийн  байгууллагад өгмөөр байна.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Мэдэж байна би, мэдэж байна.
 
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Энэ чинь эздийг нь олох гээд яваад байна гэж.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Түүнийг чинь л хүлээж байна.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Хамгийн гол нь зөв гарц гэдэг нь л хэрэгтэй. Зөв гарцаа яаж олох вэ?
М.ЭНХСАЙХАН :- Шалтгааныг нь хайх.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Шалтгаан нь сонгууль шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Тэгэхээр саяын гаргасан саналуудыг бас дахин дахин нэг сэдэв рүү буцаж, эсвэл ярилгүй цаасан дээр буулгаад, тэгээд яриад эхлэхэд шийдлээ олж чадахгүй бол бид улс төрийн намууд маань бэлэн биш байдалд байгаа гэж ойлгоё.

Шийдлээ нэг, хоёр гээд олоод эхэлбэл бас олж эхэлж байгаа нь ч гэсэн тодорхой үр дүнд хүргэх байх л даа. Тийм юм руу оръё, тийм ээ? Одоо Элбэгдорж дарга, Баяр дарга хоёр та нарын хэлснээр шууд түс тас тэгнэ, эсвэл үгүй гэж хэлж чадахгүй шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Дарга аа, ажлын хэсэг байгуулаад сонгуулийн тодорхой булингартай, булхайтай болсон гэсэн баримтыг ажлын хэсэг дээр гаргачих юм бол түүнийг үндэслээд Сонгуулийн ерөнхий хороог наадах ажлаа зогсоо, яагаад гэхээр ийм олон гомдол, баримтууд ирсэн байна. Та нар үүнийг хүлээн зөвшөөрөх үү гэдэг асуудлыг хуулийнх нь дагуу тавья л даа. Тэгвэл Сонгуулийн ерөнхий хороог зогсоох ёстой  шүү дээ.  Нэр дэвшигчид,  намууд гомдлоо баталгаажуулаад ийм  асуудал тавьчих юм бол байж болно шүү дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ:  -Сонгууль  ирцгүй  ч  юм  уу,  ямар  нэгэн  байдлаар дахин сонгууль зарлах ч юм уу, санал хураах ерөнхий үндэслэлүүд хуульд бий.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Худлаа шүү дээ, байлгүй яадаг юм.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм учраас зөрчлийн хэмжээ, далайц зэргийг харъя гээд байна шүү дээ.

Ц.ЦОЛМОН: -Ямар ч байсан цаасан дээр байсан нь дээр.


М.ЭНХСАЙХАН: -Ерөнхийлөгч өө, Сонгуулийн ерөнхий хороог бид нар ер нь нэг шагнавал яасан юм?
 
Ц.ЦОЛМОН: -Цаастай болж л ярих хэрэгтэй.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Одоо Их Хурал, би лав дуудахгүй. Ерөнхийлөгч танд Сонгуулийн ерөнхий хороо дүнгээ гаргаад айлтгах ёстой. Намууд зөвшилцөж байна. Та нар хууль батлахдаа янз бүрийн...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Сонгуульд орсон намын дарга нар дуудаж байна гээд бид нар дуудчихъя. Таны наад хүнд суртал чинь хэрэггүй за.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Би хүнд суртал яриагүй байна.


Б.ЖАРГАПСАЙХАН: -Наадах чинь хүнд суртал. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч дуртай иргэнээ дуудаад хоёр үг сольдог эрхгүй юм бол яах гэж Ерөнхийлөгчийн хууль баталчихсан юм.
М.ЭНХСАЙХАН: -Бүр Төрийн байгуулалтын хороо нь дуудаж чаддаггүй юм бол ямар эрхтэй УИХ-ын дарга байдаг юм?


 


юу.
 
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Яг ийм болж магадгүй гээд үүнийг ярьсан байхгүй
 


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: - Наадах чинь дэндүү хүнд суртал байна. Ийм л үед улс хөгжихгүй биз дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:   -Төрийн   байгуулалтын   байнгын   хороон   дээр яриад, Их Хурал дээр яриад ямар нэгэн юм боллоо гэхэд нэг тал нь гомдол гарлаа гээд та нар Энхболд, хэн эд нар байсан байх аа?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Ямар  аймаар  юм.  Монгол  Улсын  Ерөнхийлөгч хүн Сонгуулийн хорооны даргыг дуудаад юм асуух эрхгүй болчихож гэнэ. Үгүй нээрээ ямар төр байгуулчихсан юм бэ?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -УИХ-ын дарга тэр нь тэгж хэллээ, энэ нь ингэж хэллээ, тэд нар тэглээ гэдгээ Сонгуулийн ерөнхий хорооны даргыг дуудаж дарамтлахгүй байх бүх нөхцөл бололцоог хийж өгөх ёстой гэж байгаад.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Лүндээ дарга аа, би танаас ганцхан л юмыг хүсье. Сонгуулийг өнөөдөр хүн луйвардаж, хулгай хийх ёстой юм байна. Түүнийг хулгай хийсэн бол хэн ч хүчингүй болгодоггүй юм байна. Тэгээд үүгээрээ явъя
 
гэсэн логиктой юм хийж байна шүү дээ.


М.ЭНХСАЙХАН: -Монгол төрийг алж байна шүү дээ.


Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Ерөөсөө одоо хулгай хий, луйвард. Үүнийг хүчингүй болгох ямар ч субъект байхгүй, ямар ч хууль байхгүй. Тэгээд яах гээд байгаа юм гэсэн ийм юм л байна шүү дээ.


М.ЭНХСАЙХАН: -Харин тийм.


Б.ЖАРГАПСАЙХАН: -Тэгээд Та дуудах эрх байхгүй, Ерөнхийлөгч тэрийг нь хараагүй юм шиг сууж бай гэж байгаа юм байна шүү дээ.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Тэгээд түүгээрээ яв. Тэр хүмүүстээ дуудах эрхийг нь өгөөд...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Бид яагаад Ерөнхийлөгч гээд байгаа юм бэ гэхээр Ерөнхийлөгч маань нам бус, бүх ард түмний төлөөлөл учраас Ерөнхийлөгчөө гэж яриад байна шүү дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Энэ оронд чинь итгэл үнэмшил гэж байх уу? Урд нь гэрэл харагдах уу, ард түмний өмнө гэрэл харагдах уу? Бүр гэрэлгүй болчихоод байна шүү дээ. Ямар олон хүмүүс итгэл нь алдарчихсан аймаар юм наашаа яриад байна аа. Би бүр гайхаад байна, хараа. Нормальный эрүүл хүн буруу болчихсон явж байна. Би бүр тэрийг нь мэдрээд байна. Бүр нормальный эрүүл хүн болсон явдлаа аягүй буруу харчихсан эсрэг болох нь, болохоо байх нь. Бид нар ерөөсөө эндээс тасарчихсан юм байна. Бүр мангартаад, энд ярьж байгаа юм  амьдралаас  тасраад,  бид  нар  тэнэгэлчихсэн юм байна. Үнэхээр тийм болчихсон юм байна. Лүндээ дарга бол бүр тийм болчихсон юм байна.


Н.ЭНХБАЯР: -Үгүй ээ, Лүндээ даргыг…


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Яах вэ би тэгээд хуулиа барьж байгаад хоцорно.

Юу гэсэн, тэнэг мэнэг болно уу, дүүрч. Тэгээд дуусъя. Ажлын хэсгээ байгуулъя.


М.ЭНХСАЙХАН: -Би одоо хэлж мэдэхгүй байна. Түүнээс биш зүгээр эрүүл хүмүүс...
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Түүн дээр санал хураачихъя даа.


С.ОТГОНБАЯР:  -Ийм  нөхцөл  байдал  үүсчих  гээд  байх  шиг  байна. Өнөөдөр бид энд цуглаад олон янзын саналууд яриад байна л даа. Тэгээд яг зохилтой шийдэлд бас хүрч чадахгүй байх шиг байна. Намын дарга нарын зүгээс гарч байгаа саналууд дээр мэдээж Ерөнхий нарийн бичгийн дарга байдаг юм уу, ажлын хэсэг байдаг юм уу, хэсгүүдээ байгуулаад явах л байх.

Гэхдээ маргаашнаас эхлээд хориг тавигдаад, онц нөхцөл байдал цуцлагдсанаас хойш энэ нийгэмд үүсэх нөхцөл байдал чинь улам ширүүсэх юм байна билээ. Яагаад гэвэл үүссэн нөхцөл байдалтай холбогдуулаад бүх баримтжуулах материалууд нь жирийн ард иргэд хүртэл өөрсдийнхөө утсан дээр, камераар бичиж авсан телевизийн маш олон бичлэг, бүхэлдээ явж баримтжуулалтыг хоёр, гурав хоногийн хугацаанд хийгээд эхэлчихсэн.

Ингээд эхлэхээр ард түмэн тэртээ тэргүй бидний ярьсан, яриагүй, хэлэлцсэн, хэлэлцээгүй асуудал ойлгомжтой болж эхлэхээр ийм хандлага руу орох юм байна аа. Түүнээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ нь өнөөдрийн бидний  гаргаж  байгаа  уриалга  гэж  ойлгож  байгаа.  Энэ  уриалга  байсан байгаагүй сонгуулийн үр дүнг үндсэн шалтгаанаа арилгаж чадахгүй байгаа тохиолдолд цаашаа энэ төр, засаг, за тэгээд шинээр байгуулагдах Их Хурал бүрэлдэн бий болоод тогтвортойгоор улс оронд хууль эрх зүйн үндэслэлээр явлаа ч гэсэн шийдэгдэх асуудал, шийдэгдэхгүй асуудлууд маш олон гарч ирэх нь ээ гэсэн болгоомжлолууд байгаа юм билээ.

Тийм учраас Засгийн газар арга хэмжээнүүд аваад төрийн онцгой штабын зүгээс тодорхой зүйлүүдийг хийгээд, олон хүүхдүүдийг гаргахыг нь гаргаад, хэдийгээр тэгж байгаа боловч яг үндсэн гол тав, зургаан хүн алагдсан гэж өнөөдөр яриад байгаа нь цаашаа халих юм бол бараг арав руу орж байгаа гэсэн мэдээллүүд яригдаж байна билээ шүү. Түүнийг Аюулгүй байдлын зөвлөлөөс бас нягтлах хэрэгтэй юм.

Алагдсан хүний тоо нэмэгдэж байна гэсэн тохиолдолд энэ ард түмэн мэдээлэл аваад эхлэнгүүтээ энэ байдлыг чинь үндсэндээ хүлээн зөвшөөрөх аргагүй болно гэж харагдаж байна. Тэр тохиолдолд бид энэ саарал ордон дотор амьд үлдэх үү, үгүй юу гэдгийг бас бодож, нөхцөл байдлаас гарах арга замаа
 
зөв зүйтэй шийдэхгүй бол нэгэнтээ улайраад дайрчихсан байгаа тэр өнгөрсөн үйл явдлыг харах, дараа нь цаашаа юу болох вэ.

Хэвлэл, мэдээлэл нээлттэй болонгуут л энэ асуудал ард түмний дунд зогсохгүй хэмжээний болж байна аа, ахиж үүсэх вий гэдгээс хамгийн түрүүн сэрэмжлэх, болгоомжлох асуудал яримаар байгаа юм аа. Тиймээс нэгэнт санал яригдаж байгаа учраас үр дүнгүй нэг нэг рүүгээ чулуу шидээд хэрэлдээд, ямар ч шийдэлгүй  гараад байх  юм  бол  бид  Ерөнхийлөгч  дээр,  ҮАБЗ-ийн  тэргүүн, гурван гишүүн гурвуулаа байж байна, ямар нэгэн алхам хийхгүйгээр гарах л юм бол худлаа болох гээд байна шүү. Одоо өнөөдөр хийгдээд, маргааш шөнө тавигдлаа, нөгөөдрөөс хэлж мэдэхийн аргагүй ийм л ноцтой байдал дахин үүсэхийг үгүйсгэх аргагүй гэж ойлгож байгаа шүү.

М.ЭНХСАЙХАН: -Ер нь бид ганцхан сэргэх тухай л асуудал байгаа шүү дээ. Төрд итгэх итгэл алдраад, бүх юм ингээд явчихсан байхад хүний бухимдал дотор явж байгаа зүгээр уурлачихсан, бухимдчихсан хүн явж байгаад гэнэт ямар ч үйлдэл дээр юу ч хамаагүй хийдэг шүү дээ. Яг тийм юм энд л гарна. Яах вэ саяынх шиг энэ чигээрээ давтагддаггүй юмаа гэхэд эндээс л юм гарна. Та нар наадам л гэж байна. Наадам дээр тийм бухимдлууд, зүгээр л уураа гаргах юм гарчихвал яана? Ерөөсөө нийтээрээ итгэл алдарчихсан, аймшигтай бохир юм байдаг юм байна, паах энэ улс төр чинь…
С.БАЯР: -За бас тэгж ч нэг их халаглаад хэрэггүй байх аа.

М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй ээ үгүй, би тэгж хэлж байгаа хүний тухай ярьж байна.

С.БАЯР: -Яриад байхаар бас өөрийнхөө үгэнд уярцгаагаад байх хэрэггүй шүү дээ. Одоо хичнээн болтол бид ингэж халаглаж суух юм бэ?


М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй тэгээд шийдэл хэлээд өг л дөө.


С.БАЯР:   -Байгаа   байдлаа   тогтоохын   тулд   шулуухан   хэлэхэд гомдлын  жагсаалт  гэж  хэлдэг  юм  уу,  би  тэр  юмаа  тодорхой  санал  тавьж байна. Түүнийгээ гаргаад үзье л дээ.


Сонгуулийн ерөнхий хорооны даргад бол энэ онц байдал, сонгуультай холбоотойгоор зарласан шүү дээ. Сонгуулиас болж зарласан гэх нь хаашаа
 
юм. Түүнтэй холбогдуулаад Улсын Их Хурал Сонгуулийн ерөнхий хороог байгуулдаг. Энэ дээр Лүндээжанцан дарга ҮАБЗ-ийн гишүүний хувьд штаб байгуулагдсан, улс төрийн намын удирдлагуудтай уулзлаа, энэ дээр ийм яриа гарч байна. Тийм учраас наад урьдчилсан дүнгээ зарлах асуудал байхгүй ээ. Улс төрийн намуудын дарга нартай ярилаа. Үүн дээр болгоомжлоод ингээд байх хэрэг ерөөсөө байхгүй. Энэ бол таны үүрэг хариуцлагын асуудал. Тэгэх л хэрэгтэй. Тэгээд бид нар тодорхой цаг тогтоох ёстой.


Одоо намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга гэдэг бол ойрхноор нь хэлж байгаа юм биш л дээ, тэр чинь дүрмээрээ ямар ч байсан тодорхой эрхтэй, үүрэгтэй ийм л хүмүүс байгаа юм. Намаа бүрэн төлөөлөх чадвартай байх гэдэг үүднээс нь Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын хэмжээнд тийм юм байгуулаад, гомдлын жагсаалтаа гаргаад, хичнээн тойрог дээр ямар юутай байна вэ гэж үзье.


Тэгээд дараагийн уулзалт дээр бид нар Сонгуулийн ерөнхий хорооны танилцуулах  гээд  байгаа  дүнг  сонсож  болно  шүү  дээ.  Тэгээд  өөрсдийн гомдлын жагсаалттайгаа үзээд, тэндээсээ тодорхой яриа руу явахгүй бол одоо бүр сүүл рүүгээ яваад бүх хүн энд тийм сэтгэл дундуур, бүх хүн дундуур байна гэж би үзэхгүй байгаа. Наадах чинь арай бас юу болох байх. Тодорхой хэсэг бол сэтгэл хангалуун бус байгаа. Тодорхой хэсэг эргэлзсэн байдалтай байгаа. Тодорхой хэсэг бол зэвүүцсэн байдалтай байгаа. Би пропорцийг нь хэлж мэдэхгүй байна. Бүгдээрээ сонгуулийн ийм юм болчихсон, одоо тийм юм үгүй ээ. Туйлширч яриад хэрэггүй шүү дээ. Тодорхой гарц руу л явъя.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: - Баяр дарга аа, танаас нэг юм асуучихъя.


С.БАЯР: -Ажлын хэсгээ байгуулъя, тийм ээ? Сонгуулийн ерөнхий хорооны даргыг энэ бүрэлдэхүүн дээр урьж авчирч болно шүү дээ. Өнөөдөр УИХ-ыг бүрдүүлж байгаа улс төрийн намуудын төлөөлөл, ҮАБЗ-ийн тэргүүн, гишүүн   нар   байна   уулзлаа,   маргааш   тодорхой   цаг   тогтлоо.   Гомдлын жагсаалтаа гаргачихъя, мань хүний хэлж байгаа юмыг гомдлын жагсаалттайгаа харьцуулаад үзье л дээ. Тэгэхээр тэр хэсэгчилсэн гэдэг юм уу, бүтнээр нь гэдэг юм уу энэ шийдэл рүүгээ л бид гарна шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Би танаас юм асуух гэсэн юм, Баяр дарга аа?
 
М.ЭНХСАЙХАН: -Сонгуульд оролцсон бусад намуудыг татаж оролцуулмаар   байна.   Яагаад   гэхээр   тэд   нартай   ярьсан   чинь   гомдлын жагсаалтыг жигтэйхэн олон юм жагсааж байгаа юм байна. Бид нар энүүхэндээ бас юм ярьж болохгүй байна.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Баяр дарга аа, юм асууя.


С.БАЯР: -Тэгэхээр гомдлын жагсаалт гэдгийг бид нар дотроо бас ялгаж салгах хэрэгтэй. Би энд байгаа хүмүүсийг аль нэгийг нь янз янзаар яах гэж байгаа юм биш. Гомдлын жагсаалт гэдэг бол тодорхой хуулийн зөрчил байх юмыг л яана. Түүнээс сонгогдоогүйн хорслыг бол гомдлын жагсаалт гэхгүй шүү
дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: - Ойлгомжтой, ойлгомжтой.

С.БАЯР: -Тийм ээ?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Би Баяр даргаас юм асууя.

Н.ЭНХБАЯР: -За.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэр орой болсон үйл явцын үед та ч дотор нь байсан гэж байна.  Би  ч  гадаа  нь  байсан  гэж  байна,  тийм  үү?  Иргэдийг  та санаатайгаар ч юм уу, ерөөсөө тэнд цуглаж байгаад байшин шатаачихъя ч гэдэг юм уу, эсвэл зүв зүгээр уур нь хүрээд л хэнийг ч хамаагүй цохиод унагачихъя гэж  цугларсан  гэж  бодож  байна  уу,  эсвэл  улс  орныхоо  ажил  амьдрал,  улс төрийн сонгууль энэ бүх юманд бухимдлаа илэрхийлэх гэж тийшээ очсон гэж бодож байна уу? Би хувь хүний хувьд л асууж байна, уучлаарай.

С.БАЯР: -За би тэр хэдэн асуултанд хариулах ёстой ч юм уу, үгүй ч юм уу, хувийн сэтгэгдлээ энд ярих гэж байгаагүй шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Би тэгвэл хувийнхаа сэтгэгдлийг хэлчихье. Бүх ард түмэн маш дургүй байгаа шүү.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Ерөнхийлөгч өө, миний бодлоор бол саяын Баяр даргын хэлснээр Сонгуулийн ерөнхий хорооны дарга руу Их Хурлын дарга нэг бол   хэлээд,   Сонгуулийн   ерөнхий   хорооны   дарга   энд   ирж   байдлыг мэдээлээд, ажлын хэсгээ байгуулаад, тэгээд ажил руугаа ормоор байна.
 
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын түвшинд ажиллаад, жагсаалтаа гаргаад...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Бие даагч нарыг...


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэгээд Ерөнхийлөгч энэ хавьд Ордон дотор уулзах өрөө ч юм уу гаргаад...
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -"А" зааланд байж болно шүү дээ.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тийм нөхцөлөөр хангаад…


Н.ЭНХБАЯР: -Одоо 6 өнгөрчихлөө. Сонгуулийн ерөнхий хороо ажлын цагтай байх уу, үгүй юу?

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Дарга аа, тийм цаг байхгүй. Одоо Баттулга даргатай уг нь уулзаад, эндээ бүгд нийлүүлээд, өнөөдрийн уриалгатайгаа уялдах болов уу гэж бодож байгаа.

Уриалгаа гаргачихлаа. Хамтарч ажиллах ажлын хэсэг нь гарлаа. Ерөнхийдөө яриад эхэлж байгаа юм байна. Энэ нь бүтээлч харагдах юм бол нөгөө онцгой байдал дуусахад хүмүүсийн хувьд асуудал шийдэгдээд яригдаж байгаа юм байна гээд бас нэг юм байгаа шүү дээ. Тэгэхээр би тэр талаасаа зөв л гэж бодож байна. Одоо эргэн тойрон юмнуудаа яривал зөндөө юм ярина.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Ажлын хэсэгтээ хугацаа заамааргүй байна. Зөвлөж байна гэсэн баахан юмнууд яваад байхгүй асар богино хугацаанд энэ хүмүүст хариу өгөөд, шийдэл гаргаад явъя.

Би тэр мэдээллийн асуудал дээр эхлээд л асуудал хөндсөн дөө. Мөн чанарыг харах юм бол онц байдал гэдгээр далимдуулж бодит мэдээллийг хаах гэсэн оролдлого гарч ирж байгаа юм. Нэг талыг барьсан юм явуулаад байгаа юм. Тийм учраас үүнийгээ тэнцвэржүүлэх асуудалд онц байдлын зөвлөлд нь байдаг юм уу, хаана байдаг юм үүнийг анхаарах ёстой шүү.

Н.ЭНХБАЯР: -За тэгвэл бид ярьж байгаад тийм хэлбэр рүү орж байна л даа. Сонгуулийн хорооны даргыг урьчихъя. Тэгээд санаа бодлыг нь сонсчихъё. Одоо нам болгон өөрсдөө ийм асуудлыг шийдье гэдэг жагсаалтаа гаргаад, жагсаалтуудаа бүгдээрээ нийлүүлээд үзье. Би эндээс ямар нэгэн жагсаалт та нарт шаардлагагүй байх гэж бодож байна.
 
Одоо АН, МАХН, БНН, ИЗН, ҮШН, ЭОН ийм ийм гомдлын гээд сая Ерөнхий сайдын томъёолсон жагсаалтад ийм асуудал оруулах нь зүйтэй гэж үзэж байна гэсэн төслөө гаргачихъя. Тэгээд тэр асуудлаа нэгтгэе. Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар цугларъя. Энэ список үнэхээр байна аа гээд тэр список дээрээ тогтчихъё.

Түүнийхээ дагуу шийдлийн гарцуудын талаар хоорондоо зөвлөлдөж эхлээч ээ гэж хүсье.  Тэр  шийдлийн  гарцуудын  талаар  тохирсон асуудлуудаа   бид   ингээд   тохирчихлоо   гэж   гаргая.   Тохирч   чадахгүй маргаантай үлдэж байгаагаа бид ийм асуудал дээр тохирч чадсангүй гээд, шаардлагатай бол намын дарга нарыг байлцуулж байгаад үзье. Хамгийн гол нь бид эндээс зөв шийдэл гаргах гэж байгаа болохоос биш, цаг хугацаа хайрлаад,  хагас,  бүтэн  сайн  өдөр  амрахаа  бодоод,  эсвэл  өөр  ажилдаа дарагдаж байгаа юм шигээр тэгж болдог, би хувьдаа та бүхэн маань хэзээ ч байлцаач гэвэл байхад бэлэн байна.

Намын дарга нар ч гэсэн тиймэрхүү маягаар ажил төрлөө зохион байгуулах бололцоотой байх гэж бодож байна. Аюулгүй байдлын зөвлөл онц байдал зарласан нөхцөлд хагас сайнаас бүтэн сайн өдөр шилжих шөнө хүртэл бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ ажиллаж байгаа, ажиллана. Ийм өгөгдөхүүн байна гэж ойлгож байна. Ингэж тохирох уу?

Одоо Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Дорлигжав байна. Отгонбаяр дарга байна.  Цогтгэрэл  дарга  байна.  Танай  Ерөнхий  нарийн  бичгийн  дарга  хэн билээ?
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Нямсүрэн гэж залуу байгаа.

Н.ЭНХБАЯР: -Одоо ирнэ байх…

С.ОЮУН: -Манай Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Дорнодод байгаа.

Н.ЭНХБАЯР: -За. Хэн нь орлох вэ?

М.ТӨРБАЯР: -Зоригт гишүүн угаасаа боломжгүй шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Аан?


М.ТӨРБАЯР: -Яг аппаратаа даргалдаг юм. Манай Ерөнхий нарийн бичгийн дарга чинь функцийн хувьд бодлогын зөвлөлүүдээ удирддаг функцтэй болохоор өөр. Ганхуяг гишүүн.
 
Н.ЭНХБАЯР: -За Ганхуяг гишүүн. Чулуунбаатар дарга уу? Тэгвэл Нямсүрэн л дутуу байна тийм ээ? Бусад бүх хүмүүс энд байгаа юм байна шүү дээ.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Онц байдлын хугацаа дуусахад шилжилтийн нэг иймэрхүү зүйл бодогдож байна гэсэн бодол танд байгаа юу?

Н.ЭНХБАЯР: - Бид нар Аюулгүй байдлын зөвлөл дээрээ ярьж байгаад онц байдал тогтоосон анхныхаа журмаас шилжих маягаар, тухайлбал, гудамжуудад зохицуулсан хөдөлгөөний цагийг багасгах, мөн хүрээг нь хумих, тэр хоригдож, цагдагдаж байгаа хүүхдүүдийн эрх, өчигдөр танилцуулж байсан 18 настай хүүхдүүдийн эрх гэх мэтийн хэвийн байдалд шилжих алхмуудыг зугуухан хийж байгаа. Тийм маягаар явах байх гэж бодож байна. Өөр дутуу юм байвал та бүхэн санал бодлоо хэлбэл судлая, ярилцъя гэсэн бодолтой байна. Маргааш Ерөнхий нарийн бичгийн нарын гаргасан жагсаалтын талаар бүгдээрээ ахиад нэг цуглаж ярилцах уу?
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Уулзах өрөө нь олдох юм байна, тийм ээ? Н.ЭНХБАЯР: -Олдоно, түүнийг зохицуулчихна. М.ЭНХСАЙХАН: - Гадаа сонгуульд орсон өөр намуудыг яах вэ? Н.ЭНХБАЯР: -Тэр намуудыг яах вэ?

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Ер нь сонгогдсон юугаар нь Энхбат нөгөө ИХ нам чинь нэг эвсэл болж орсон, тийм ээ? Тэндээс байж болох юм.

М.ЭНХСАЙХАН: -Жишээлбэл нэлээн хариуцлагатай, ажилсаг бие даагч яах юм?

Н.ЭНХБАЯР:  -Сонгуулийнхаа  ерөнхий  дүнгээ  гаргаагүй  нөхцөлд  бас тэгж болохгүй.


С.БАЯР: -Дүнгээ зөвшөөрөөгүй байж сонгогдсонд тооцдог юм уу?


М.ЭНХСАЙХАН: -Хүлээн зөвшөөрөөгүй байж бусад сонгогчид сонгуульд орсон бусад намууд...


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Энэ хүрээндээ л ярья даа.


С.БАЯР: -Энэ хүрээндээ л ярих ёстой байна шүү дээ.
 
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тийм.

С.БАЯР: -Одоо хүчин төгөлдөр, бүрэн эрхээ эдэлж байгаа УИХ-ынхаа хүрээнд л ярихгүй бол нэг талаасаа сонгуулийн дүнг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэдэг, нөгөө талаасаа сонгогдчихсон гэж тооцогдож байгаа хүнийг оруулж...

С.ОЮУН: -Энхсайхан сайд сонгогдоогүй юм чинь та гар гээд л баахан маргаан үүснэ шүү дээ.

М.ЭНХСАЙХАН:   -Үгүй   ээ   үгүй,   асуудал   тэндээ   биш.   Сонгуульд оролцсон намуудыг татаж оролцуул гээд байгаа байхгүй юу. Миний үр дагавраар болж байгаа юм биш.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Одоо байгаа УИХ-ынхаа сонгуулийн дүнгийн хүрээнд л ажиллачихъя л даа. Дараа нь тэгээд тэр хүмүүс орж ирэх үү, үгүй юу гэж.


Н.ЭНХБАЯР: -Ингээд нэг ажиллаад үзье.


М.ЭНХСАЙХАН: -Тэнд чинь бас гомдлоо цуглуулаад бичээд, бэлдээд байгаа хүмүүс байж байна. Бид нар тэрийг хаячих юм уу?

С.ОЮУН: -Ихэнх санал авсан хүмүүс энэ хоёр нам байна шүү дээ. Ард түмний гол санал аваад, хариуцлага хүлээх хоёр нам энэ байгаа байхгүй юу. Тэр чинь хариуцлага хүлээх, хүлээхгүй нь мэдэгдэхгүй тав, аравхан хүн орж ирээд л байх юм бол дуусахгүй шүү дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Харин тэгж ярих юм бол Энхбат чинь эхлээд юу гэж ярьсан бэ гэхээр "Сонгууль шударга биш явж байна, хуйвалдаанаар явж байна. Бид төрийг байгуулах асуудлаас эхэлж асуудлыг зөв тавихгүй бол болохгүй" гээд эхэлсэн.
С.ОЮУН: -Энхбатыг бол ярьж болно.

М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй яагаад ярьдаг юм.

С.ОЮУН: -Үгүй ээ ярьж болно гээд хүлээх юман дээрээ байгаа. Цаана нь олон намууд оролцсон, оролцоогүй нь ч мэдэгдэхгүй...
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:   -Ер   нь   ИЗН-ыг   оруулахгүйгээр   энэ   ажлын хэсгээ байгуулъя л даа.
С.ОЮУН: - Болно, болно.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм.
 
М.ЭНХСАЙХАН: -Барьж байгаа зарчим чинь буруу байгаа байхгүй юу.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Оюун аа, зарчим нь өөрөө буруу шүү дээ. Хүнийг битгий ингэж ангилж ялгаж байгаач.


С.ОЮУН: -Сонгуульд орсон намууд...


М.ЭНХСАЙХАН:  -  Бүгд  хуйвалдаан  гэж  хэлж  байгаа  юм.  Өөрсдөө бүгд материал цуглуулж байгаа.

С.БАЯР:   -Өнөөдөр   таны   тавьж   байгаа   саналаар   дахин   сонгууль явуулах юм бол одоо бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж байгаа Улсын Их Хурал эрх зүйн үндсийг нь л бий болгож чадна.


Н.ЭНХБАЯР: -Тийм.


С.БАЯР: -Тэр сонгуульд оролцдог байна уу, оролцдоггүй байна уу, тэр намууд энэ асуудлыг...

М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй ээ, одоо сая Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын хийх ажил бол гомдол цуглуулах гэж байгаа шүү дээ.


С.БАЯР: -Би эхлээд үгээ дуусгачихъя.


М.ЭНХСАЙХАН: -Гомдол цуглуулаад Сонгуулийн ерөнхий хороондоо ажиллах гэж байгаа биз дээ?

С.БАЯР: -Их Хуралд суудалтай намуудын хооронд асуудлаа ярьж үзэхэд хэр бэрхшээлтэй байна вэ? Тэгэхдээ ярьсаар байгаад ямар ч гэсэн нэг тодорхой юм руу хэдэн цагийн дараа гараад байна шүү дээ. Гэтэл та ерөөсөө засгийн эрх барьж үзээгүй, сөрж үзээгүй тийм хүмүүсийг энд оруулж ирээд, тэгээд эд нартай хамт асуудлаа шийдье гэвэл энэ байгаа намууд бүх асуудлыг шийдье гэж  байгаа  юм.  Түүн  дотроо  ерөөсөө  хуулийн  дагуу  оролцох  бололцоог хэнийг  ч  хасахгүй,  ер  нь  ажил  хэргийн  чанартай  байя  гэх  юм  бол  энэ хүрээндээ л байх учиртай.

М.ЭНХСАЙХАН: -Байсан юм. Та өөрөө сонгуулийн гомдлыг дороос нь эхлээд шийдье гэсэн, тийм биз дээ? Та өөрөө Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар цуглаад энэ асуудлыг шийдээд эхэлье гэсэн. Яагаад энд байгаа хүмүүсийн
 
гомдол яригдаад, гадаа байгаа хүмүүсийн гомдол ярьдаггүй юм.


С.ОЮУН: -Нийтлэг гомдол ярьж байна шүү дээ.


С.БАЯР: -Яах вэ би таны дараа нь хийх гэж байгаа улс төрийг чинь харж л байна.


М.ЭНХСАЙХАН: - Миний улс төр хамаагүй. Та зарчмыг нь хэлчих.


 


гэж.
 
С.БАЯР: -Хувьсгалт намын дарга бол бусдуудыг оруулахгүй гэж байна аа
 


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Энхсайхан дарга түүнийг жич ярья. Би нэг мэдээлэл хийе дээ. Сонгуулийн ерөнхий хороо хуралдаж байгаа юм байна. Энд утасны сүлжээ унаад дахиж цэнэглэж байж ярилаа.

Тэгээд та бүгдийн тавьсан асуудлуудыг цөмийг нь хэллээ. Онц байдал тогтсон Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар улс төрийн намуудын удирдлагууд, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, төлөөлөлтэйгээ яагаад сонгууль будлиантай болсон,   зөрчлүүд   их   гарсан,   ер   нь   энэ   үүссэн   нөхцөл   байдалтай холбогдуулаад  сонгуулийн  дүнг  15  хоногийн  дотор  гаргах  ёстой.  Гэхдээ ингэж яаравчлах хэрэг байна уу, үгүй юу? Ер нь сонгуультай холбоотой гомдол, саналуудыг Сонгуулийн ерөнхий хороо сонсооч гэдэг үндэслэлээр ийм асуудлууд тавигдсан гэдгийг би та бүхэнд албан ёсоор хэлье. Наана хороондоо  хуралдаж  байгаа  хүмүүстээ  энэ  миний  үгийг  дамжуулж  хэл. Яагаад гэвэл хороогоороо цуглачихсан байгаа юм байна шүү дээ. За тэгээд илүү дутуугүй хэл, шууд ярьж байгаа юм чинь цаана сонсоо биз дээ? Тэгээд Аюулгүй байдлын зөвлөлийн гишүүд, намын дарга нар байгаад өөрийг чинь урьж байна аа. Таны сонсголыг авах гэж шаардсан юм биш ээ. Урьж байна. Бид сонгуулийн талаархи гомдол, саналаа ярих шаардлагатай байна гэж үзэж байна гэсэн маягтай. Маягтай юу байх вэ тийм л үг хэллээ. Өөрийнхөө хэлсэн үгийг та нарт илүү, дутуу гаргахгүй аминдаа дамжуулах гээд байна шүү дээ.


Н.ЭНХБАЯР: -Тийм. Сүүлд нь хэрэгт орчихгүй дамжуулах гээд л байна.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгээд одоо цаг хугацааг нь хэлэх байх. Үүнийг тэгсэн чинь та бол сонгуулийн дүн зарлахыг хойшлуулаач гэсэн асуудлыг л
 
тавьж байна гэж ойлгож болох уу?

Н.ЭНХБАЯР:  -Та  ч  харин  их  хурдан  ойлгож  байна.  Маш  удаан  ярьж байна.
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тийм. Тэгээд би үндсэндээ тийм байна аа.


Н.ЭНХБАЯР: -Ийм удаан ярьж байхад цаадах нь харин хурдан ойлгож байна шүү дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:  -Тэгээд  одоо  хоорондоо  ярь.  Миний  үгийг  илүү,

дутуугүй хорооныхоо гишүүдэд бүх байдлыг ярь л гэлээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгээд ирэх юм уу, ирэхгүй юу?


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Мэдэхгүй. Би тэр дор нь хариу авъя гээд утсаа бариад байлтай биш.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:      -Та      чинь      УИХ-ын      дарга      биз      дээ? Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -УИХ-ын дарга ингэх эрх байхгүй юм шүү дээ. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгвэл би утасдаад асуучихдаг юм уу?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Хараат бус байгаа. Үндсэн хуулийн цэц, Авлигатай тэмцэх газар, хууль хяналтын байгууллага, Сонгуулийн ерөнхий хороо хэн ч, ямар ч албан тушаалтан үйл ажиллагаанд нь хөндлөнгөөс оролцох эрхгүй гээд Үндсэн хуульд заачихсан байгаа шүү дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Лүндээ дарга аа, энэ онцгой нөхцөл байдал үүсээд байгаа байхгүй юу.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тийм ээ, тийм.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Уг нь Аюулгүйн зөвлөл аль ч байгууллагатай дуудах,

уулзах, зөвлөмж, чиглэл өгөх...


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, харин тэр талаас нь л ярилаа.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Та ч нэг гишүүн нь.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэр талаас нь ярилаа гээд байна. Түүнээс биш

Жаргалсайханыхаар бол тас гэж загнаад тэрийгээ боль, энийгээ тэг, тэрийгээ
 
шалга, энийгээ боль ингэж хэлүүлэх гээд байгаа байхгүй юу.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Наад ажлаа түр хойшлуулаад, ийшээ яаралтай ир гээд дуудчихдаг юм.
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:    -Ер    нь    тиймэрхүү    л    янзтай    юм    байна.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Энэ чинь ямар зовлонтой юм.


Н.ЭНХБАЯР: -Ямар  ч  байсан  Лүндээжанцан  дарга  үүргээ амжилттай биелүүлсэн байна.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Амжилтгүй биелүүлсэн байна шүү дээ.


Н.ЭНХБАЯР: -Үгүй ээ тэгэхдээ тэр ойлголт авсан байна. Тийм удаан ярьж байхад харин Баттулга сайн ажилласан байна. Ийм хурдан, тийм юм ярих гэж байна гэдгийг ойлголоо гэж хэлж байна шүү дээ.

Тэгэхээр Энхсайхан даргын тавьж байгаа асуудал дээр би нэг санал тавьчихаад, жаахан ажил хэрэгч байдлаар хандвал яасан юм бэ? Мэдээжийн хэрэг сая Ерөнхий сайдын хэлж байгаа зүйл дээр ч гэсэн бодууштай юм байх шиг байна. Эцсийн эцэст энэ бүх маргааныг одоогийн байгаа эрх зүйн орчинд ч тэр, эсвэл шинээр орчин бий болгож шийдэх субъект одоогийн Их Хурал, дараачийн Их Хурлын тухай асуудлыг сонгууль маргаантай болсон гэж үзэж байгаа учраас бид ярьж чадахгүй байна. Дараачийн УИХ-ын асуудлыг сонгууль маргаангүй болсны дараа ярих тухай асуудал гарах байх. Тийм учраас одоогийн Улсын Их Хурал байгаа нөхцөлд энэ маргаантай асуудлыг л шийдэх гэдэг утгаараа одоо Их Хуралд суудалтай, төлөөлөлтэй намууд цугларах нь зөв байх. Харин тэр бусад намууд, нэр дэвшигч нар гомдол байвал та бүхэн маань хүлээж аваад, саналыг нь цуглуулчихаач.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгье, тэгье.

Н.ЭНХБАЯР: - Бас болно шүү дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Сонгуулийн хороо ч гэсэн мэдэж л байгаа байхгүй юу.

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм тэнд цуглуулж байгаа байхгүй юу. Та бүхний бодсоноос илүү огт санаанд ороогүй алдаа дутагдал гарсан байвал цуглуулаад сайхан биччихгүй юу. Ерөөсөө тэд нартай уулзахыг хязгаарлахгүй шүү дээ. Та нар ёстой нэг, нэгээр нь дуудаад уулзчих нь зөв байх.
Тэгэхдээ энэ Улсын Их Хурал эцсийн шийд гаргах гээд байгаа учраас
 
энэ Их Хурлынхаа бүрэлдэхүүнтэйгээр бүгдээрээ байгаа гэдэг утгаараа энэ төлөөллөө   ярьчихъя.   Тэгвэл   үүнийг   дэмжиж   байгаа   бол   бүгдээрээ   ийм хэлбэрээр ажилдаа оръё. Тэгээд ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар цуглараад тэр гомдлын гэнэ үү, асуудлын гэнэ үү жагсаалтаа гаргая. Нөгөө намууд, нэр дэвшсэн хүмүүсээс бас жагсаалтыг нь авъя. Тэгэхдээ шийдэх бүрэлдэхүүнээ өнөөдрийн Их Хурал байгуулахаар авч үзье. Маргааш хэдэн цагт уулзах вэ?
С.БАЯР:-15цагт.

Н.ЭНХБАЯР: -Хагас сайн өдөр? С.БАЯР: -15 цагаас уулзах уу? Н.ЭНХБАЯР: -15 цаг гэх үү?
Ц.ДОРЛИГЖАВ: -Тэртээ тэргүй 15 цаг 30 минут болно.


Н.ЭНХБАЯР: -За ингэж цуглуулсаар, ирсээр байтал Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар одооноос эхлээд ажиллана шүү дээ. Одоо ахиад намын дарга нар, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нартай ярьсан зүйлээ дахиж ярих уу? Нөгөөдөр уулзах юм уу?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Маргааш уулзъя, Ерөнхийлөгч өө. Одоо наадам болох гэж байна.

Н.ЭНХБАЯР: -Маргааш тэгэхдээ ерөнхий ажлын хэсэг хэцүү явж байна уу, үгүй юу гэдэгтэй танилцчихъя л даа. Тэгэх үү?
Ё.ОТГОНБАЯР: -Маргааш 3 цагт эхний жагсаалт л гарах байх.

Н.ЭНХБАЯР: -4 цаг гэх үү?

Ё.ОТГОНБАЯР: -Нарийн юмнууд гарч ирэхгүй шүү дээ. Н.ЭНХБАЯР: -16 гэх үү? За тэгье, маргааш 16 цагт. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Одоо тэгээд яах юм?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Түүнийгээ маргааш 16 цагт гэж хэлэхгүй юу. Та нар чинь гомдол, саналаа бэлтгэнэ гэсэн биз дээ?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, эхлээд тэр нөхрөөс чинь юу болж байна асууж сонирхоё гэсэн чинь та ч одоо хуралдаж байна гэсэн шүү дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Хуралдаж байгаа юм байна. Тэгээд хоорондоо ярих байх.
С.БАЯР: -Хуралдаж байгаа маягтай юм байна шүү дээ.
 
Н.ЭНХБАЯР: -Тэгвэл та бүхний саналын дагуу...

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Одоо тэгээд хэн ялагдсан нь юм уу гарч чадаагүй хүн бүр сонгуулиа дахья, Сонгуулийн ерөнхий хороо болохгүй л гээд байдаг ийм юм тогтчих вий дээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Энэ чинь л ардчилсан нийгмийн тогтолцоо шүү дээ.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгвэл одоогийнхоо Их Хурлыг дахиад 9 жилээр сунгаад үз.

Н.ЭНХБАЯР: -Өнөөдөр хурлынхаа дараа Баттулга даргыг хүрээд ирээч гэж Аюулгүй байдлын зөвлөлийн гурван гишүүн уриад, тэгээд Лүндээжанцан даргын хэлснийг дахин хэлээд, маягтай биш, бүр тодорхой тэгээд маргааш 16 цагт  бас  урьчихъя.  Тэгээд  энэ  сонгуулийн  дүнг  урьдчилан  зарлах  ажлыг зогсооё, тийм ээ? Зогсооно гэдэг нь нэг ёсны хойшлуулъя.

С.БАЯР: -Түр түдгэлзүүлье гэж хэлье.


Н.ЭНХБАЯР: -За тэгж тохирох уу? За их баярлалаа. Ганболд дарга аа, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарыг хуралд суулгах өрөөг нь зохицуулаад өг дөө.

УИХ-д суудалтай улс төрийн намуудын зөвлөлдөх уулзалт мөн өдрийн

18 цаг 35 минутад дуусав.




Энэ өдрийн уулзалтанд:

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Намбарын Энхбаяр,

-Монгол Улсын Их Хурлын дарга Данзангийн Лүндээжанцан,

-Монгол Улсын Ерөнхий сайд, МАХН-ын дарга Санжаагийн Баяр,

-Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга Маньбадрахын

Ганболд нар оролцов.


Энэ удаагийн уулзалтанд улс төрийн намуудаас оролцсон нь:

1.Ё.Отгонбаяр                  -МАХН-ын ЕНБД

2.Ц.Элбэгдорж                 -АН-ын дарга
 
3.Д.Дорлигжав                 -АН-ын ЕНБД

4.З.Энхболд                     -АН-ын УЗ-ийн гишүүн

5.С.Оюун                          –ИЗ намын дарга

6.М.Төрбаяр                     –ИЗ намын дэд дарга

7.Ц.Ганхуяг                       –ИЗ намын УЗ-ийн гишүүн

8.Ц.Цолмон                       –ҮШН-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгч

9.Б.Цогтгэрэл                    –ҮШН-ын ЕНБД

10.М.Энхсайхан                 -ҮШН-ын УЗ-ийн гишүүн

11.Б.Жаргалсайхан           -БНН-ын дарга

12.Ц.Даваадорж                -БНН-ын ЕНБД

13.Б.Эрдэнэбат                 -ЭО намын дарга

14.Н.Чулуунбаатар           -ЭО намын ЕНБД

15.С.Отгонбаяр                 -ЭО намын УЗ-ийн гишүүн




Мөн дараахь хүмүүс оролцов. Үүнд:

16.  Я.Долгоржав             -   Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын даргын

үүрэг гүйцэтгэгч, Ерөнхийлөгчийн улс төрийн бодлогын зөвлөх

17. С.Цэдэндамбаа        - Зөвлөхүүдийн ажлын албаны дарга

18.Л.Моломжамц                  -   Ерөнхийлөгчийн   хэвлэлийн   албаны   шинжээч
 
УЛСЫН ИХ ХУРАЛД СУУДАЛТАЙ БОЛОН ТӨЛӨӨЛӨЛТЭЙ УЛС ТӨРИЙН НАМУУДЫН УРИА Л ГА


2008 оны 07 дугаар сарын 04-ний өдөр


Монгол  Улсын  Ерөнхийлөгчийн   санаачилгаар   зохион  байгуулагдсан УИХ-д суудалтай болон төлөөлөлтэй улс төрийн намуудын удирдлагуудын уулзалтаас  2008 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдөр үүссэн эмх замбараагүй байдлын улмаас амь нас, эрүүл мэндээрээ хохирсон ард иргэд, тэдний ар гэрийнхэнд   гүн  эмгэнэл  илэрхийлж,  дараахь  хамтарсан  уриалгыг  гаргаж байна.


Эмх  замбараагүй  байдлын  үеэр  хүний  амь  хохироосон,  эд материалын хохирол учруулсан этгээдүүдийг хууль, шударга ёсны дагуу тогтоож, зохих хариуцлага тооцох ёстой.


Үүсээд  буй ээдрээтэй  нөхцөл  байдалд  аливаа  асуудлыг  үндэсний  эв нэгдлийг дээдэлж, хуулийн хүрээнд, зөв шийдлийг олохын төлөө улс төрийн хүчнүүд хамтран ажиллах болно.

Эв эеийг  хичээн  хуулийг  чанд сахиж,  амгалан  тайван  байхыг  нийт ард түмэндээ уриалж байна.


 
АРДЧИЛСАН НАМЫГ ТӨЛӨӨЛЖ:
 


АН-ЫН ДАРГА Ц.ЭЛБЭГДОРЖ
 

 
МОНГОЛ АРДЫН ХУВЬСГАЛТ НАМЫГ ТӨЛӨӨЛЖ:
 


МАХН-ЫН ДАРГА С.БАЯР
 

 
ИРГЭНИЙ ЗОРИГ НАМЫГ ТӨЛӨӨЛЖ:
 


ИЗН-ЫН ДАРГА С.ОЮУН
 

 
ЭХ ОРОН НАМЫГ ТӨЛӨӨЛЖ:
 


ЭОН-ЫН ДАРГА Б.ЭРДЭНЭБАТ
 

 
БҮГД НАЙРАМДАХ НАМЫГ ТӨЛӨӨЛЖ:
 


БНН-ЫН ДАРГА Б.ЖАРГАЛСАЙХАН
 

 
ҮНДЭСНИЙ ШИНЭ НАМЫГ ТӨЛӨӨЛЖ
 


ҮШН-ЫН ДАРГА Ц.ЦОЛМОН
 





МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ НАМБАРЫН ЭНХБАЯРААС УЛСЫН ИХ ХУРАЛД СУУДАЛТАЙ УЛС ТӨРИЙН НАМУУДЫН УДИРДЛАГАТАЙ ХИЙСЭН ЗӨВЛӨЛДӨХ УУЛЗАЛТЫН 2008 ОНЫ 7 ДУГААР САРЫН 05-НЫ ӨДРИЙН ХУРАЛДААНЫ




Тэмдэглэл



































Улаанбаатар хот
 
МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ НАМБАРЫН ЭНХБАЯРААС УЛСЫН ИХ ХУРАЛД СУУДАЛТАЙ УЛС ТӨРИЙН
НАМУУДЫН УДИРДЛАГАТАЙ ХИЙСЭН ЗӨВЛӨЛДӨХ УУЛЗАЛТЫН ТЭМДЭГЛЭЛ

2008 оны 7дугаар сарын 05-ны өдөр.                      Улаанбаатар хот




Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Намбарын Энхбаяр Монгол Улсын Их Хуралд суудалтай улс төрийн намуудын удирдлагуудтай хийсэн Зөвлөлдөх уулзалт 2008 оны 7 дугаар сарын 05-ны өдрийн 16.45 цагт болов.

Зөвлөлдөх уулзалтыг Монгол улсын Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр нээж, удирдав.


ХЭЛЭЛЦСЭН НЬ:


Н.ЭНХБАЯР: -За ингээд өнөөдрийн ярилцах асуудал, өчигдөрийн ярьж тохирсоныхоо дагуу энд улс төрийн намууд маань өөрсдийнхөө санаа бодлыг нэгтгэж, нэгдсэн нэг тодорхой байр суурь дээр эргэж бүгдээрээ ярилцая гэсэн байгаа. Ингээд та бүхнийхээ саналыг сонсоё. Товчхон, товчхон хэлэлцээд явчих уу даа. Ингээд Отгонбаяр даргаас эхлээд явчих уу даа.

Ё.ОТГОНБАЯР: -За. Улс төрийн намуудын төлөөлөл өнөөдөр 12.00 цагаас уулзсан байгаа. Өдрийн уулзалтын тухай товчхон мэдээлэл хийчих үү?
Н.ЭНХБАЯР: -За. М.ЭНХСАЙХАН: -Тэгье, тэгье. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгье ээ, тэгье.
Ё.ОТГОНБАЯР: -За, яахав би нэг их тайлагнаж яриад яахав. Бид эцэстээ бол гурван зүйл дээр харилцан ойлголцсон. Нэгдүгээрт, Сонгуулийн ерөнхий хорооноос тодорхой асуултууд асуух шаардлага байна. Тэдний зүгээс авч байсан зарим ажил нь сонгуулийн үр дүнд нөлөөлөх нөлөөлөл үзүүлсэн байж болзошгүй гэж зарим хүмүүс өөрийнхөө байр сууриа илэрхийлсэн. Тэгээд тэр дагуу нь асуулт асуух нь зүйтэй юм гэдэг ийм урьдчилсан тохиролцоонд хүрсэн.
Хоёрдугаарт, сонгуулийн тойрог, хэсгийн хороодод ажиллаж байсан хүмүүсээс нөлөөлөлд автсан байж болзошгүй гэсэн ийм байр суурийг бусад намууд илэрхийлсэн учраас дараа нь тодорхой шийдэлд хүрч, дахин санал тоолох юм уу, ард түмний санал хураалт явуулах тохиолдолд тойрог, хэсгийн хорооны  бүрэлдэхүүнийг  өөрчлөх  тийм  зарчим  баримтлах ёстой гэж ингэж
 
харилцан ойлголцсон.


За, тойргуудын хувьд болвол Ардчилсан нам байгаагүй учраас бүгдийг нь нэгтгэж, одоо маргаантай байнаа гэж үзсэн тойргуудыг бүгдийг нь нэгтгэх бүрэн бололцоо алга байна. Зүгээр уулзалтанд оролцсон намуудаас болвол тойрог тойргууд дээр гарсан, өөр өөрсдийнхөө үзэж байгаа будилаан гарсан, маргаантай гэж байгаа тойргуудаа нэрлэсэн. Тэгэхдээ тойргууд бүрэн хэмжээгээр бас байж чадахгүй байна. "Хөдөө орон нутгаас нэр дэвшсэн хүмүүс бүрэн ирж гүйцээгүй байна" гэсэн ийм зүйлийг харилцан ярилцаад. Нам, нам дээрээ бас эргэж энэ гомдлуудаа эргэж шүүе, одоо аль нь ноцтой гэж үзэх юм гэсэн ийм байдлаар эргэж нэг тойргуудаа эргэж ярилцъя гээд, ийм л гурван тохиролцоонд хүрсэн.

Миний хэлсэн дээр нэмж хэлэх хүмүүс байвал хэлнэ биз дээ, би бол өөрийнхөө ойлгосноор энэ гурван зүйлийг товч түүвэрлэн хэлж байна.

Ер нь нөлөөлөл орсон байна гэж үзэж байгаа учраас дахин тооллого, санал хураалт аль нь ч явсан тохиолдолд хариуцлагыг үүрнэ гэсэн нэгдүгээрт. Урд нь бол яахав нөгөө тойргуудаа нэгтгэж амьжаагүй учраас...
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Зөрчилтэй саналуудаа.

Ё.ОТГОНБАЯР: -Тийм. Нам дотроо дахин юу яагаад.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Олон гомдол байна. Гомдол болгон дээр тодорхой зөрчил будилаан гарсан. Гэрчтэй, баримттайгаа байгаа.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Энд яг бүр нэг бичиг нь байна. СЕХ-ны даргын нь энийг ингээд ав аа, саналыг нь ав гээд ингээд бүр явуулж байсан бичиг нь энэ байна. Өнөөдөр миний ард түмэн ингэж бичиж байна. Цаана нь чадахгүй өчнөөн байгаа шүү дээ. Яагаад ингэж байгаа юм бэ? Та нар ч юу юм бэ, Ерөнхий сайд аа? Цагдаа чинь буудсан байна шүү! Өөрт чинь хэлэхгүй байж магадгүй, нууж байж магадгүй.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Цагдаа галт зэвсэг хэрэглээгүй гээд хурал дээр мэдэгдээд байна лээ шүү дээ. Ямар учиртай юм бэ?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Яалаа гэж, тийм юм байхгүй. Наадах чинь хэлж болно оо, би мэдэж байна. Түрүүчээсээ гарсан нь ирээд, уулзаад зовлон, жаргалаа ярьж байна. Би "Ард" кино театрын үүдэн дээр байж байсан чинь гэв гэнэт аваачаад...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Цагдаа нь дуудаж аваачаад уу?


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм. Тэр хорьдог юмандаа хийчихээд, тэлээгийн нь нэг
 
тийшээ сугалж шидээд, түрийвчийг нь ийшээ шидээд, ингээд хоёр хонуулчихаад, маргааш нь ганц хоёр юм асуугаад явуулсан. Явуулахад нь би түрийвчээ авна, би тийм юмаа авна гэсэн чинь, битгий олон юм хуцаад бай, яв гэсэн. Би "Ард"- ын үүдэн дээр зүв зүгээр яаж байтал намайг барьж авсан гэж байна шүү дээ.

Яаж байгаа юм? Тэнд хяналт байсан юм уу, байхгүй юм уу, эсвэл ингээрэй гэсэн юм уу? Нэг сайн айлгаадахаарай гэсэн юм уу? Эсвэл та нар мэдэхгүй байгаа юм уу, ийм байдлаа.

Үнэхээр хэлэх үг олдохгүй байна шүү дээ. 16 настай хүүхдийг хойноос нь булчинг нь зад буудаад хаячихсан, одоо Гэмтлийн эмнэлэгт хэвтэж байна. Хойноос нь шүү! Буудагдсан хүмүүс дандаа нуруунаасаа юм байна лээ шүү дээ. Ер нь дагзнаасаа, энэ нь зад буудагдсан байна лээ. Урд талаас нь ирээд, эсэргүүцсэн бол урд талаас нь буудсан байж таарна шүү дээ. Би тэр танай Хууль зүйн сайдын телевизээр ярьж байгааг харсан Ерөнхий сайд аа. Иргэд хоорондоо хөөцөлдөж буудалцсан шиг байна, хоёр хүн гэж хэлж байсан. Гэтэл аль хэдийнэ тэр чинь Госпиталь, 1 дүгээр эмнэлэг, Гэмтэл дээр очоод хэд хэдэн хүн нас барчихсан байсан. Яагаад ингэж дарж байгаа юм, яагаад нууж байгаа юм, мэдсээр байж?
С.БАЯР: -Чи намайг байцаагаад байгаа юм уу, яагаад байгаа юм?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгж байна.

С.БАЯР: -Аан?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгж байна. Үүнээс ч өөр газар дахиад байцаана.

С.БАЯР: -Тэгээрэй.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм, тэгнэ.

С.БАЯР: -Энэ дээр бол ярих юм аа ярья.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгнэ.

С.БАЯР: -Чи тэр байцаадаг газраа байцаа за.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Энэ чинь тэгээд яах газар юм, яах гэж энд цугласан
 

юм?
 



С.БАЯР: -Чамд энд ирж зандруулж байдаг газар биш.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгээд яах гэж цугласан юм? Чи хүн алуулчихаад,
 

тэгээд энийгээ яриад суугаад байх юм уу, санал аваад суугаад байх юм уу?

С.БАЯР: -Чи наадахаа шалгуул. Энд хэлсэн үг чинь бүгдээрээ хариуцлагатай шүү!
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хариуцлагатай. Та нарынх бас хариуцлагатай биз?

С.БАЯР: -Хариуцлагатай.
 
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Аан. Цагдаа чинь хийсэн байвал хариуцлагатай биз?

Хуулийн хариуцлага хүлээнэ биз?

С.БАЯР: -Хүлээнэ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -За тэгвэл ойлгомжтой. С.БАЯР: -Тийм, хүлээнэ. Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгвэл өөр хэрэг.
С.БАЯР: - Энэ сэдвээ хаачихъя. Хариуцлагатай гэдгийг би чамд дахиад хэлье, за юу. Чи улс төрийн намууд нөхцөл байдлаас гарах юмыг битгий ингэж үймүүлэх гээд бай. Чи тойрог дээрээ унасан байж болно, чамд болвол хамаагүй байж болно.
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Үгүй ээ, чи өөрөө битгий балайраад бай чи. Миний гарсан, гараагүй тэнд хамаа байхгүй.
С.БАЯР: -Тэгэхээр хариуцлага хүлээнэ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Би гарсан ч байсан болно, гараагүй ч байсан болно.

С.БАЯР: -Дорлиг оо, би хариуцлага хүлээнэ за юу.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Ажлаа хийх хэрэгтэй.

С.БАЯР: -Одоо сэдэв рүүгээ оръё, тийм ээ?

Д.ДОРЛИГЖАВ:   -Битгий   өөр   юм   руу   оруулаад   бай.   Эхлээд   хүн аминыхаа асуудлыг ярья.
С.БАЯР: -Тэрнийг чи мэддэг юм уу? Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хүн аминыхаа асуудлыг ярья. С.БАЯР: -Чи яаж мэддэг юм?
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Би тэр ард түмний чинь нэг хэсэг, ирээд уулзаж байна.

С.БАЯР: -Чи яаж мэддэг юм?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Ирээд уулзаж байна.

С.БАЯР: -Прокурор үзэж байгаа юмыг чи яаж мэдээлэл авдаг юм бэ?

Д.ДОРЛИГЖАВ:  -Өөрөө  ирээд  уулзаж  байна,  ойлгож  байна  уу?  Өөрөө ирээд уулзаж байна.
С.БАЯР: -Түүнийг чинь иргэн тогтоодог юм биш.

Д.ДОРЛИГЖАВ: - Аан. Тэгдэг юм уу?

С.БАЯР: -Хуулийн дагуу Прокурор тогтоодог юм. Прокурор руу шилжүүлсэн.

Дүгнэлтийг нь харъя.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Аан тэгдэг юм уу, би мэдэхгүй. Тийм үү?

С.БАЯР: -Тийм.
 
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Иргэн хамаа байдаггүй юм уу? С.БАЯР: -Тэгээд л энд орж ирээд л агсраад... Д.ДОРЛИГЖАВ: -Иргэн хамаа байдаггүй юм байна, тийм үү?

С.БАЯР: -Чи оролцвол оролц, боливол боль л доо. Хэн чамайг энд байлгаад байгаа юм бэ?
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Битгий олон юм яриад бай, чамаар заалгахгүй, байх ёстой байж байна.
С.БАЯР: -Орж ирчихээд агсраад...

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Байх ёстой болоод байж байна.

С.БАЯР: -Хариуцлага надаас асуух гэж байгаа бол чамтай, чамгүй хариуцлагаа хүлээнэ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Яаж хүн тайван байх юм бэ, чи 4 хүнийг буудаж алчихаад,

яаж тайван байгаад байгаа юм та нар. Хүүхдийг чинь алсан бол яах юм, чи!

С.БАЯР: -Тайван байхад их хэцүү байна.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Харин тийм өдөр, шөнөгүй л айж байна шүү дээ. С.БАЯР: -Дорлигжав аа, тайван байхад их хэцүү байна. Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Нэг л одоо тогтоох гэж байна.
С.БАЯР: -Бүхий л чадлаараа тайван байхыг хичээж байна.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хүний зовлонг өөр дээрээ аваад хар л даа, та нар.

С.БАЯР: -Чи бүгдийг нь дааж чаддаг, бусад нь бүүр нэг сэтгэлгүй хүмүүс шиг битгий ингэ, Дорлигжав аа!

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Харин ёстой тэгж яривал хэн нь хариуцлагаас мултрах гээд байна.

С.БАЯР: -Хариуцлагын тухай болвол энэ уулзалт дээр би дахин давтан хэлье, тийм ээ. Засгийн газрын үйл ажиллагаатай, миний үйл ажиллагаатай холбоотой юм байвал би хариуцлага хүлээе, тийм ээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Би мэдэхгүй, Ерөнхий сайд нь үүрэг өгсөн юм уу, тэр

Аюулгүйн Зөвлөл чинь үүрэг өгсөн юм уу? үүрэг өгсөн байна.

С.БАЯР: -Түүнийг энд тогтоохгүй. Улс төрийн намуудын уулзалт дээр тогтоогоод байх ч юм биш. Чи зүгээр болж байгаа уулзалтыг битгий үймүүлэх гээд бай л даа.
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Би шаардлагаа л тавьж байна.
 
С.БАЯР: -Битгий үймүүлээд бай.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Би шаардлагаа тавьж байна. Уучлаарай, үймүүлж байгаа юм биш. Би хүний амь нэхэж шаардлага тавьж байна.
С.БАЯР: -Чи тойрог дээрээ унасан байна уу, яасан байна уу нягталъя л даа.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Миний тойрог энд падлий байхгүй.

С.БАЯР: -Чи Увсын юм тавих гэж байгаа бол хамаа алга, тавь л даа. Д.ДОРЛИГЖАВ: -Энд Увсын тойрог хамаа байхгүй ээ, ойлгож байна уу? С.БАЯР: -Нэг л их ууртай амьтан орж ирээд л хоёр өдөр хүн загнаж байдаг. Д.ДОРЛИГЖАВ: -Харин энэ чинь тайван байх шалтгаан алга.
С.БАЯР: -Аан?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тайван байх шалтгаан алга наана чинь. С.БАЯР: - Чи догдолчихсон л байна л даа. Д.ДОРЛИГЖАВ: -Аан?
С.БАЯР: -Догдолчихсон л байна.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Та нар яаж тийм тайван хандаад байгаа юм.

С.БАЯР: -Тайван байхад хэцүү байна.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгээд?

С.БАЯР: -Хэцүү байна, Дорлигжав аа? Тэгэхдээ өнөөдрийн бидний ярьж байгаа яриа бол хариуцлагын тухай ч бид ярих ёстой. Цаашдаа яах вэ гэдэг гол ярина, тийм ээ? Орж ирээд чи яагаад тэр хүнийг буудсан юм, энэ яаж байгаа юм, энэ юу юм, энэ ямар яриа юм бэ?
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Шаардлага.

С.БАЯР: -Хэн буудсан юм?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хариуцлага гэж байгаа бол та нар л хариуцлага хүлээнэ.

С.БАЯР: -Мэдээж ойлгомжтой шүү дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хэн чинь үүрэг өгсөн юм, түүнийгээ эхэлж ярья!

С.БАЯР: -Чи байцаагч юм уу, юу юм бэ? Д.ДОРЛИГЖАВ: -Түүнийгээ л эхэлж ярья гэж байна. С.БАЯР: -Чи битгий солиороод бай!
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэр чинь тэгээд яадаг юм?

Н.ЭНХБАЯР: -Тэр Прокурорын хяналтад хийгдэж байгаа юмаа.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Та нар юу юм?

С.БАЯР: -Юу, ямар гавъяа байгуулчихаад чи энд ирж дуугаа өндөрсгөөд байгаа юм?
 
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэр телевизээр харлаа шүү дээ. Юу, ямар гавъяа гэж. Би чиний өмнө энэ нийгмийн төлөө зүггээд ирсэн юм, за юу. Сүүдэрт хэвтэж байгаагүй. Одоо ч зүтгэнэ, за юу. Тэр миний гарсан, гараагүй хамаа байхгүй. Би намынхаа батлахыг тавьж байгаад, иргэнийхээ хувьд явна, за юу.

С.БАЯР: -Чи сонгуульд нэг өрсөлдөөд яг нэг удаа ч гэсэн гараад ирэхийг бодооч дээ, Дорлиг оо?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм. Иргэний хувьд явна за юу. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -За Дорлиг оо, одоо тайвшир, тайвшир. Н.ЭНХБАЯР: -Тайвшир.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Одоо тайвширчих. Хэрэггүй шүүдээ.

С.БАЯР: -Агсагнаад ямар учиртай юм бэ?

Н.ЭНХБАЯР: -Цагдаа энэ хэргийг үйлдсэн үү, үгүй юу гэдэг...

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Та нар телевизээр гаргаж байгааг хар л даа. Би өчигдөр хэлсэн, дахиад харсан. Шуурхай мэдээ гэчихээд 3 хоногийн өмнө явуулж байсан юмаа ингээд л морин хуур шатчихсан тухай яриад байх юм. Тэр 4 хүний тухай юу ч ярьж өгөхгүй юм байна шүү дээ. Яагаад тэр хүний хүүхдийг хойноос нь хөөгөөд буудчихав, яав ийв гээд очоод асууж байгаа юм алга байна шүү дээ. Яагаад морин хуур шатчихав гээд байх юм. Монголчууд түүнийг чинь өөрөө бүтээчихдэг юмаа. Бүгээсэн юм, саяхан бүтээсэн юм.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -2 сая төгрөгийн үнэтэй гэсэн шүү дээ. Та юу яриад байгаа юм.

С.БАЯР: -Ерөнхийлөгч өө, тэгээд энэ юмыг улс төрийн намууд энд цуглаад гарах гарцаа ярьж байгаа бол гарах гарцаа ярья, хэн нэг нь орж ирээд тийм ээ? Ерөнхийлөгчийн зохион байгуулж байгаа уулзалтаас би ингээд хаяад явчихаж болохгүй.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм ээ, тийм. Баяр дарга аа одоо жаахан...


С.БАЯР: -Орж ирээд хуруугаа гозгонуулаад, агсам тавиад байх юм. Үүнийг удаа дараа тэвчинэ гэхэд хэцүү байна. Хэн нь хэн болчихоод байцаалт хийгээд байгаа юм.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм ээ, тийм. Одоо жаахан ажил хэрэг ярья, тэгэх үү?

С.БАЯР: -Хариуцлагын тухай айлтгүй, Дорлигжав аа!

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ойлгож байна л даа. Өөрийн чинь уур уцаар зовлонг
 
ойлгож байна. Тэгэхдээ хэрүүлээр юманд хүрэхгүй шүү дээ. Тэгээд л ойлгоод, би нэг дэх өдөр юм босгоно. Чи нэг дэх өдөр юм босго л доо.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Баяр аа, би намынхаа үнэмлэхийг өгчихнө за юу. Дахиж тэр тойрог дээр асуудал гаргахгүй гэж хэлчихээд явна шүү.

С.БАЯР: -Энэ бол чиний асуудал.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм. Би тэртээ тэргүй Увсаар чамтай чамгүй яваад ирсэн юм. Би урьд нь тэгж гоншигнож байгаа ч үгүй. Тэгж ярих юм бол танай намынхан өөрсдөө сайн дураараа хэсгийн хороо байгуулаад, санал авчихсан байна билээ. Бүр өөрсдөө хайрцаг хийгээд шүү.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Дорлиг оо, энэ олон хоног ярьж байгаа юм чинь одоо тэрийгээ нэг тийш нь болгочихъё, тэгэх үү?

С.БАЯР: -Энэ олон тойрог дээр байгаа асуудлыг шийдвэл шийдье. Улс төрийн намууд үүнийг тойрч яривал ярья. МАХН үүнд бэлэн байна. Ийм уулзалтыг далимдуулаад хэн нэгэн хүн бухимдлаа тайлж байдаг, хэн нэгэн хүн
дураараа дургиж байдаг ийм юм байж таарахгүй шүү дээ.

 


шүү.
 
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Уучлаарай, харин бухимдаагүй шүү, би дураараа дургиагүй
 

С.БАЯР: -Хариуцлагын тухай бол тэртээ тэргүй Дорлигжав, Баяр хоёр тохирсон уу, тохироогүй, тэр чинь хариуцлагын асуудал тавигдах ёстой.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Харин миний ярьж байгаа бага байна л гэж бодоорой.

Хүмүүс өшөө илүү их юм нэхнэ.

С.БАЯР: -Түүнээс биш битүү хатуу юм айлгаад л, би хөдөлнө, би босно, би нэгдэхээс тэгнэ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -За би хөдлөхгүй, босохгүй за юу.


С.БАЯР: -Үгүй ээ, чиний асуудал шүү дээ. Босно уу, сууна уу чиний л асуудал шүү дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Миний л асуудал.

С.БАЯР: -Түүгээрээ нэг их гайхуулаад л, энд нэг хуурай агсам тавиад байх хэрэг байхгүй.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм. Чи Ерөнхий сайд гэж суучихаад, чи ард түмнээ
 
буудаж хаячихаад, тэгээд чи юунд нь бухимдаад байгаа юм гээд байх юм.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -За одоо боль, боль. Бүх л хүн санаа нь зовоод, бүгд л даралт ихсээд, тэгээд үүнийг яаж эзнийг нь олох вэ, Прокурорт шилжүүлээд, Прокурор нь...
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Галдаа прокурор одоо мөрдөж байгаа биз дээ?

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм, одоо мөрдөж байгаа.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгвэл түүнийг нь харъя л даа.


С.БАЯР:   -Прокурор   тогтоогоогүй   байхад   Дорлигжав   гэж   ийм   нөхөр хаанаас, яаж тогтоодог байна аа?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Яах вэ, Баяр дарга аа! Бас яаж тогтоодгийг нь болно шүү дээ. Түүнийг нь тэгээд орхичихгүй юу даа.
С.БАЯР: -Чи яаж тогтоодог юм?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Хэрүүл болгоод яах вэ?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Та нар авч үзэхгүй байна шүү дээ. Та нар тэр телевизээ хар

л даа.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Одоо телевиз тэртээ тэргүй ингээд тавигдаж байгаа юм чинь нөгөөдөх нь бас яриад л эхэлнэ шүү дээ.
С.БАЯР: -Хүнийг уурладгаараа айлгана гэж байхгүй шүү дээ. Д.ДОРЛИГЖАВ: -Чамайг айлгах гэсэн юм биш. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Битгий түүнийг ярь. Хүн түүгээр хууртах ч үгүй.
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Айлгах шаардлага байхгүй. Ямар хүүхэд тоглож байгаа биш.

С.БАЯР: -Тэгээд энд орж ирээд би хэд дэх удаагаа ингүүлж байх ёстой юм бэ? Тэвчээд л суугаад байна.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Чи энэ байдлаараа...


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Баяр дарга аа, таныг Ерөнхий сайд болохоор чинь л хэлээд байх шиг байна л даа. Битгий ойрхон хүлээж ав, бухимдалтай бол...

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:  -Ямар ч байсан Аюулгүйн Зөвлөл, бид нар цөм л орчихсон, хэзээ ч ингэж боддоггүй шүү.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Одоо ажлаа ярья.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Цагдаагийн албадууд орсон юм биш байгаа даа.

Н.ЭНХБАЯР: -Тэр асуудлыг прокурор мөрдөн байцаах ажил явуулж байгаа.
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Түүнийг л сайн нягтлах хэрэгтэй, тийм ээ?


Н.ЭНХБАЯР: -Түүнийг нь ил тод, шударга, хуулийн хүрээнд явуулах ёстой үүрэг даалгавар өгчихсөн байгаа. Миний ойлгож байгаагаар хөндлөнгийн ямар хяналт байж болох юм, түүнийг та бүхэн маань хуулийн хүрээнд хяналтыг бас тавьж болно.

С.БАЯР: -Ерөнхийлөгч өө, ингэж болмоор байгаа юм. Би зориуд цагдаагийн байгууллагаас хамтраад юм хийе гэхээр ядаж уулзалтад ирэхгүй. Жишээлбэл тэр баривчлагдсан, цагдан хоригдсон хүмүүс дээр эдгээр хүмүүс дээр хичнээн хугацаанд, ямар хүмүүс очсон. Би өнөөдөр Хууль зүйн сайдаас хүсч байгаа. Тэр олон улсын байгууллагыг оруулаач. "Аmnestу International" гэж бий. Тэгээд нөгөө юу билээ? "World Vision" эд нараас хүмүүсийг авч үзүүл, харуул. Хориод байгууллага байна.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Уучлаарай, "World Vision" гэдэг чинь яадаг юм бэ?


М.ЭНХСАЙХАН: -Гадныхан их оролцуулаад байх шаардлагагүй л юм байгаа юм уг нь.
С.БАЯР: -Түүнийг би чамд тайлбарлаад яах вэ?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Яагаад асууж болдоггүй юм бэ?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Баяр дарга аа, энэ ардчилсан намынхан өөрсдөө очиж харж болдоггүй юм уу?
С.БАЯР: -Зөндөө л яваад байгаа шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгээд ямар юм яриад байгаа юм.

Д.ДОРЛИГЖАВ:  -  "World  Vision"  гэдэг  чинь  хөдөө  машин  унасан хүмүүс байна, үнэн. Бүгд цалинтай юм, бүгд танай намын ажилтнууд болчихсон хүмүүс байна.
Н.ЭНХБАЯР: -За, за.

М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй ээ, ер нь гаднынхныг оролцуулж яах юм бэ?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Энд ямар жишээ оруулсныг би ойлгоогүй шүү!

С.БАЯР: -Танай машин унаад явж байгаа хүмүүс гэж ямар хүмүүс байгаа юм?


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм ээ, шал дэмий л юм. Хэдэн монгол бие биенээ гөвж өгч байна л гэж хэлнэ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Танай намын ухуулагчтай хэдэн ажилтнууд байна. Манай зөвлөлийн  гишүүн  Гүндалай  камертай  очиж  тэр  цагдаагийн  ажилтнууд  болон
 
тэндээс гарч байгаа хүмүүсийн бичлэг хийсэн.


С.БАЯР: -Дорлигжав аа, чи хангалттай ярилаа. Би Ерөнхийлөгчид хандаад, улс төрийн намуудын дарга нарт хандаад тодорхой санал тавьж байна. Чи наад бухимдлаа дар! Бүр тодорхой санал тавьж байна. Баахан л юм асуугаад байх юм. Хамаа алга мөрдөн байцаах үйл ажиллагаанд хэн ч оролцох ёсгүй л дээ. Өнөөдөр Аюулгүйн Зөвлөл дээр илтгэсэн юманд мөрдөн байцаах ажиллагаанд Улсын Их Хурлын зарим гишүүд хөндлөнгөөс оролцох гэж оролдсон. Ийм байж таарахгүй. Тэр мөрдөн байцаах ажиллагааг зөв, буруу явж байгаа гэж байгаа бол үүнийг шалгах ажлыг албан ёсоор улс төрийн намууд холбогдох байгууллагад нь хандаад, хамаагүй Монголын цагдаа, прокурортоо итгэдэггүй юм бол гадныхныг олж ирье. Түүнээс мөрдөн байцаах байгууллага нь тогтоогоогүй, прокурор нь тогтоогоогүй байгаа юмыг "чи яагаад хүн алж байгаа юм" гэж ямар үндэслэлээр ингэж байгаа юм бэ? Наадах чинь бол хариуцлагатай үг шүү дээ. Гүтгэлэг шүү дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хүн буудуулж үхсэн нь үнэн шүү дээ.


С.БАЯР: -Үгүй, ээ чи хүн үхсэн тухай яриагүй шүү дээ. Чи яагаад буудаж байгаа юм, Засгийн газар яагаад буудаж байгаа юм гэж.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хэн чинь үүрэг өгсөн юм л гэж асууна шүү дээ. Эсвэл дураараа ингэдэг болчихсон юм уу?
С.БАЯР: -Чи асууж байгаа бол би хариулахад бэлэн байна.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм.

С.БАЯР: -Доромжилж байхад болвол гонжийнжоо гэж би хэлнэ. Д.ДОРЛИГЖАВ: -Юу гэж ойлгоно уу ойлго л доо. Би асуусан шүү дээ. С.БАЯР: -Чамд доромжлуулаад сууж байдаг хүн гэж энд байхгүй.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Би танайх команд өгсөн юм уу, яасан гэж би асуусан шүү дээ. Эсвэл тэр хүмүүс чинь дураараа дургисан юм уу?
С.БАЯР: -Тэгэхээр нь год үсрээд чамд илтгэж байх ёстой юм уу?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хэн мэддэг юм.

С.БАЯР: -Битгий солиор, чи! Бүх юмыг тогтооно. Д.ДОРЛИГЖАВ: -Чамайг бос, тонгой гэж хэлээгүй шүү дээ. С.БАЯР: -Тийм, бүх юмыг тогтооно.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Очоод зүгээр хүмүүсээс юм асуухад булааж авна гээд байгаа байхгүй юу.
 
С.БАЯР: -Чи дуугүй байж бай л даа. Би саналаа хэлж байна.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэр чинь мөрдөн байцаалт биш шүү дээ. Өөрөө бас л худлаа мэдээлэлтэй сууж байна шүү дээ.
С.БАЯР: -Элбэгдорж дарга аа, энэ товарищ аа аятайхан болгооч.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Товарищ гэх юм байхгүй ээ.

С.БАЯР: -Ямар учиртай юм бэ?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Цагдаа чинь худлаа мэдээлэл өгсөн байна аа.

С.БАЯР: -Орж ирээд л хуурай агсам тавиад байх юм, ямар учиртай юм?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Дорлигжав аа, одоо жаахан тайван, зарчмын асуулт хариултаар явъя, битгий уурла.

Н.ЭНХБАЯР: -За тэр асуудлыг бид хоёр, гурван хоногийн өмнө ярьсан. Тэгээд прокурорын мөрдөн байцаах үйл ажиллагаанд шилжүүлчихсэн байгаа. Тэр үйл ажиллагаа явагдаж байгаа. Яг хэн буруутай гэдгийг хуулийнхаа дагуу тогтоох ёстой. Харин түүн дээр мөрдөн байцаалт зөв явж байна, буруу явж байна гэсэн гомдол байгаа бол хуулийнхаа хүрээнд хяналт тавих ажлыг хэн ч гаргаж хийх ёстой, хийж болно.

Тийм учраас би түүнийг одоо энд та бүхэнд хэлчихье. Тэр саатуулагдаад, эрх   нь зөрчигдөж байгаа гэж үзсэн асуудал байвал тэр дээр Олон улсын байгууллагууд, хүний эрхийн байгууллагуудыг очуулж үзүүлсэн гэж цагдаагийн байгууллагын нөхдүүд бид нарт байнга танилцуулж байгаа. Дахиад нэмж очуул, явуул, танилцуул. Үнэхээр тийм, би өнөөдөр хүртэл Аюулгүй байдлын Зөвлөл дээр асуусан. Яагаад ийм яриа гараад байгаа юм бэ? Та нар бидэнд мэдээлэл өгөхдөө ерөөсөө ингэж байгаа, тэгж байгаа, Улсын Их Хурлын гишүүд шалгаад явчихсан. Солонго шалгаад, Хүний эрхийн комиссынхон шалгаад ямар нэгэн гомдол гаргаагүй гэсэн яриа гараад, гэтэл та нар тайлбар тавьдаг. Тэгтэл ингээд байнга яваад байна. Эсвэл тодорхой хэсэг хүмүүс зохион байгуулалттай гаргаад байгаа сэдэв юм уу, эсвэл нэг, хоёр үйлдэл болчихоод тэр нь ийм сэдэв болчихоод байгаа юм уу? Та нар үүнийгээ надад албан ёсоор хэл гэсэн. Ерөнхийлөгч өө, ерөөсөө тийм юм байхгүй, бид батлан дааж хэлж байна гэж байгаа. Өчигдөр хүртэл Гүндалай гишүүн, гурван...
З.ЭНХБОЛД: -Би очсон юм.

Н.ЭНХБАЯР: - Гурван телевизийн сурвалжлагч нартай ирсэн.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Чи очсон юм уу?

З.ЭНХБОЛД: -Ерөнхийлөгч өө, Мөрдөн байцаах газрын гадаа...
 
Н.ЭНХБАЯР: -Аахан.

З.ЭНХБОЛД: -17-гоос хорин хэдэн насны хориод хүүхэд, хүүхдүүд нь ямар ч байсан 16-гаас доошгүй гадаа нь сууж байна. Энэ ямар учиртай хүмүүс вэ? гэхээр мөрдөн байцаалт явагдаж байна гэнэ, цагдаагийн байшин дотор орж ирсэн байна. Наадахыг чинь байшин гэдэггүй юм гэсэн. Батлан даалтад гаргах гэж байгаа гэсэн. Талыг нь гаргаад, талыг нь гаргаагүй л байна билээ. Ямар учиртай, юу болоод байна гэсэн.

Нэгдүгээрт, тэр хүмүүст өмгөөлөгч авах эрх олгоогүй байна. Хоёрдугаарт, ар гэрийнхэнд нь мэдэгдээгүй байсан. Үндсэн хуулийг уландаа гишгэсэн байгаа. Тэр хүүхдүүд чулуу шидсэн байж магадгүй, цонх хагалсан байж магадгүй, байшин шатаасан байж магадгүй. Гэхдээ тэр үндсэн эрх нь онцгой байдлын үед ч гэсэн хязгаарлаж болохгүй гээд Үндсэн хуульд биччихсэн байгаа. Тэгээд нэг прокурорт
20 байцаагч оногдож байгаа юм. Нэг прокурор тэр 20 байцаагчийн юу хийж байгааг хянах ямар ч боломж алга. Прокурорын тоо нь хүрэхгүй байна. Хуулийн зөрчил гараагүй газар нэг ч алга. Зөрчил гаргаж байгаа хүн өөрийгөө би тийм зөрчил гаргасан гэж хэзээ ч хэлдэггүй.

Тэгэхдээ би арга ядаад тэр Арвинбуудай, тэгээд ахмад Дагвасүрэн эд нарт та нар наад хүмүүсийнхээ гадаа чинь хүүхдээ олохоо байчихсан 20-30 хүн зогсож байна. Манай хүн хаана байгаа нь мэдэгдэхгүй, 3 хонож байна гээд.

Нэгдүгээрт, Үндсэн хуулийн дагуу наад хүмүүсийнхээ хүүхэд нь хаана байгааг нь яг одоо хэлж өг. Хоёрдугаарт, өмгөөлөгч авах эрхийг нь хангаж өг. Өмгөөлөгчгүйгээр маш их байцаалт явуулсан. Энэ бол зүгээр л амьдрал дээр болоод байна. Энэ цагаан ордон руу ямар мэдээлэл өгүүлээд байгааг би мэднэ шүү. Тэр дор чинь энэ хууль, онцгой байдлыг яаж гажуудуулж байгааг очиж үзэхгүй бол мэдэх боломжгүй байдаг юм байна шүү дээ. Мөнх-Оргилын мэдээлэл маш гоё мэдээлэл байгаа. Цагдаа бүх юмыг нь номын дагуу хийсэн. Түүнээс хойш болж байгаа үйл явдал контрольгүй байна, хууль байхгүй байна.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэр хүүхдүүдийг тамлаад байна гэсэн яасан?


З.ЭНХБОЛД: -Тэрийг, зүгээр очиход нэг хүүхэд футболкоо сөхөж харуулах гээд байгаа юм, чимээгүй. Тэгээд Гүндалай очоод тэрний бичлэгийг авсан чинь бичлэг хийлээ гэж утсыг нь булааж авах гэж оролдож байгаа юм л даа. Хажууд нь цагдаа зогсож байгаа учраас тэр хүүхэд ярьж чадахгүй байгаа байхгүй юу. Мөрөө ингэхэд хүрэн болчихсон л байна билээ. Тэгээд хэзээ ингэсэн гэхээр очсон хойно
 
нь бороохойдсон гэсэн. Чи гудамжинд зодолдсон юм биш үү гэсэн үгүй сүүлийнх шүү дээ, шинэ байгаа биз дээ гэж байсан. Тэнд байгаа хүмүүс хажууд нь цагдаа зогсож байгаа юм чинь ярьдаггүй юм байна шүү дээ. Гарсан хойноо ярьдаг юм байна.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Хоол унд, идэж уух нөхцөлүүд нь ямар байгаа вэ?

З.ЭНХБОЛД: -Байхгүй, ус өгөөд л, хоёр зүсэм талх өгөөд...

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Бүтэн өдөр юу ч өгөөгүй, маргааш нь нэг талх, жаахан тийм юм өгсөн гэж байна лээ.
М.ЭНХСАЙХАН: -Ерөнхийлөгч өө, би ярих уу?

Н.ЭНХБАЯР: -За, Энхсайхан.

М.ЭНХСАЙХАН: -Бид нарт гурван төрлийн асуудал байна гэж бодогдож байна. Нэгдүгээрт, сонгуулиа яах гээд байгаа юм гэдэг асуудал. Хоёрдугаарт, сонгуулийн үр дүнгээс болсон жагсаал, цуглаан, эмх замбараагүй галдан шатаасан энийг тойрсон нэг асуудал байна хоёрдох асуудал нь.

Гуравдугаарт, онц байдал тогтоосны дараахь үйл явдлуудын асуудал гэж би дотроо дүгнэж бодож байна. Тэгээд хамгийн гол шалтгаан нь сонгуулийн асуудал гэж би ойлгоод байгаа. Өчигдрөөс хойш Лүндээжанцан дарга эрх зүй, эрх зүйн үндэс нь юу юм, сонгууль хүчингүй болох талаар зөндөө юм ярьсан. Лүндээжанцан дарга аа?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Аан?


М.ЭНХСАЙХАН: -Таны асуултыг тодруулъя. Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн хуулийн 37-гийн 11-ийн 18-д "Сонгогчдын санал худалдан авахад чиглэсэн бусад аливаа үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно" гэчихсэн байна.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгсэн, тэгсэн.


М.ЭНХСАЙХАН: -37-гийн 11-ийн 18-ыг Улсын Дээд шүүхийн 3 дугаар сард гаргасан  тайлбараар  юу  гэж  тайлбарласан  бэ  гэхээр  "Сонгогчдын  санал худалдан авахад чиглэсэн бусад аливаа үйлдэл, үйл ажиллагааг явуулахыг хориглосон зохицуулалтыг мөнгө, эд хөрөнгө өгөх, амлах, дамжуулах, зуучлах, аливаа ажил, үйлчилгээг төлбөргүй үзүүлэх зэрэг төрөл бүрийн арга хэлбэрээр сонгогчийн санал өгөх эрхийг өөрийн сонирхолд нийцүүлж, тодорхой нэр дэвшигчид санал өгүүлэх зорилгоор явуулж буй бүхий л үйл ажиллагааг хамруулан ойлгоно" гэсэн байна.
 
Тэгэхээр факт: МАХН 1.5 саяыг амласан уу, тараасан уу, хууль зөрчигдөж үү? Би Ардчилсан намыг тараасан эсэхийг мэдэхгүй, гэхдээ яриа өдүүлсэн нь Ардчилсан нам: 1.0 сая.
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:    -Тэгэхдээ    наадах    чинь    торгуулийн    санкцтай.

М.ЭНХСАЙХАН: -Өө.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Нэр дэвшигчийн 3-4 юм байгаа.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Түүнээс өөр, өөр.

М.ЭНХСАЙХАН: -Санкцыг нь торгуулийн санкцтай гээд ингээд хууль зөрчөөд л байдаг болж байна уу?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, хамгийн наад зах нь.


Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Ингээд луйвар хийгээд, хулгай хийсэн ч хүчингүй болох хуульд заасан байна шүү дээ.
З.ЭНХБОЛД: -Торгуулийн санкцтай хэсэг нь 37-гийн 11-ийн 11 байгаа юм.


Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Тэр талбай дээр үймээн дэгдээсэн хүүхдүүдийг 5, 5

мянган төгрөгөөр торгоод л тавьчих хэрэгтэй юм байна шүү дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Би яриагаа дуусгачихъя.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Түүнийг яах юм?

М.ЭНХСАЙХАН: -Би яриагаа дуусгая. Сонгуулийн хууль зөрчигдсөн үйл ажиллагаа явсан байна гэдгийг хүлээн зөвшөөрч болохоор байна шүү дээ. Сонгуулийн хууль, Дээд шүүхийн тайлбарт аливаа мөнгө амлах, энэ бүх юмыг бүгдийг нь хэлчихсэн. Факт нь байгаа юу, байгаа.
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН:  "Амлах" гэж юу юм бэ?

М.ЭНХСАЙХАН: -Байна аа. Та энэ өгүүлбэрээ унш.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Хөтөлбөрөө тайлбарлалаа. Тэр чинь юун “но”-той юм?

Үүнийг ингэж ойлгоно гээд тайлбарласан.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Танай хөтөлбөр дээр байхгүй байсан шүү дээ?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Байгаа шүү дээ. М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй ээ, үгүй тэр тухай ярихаа больё. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Сүүлд нь нэмсэн шүү дээ.
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, харин тэр нь Засгийн газрын хөтөлбөр л болно, өөр юм байхгүй.
 
М.ЭНХСАЙХАН: -Хүлээж бай, хүлээж бай. Та тэгж улс төр хийх гэж байгаа бол улс төр хий.

Н.ЭНХБАЯР: -Аль болохоор бүгдээрээ ойлголцоод, гарцаа хайх тал руугаа л бүх яриагаа чиглүүлмээр байна. Түүнээс эргэж буцаж, урьд өмнө болсон үйл явдлууд руугаа дахин тарж маргалдах маягаар биш.
М.ЭНХСАЙХАН: -Тийм, тийм. Би харин урьд нь ярьсан юмаа яриагүй. Бид сонгуулийн үр дүнг зөвшөөрч болохгүй гэдэг юмаа хэлчихсэн. Тэгэхдээ өчигдрөөс хойш эрх зүйн үндэс хайгаад байгаа юм, Баяр сайд аа? Эрх зүйн үндэс дээр сонгуулийн хууль дотор Сонгуулийн хуулийн 37-гийн 11-ийн 18-д: "Сонгогчдын санал худалдан авахад чиглэсэн бусад аливаа үйлдэл, үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно" гэчихээд үүнийгээ Дээд шүүхийн тайлбарласан тайлбар дээр ахиад хэлье: "мөнгө, эд хөрөнгө өгөх, амлах, дамжуулах" гэдэг энэ бүх юмнуудыг оруулчихсан байна.
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгсээн, тэгсэн. М.ЭНХСАЙХАН: -Тийм, тэгсэн байна. Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгсэн.

М.ЭНХСАЙХАН: -Мэдэхгүй, би хоёр том намд хооронд нь хэрэлдүүлж байснаас хоёуланд нь хамаатгачихъя. Та нар амласан уу, амласан. Хууль зөрчигдөж үү, зөрчигдсөн байна. Энэ нь саналын юманд нөлөөлсөн үү, гарцаагүй нөлөөлсөн. Сонгуулийг бүхэлд нь хүчингүй болгох асуудал гарцаагүй. Үр дүнг хүлээн зөвшөөрч чадахгүй. Би өөр юмтай холбож ярихгүй ээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Наадахыг чинь Үндсэн хуулийн цэц хариулна.


М.ЭНХСАЙХАН: -Би өөр юмтай холбож ярихгүй. Тэгвэл өөр юмтай холбож яриагүй зөндөө юм байна. Би гурван бүлэг асуудал гэсэн шүү дээ.

Хоёр дахь асуудал жагсаал, цуглаан, галдан шатаасан гэмт үйлдэл хийсэн юмыг шалгах бүх намыг оролцуулаад Улсын Их Хурлын ажлын хэсэг байгуулах хэрэгтэй. Энэ парламентад суудалтай намуудыг оролцуулаад. Үүнийг мөрдөн шалгах хэрэгтэй. Ямар үйлдлүүд, хэн хэнээс хийсэн, хариуцлага байна уу гэдэг асуудлыг л эхлэж ярих хэрэгтэй. Би тийм санал тавьж байна. Гурав дахь нь тэр онц байдал тогтоосноос хойших үйл явдлуудыг цагдаа, прокурорынхон хяна. Бид нар  тэртээ  тэргүй  онц  байдал  цуцалсны  дараа  мэдээллүүд  нэгтгэгдэж  эхлэх
байлгүй гэж би дотроо бодож байна. Баярлалаа.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Юуг нь шалгах комисс оо? Онц байдал тогтоосон нь
 
зөв үү, буруу юу?


М.ЭНХСАЙХАН: -Юу болсныг нь.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Юу болсон гэдэг чинь тэгээд хуулийн байгууллага тогтоодог болохоос биш Их Хурал, гишүүд гараад яаж тогтоох юм?

М.ЭНХСАЙХАН: -Иймэрхүү юман дээр тогтоодог юм аа. Ийм юман дээр

Улсын Их Хурал...


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Харин хуулийнхаа дагуу явж байна уу, үгүй юу гэдгийг ньхолбогдох...

М.ЭНХСАЙХАН: -Улсын Их Хуралд, парламентад суудалтай байгаа намуудаас бүрдсэн ажлын хэсэг байгуулж, энэ болсон явдал дотор Засгийн газар үүргээ гүйцэтгэж чадсан уу, Их Хурал үүргээ гүйцэтгэж чадсан уу, цагдаа, тагнуул үүргээ гүйцэтгэж чадсан уу, юу болсон гэдэг дээр нь үнэлэлт, дүгнэлтээ өгсөн...
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Нам, улс төрийн байгууллагууд...

М.ЭНХСАЙХАН: -Ажлын хэсэг байгуулах ёстой.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ер нь тэгээд энэ асуудлууд, зөрчлүүд маань нэг л хэл амаа ололцохгүй байна шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Яахав ярьж байна гэдэг чинь хэл амаа ололцохын бас нэг эхлэл байх аа.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Наадам болох гээд байдаг. Наадмаар бид нар ингээд хэрэлдээд орчихвол юу болох вэ? Зөндөө л асуудал гарч байна шүү дээ. Сая би телевизээр харж байлаа л даа. Ямар нэгэн байдлаар тэр нэг мэдрэл муутай хүүхдийг Магнайд мөнгө өгсөн болгох гээд л асуулт тавиад, тэгээд яасан юм, мөнгөө аваад яачихсан юм гэхээр нөгөөдөх нь "байхгүй" гэж байгаа юм. Мөнгөө яачихсан юм гэхээр хүнд өгчихсөн гэж байгаа юм. Тийм зохиомол, хуурамч зүйл (фальсификац) хийж болохгүй ээ.

Баяр дарга цагдаа, хуулийн байгууллага шалгаж байгаа. Түүний дараа ярья гэж түрүүн хэлсэн шүү дээ. Би хувьдаа тэгж бодоод л амиа хамхиад л чимээгүй сууж  байна. Тэгэхэд энэ  Засгийн  газар өнөөдөр ганц телевиз  ажиллуулаад л Магнай руу чихэх гээд байгаа юм уу, би зөвшөөрөхгүй, тэр хүүхдийг өмөөрнө. Яагаад гэвэл миний нүдэн дээр тэр хүүхэд байсан. Далдуур хийсэн юмыг нь цагдаа шалгадаг юм байгаа биз. Би л ямар ч байсан орой болоход тэр хүүхэд цуглааныг
 
тараах гэж гүйгээд, толгойгоо хага цохиулсныг би мэдэх юм. Тэгж байхад тийм юм гаргаад л байх юм. Цагдаа тэр хүнийг өгсөн, өгөөгүйг нотолсон юм уу? Нэг мэдрэл муутай хүүхэд байна билээ л дээ. Өөрийнхөө малгайг барьчихсан, "Магнайг дэмжье" гэсэн шинэ малгай өмсчихсөн. Тэгвэл өөрийнхөө малгайг өглөөнөөс хойш бариад яваад байсан юм уу? Тийм барин тавин, за дээр нь Жаргалсайхан турхирсан болгох гээд бас дунд нь зургийг нь гаргаад л байх юм. Бас тэгж болохгүй шүү дээ.

Би хуулийнхаа хүрээнд ажилласан. Сүхбаатар дүүргийн Засаг даргаас талбайд албан ёсны цуглаан хийх зөвшөөрөл хүртэл өгсөн. Би бас тэнэг хүн биш шүү дээ, зөвшөөрлөө авсан. Цагдаагийн хэд хэдэн ажилтанд дөрөв хагас гэхэд тарахгүй бол болохгүй нь ээ гэдгийг нь хэлж байгаад би нийлж байгаад тараах гэж оролдсон.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Жаргалсайхаан, мөн олон ярьж байна.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, та нар телевизороор тийм юм гаргаад энэ хүмүүс чинь уурлаад, бухимдаад байна шүү дээ. Түүнийгээ болиоч дээ. Одоо телевизорыг  нээхээр  яах  вэ  би  өөрийгөө  өмгөөлж  ярина,  тэнд  ярина,  энд ярина ингээд гурвалжин юм болно. Та нар яагаад тийм юм нээгээд байгаа юм? Ард түмний бухимдлыг нийлж байгаад даръя гэсэн бол би хамт даралцмаар байна. Үүнийг цааш нь ард түмэндээ битгий ийм юм хий, монгол хүн бие биедээ гар хүрдэг зарчмыг хэзээ ч зөвшөөрч болохгүй.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Харин тэгээд түүнийгээ л сайн ярих хэрэгтэй шүү дээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгэхэд та нар телевизээр тийм юм гаргаад заваараад байна шүү дээ. Хэлэхгүй байх хэцүү, хэлэхээр уурлана. Хэний тэр хэлээд байгаа зөв шүү дээ. Хүн дайсантайгаа өөд өөдөөс нь харж байлддаг биз дээ. Жирийн энгийн иргэнийг араас нь хөөж, дагз руу нь бууддаг хаанахын зарчим юм?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Түүнийг бид өгөөгүй шүү дээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй тэгээд тэр хүн түүнд нь бухимдаад уурлаж л байгаа байхгүй юу.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгээд түүнийг шалгаж олох нь хамгийн чухал байна шүүдээ.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй тэгээд зөв аятайхан мэдээлэл өгөөд энэ хүмүүсийг
 
тайвшруулах хэрэгтэй байна шүү дээ. Бид нар ч гэсэн наана чинь санаа зовж л байгаа.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Парламентад суудалтай намуудын ажлын хэсэг гаргая гэдэг тэр чинь одоо зөв л байна шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Телевизээр  явж  байгаа  худлаа  мэдээнүүдийг сонсдоггүй л юм бол нэг ч тайлбар байхгүй л байгаа биз дээ? Өөрсдөдөө зориулж фальсификац бэлтгээд ч байгаа юм уу, бүү мэд шүү дээ.

Жаргалсайханыг энэ улс төрөөс арчъя гэж санаатайгаар ч тийм юм бэлтгээд сууж байгаа юм уу би яаж мэдэх вэ. Баахан хүмүүсээс мэдэгдэл авч байгаад миний гудамжны яриагаар Жаргалсайхан, Элбэгдорж хоёрыг энэ бүх юмны бурууг тохох гэж мэдээлэл бүрдүүлж байгаа юм байна гэсэн хов жив би сонссон. Гэхдээ би түүнийг асуудал болгохгүй. Би эхлээд хуулийнхны үр дүнг харна. Бид ч бас өнөөдөр Олон улсын хүний эрхийн юунд элсээд гарын үсгээ зураад дэлхийн Монгол болчихсон шүү. Тэгж ярих юм бол иргэн болгон "Гаага"-д ч хүртэл өргөдөл өгч болно. Тэр ч битгий хэл Баяр дарга аа, би ингэж бодсон юм. Энэ бохир юмыг арилгаад, Сүхбаатарын талбайд гаднаас нэг хамтлаг авчраад, наадмаар энэ залуучуудын сэтгэлийг нь жаахан өөрчил.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Юун одоо тэгээд өөр юм яриад байдаг юм.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ өөр яах юм. Бид нар улс төрөө ярьж байна, тийм үү? Гадуур ард түмэн бол үүнийг чинь өөрөөр ярьж байна шүү дээ. Тэгээд яах юм, цаашаа ингээд ялагдсантайгаа байлдаад яваад байх юм уу, тэг л дээ тэгвэл. Тэгэхгүй танай намын зүгээс нэг телевизийг ашиглаад байгаа шүү. Дандаа сурталчилгаа хийгээд, ерөөсөө цаадах агуулгууд нь бол.
Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Саяын санал дээр Ерөнхийлөгч өө, юу гэж бодож байна.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Чиний ингээд...

Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Би гудамжинд яриагүй ээ, хариуцлагатай үг хэлсэн.

Н.ЭНХБАЯР: -Энэ бүх эмоциудыг хасаад би аль болохоор та бүхнийг тайван байгаач гэж уриалаад, өөрөө ч гэсэн их тайван байхыг хүсч байгаа. Тэгэхээр эмоциудыг хасаад гаргасан санал гэж би ойлголоо.

Нэгдүгээрт, Дорлигжав даргын тавьсан асуудалтай холбогдуулж тэр цагдаа хүүхэд буудсан байна уу эсэхийг шалгах ажил прокурор дээр хийгдэж байгаа. Тэр ажил  шударгаар  хийгдэх  ёстой  гэсэн  хатуу  зарчим,  байр  суурийг  бүгдээрээ
 
баримталж байгаа. Харин тэр ажиллагаа ямар нэгэн ил, далд нөлөөлөлтэй байна уу, үгүй юу гэдэг асуудлыг шалгая гэвэл хуулийн дагуу шалгаж, үнэн зөв, шударга шалгалтыг явуулах ажлыг хийх ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа.

Хоёрдугаарт, Энхсайхан гишүүний гаргасан Их Хурал дээр энэ онц байдлын өмнө  болсон  үйл  явдал,  онц  байдлын  дараа  болсон  үйл  явдлыг  бүхэлд  нь шалгах ажлын хэсгийг одоогийн Их Хуралд суудалтай улс төрийн намуудын оролцоотойгоор ажлын хэсэг байгуулж шалгая гэсэн саналыг гаргалаа гэж ойлгож байна. Түүнийг Улсын Их Хурлын дарга бас...

С.ОЮУН: -Ерөнхийлөгч өө, 100 хувь бас биш, бусдынх нь санал хэрэггүй юу?


Н.ЭНХБАЯР: -Яахав, тийм санал гарлаа л гэж би хэлж байна. Би түүнийг дэмжиж байгаа ч юм алга, ийм саналууд гарлаа гэж хэлж байна.

Гуравдугаарт, сонгууль явуулахтай холбогдолтой тодорхой эрх зүйн зөрчлүүд гарчээ гэж түрүүн Дорлигжав дарга, жишээлбэл хуульд хориотой иргэний үнэмлэхийн асуудлыг хорьчихсон байхад тэр шинэ иргэний үнэмлэхийг бичиж болохоор, түгээж болохоор засварыг Сонгуулийн ерөнхий хорооны дарга хийж, түүнийгээ хэвлэл, мэдээллээр сурталчилж, заавар зөвлөгөө өгч хийсэн байна гэж.

Дээр нь сая Энхсайхан гишүүн бас иймэрхүү Дээд шүүхийн тайлбараар сонгуулийн үйл ажиллагаа зөрчигдсөн байна гэж. Өчигдөр бас та бүхний хэлж байсан зүйл дээр би сонгуулийн санал хураах хуудас дээр яг дөрөв, тэдийг хураах ёстой гэсэн тоо бичсэн байна лээ гэсэн зөрчил байна гэж хэлж байна билээ тийм ээ? Оюун гишүүн яг тэрийг хэлж байсан санагдаж байна. Өөр?
С.ОТГОНБАЯР: -Манайд байсан.

Н.ЭНХБАЯР: -Аан тийм, Отгонбаяр гишүүн хэлж байсан.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Манай дээр байсан.

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм. Өөрөөр хэлбэл дөрөв бол дөрөв, гурав бол гурав. Тэгтэл миний ойлгосноор тайлбараараа бол нэгээс гурав гэж энэ мэтийн эрх зүйн зөрчлүүдийг та бүхэн маань сая ярилаа. Тэгээд хамгийн гол нь энэ бүхнээс гарах гарц ямар байна вэ гэдэг дээр л бүгдээрээ ярьчихъя.
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Телевизээр яг тийм заавал бухимдахгүй байх хэмжээнд сая Жаргалсайхан яриад байна. Миний яриа тэндээс л эхэлсэн. Өчигдрийн ярьсан, орой очоод харсан чинь "Шуурхай мэдээ" гээд гурав хоногийн өмнөх юмыг гаргаад л үнэхээр энэ чинь тодорхой зорилготой асуудал яваад байна шүү дээ.
 
Үүнийгээ та нар боль л доо.

Н.ЭНХБАЯР: -Тэрийг одоо бас штабынханд хэлж, анхааруулъя. Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгээд хүн алсан тухай ерөөсөө гаргадаггүй. Н.ЭНХБАЯР: -Штабынханд хэлж түүнийг...
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Өнөөдөр үүнийг ойлгож байгаа бол их сайн л байна.

 


даа.
 
Н.ЭНХБАЯР: -Бид ний нуугүй хэлэхэд өөрсдөө яг тэгж үзэж байгаа юм алга л



Д.ДОРЛИГЖАВ: -Энэ дээр анхаарал тавина л гэж...
 

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм учраас анхаарал тавья. Та бүхэн маань өнөөдөр ч ярьж байна, өчигдөр ч ярилаа. Анхаарал тавья. Санаатайгаар тэгж хийгээд байгаа юм байхгүй.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Энийг ерөөсөө тэр цагдаагийн хэвлэл, мэдээллийн дарга яг Эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль барьж, тодорхой ойлголтоор урьдчилж яриад байгаа байхгүй юу. "Шиг" гэдэг яг тийм мууг нь дагуулаад, яг тийм гээд л тэгдэг юм шиг байна. Яг энэхүү үйлдэл процесс нь тэр рүүгээ нотлуулах гээд л ингээд, тэр тал руугаа угаасаа дайчилгаа явж байна гээд сая хэлж л байна. Гарч ирсэн нэг нь хэлж л байна. Ингээд та нар эсвэл тэр рүүгээ анхаарал хандуулдаг бол хандуулахгүй бол тэр хүмүүс чинь та нарт худлаа мэдээлэл өгч байна.

Д.ЛҮВДЭЭЖАНЦАН: -Одоо тэр хаяг тогтооход нэг ч хүн үлдээгүй гэж сая

Аюулгүйн Зөвлөлийн хурал дээр бидэнд мэдээлэл өгсөн.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Дууссан тийм ээ? Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Дууссан гэж, тийм.. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Аан. За, за.
Н.ЭНХБАЯР: -Сайн тодруулчихгүй юу. Бас тэр өмгөөлөгчгүй байцаалт авлаа гэсэн зөрчил байгаа юм шиг байна шүү дээ, тийм ээ?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгээд хаяг нь олддоггүй. Бид нар яаралтай хаягийг нь олоод, эцэг, эхтэй нь холбоо барь гэсэн чинь хаягаа хэлж өгдөггүй тэгэхээр л буруу байна.

Н.ЭНХБАЯР: -Энхболд гишүүн сая өмгөөлөгчгүй байцаалт авсан гэж хэллээ шүүдээ, тиймээ?

З.ЭНХБОЛД: -Тэр үед тааралдсан л болохоос өөр яаж байгааг мэдэхгүй шүү дээ.
 
Н.ЭНХБАЯР: -За. За ингээд саяын асуудлуудыг бид...


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Онцгой байдлын албан хаагч нь л гэхэд өөрөө Хувьсгалт намын байран дотроос хулгай хийгээд, тэгээд баригдаад явж байгаа шүү дээ.
Н.ЭНХБАЯР: -Онцгой байдлын албан хаагч уу?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Янз бүрийн л юм гарна л даа.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Далимдуулаад л зөндөө юм гарсан байх аа. Хамгийн гол нь энэ сонгуулийнхаа асуудлыг яах вэ? Ер нь гол бухимдал бас үүнтэй холбоотой шүү дээ. Тэр талбай дээр хуран цугларсан, тэгээд ард иргэдийн сэтгэл санааг яаж цэвэрлэх вэ?

Н.ЭНХБАЯР: -Түрүүн Ерөнхий сайдын бухимдаж байгаа асуудал бол хууль хяналтын  байгууллага  шалгаагүй  юмыг  л  бүгдээрээ  урьдчилж  дүгнэлт  хийхээ больё гэдэг дээр яриад байх шиг байна. Түүнээс мэдээж хэрэг бухимдал бүгдэд нь байна. Бүгдээрээ тогтворгүй сэтгэл зүйн орчинд байна. Бүгдээрээ хууль хяналтын байгууллагад шалгуулаад, үнэхээр шалгаад буруутай нь хэн юм, буруугүй  нь  хэн  юм тогтоогдоод,  түүн  дээр  гомдол  байвал  ахиж  шалгуулаад, түүнээс өмнө урьдчилсан маягаар улс төрийн дүгнэлтээр буруутай, зөв этгээдийг тогтоолгүйгээр ажиллая гэж. Яагаад гэвэл тэгэх юм бол бидний энэ уулзалт маань ажил хэрэгч болох байх гэж би та бүхэнд сануулчихъя.

Тэгээд саяын штабын үйл ажиллагаатай, хууль хяналтын байгууллагын үйл ажиллагаанд гаргасан шүүмжлэлүүдийг бид нар тэмдэглэж аваад, мэдээлж тодруулах, Хууль зүйн дэд сайд энд бас байж байна. Өнөөдөр яах вэ, Иргэний Зориг намыг төлөөлж байгаа ч гэсэн Хууль зүйн дэд сайд гэдэг утгаараа энэ дээр анхаарал тавиач гэж хүсэх байна.
М.ТӨРБАЯР: -/Толгой дохив/

Н.ЭНХБАЯР: -За, Элбэгдорж дарга?

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Энд бичлэг хийгдээд, протокол үйлдэгдэж байгаа тийм ээ?

Бид нар оролцож байгаа хүмүүст дараа нь танилцуулагдах уу, үгүй юу?

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм яг хуулснаараа л. Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тийм журам байгаа юу, тийм ээ? Н.ЭНХБАЯР: -Тийм ээ, байгаа.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Түрүүн Энхсайхан дарга шалгаж тогтоох ажлын хэсэг байгуулах нэг санал хэлсэн. Тэр мэдэхгүй ямар байх юм. Миний ойлгож байгаагаар бол бид нар ажлын хэсгээ намынхаа хүрээнд байгуулж байгаа. Ард
 
түмний сонголтын эсрэг гэмт үйлдлийг шалгаж тогтооход хяналт тавих ажлын хэсэг. Яг тэр сонгуулийг будлиантуулсантай холбоотой зүйлийг тэгж нэрлэж байгаа юм. Хүний амь нас, эрүүл мэндийн эсрэг гэмт үйлдлийг шалгаж тоггооход хяналт тавих ажлын хэсэг гэж хоёр дахь ажлын хэсэг баймаар юм билээ. Сонгуультай холбоотой ард түмний хийсэн сонголтын эсрэг түүнийг санаатайгаар будилуулсан гэдэг бол энэ өөрөө гэмт үйддэл гэж ойлгож байна. Тэгэхээр үүнийг шалгаж тогтоох, хяналт тавих ажлын хэсэг байх ёстой гэж бодож байна. Тэр хүний амь нас, эрүүл мэндийн эсрэг гэмт үйлдлийг шалгаж тогтоох ажлын хэсэг байх ёстой гэж бодож байна.

Саяын шударга ёсны төлөө жагсаж байгаа тэр тэмцлийг эмх замбараагүй байдалд оруулсан гэмт үйлдлийг шалгаж тогтооход хяналт тавих ажлын хэсэг байх ёстой гэж бодож байна. Би үүнийг санаатайгаар эмх замбараагүй байдалд оруулсан гэж бодож байна. Тэр ч бүү хэл санаатайгаар нэг намын байрыг галдлаа гээд тэднийг нийтийн өмч рүү оруулахад тэр Соёлын төв өргөө, үнэт зүйлсийг шатаахад санаатайгаар энэ үйл ажиллагааг явуулсан гэж үзэж байгаа. Энэ бол миний өөрийн мэдээлэлд л байгаа. Энд энэ гурван ажлын хэсэг гараад, энэ хяналтуудыг тавих шаардлагатай байх.

Дөрөв дэх нь тэр жагсаал, цуглаанд оролцогчдын үйл ажиллагааг гуйвуулах ажил одоо үргэлжилж байна. Мэдээж шалгалтын дараа хэрхэн шалгасныг нь дахиад шалгалтын ажлын хэсэг гарах байх гэж бодож байна. Түүний үйл ажиллагааг гуйвуулах, тэр хүмүүсийн эрхийг зөрчих, бүр дээр нь хэлмэгдүүлэхийн тулд тэр ёстой нөгөө хууль, шударга ёсны зарчмыг ноцтой зөрчиж, гэмт үйлдэл гаргаж, өнөөдрийн ирж байгаа мэдээллүүдээс тийм л байна. Тэнд аваачиж хоёр хоног зодууллаа, карманд байсан арван мянган төгрөгийг минь булааж аваад, байцааж байсан цагдаа нар нь нүүрэн дээр нь хоол авч идээд, тэгээд наадах чинь миний мөнгө гэхээр чамайг буудна, чамайг хорино, яллана гэж доромжлоод, тэгээд зодсоор байгаад гаргачихсан хүүхэд ирээд мэдүүлгээ өгч байна.

Энэ эрх чөлөөт нийгэм чинь нэг сайхан юм нь ер нь юмыг нуухад хэцүү л байдаг юм байна шүү! Үүнийг л ойлгох хэрэгтэй. Тэгээд аль ч тохиолдолд гарна, илэрнэ.   Хичнээн   ч   хаах   гээд   илэрнэ.   Тэгэхээр   энэ   явуулж   байгаа   үйл ажиллагаанд хяналт тавих ёстой юм шиг байгаа юм. Яг ард түмний төлөөллөөс сонгогдчихсон Их Хурлын зүгээс аль нэгэн зүйлд санаа зовж л байгаа бол тэр санаа зовж байгаа илэрхийлэл болж ажлын хэсэг гарах л ёстой. Энэ дээр наад зах нь тэр шалгаж тогтоох үйл ажиллагаа нь хуулийн дагуу болж байна уу, үгүй юу
 
гэдгийг хяналт тавих үүрэг бол парламентын хууль нь зөв хэрэгжиж байна уу, үгүй юу гэдгийг хяналт тавих парламентын хууль тогтоох хоёр гол үүргийнх нь яг үндсэн үүрэг нь гэж би ойлгодог. Тэгэхээр  энэ  ажлууд  дээр  ажлын  хэсэг  гаргах хэрэгтэй байна.

Эндээс Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар энэ ажлын хэсгүүдийг гаргаад, дээр нь шаардлагатай бол Улсын Их Хурал шийдэх юм бол УИХ-ын хүрээнд шийдвэр гаргаад, эхний ээлжинд гурван ажлын хэсэг гаргахгүйгээр тус тусад нь ажлын хэсэг гаргахгүйгээр болохгүй юм байна. Яах вэ хүмүүс ирээд мэдүүлэг, энэ бүх зүйлээ өгч байна. Видео материал, бүх нотлох баримтуудаа өгч байна. Өнөө оройноос эхлээд хэвлэл, мэдээллийн юм чөлөөтэй болох байх л даа. Тэгээд чөлөөтэй болоод ирэхээр хүмүүс нээлттэй байдлаар бухимдлаа илэрхийлж ярилцах байх. Тэгэхгүй нээж өгөхгүй бол энэ илүү бухимдуулж байна гэдгийг би гурав хоногийн өмнө хэлж байсан. Хоёр хоногийн өмнө хэлсэн, одоо дахиад хэлье.

Энэ гурвыг л ер нь заавал хийх хэрэгтэй юм шиг санагдсан. Хэрэв сонгуулийг дахин явуулах, шалгахаар бол Сонгуулийн ерөнхий хороог татан буулгаж, Сонгуулийн ерөнхий хорооны даргыг албан тушаалаа хэтрүүлэн ашигласан асуудлаар шалгах нь мэдээллийн улсын төв бол энд бүр шууд оролцсон байна лээ. Дархан, Орхон, нийслэл, яахаараа ч гурван том хүнтэй аймаг руу ингэж явуулдаг юм. Иргэний бүртгэл мэдээллийн улсын төвөөс ирүүлсэн сонгогчдын нэрсийн жагсаалтад нэр нь байхгүй байгаа атлаа гэрийнхээ хаягт байгаа иргэд, эсвэл хашаа, байраа түрээслээд уг хаягаа өөрчлөөгүй байгаа сонгогчдод  сонгогчийн  үнэмлэх  өгөхгүй  байгаа  тухай  асуудлаар  нийслэлийн зарим иргэдээс манайд гомдол ирдэг.
Сонгогч Иргэний бүртгэл мэдээллийн улсын төвөөс ирүүлсэн нэрийн жагсаалтад нэр нь ороогүй ч гэсэн тухайн хаяг дээрээ байгаа эсэхээс үл хамааран гэж байгаа шүү, иргэнийхээ үнэмлэхийн хаягт хамаарах сонгуулийн хэсэгт саналаа саадгүй өгөх эрхтэй гээд, тэгээд өнөөдөр тэнд нь оролцоод, саналаа өгөөд, тэндээс нь мөнгийг нь аваад саналаа өгчихсөн хоёр хүн бүр 3 сарын 28-наар хийсэн байхгүй юу. Ийм байдлаар зөвхөн нэг дүүрэг дээр л 11 мянга гарлаа шүү дээ. Энэ нь бүх аймгууд дээр гарсан. Улаанбаатар, Орхон дээр, бүх аймгуудын төвүүд дээр гарсан. Тэгэхээр энэ бол өөрөө үнэхээр төрийн эрх мэдлийг хууль бусаар авах гэсэн оролдлогыг баталгаажуулах энэ үйл ажиллагаанд Сонгуулийн ерөнхий хорооны бидний сонсгох гээд байгаа дарга өөрөө орчихсон байгаа.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэр дарга яагаад ирэхгүй байгаа юм бэ?
 
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэгэхээр энэ даргыг албан тушаалаа хэтрүүлэн ашигласантай нь холбоотойгоор одоо шууд Ерөнхий прокурор дээр хэрэг үүсгэчихэж байгаа юм.

Ц.ЦОЛМОН: -Түүнийг нотлох нь зөв.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэгээд хэрэг үүсгээд, хажуугаар нь Сонгуулийн ерөнхий хорооных нь удирдлагыг өөрчлөөд тооллого явуулахгүй бол хүмүүс итгэх ч үгүй.

Ц.ЦОЛМОН: -Хууль үйлчилдэггүй, торгоод өнгөрөх юм чинь гэсэн байдлаар хандана.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Энэ дарга харж байна, тэр дарга харж байна гээд албан тушаалаа хэтрүүлэн хэрэглэх гэдэг дээр торгуулийн санкц гайгүй. Ямар ч санкцтай байсан гэсэн хуулийн дагуу л энэ асуудал шийдэгдэх ёстой.
Ц.ДОРЛИГЖАВ: -Засаг дарга нар ч оролцсон байна билээ. Өрөөнд нь 60

ширхэг сонгуулийн хуудас хурааж авсан.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Зөвхөн нэг юу л энэ.


Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Бөөн будлиан, Хөвсгөл аймагт очоод клиникийн нэгдсэн эмнэлэг дээр очоод тэнд зүгээр үзүүлэх гээд ирсэн бүх хүмүүсээс санал аваад бөөн юм болж байж сая сонгосон шүү дээ.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Үгүй ээ үгүй, энэ албан тушаал яг тодорхой үе дээр очоод баримттай материал нь байгаа байхгүй юу.

Ц.ДОРЛИГЖАВ: -Ажиглагч хүн өөрөө.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэгэхээр наад зах нь нэг юмнаас эхлэх ёстой шүү дээ.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ер нь тэгээд Сонгуулийн ерөнхий хороо өөрөө дампуурчихсан л байгаа шүү дээ. Тийм байгууллага чинь яаж сонгууль явуулах юм?

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Баттулга үүнийгээ баталгаажуулсан ярилцлагыг "Монгол телевиз"-д бүтэн сайн өдөр өгсөн.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Энэ бүрэн дампуурсан ажил болсон сонгууль.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Бүтэн сайн өдөр, одоо хагас сайны өглөө өгсөн. Мөн сонгуулийн өглөө санал хурааж байхад бүх чиглэлүүдээр өгсөн.
 
Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Тэгэхээр ер нь ийм сонгуулийнхаа хуудсыг баталгаажуулах л хэрэгтэй байхгүй юу.

Ц.ДОРЛИГЖАВ: -Яг 12 цагт өгсөн. Аймгууд үүний дагуу бүх хийх ажлаа...


 


юу.
 
Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Энэ сонгуулийн хуудсаа баталгаажуулах хэрэгтэй л байхгүй



Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэгээд жагсаалтаар хэний материал энэ байж байна.
 

Сүхбаатар дүүрэгт бие дааж нэр дэвшсэн хэн билээ?


Ц.ДОРЛИГЖАВ: -Лхагважав уу?


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тийм. Лхагважав өөрөө видеогоор бүгдийг нь баталгаажуулаад, тэр нөхөр хууль эрх зүйн чиглэлийн хүн шиг байгаа юм. Бүх юмаа баталгаажуулаад Үндэсний аюулгүй байдлын Зөвлөлд үүнийг өгөөрэй. Надад нэг хувь нь байгаа. Энэ дотор видео бүх ярилцлага, хүмүүсээс авсан зүйлүүд нь баталгаатай байгаа юм билээ. Тэгээд 11 мянган санал ийм байдлаар саяын хэлдгээр нэмэгдэж орсон. Зөвхөн нэг зүйл. Манай дээр бол хангалттай цуглаж байгаа.

Энхболд гишүүн л өглөө намайг дамжуулаач гээд байгаа юм. Би энэ хүний юмыг нь дамжуулахгүй бол дараа нь ер нь тэгээд иймэрхүү материалыг Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл дээр Нарийн бичгийн даргынх нь боломжийг өргөтгөөд цуглуулсан нь бараг дээр юм биш үү дээ. Тэгэхгүй бол хэрэв Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл үүнд анхаарч л байгаа бол ийм маягаар өргөтгөж ажил хийхгүй бол энэ чинь явахгүй! Лав л маргаашаас эхлээд маш их олон гомдол, баримттай материалтай, эзэнтэйгээ өөрсдөө ирэх нь байна. Зоригтын энэ юмыг харахад бол бүр аймаар юм байна лээ.
М.ЗОРИГТ: -Би болох уу?

Н.ЭНХБАЯР: -За.

М.ЗОРИГТ: -Одоо хамгийн гол юм бол улс төрийн намууд бие бие рүүгээ дайрахдаа гол асуудал биш байх шиг байна. Ажиглаад байхад аль ч нам зохион байгуулалттайгаар луйврын аргаар ч юм уу, эсвэл муу аргаар сонгуулийг будлиантуулах, хуульд харштай байх тийм бодлого хийгдэж байна уу гэж ойлгосон.

Харин намуудаас нэр дэвшсэн хэсэг бүлэг нөхөд тэр орон зайгаа ялгагдахын тулд хачин луйврын аргууд санаачилж хийлээ гэсэн. Тэр байтугай саналын хуудсыг хүртэл нэмж хэвлүүлсэн тохиолдол гарсан. Маш олон хүн дээр.
 
Энэ бол хэсэг бүлэг ямар эрх ашиг хамгаалсан бүлэглэл байдаг юм мэдэхгүй. Тэр ер нь аль аль намаас өөрийгөө зүтгүүлсэн байдаг юм. Жишээлбэл Дорнод аймагт хоёр ч намаас нэр дэвшсэн. Хоёр өөр нам бие биенээ хянаж байна гээд бодтол үгүй  нэг  бүлэг  болоод  ажилласан.  Түүгээрээ дамжуулж  сонгуулийг будлиантуулсан байгаа. Би бол намууд бие биенээ гоочилж ярихдаа биш, өнөөдрийн бий болсон нөхцөл байдлыг сайн судалж, дараа дараагийн сургамж болох ёстой байхгүй юу. Тийм учраас бүх намуудын будлиантай гэж үзэж байгаа тойргууд дээр дахин тооллого явуулж, улмаар учир шалтгааныг нь мэдээд, шаардлагатай гэж үзсэн газарт дахин санал хураалт явуулах. Эхэлж тооллого явуулаад дараа нь алдааг нь илрүүлнэ шүү дээ. Жишээлбэл, манайх чинь өнөөдөр Дорнод аймагт очсон саналын хуудасных нь тооноос илүү саналын хуудастай болчихоод байгаа байхгүй юу. Нөгөө нэг ийм хүүдий байна шүү дээ, тийм ээ?
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм.


М.ЗОРИГТ: -Хүүдий чинь маш олноороо дутчихаад байгаа юм. Сүүлд нь тэр цагдаа, прокурортой хамт баривчилсан газраас хогийн саванд хаячихсан үйлдсэн саналууд уут уутаараа гарч ирж байгаа байхгүй юу. Нөгөө талд нь бүтэн байгаад байдаг. Тэгэхээр чинь маш өндөр зохион байгуулалттай хийгдсэн. Энэ бол төрийн эсрэг маш том гэмт үйлдлүүд явж байгаа байхгүй юу. Тойргийн хороо, хэсгийн хороодыг 100 хувь татаж авсан. Тойргийн хорооны бүх гишүүдийг шууд хэлье МАХН ч тэр, АН-ын гишүүд нь ч тэр яг нэг газраас санхүүжигдсэн байна, яг нэг адилхан саналаа өгч, нам намаар нь биш, хэсгийн хороод ч гэсэн тийм байна. Маш том хүчтэй зохион байгуулалтын ажил гарсан. Тийм учраас үүний цаана юу гэдэг юм магадгүй будлиантай юмыг намуудыг хооронд нь зөрчилдүүлэх ажлыг тэр групп этгээдүүд ч хийсэн байж магадгүй. Маш том зохион байгуулалттай ажилласан байна, олон саналын хуудас хэвлүүлсэн байна, талбайд болсон үйл явцыг тэд нар ч хийсэн байж магадгүй.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Сонгинохайрхан дээр ч гэсэн МАХН, АН-ын хэсгийн хорооны бүх ажилтнууд нэг амьсгаатай болчихсон байсан. Очоод шаардлага тавихад бие биенээ өмөөрдөг ерөөсөө л тийм болчихсон байна билээ. Тэр худалдаад авчихсан гэдэг нь үнэн. Ерөөсөө Улаанбаатар хотын хэмжээнд Ардчилсан  намынхан  бүгдээрээ  МАХН-ынхантай  бүх  хэсэг  дээр  нийлчихсэн байсан шүү.
М.ТӨРБАЯР: -Би нэг юм хэлэх гэсэн юм.

Н.ЭНХБАЯР: -За.
 
М.ТӨРБАЯР: -Би бодож байгаа юмаа хэлье. Би 2-3 хоног намууд төлөөлөөд энд Улсын Их Хурлыг сонгох сонгууль маань ямархуу будлиантай болчихов гээд ярилаа л даа. Тэгээд намууд төлөөлж оролцож байгаа хүмүүс ерөнхийдөө их луйврын шинжтэй боллоо, луйвардчихлаа гээд яриад байгаа.

Гэтэл яг үнэндээ гэхэд луйвардчихлаа гэдгийг нь одоохондоо тогтоогүй байна гэж ойлголоо л доо. Сонгуулийн явцад ч гэсэн манай намаас нэр дэвшиж байгаа хүмүүс ч гэсэн ажлын завсраар надад тиймэрхүү мэдээллүүд хэлээд байсан. Би түүнийг тогтоогдоогүй юмыг тогтоож чадах юм биш, зөвлөгөө өгөх цаг зав байхгүй ажил ихтэй. Тийм болохоор сонгуулийн дүнгийн дараа манай нам бол ямар байр суурь баримталсан гэхээр үнэхээрийн ямарваа нэг асуудалд арван хүний жишээ авахад ес нь тэнд нэг асуудал байгаад байна гэвэл бас нэг зөрчил байгаад байгаа магадлал их өндөрсөнө л гэж ойлгосон л доо. Нэг юм уу хоёр хүн тэгээд байвал бас гомдсоноосоо ч юм уу тийм асуудал гарч байж магадгүй. Тэгэхээр маш олон хүн асуудал байна гээд байхаар ямар нэгэн юм байх шиг байна. Байгаа, байхгүйг нь мэдэхгүй байж тэглээ, ингэлээ, тэгээд тогтоогдчихлоо гэх нь хэцүү юм байна. Өмгөөлөгч аваад жишээ нь Дорнод руу нисгэсэн. Яг газар дээр нь юу болоод байгаа юм, бид холоос мэдэхгүй шүү дээ. Тэгээд Улсын Их Хурлын гишүүн, Тамгын газрын дарга Зоригтыг өмгөөлөгчтэй нь нис гэсэн. Яг үнэндээ бол бид нар мөрдөн байцаагч биш шүү дээ. Тэр үйл ажиллагааны явцыг бүгдийг нь шалгая л гээд байна. Бид нарын хэнд нь ч тийм эрх  байхгүй.  Мөрдөж шалгаж,  тогтоодог  нь хуулиар  Мөрдөн  байцаах  газар  л байгаа. Бид нар яаж ч хүсээд тийм эрх байхгүй юм чинь одоо үүний дараа болсон процессыг ч бид нар шалгаж чадахгүй.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Хяналт тавих эрхтэй шүү!


М.ТӨРБАЯР: -Тэгэхдээ би түүнийг хэлэх гэж байна л даа. Зүгээр мөрддөг, шалгадаг хүмүүс ажлаа хугацаанд нь сайн, муу хийж байна уу, үгүй юу гэдэг дээр л хяналт тавих нь хэнд нь ч байж байгаа. Яг түүнийг ажлын хэсэг гаргаад мөрдөөд шалгана гэвэл бид нар аль алийг нь чадахгүй. Асуудал байна уу, үгүй юу гэдгийг гаргаж ирэхийн тулд асуудал байна гэдгийг бид нар мөрдөөд тогтоож байгаа биш шүү дээ. Явсан хүмүүсийн тодорхойлолт, гаргасан харахаар зөвхөн хоёр тойрог дээр манайхан зарим юм нь бас гүйцэд гарч ирээгүй байна. Харахад үнэндээ сонгуулийн үйл ажиллагааны явцад булхай, янз бүрийн зөрчилтэй юм маш их гарчээ гэдэг нь харагдаж байна. Тэгэхээр бид нар энд ямар асуудал тавих гээд байна гэхээр нэгэнт ийм юм байгаа учраас эргэж Сонгуулийн ерөнхий хороонд
 
бухимдаад байгаагийн учир нь юу вэ? гэхээр эргээгээд яах вэ? асуудлаа ярих ямар функц байна? гэдгээ хайсан л даа.

Тэгэхээр өнөөдөр үйлчилж байгаа хуулийн хүрээнд үүнийг асуудал тавьж болох нь  гэж  бид нар  ойлгосон.  Өөрөөр  хэлбэл  өчигдөр  Баяр  сайд  ч  ярьж байсан. Манай нам ер нь тийм л байр суурьтай байгаа л даа. Эхлээд хуулиа судалчихаад, болсон юмаа харчихаад үүнийг шийдэх юм уу, хаашаа тавих гарц байна вэ гээд үзэхээр үнэхээр энд асуудал байна уу, байна. Тийм учраас бид нар  тодорхой  хэсэг  дээр,  тодорхой тойрог дээр дахин санал хураалт явуулж өгөөч...
Н.ЭНХБАЯР: -Тэгэхдээ эхлээд тооллого явуулъя, тийм ээ?

М.ТӨРБАЯР: -Ерөөсөө дахиад шалгаж үзье.

Н.ЭНХБАЯР: -Шалгалт, тэгээд тооллого явуулъя.

М.ТӨРБАЯР: -Тэгээд тэр нь бас тодорхой хүрээтэй байя. Зарим нь гомдох хэрэггүй байгаа байхгүй юу. Манайх чинь дөчөөд хүн нэр дэвшүүлсэн. Тэр дотор үнэхээрийн ялагдсанаа хүлээж байгаа, цөмөөрөө гэж хэлээгүй. Бид нар бас дотроо анализ хийж үзсэн. Би үнэхээрийн хаанаа ч хүрээгүй, манай намын хүч байхгүй  байна,  тэнд  үнэхээрийн  заргалдах  юм  алга,  биднийг  хүлээж  байгаа хүмүүс байна луйвардуулчихсан байж болзошгүй гэж бодож байгаа цөөн хүн байна, яг улайм цайм ёстой нээрээ яасан бол шалгуулахгүй бол болохгүй нь ээ гэж харагдаж байгаа тодорхой тойргууд байна.

Тэгэхээр зэрэг бид нар өнөөдөр Сонгуулийн ерөнхий хорооны дарга ирэх юм байна гэж ойлгосон. Ерөнхий хорооноос авахуулаад тавих асуудал бид нарт байгаа байхгүй юу. Бид нар ялгаж үзсэн юм. Субъектуудын хувьд Ерөнхий хороон дээрээ ямар алдаа гаргачихав, ямар буруу чиглэл өгчихөв, түүнээс болж ямар үр дагавар үүсчихэв, тойргийн хороод дээр ямар буруу үйл явц болж вэ, яг тэр санал хураах, тооллого хийх явцдаа ямар зөрчил гаргав гээд субъектээр нь ч юм уу, үйл явцаар нь ангилахаар яг батлагдсан хэдэн зөрчлүүд гараад байгаа юм л даа. Тэгээд манай намын тухайд тодорхой тойрог дээр, заримыг нь тодорхой хэсэг дээр ч байж болохоор юм харагдаж байгаа. Дахин шалгалт тоолоод, тэндээс асуудал гараад ирнэ шүү дээ. Асуудал зөрчил гараад ирвэл хуульдаа ч байж байгаа. Санал хураалт явуулахаас өөр арга байхгүй.

Тэгээд тодорхой хэсгүүд дээр санал хураалт явуулаад эхлэхээр зөрчил гараад ирэхээр тэр нь тойргийн дүнд нөлөөлөхөөр байвал өчигдөр Энхболд гишүүн бас хэлээд байсан, угаасаа тойргийн тоо нь нөлөөлөөд байна гэдэг чинь
 
автоматаар тойрог нь хүчингүй болоод ингээд хууль зүйн зохицуулалт нэг их муу биш байсан шүү. Бас зохицуулж болохгүй хэмжээнд биш байна билээ. Тэгэхээр ямар ч байсан өчигдрийн яриаг сонсоод байхаар үнэндээ шал өөр, хүчингүй болгочихъё гэхээр би бас юмнуудыг үзсэн л дээ, хэн хүчингүй болгох юм, ямар субъект хүчингүй болгох юм, тэр хүчингүй болгох эрх Их Хуралд байна уу, хэнд байна  вэ  гэхээр  байхгүй,  олдохгүй  л  байгаа  байхгүй  юу.  Яг  өнөөдрийнхөө хуулийн  хүрээнд  энэ  асуудлаа  шийдэх  нь  илүү  оновчтой  юм  уу,  тэгээд ирэхээр тийм гарц байна, тэр асуудлаа Сонгуулийн ерөнхий хороондоо тавья. Сонгуулийн ерөнхий хорооны дарга ирэх юм байна гэж ойлгосон. Тэгээд дүнгээ зарлахаа арай азнаж болох болов уу. Бид нарыг асуудлаа зөв тавибал тэр чинь бас хуулийн хугацаатай шүү дээ. Бид нар энд их удаан яриад, жишээ яриад л байвал маш их жишээ байна.
Ц.ЦОЛМОН: -Сонгуулийн дүнг хүчинтэй болгодог субъект гэж байна уу?

С.ОЮУН: -Сонгуулийн ерөнхий хороо.

М.ТӨРБАЯР: -Тийм. Ерөнхий хороо, зарлаж байна гэдэг чинь.

Ц.ЦОЛМОН: -Тэр субъект чинь л шүүмжилж байгаа байхгүй юу.

М.ТӨРБАЯР: -Тэгэхээр чинь бид нар асуудлаа зөв тавьж чадах юм бол зарладаг хугацаагаа хүсэлт тавиад хойшлуулдаг ч юм уу, түүний дүнг...

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Сонгуулийн тухай тогтоолыг шинэ Их Хурал өөрөө,

шинэ Их Хурлын бүрэлдэхүүн нь өөрөө хийдэг байхгүй юу.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Шинэ Их Хурал өөрөө хийнэ. Лүндээжанцан дарга аа, дор дороо цуглуулсан материалаараа өөр өөрийн асуудал яриад байх юм бол түүнийг тэгэхээс өөр аргагүй.

М.ТӨРБАЯР: -Тийм л байдлууд бид нарт мэдрэгдэж байна л даа.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Яг зөрчлийн хэмжээ хязгаараас нь болоод асуудлаа ярья гэсэн, тэгээд яриад Сонгуулийн хорооны даргын ноцтой алдаа байна.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Надад нэг асуулт байна.

Н.ЭНХБАЯР: -За, Жаргалсайхан.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Энэ сонгуулийн явцад хоёр асуудал байна л даа. Ер нь бүхэлдээ сонгуулийн системийн гажуудал, алдаа дутагдлууд бид нарын асуудал байна. Тэр нь бол Сонгуулийн ерөнхий хороо анх сонгуульд бэлтгэхээсээ эхлээд л гаргасан алдаа дутагдлууд. Энэ нь сонгуулийн үр дүнд нөлөөлсөн, нөлөөлөөгүй гэсэн. Энэ бүр системийн асуудал болчихоод байна шүү дээ. Дараачийн явцын
 
дүнд гарсан зөрчлүүд. Гэтэл Сонгуулийн ерөнхий хороо энд нэг ч алхам шийдвэр гаргаагүй, нэг ч асуудал шийдээгүй гэдэг ийм асуудал гарч ирж байна. Бид нар нэг асуудлыг тохирох ёстой юм шиг байна л даа. Сонгуулийн бүхэлд нь гарсан системийн асуудлыг хэрвээ ярилцаж шийднэ гэвэл сонгуулийг ерөнхийд нь бүхэлд нь хүчингүй болгоод дахиж шинээр сонгууль 11 сард хийдэг ч юм уу нэг ийм асуудал гарна.

Ерөөсөө үүнийг больё, бүр системийг нь улс төрийн хямрал руу ч аваачих юм билүү ингэж завхраад яах вэ, тийм хөрөнгө мөнгө ч алга ч гэдэг юм уу янз бүрийн шалтгаан гаргая л даа. Эсвэл нэр нь гарчихсан хүмүүс дургүйцдэг ч юм уу. Тэгвэл үүнийгээ больё. Дараачийн асуудал тэгвэл хэсэг дээр гарсан тэр олон зовлон жаргал яриад байгаа юм. Үүнийг нь ядаж шийдье гэдэг ийм асуудал гарна. Энэ бол тоо томшгүй. Үүнийг ингээд шийдэх юм бол арван дөрөв, тав биш ээ. Ерөөсөө хорь, гучаар нь ярина. Энэ завхрал бол хавтгайраад явчихсан юм билээ. Бүр системийн тоглолт явчихсан. Мэдээж шүү дээ нэг хэсэг дээр гарсан юм  бусад хэсгүүд дээр  давтагдаж  байгаа  байхгүй юу. Зохион байгуулалтад орчихсон. Тэгэхээр үүнээс яаж гарах вэ? гэдэг асуудал гарч байна шүү дээ. Одоо өнөөдрийн байдлаар сонгуулиар амжилттай явж байгаа хоёр нам: Хувьсгалт нам, Ардчилсан нам л явж байна шүү дээ. Энэ хоёр маань өнөөдрийн гарсан сонгуулийн үр дүнг хүлээн зөвшөөрөх үү, зөвшөөрөхгүй юу? гэдэг асуудлыг шийдэж дуусгах хэрэгтэй байхгүй юу. Ингээд нуршаад байгаад байвал байгаад л байна.

Сүүлд нь би бодож байна. Энэ миний бодол шүү. Ер нь би өөрөө талбай дээр нь ч байсан. Энэ талбай дээр болсон юм, явдал бол ер нь бид цагдаа нь туршлагагүй, улс төрийн намууд нь ч туршлагагүй, хэн нь ч туршлагагүй, энэ ард түмний сонгуулийн үр дүнг сонсоод гарсан бухимдал маань цаашаа хаос руу оронгуут хяналтгүй болоод эхэлсэн. Хэн нь ч яахаа мэдэхээ больчихсон. Би тэгж бодож байгаа. Харин үүнийг эргээд хоёр нам бие биеийнхээ дээр гарах гээд, ашиглах гээд ер нь Элбэгдорж зохион байгуулсан байж магадгүй, Элбэгдорж болохоор Баяр ч өөрөө шатаасан байж магадгүй ч гэдэг юм уу...

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Одоо энэ яриаг боль.  Бид нар парламент дээрээ хаалттай хэлэлцээд...
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, та боль. Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ер нь энэ асуудлыг... Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Та боль.
 
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Энэ улс төрийн намуудад үүнийг тохохгүй. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:   -За   яах   вэ   би   ярья,   яриад   дуусгачихъя   за   юу. Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ер нь олон юмыг нь ойлголоо.

Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Та нар тэгж яриад байгаа боловч энэ ярианы сэдэв чинь ингээд л яваад байна шүү дээ. Та нар эсвэл хоёр нам сууж байгаад тохироод дуусгахгүй юу, наадахаа. Бүр цэглэхгүй юу. Телевиз, радиогоор нэг хүн сурталчилгаа явуулахаа болихгүй юу. Асуудал тэр л байгаа шүү дээ. Та нар наадахаа  өөрсдөө  тохирч  дуусга  л  даа.  Та  нар  чинь  аман  дээрээ  нэг  юм ярьчихаад хийж байгаа ажил чинь өөр ажил үлдээд байна шүү дээ. Факт нь тэр л биз дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -За. Одоо гарцаа л ярья.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм учраас Ардчилсан нам, Хувьсгалт намын дарга нар  та  нар  наад  асуудлаа  дуусгах  хэрэгтэй.  Эсвэл  ялдаг  тэр  зарчмаараа үзэлцэнэ гэдгээрээ яв, эсвэл энэ асуудлыг хэлэлцээрийн журмаар, хуулийн хүрээнд энэ асуудлыг дуусгая гэдэг энэ зарчмаа л гаргах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол бид нарт бас төвөгтэй байна шүү дээ. Ерөөсөө ямар ч шийдвэр байхгүй, өдөр болгон байгаад байдаг.

Н.ЭНХБАЯР: -За, Отгонбаяр дарга.


Ё.ОТГОНБАЯР: -Өдөр болсон уулзалтын талаар нэмж нэг тодруулга хийдэг юм уу. Бид нар өдөр ярьж байгаад ингэсэн юм л даа. Сонгуулийн ерөнхий хорооны тэр хүмүүсийн яриад байгаа даргын хийсэн мэдэгдэл, түүнтэй холбоотой бүлэг асуудал байна. Түүнийг жишээлбэл улс төрийн намууд ямар дүтнэлт гаргалтай нь биш. Тэгэхээр нэгдүгээрт, тэр асуудалд өөрөөс нь асууж хариу авъя.

Хоёрдугаар асуудал бүгдээрээ ийм маргаантай тойргууд энэ байна гээд цуглуулаад ирэхээр Ардчилсан намынхан өшөө ирээгүй байсан. Ирвэл тэгээд замбараагүй юм болох гээд байна энэ. Тэгэхээр нам, нам дээрээ шүүе гэдэг нь гарч байгаа маргаан, гомдол нь сонгуулийн үр дүнд нөлөөлөх үү, эс нөлөөлөх үү гэдгээсээ хамаараад нөлөөлөхгүй юм бол сонгуулийн хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох тэр асуудал руугаа аваачиж үүнийгээ тавиад нэг хэсгийг нь ингэж шүүе. Нөлөөлөх үед гэж үзэж байгаа нь эргэж ярья гэж байгаа юм. Тэгж жаахан хүрээгээ хумъя л гэсэн л дээ.
 
Н.ЭНХБАЯР: -Гарцаа хайя гэж, тийм ээ?


Ё.ОТГОНБАЯР: -Тийм, гарцаа хайхын тулд.

Н.ЭНХБАЯР: -За. Эрдэнэбат дарга.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Түүнээс гадна хуулийн дагуу л юмаа хийх хэрэг гарч ирж байна. Санал байна л даа. Үндсэн хуулийн 21-ийн 2, 21-ийн 4-ийг бол зөрчсөн байгаа юм. "Монгол Улсын санал өгөх иргэд үнэхээрийн чөлөөтэй, шууд өгөх ёстой". Үндсэн хуулийн 4-т юу гэж заасан бэ гэхээр "Сонгууль явуулах журмыг хуулиар тогтооно". Тэгээд "Сонгуулийн тухай хууль"-ийн 35-ын 11, 37-гийн 11-ийн
18-ыг өнөөдөр зөрчсөн. 37-гийн 11-ийн 18-ын хориглосон заалт хэрэглэсэн. Бүх тойрогт, хамрагдаагүй тойрог, хэсэг нэг ч байхгүй, улс орон даяар хавтгай болсон. Үүнийг Монгол Улсын Дээд шүүх 2008 оны 16 дугаар тогтоолоор тайлбар гаргасан. Саяын "Сонгуулийн тухай хууль"-ийн 37-гийн 11-ийн 18-ын энэ тайлбар дээрээ заачихсан байгаа.

Тэгэхээр нэгэнт Сонгуулийн хууль, Үндсэн хуулиар хориглочихсон заалтыг сонгуулийн тойрог, хэсгийн хороон дээр хэрэглэчихсэн юм чинь энэ сонгууль бол хүчинтэй байх үндэс байхгүй юм.

Тэгэхээр Үндэсний аюулгүй байдлын Зөвлөлд албан ёсоор бид нотлох баримттай нь, хууль зүйн үндэслэлтэй нь өгөхөөс өөр аргагүй болчихсон байгаа, бид өгнө өө. Тэгэхээр энэ дээр саналаа ажлын хэсэг гаргая, саяын тэр гурван ажлын хэсэг гаргах юм уу, нэг хэсэг дээр парламентад суудалтай намуудаас том, жижиг гэлгүй ижил төлөөлөлтэй, нэг хүн байдаг бол нэг хүн, хоёр хүн байдаг бол хоёр хүн ийм төлөөлөлтэй ажлын хэсгийг гаргаад өөрөөр хэлбэл дорвитой зохион байгуулалттай ажил хэрэгч орох нь зүйтэй байна гэсэн ийм саналтай байна.
С.ОТГОНБАЯР: -Би болох уу, Ерөнхийлөгч өө?

Н.ЭНХБАЯР: -За, Отгонбаяр гишүүн.

С.ОТГОНБАЯР: -Ер нь бол сонгууль тойрсон асуудал Үндсэн хууль болон Сонгуулийн хуулийг, цаашилбал Иргэний хуулийг хүртэл зөрчсөн асуудлууд хавтгайгаараа явагдсан гэдэгтэй бүх нам санал нэгтэй байгаа.

Элбэгдорж даргын түрүүчийн ярьдаг иргэний үнэмлэхийн асуудал бол Улаанбаатар хотын Баянзүрх дүүрэг дээр 40-50 мянгаараа гарсан гэсэн шүү дээ. Бүр гялгар уутанд хийгээд барьчихсан, тараагаад явж байсан. 28-ны өглөө, хагас сайн өдөр ийм асуудлыг хийсэн нь өнөөдөр баримттай, нотолгоотой ингээд хадгалагдаад  байж  байгаа.  Энэ  дөнгөж  хоёр  хүнтэй,  байнга  мэдэгдэж  байгаа
 
асуудал болж хувирах нь уу. Үгүй ээ, энэ дээр Иргэний бүртгэлээс хүмүүсийн хаяг солилтын наадаг юуг маш их олноор нэмж өгч, оруулж ирсэн асуудлаас үзэхэд сонгуулийн төв байгууллага бол өөрөө хууль зөрчсөн гэдэг нь тодорхой болчихоод байгаа юм. Яагаад гэвэл ер нь иргэний үнэмлэхтэй хүн л байвал сонгуульд орох чинь хүртэл чөлөөтэй шүү гээд тэр нөгөө тоо, нэрсийн жагсаалтыг үл хамаарч бүгдийг нь сонгуульд уриалан дуудсан асуудал бол Сонгуулийн ерөнхий хорооны даргын өөрийнх нь телевизээр өгсөн мэдэгдэл.

З.ЭНХБОЛД: -Зөвшөөрсөн.


С.ОТГОНБАЯР: -Тийм, зөвшөөрсөн. Энэ бол үндсэндээ...


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгэхээр наадах чинь сонгуулийн системийн хямрал л байна шүү дээ наадах чинь.

С.ОТГОНБАЯР: -Хамгийн түрүүн арга хэмжээ авч, хариуцлага тооцох нь Сонгуулийн ерөнхий хороо, түүний удирдлагууд, бүрэлдэхүүн, дарга дээр ярих нь ойлгомжтой байх аа.

Н.ЭНХБАЯР: -Уг нь Улсын Их Хурал дээр паспортжуулъя гээд тэгээд Улсын Их Хурлын гишүүд маань харамсалтай нь тэр асуудлыг тухайн үед шийдээгүй шүү дээ. Бид нар уг нь энэ чинь бүр 2007 оны намар ярьж, Засгийн газраас тодорхой төсөл оруулаад паспортжуулчих л ёстой, бололцоо байсан шүү дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Сарын өмнө сонгогчдын нэрсийн жагсаалт гаргаад, тэгээд энэ хөдлөхгүй, үүнийг битгий хөдөлгө гэсэн байхгүй юу.
Н.ЭНХБАЯР: -Төсөл гаргаагүй.

З.ЭНХБОЛД: -Улаанбаатар хотын 16 дугаар хороонд тэгсэн юм.

Н.ЭНХБАЯР: -Хувьсгалт нам унагаагаагүй ээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, хорин хэдэн тэрбумаар гэж байгаад, яаж хасах вэ гээд...
С.ОТГОНБАЯР: -Хорин дөрвөн тэрбумаар гэж байгаад, тэгээд дэмжигдээгүй

юм.


Н.ЭНХБАЯР: -Уг нь паспортжуулах ёстой байсан юм.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ер нь сонгуульд будлиан хийхгүйн тулд Бүгд найрамдах нам зохион байгуулъя. Аягүй гоё шударгаар.
З.ЭНХБОЛД: -Танайх битгий оролцоорой.
 
Н.ЭНХБАЯР: -Сонгуульд оролцохгүйгээр үү?

З.ЭНХБОЛД: -Тийм.

Н.ЭНХБАЯР: -За, за.

С.ОТГОНБАЯР: -Сонгуулийн төв байгууллагын өөрийнх нь хууль зөрчсөн асуудлуудыг л бид эхнээс нь ер нь ярих нь зүйтэй гэж бодож байна. Тэгж байж цаашаа   явахгүй   бол   өнөөдөр   үүсээд   байгаа   нөхцөл   байдлыг   шийдэхэд өнөөдрийн  байгаа сонгуулийн  төв  байгууллага  Сонгуулийн  ерөнхий  хороо  нь байж байгаа тохиолдодд засч, залруулана гэхэд бол үнэхээр хүндрэлтэй байдал дахиад үүснэ гэсэн ийм л зүйл байна.

Н.ЭНХБАЯР: -За, за.


М.ТӨРБАЯР: -Бид нарт цаг хугацааны хувьд хууль хараад байхаар сонгууль дууссанаас хойш 15 хоногийн дотор дүнгээ гаргаад Ерөнхийлөгчид айлтгах гэхээр чинь одоо 5 хоногийн хугацаа л байна. Хэрвээ энэ хэсэг дээр тооллого явуулахаар бол маш хурдан тоолоод, бас зарим хэсгийг будлиангүй болгочихмоор байна. 14-н гэхэд л нөгөө заралчих гээд байна.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тийм, тийм. Заавал бүгдийг нь өргөн барих албагүй шүү дээ.

М.ТӨРБАЯР: -Тийм л дээ. Тэгэхдээ хоёр дахь хувилбар нь болохоор 57 байхгүй бол ерөнхийдөө хэвийн эхлээд л явчихна л даа. Түүндээ тааруулаад, өчигдөр намууд маргаантай тойргуудаа гаргаад ирвэл манайхаас бол гараад ирж байгаа шүү дээ, яг маргаантай гэсэн хэсэг, тойрог эцэслээд. Тэгэхээр ингээд
19 дотор багтаж байвал жишээ нь сонгууль бол хэвийн цаашаа явчих л юм шиг байна гэсэн нэг тийм л тоо, хугацаа энд бас харагдаад байгаа юм л даа.

М.ЭНХСАЙХАН: -Сонгуулийн ерөнхий хорооны хийх ажил байна шүү дээ?

Өөрөө тэнд ажиллавал зүгээр юм.


М.ТӨРБАЯР: -Би зүгээр хуульд байж байгаа, гарц гаргах гэж байгаа болохоор...
С.ОЮУН: -Улс төрийн шийдэл нь ...

М.ЭНХСАЙХАН: -Одоо тэгээд гомдлуудаа нэгтгэе л гэсэн шүү дээ.

С.ОЮУН: -Харин тэгээд нэгтгэх гээд тэгээд...

М.ЭНХСАЙХАН: -Ардчилсан намыг оролцуулахгүйгээр хийсэн, нэгтгэсэн тоог би харсан. 19 тойрог дээр л байна билээ. Ардчилсан нам ингэхээр 19-өөс
 
илүү болоод явчих юм билээ.

С.ОТГОНБАЯР: -50 хувиасаа дээшээ гараад явчихаж байгаа байхгүй юу.

М.ЭНХСАЙХАН: -Тийм.

Ё.ОТГОНБАЯР: -Энхсайхан гишүүн ээ, тэр 19 чинь бид нар ирснийг нь хамж авчраад ширээн дээр асгачихаад байгаа байхгүй юу.
М.ЭНХСАЙХАН: -Одоо зөндөө нэмж ирнэ шүү дээ.

Ё.ОТГОНБАЯР: - Тэгээд нам дотроо дахиад ялгая гэж тохирсон шүү дээ. М.ЭНХСАЙХАН: -Үгүй ээ, одоо нэмж ирнэ, ялгах тухай биш. Ё.ОТГОНБАЯР: -Аан?
М.ЭНХСАЙХАН: -Нэмж ирнэ.

Ё.ОТГОНБАЯР: -Үгүй ээ яах вэ янз бүр байна л гэж ярьсан л даа. Сонгуулийн дүнд нөлөөлөх, нөлөөлөхгүй янз бүрийн байдлаар. Манайх бол дотроо шүүж байгаа.

М.ЭНХСАЙХАН: -Манайх дахиад нэмж өгнө.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Картонон хайрцгаар өөрсдөө сонгуулийн хайрцаг хийгээд,

сонгуулийн хэсэг байгуулаад бүр 400 хүнээс санал авч байсан баримт байгаа.

М.ТӨРБАЯР: -Тэгсэн үү, тэрийг чинь би ингэж ойлгоод байгаа юм...


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Ийм юм хийчихээд тэртээ тэргүй намууд өөрөө уначихсан гээд ярьж байдаг.

З.ЭНХБОЛД: -Ямар ч ажиглагчгүй, ямар ч хяналтгүй тийм юм хаана байв гэхээр Увсын нэг суман дээр тэгсэн байна лээ шүү дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгээд түүнийг чинь хүчингүй болгоод, тэр хүмүүсийг нь эрүүгийн хариуцлагад татах ёстой шүү дээ.
З.ЭНХБОЛД: -Хүчингүй болгохгүй гээд байна л даа өөрсдөө.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Авч хэлэлцэхгүй байгаа юм чинь Тамгын газрын дарга нь.

М.ЗОРИГТ: -Өнөөдөртөө баггаад улс төрийн намууд тойргуудаа тохирчихъё л доо. Улс төрийн зөвшил хийгээд тэрүүгээрээ явчихъя, тоолъё. Маргааш тоолъё. Энд нэгэнт ярьсных Ерөнхийлөгч, Улсын Их хурлын дарга, Ерөнхий сайд байна. Энэ төр, захиргааны байгууллагуудыг сонгуулийн маргаантай асуудал дээр ашиглах, дайчлах асуудал газар авч байна. Илт эрүүгийн шинжтэй...

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Бүх тойрог л байхгүй юу.
 
М.ЗОРИГТ: -Эрүүгийн шинжтэй юманд баригдаад, цагдаа, прокурор нь очиж ажиллаад, яг эрүүгийн хэрэг нээх гээд явж байхад тухайн асуудалд хамрагдсан нэр дэвшигч хүмүүс нөгөө цагдаа, цэргийнхэнд хүчтэй учраас утасдаад байнга олон хүмүүсээр   лоббийдуулаад   хэргийг   нь   нээлгэхгүй   байгаа.   Нөгөө   иргэн   нь шалгуулах гээд байдаг, мөрдөн байцаагч нь хэргээ нээх гээд байдаг. Дээгүүр дарга нар луу нь нөлөөлөөд хэргийг нь нээлгэхгүй байгаа байхгүй одоо болтол. Иймэрхүү хэрэг газар авч байгаа байхгүй юу. Тийм учраас төр, захиргааны байгууллага, цагдаа, хүчний байгууллагуудад үүнийг онцгой анхааруулж хэлэхгүй бол өнөөдөр манай Дорнод дээр гэхэд чинь тэр цагдаа руу нөлөөтэй хүн юу байна тэгээд барьчихаад байгаа байхгүй юу, ач холбогдол өгөхгүй байгаа. Үүнийг заавал хэлэх хэрэгтэй байгаа юм. Сайдаар нь үүрэг өгүүлэх гэхээр сайдаар нь үүрэг өгүүлж болохгүй юм байна лээ. Шууд л ярих хэрэгтэй юм байна билээ.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ардчиллын ололт амжилтыг хуулиар бэхжүүлэх ёстой л байхгүй юу. Тэр үгүйлэгдээд байна шүү дээ. Сүүлдээ анархи байдал руу бүгдээрээ шилжчихсэн, хэн дуртай нь үзэмжээрээ бүх юманд ханддаг. Тэгээд тайлбараа тавихаараа  ардчилал  аа,  хууль  зөрчсөн  бол  ардчилал,  хуулийг ашигласан бол ардчилал гэж тайлбарладаг.


 


доо?
 
М.ЗОРИГТ: -Энэ уулзалтаараа намууд сууж байгаад тойргоо тохирчихъё л
 


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Аан?

Ц.ДОРЛИГЖАВ: -Арван хэдэн тойрог байна. Түүнээс энэ ч одоо яах вэ дээ, гарцаагүй шалгахаас өөр аргагүй юм байна гэсэн 8 тойрог байна. Нийтдээ бол 13 байсан санагдаж байна.

С.ОТГОНБАЯР: -Тэр намуудын санал бас давхцаж байгаа.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Сонгуулийн хорооны даргыг чинь энд аваад ирэхээр чинь ерөөсөө хэрүүл өдөөд шаардлагагүй гэж бодож байна.

Н.ЭНХБАЯР: -Уржигдар бид нар ерөнхий ажлын аргаа тохирчихсон шүү дээ, тийм ээ? Хэсгүүдээсээ эхэлье, тэгээд тэр дээр тооллого үзэхэд Оюун сайд тодорхой санал тавьж байсан л даа. Жишээлбэл тоолоод үзэхэд хэдийгээр засчихсан янзалчихсан байх магадлал байгаа ч гэсэн бүр яг тулгаж бас амжихгүй, чадахгүй. Физически чадахгүй.
С.ОЮУН: -Тэгвэл кубик рубика болчихож байгаа байхгүй юу.
 
Н.ЭНХБАЯР: -Тийм.

С.ОЮУН: -Тааруулаад.

Н.ЭНХБАЯР: -Тийм. Тэгэхээр ямар ч гэсэн нэг, хоёр, гурав ч гэсэн зөрчил гарч л таарна. Гарсан бол нэг гэж бага гэхгүй нэг зуу гэж их гэхгүй яг тэр дээр санал хураалт явуулъя гэж. Тэр нь эргээд Энхболд гишүүний хэлдгээр нийт дүнд нөлөөлөхөөр байвал тэр тойрогт нь явуулчихъя. Ингээд яваад байхаар тэр хийсэн ажил маань нийт тойргуудын 50-иас илүү хувийг хамарч эхлэх юм бол том сонгууль руу оръё гэж өөрөөр хэлбэл зөрчлийг арилгах замаар багаас нь эхлээд явчихвал илүү ойлгомжтой, тодорхой явчих юм уу.

Тэгэхгүй шууд томоос нь пид пад гэхээр бид нар бас гайхаад байна. Тэгэхээр л нөгөө хуулийнхан орж ирээд "өө, тийм эрх та нарт байхгүй, тийм хууль эрх зүйн зохицуулалт байхгүй, тийм юм гэж хаашаа харсан юм байдаг юм, ер нь Сонгуулийн ерөнхий хороо л бүх юмаа шийднэ, өөр хэн ч шийдэхгүй" гэсэн ийм логик хэлээд байгаа шүү дээ, Лүндээжанцан дарга.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Энэ хуулийг хийхэд та нар бүгдээрээ байсан.


С.ОТГОНБАЯР: -Сонгуулийн ерөнхий хороо гэхэд бүхэл бүтэн хуулийг зөрччихсөн байгаа тохиолдолд тийм жижиг асуудал руу орох шаардлагагүй болчихож байгаа байхгүй юу.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэгэхдээ энэ хамгийн жижиг нэг асуудал байна уу, үгүй юу хэсэгтээ?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, Сонгуулийн ерөнхий хороогоо эхлээд хусъя л даа. Тэр байгууллагыг татан буулгая, шинээр байгуулъя. Тэгж байж сонгуулиа хий. Тэр хууль зөрчсөн нөхдүүд дахиад яаж энэ ажлыг удирдан зохион байгуулж явуулах юм бэ?

С.ОЮУН: -Дахиад нэг юм байгуулахаар энэ чинь...


Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Үгүй ээ, тэр хууль зөрчсөн нөхдүүд дахиад яаж энэ ажлыг явуулах юм.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ:   -Нэгдүгээрт   энэ   асуудал   бол   нэр   дэвшигчтэйгээ холбоотой юм шиг байгаа юм. Нэр дэвшигч нь гомдол гаргах ёстой юм шиг байгаа юм, тийм ээ?
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тийм.
 
С.ОЮУН: -Тийм.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Түүнээс биш намуудын дарга нар юм уу, намууд гомдол гаргахгүй. Нэр дэвшигч нь гомдол гаргаад, сонгуулийн тойргийнхоо тогтоолыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна, энд ийм асуудлыг шалгуулъя гэхээр за, хаана хаана шалгуулах вэ? гээд тодорхой хэсгүүд дээр тооллого явж байх жишээтэй.

Тодорхой хэсгүүд дээр тооллого яваад дүн хэдийгээр өөрчлөгдсөн ч гэсэн жишээ нь хоёроор гарчихсан хүн худлаа байдлаар гарчихсан байх юм бол тэр хүн унаад, нөгөө хүн нь гурваар орж ирж байх жишээтэй. Ингээд Сонгуулийн ерөнхий хорооноос эрх хэмжээнийхээ дагуу ажиллаад байнаа даа, тийм ээ?
Одоо тэр дүн зарим газар өөрчлөгдөөд байна шүү дээ. Би бол хамгийн жижиг хэлбэр нь тэр гэж бодож байгаа. Үнэхээр нэр дэвшигчдээс хүсэлт гарлаа, Сонгуулийн ерөнхий хорооны эрх хэмжээний хүрээнд энэ асуудлыг шийдээд хаах асуудал байж магадгүй. Хэрвээ цаашаа нэг хэсэг, дахин санал хураах нэг тойрог гээд явах юм бол бүх тойрог руу дамжаад задраад, тэр нь ямар нэгэн эрх зүйн зохицуулалтгүй хүндрэлд орчих магадлал байгаа юм биш байгаа даа гэсэн ийм л юм байна.
Тэгэхээр нэр дэвшигчийн зүгээс гарсан хууль зүйн үндэслэлтэй, бид нар чинь өөрсдөө бас нэг хараад байгаа юм, зүгээр нэг дахин санал хураалт явуулъя гэхээр тэр чинь хууль зүйн үндэслэл болохгүй юм. Үүнийг энэ дээр шалгаж өгөөч, манай хорооныхон дүгнэлтийг зөвшөөрөхгүй байна гэх юм бол тэр нь өнөөгийн хуулийн хүрээнд шалгаад л Сонгуулийн ерөнхий хорооны түвшинд шийдээд, тэгээд нөгөө нэр дэвшиж байгаа хүмүүс нь хүлээн зөвшөөрөөд ингээд явах боломжтой. Хамгийн энгийн хэлбэр байгаа юм байна л гэж би хувьдаа ойлгосон. Түүнээс цааш явбал хүндрэх л юм байна билээ.

З.ЭНХБОЛД: -Сая бид нарын хийсэн нэг ажил бол үүнийг шалгах байгаа юм. Үүнийг шалгахад Баттулга өөрөө саад болоод байгаа юм. Үүнийг яаж шалгах вэ? гэхээр ИБМУТ-өөс ирүүлсэн сая таван зуун мянган хүний жагсаалт. Сонгуулийн ерөнхий хорооны өөрийнх нь "Вэб сайт"-д байж байгаа.

Нөгөө талд нь 1800 санал авах байранд орж санал өгсөн хүмүүсийн нэр байгаа юм. Дугуйлагдсан нэр, нэрсийн хавтгай гэж ярьж байгаа. Тэр хавтгайг аваачаад анхны сонгуулийн өмнөх нэрсийн жагсаалт дээр аваачаад наахаар нэг хүн хэдэн удаа санал өгсөн нь гараад ирэхээр тийм юм байна. Тэр бол массовый тохиолдол байна уу гэж би харж байна. Яагаад гэхээр зарим тойргийн нийт нэрсийн жагсаалтад бичигдсэн, санал өгсөн хүмүүсийн 25 хувь гэхэд нүүдэллэж
 
явдаг шилжин ирэгсэд байгаад байгаа байхгүй юу. Нэг тойрог дээр очиж нэг намд санал  өгч  наагаад,  дараа  нь  дахиж  очиж  наагаад,  дараа  нь  дахин  очиж наагаад ингээд явдаг. Шалгаад тогтоочих юм бол энэ сонгуулийг дахин өгүүлэх, хариу   нь   шууд   эндээс   гарах   юм.   Түүнийг   энэ   Баттулга   нөхөр   өөрөө санаатайгаар хийсэн учир өөрийгөө бол шалгуулахгүй шүү дээ. Тэгэхээр Баттулгыг даргаас нь огцруулж, дотроос нь хэн нэгэн хүн дарга тавьж байгаад Сонгуулийн ерөнхий хороогоор энэ ажлыг хийж өгнө. Үүний дараа маш олон юм тодорхой болох гээд байна. Түүнээс нэг хүнд мөнгө өгсөн, нөгөөдөх нь санал өгсөн тэр бол жижиг гэж явж байгаа. Энэ бол массовый юм явж байна.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Наадах чинь бүр системийн гажуудал болгож байгаа гол зөрчил юм.
З.ЭНХБОЛД: -Санаатайгаар хийсэн үйлдэл.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Харин тийм.

З.ЭНХБОЛД: -Нэрсийн жагсаалтад байхгүй хүний саналыг авч болохгүй гээд энэ хуульд бичсээр байтал "болно оо" гээд хуулиас давсан эрх мэдлээ хэтрүүлсэн хэрэг гэж би бодоод байгаа юм. Явах юм бол эрүүгийн гэмт хэрэг болчих гээд байгаа юм. Энэ чинь албан тушаалын гэмт хэрэг байхгүй юу.

С.ОТГОНБАЯР: -Тэгэхдээ бүр ард түмнийхээ хэрэгслээр зарлаж байгаад хийсэн байхгүй юу.

З.ЭНХБОЛД: -Тийм.


Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Сая тэр Зоригт гишүүний хэлж байгааг яаж шалгах юм. Жишээлбэл саналын хуудсаа дахиж хийлгэчихээд, тэгээд бүхэл бүтэн хайрцаг нь тусдаа олгодоггүй, прокурор, цагдаа нь хуйвалдчихсан ийм юмыг яаж шалгах юм бэ?

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Компьютер дээрх нэрийг санал өгсөн хүмүүстэй тулгаад шалгачих хамгийн сайн боломж Энхболдын оруулаад байгаа санал байгаа байхгүй юу.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Тэгээд энэ чинь ерөөсөө бүх улсын хэмжээнд л яг ингэж явсан байхгүй юу даа.
З.ЭНХБОЛД: -Харин тийм учраас сая 500 мянган хүний жагсаалтыг санал өгсөн хүмүүстэй тулгачихъя гэж байгаа байхгүй юу.

Б.ЭРДЭНЭБАТ:  -Наадах  чинь  ерөөсөө  ганцхан  Зоригтын  тойрог  дээр  ч
 
ингээд явчихсан юм биш, ерөөсөө бүх тойрог дээр.

Ц.ЦОЛМОН: -Зоригт илрүүлсэн байна, сайн байна.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Партизан.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Яагаад гэвэл Идэвхтэн гишүүн ч гэсэн шууд бас хэлсэн шүү дээ, өнөөдөр зүгээр тоолохдоо чухам яачихдаг юм байгаа юм?

М.ЗОРИГТ: -Өнөөдөр тоологдоод өөрөө яачихдаг юм. Тэгээд бүх ажлын хэсгүүдээр нь гарын үсэг зуруулсан. Дахиад өөрөө, сая Баяртсайхан, Эрдэнэ хоёр өдөр болгон тэгсээр байгаад нэг сондгой таарсан өдөр нь хэзээ гарах нь уу тэгээд гарсан шүүдээ.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Эрдэнэ гарчихсан уу?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Гарчихсан гэсэн.

Ё.ОТГОНБАЯР: -Үгүй ээ, дахиж тоолж байгаа гэсэн биз дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, Эрдэнэ гарчихсан гэж зарласан гэсэн шүү дээ.

Одоо дахиж тоолж байгаа юм уу?


М.ТӨРБАЯР: -Байнгын хороо нь шийдвэрээ хэнээс ч хараат биш...


Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Хайрцаг дотор байж байгаа саналын хуудас нь өдөр өдрөөр өөрчлөгдөж байна шүү дээ, өдөр өдрөөр өсч байна шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Сондгой  өдөр  нь  Хувьсгалт  нам,  бүхэл  өдөр  нь

Ардчилсан нам.

С.БАЯР: -Тэгвэл тэр Их Хуралдаа тэгээд сууж байг.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ер нь бүгдийг нь оруулчихаад...

Н.ЭНХБАЯР: -Сондгой өдөр таардаг, тэгээд тэр өдрөө орсон асуудлаараа тэгээд шийдээд явчихдаг.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгээд цалингаа голоор нь хувааж авъя.


Н.ЭНХБАЯР: -Хагас, бүгэн сайн өдөр бусад намуудаа оруулж суулгаад. За

Оюун гишүүн.


С.ОЮУН: -Би зүгээр дахин хэлэхэд энэ сонгуулиар яриад байгаа будлианууд нэг өдөр, нэг сонгуулиар бий болчихсон юм биш шүү дээ. Сонгууль болгоноор 18 жил ингэсэн.
Ц.ЦОЛМОН: -Ярьсан шүү дээ.

С.ОЮУН: -Харин тийм ээ тийм. Би саналаа хэлэх гэж байна.
 
Ц.ЦОЛМОН: -Урьд нь хэвээрээ байсан биз дээ?

С.ОЮУН: -Үгүй ээ, хэвээр нь биш.

Н.ЭНХБАЯР: -За, Оюун дарга?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Өшөө цаашаа боловсронгуй болгоно гэж байна шүү дээ.

С.ОЮУН: -Танайх ч оролцсон байх, манайх ч оролцсон байх, Ардчилсан нам ч, бүгдээрээ хариуцлага хүлээх ёстой. Бүгдээрээ нэг цагаан тагтаа шиг, ганц хоёр нь хар биш.

С.БАЯР: -Өнөөдөр юм шиг үү?


С.ОЮУН: -Өнөөдөр юм шиг биш. 18 жил бүгдээрээ үүний хариуцлагыг хүлээх ёстой байхгүй юу. Цаашид шинэ хэм хэмжээ, шинэ стандарт яаж оруулах вэ гэдгээ тэртээ тэргүй ярихаас өөр аргагүй.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Та хоёр чинь шийдэлд ямар ч нөлөөлөлгүй хоёр юм байсан шүү дээ, тийм биз дээ? Одоо ч тийм байгаа.

С.ОЮУН: -Гэхдээ та сонгуулийн ганц ч заалтыг зөрчөөгүй Эх орон намаас ганц юмгүй гэвэл би итгэхгүй. Манай намаас ч гэсэн итгэхгүй.
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Оюун гишүүн ээ одоо энэ зөрчлөө л ярь л даа.

С.ОЮУН: -Үгүй ээ харин тийм. Тэгэхээр би юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Энийг улам боловсронгуй, нарийн эмэгтэй болгоё л гэж байна шүү дээ.

С.ОЮУН: -Цаашдаа хэрэгтэй нөхцөл рүүгээ явахын төлөө бүгдээрээ байна гэдэгт итгэж байна.
М.ЗОРИГТ: -Манай дарга ярьж байна.

Н.ЭНХБАЯР: -Засъя, тийм ээ?

С.ОЮУН: -Одоо энэ сонгуулийг цаашид яах вэ гэдгийг л бид нар ярих гээд байна шүү дээ. Дараа нь бүх юмаа шинэ стандарт руу оруулъя гэдгээ зөвшөөрөөд бүгдээрээ явна тийм ээ?
З.ЭНХБОЛД: -Энэ сонгуулийг ярих ёстой байх. С.ОЮУН: -Үгүй ээ, үгүй. Энэ сонгуулийг яах вэ гэдэг нь... М.ЭНХСАЙХАН: -Энхболдын хэлж байгааг шалгаад үзэхгүй юу даа. Н.ЭНХБАЯР: -Оюун гишүүн асуудлаа дуусгачих.

М.ЭНХСАЙХАН: -Ерөнхийлөгч өө, Энхболдын хэлж байгааг бас нэг шалгаад
 
үзэх үү?


Н.ЭНХБАЯР: -Тийм бас нэг санаа байна. Бид ярьж байгаад нэг юман дээр тохирох гээд байна шүү дээ. Тийм учраас би нэг юм руу л явж байна. Алин дээр явж байна гэдэг нь л.
М.ЭНХСАЙХАН: -Нөгөө шилжиж ирсэн хавтгайгаар өгсөн саналыг нь хүмүүсийнх нь бүртгэлтэй нь сайн тулгах ажлыг хэзээ хийх юм бэ?


 


ирнэ.
 
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: - 30 хүн гаргаад тулгахад, хоёр өдөр суулгахад гаргаад л
 


З.ЭНХБОЛД: -Шилжиж ирснийг нь улаан шугам татаж байгаад шинээр бүртгэх хэрэгтэй.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Өө, намуудаас нэг нэг хүн суулгачих.


З.ЭНХБОЛД: -Тийм.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Шударга, сонгуульд оролцсон.


З.ЭНХБОЛД: -Компьютерт оруулахад нэг хүн нэр, ус нь гараад ирж байгаа байхгүй юу?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Тэгвэл  наадах  чинь  нотлогдчих  юм  бол  бүхэлдээ сонгуулийн систем будаа боллоо шүү дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үүнийг шүүхийн байгууллага юм уу, Цэц л шалгах байх даа.

М.ЭНХСАЙХАН: -Сонгуулийн өдөр Ерөнхийлөгч өө...

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Энд улс төрийн намууд гараад шалгаж байдаг юм ч хаа байх вэ дээ.

 


аа.
 
Ё.ОТГОНБАЯР: -Улс төрийн намуудад өгчих л субъект нь тийм байх юм байх



Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Үгүй ээ энэ чинь өөрсдөө сонгуульд орсон хүмүүс чинь
 

та ер нь яагаад энэ намуудыг эрх өгч болохгүй гэж яриад байна. Их Хуралд юм шийддэггүй, та шийдвэр гаргадаггүй, одоо намууд шийдвэр гаргадаггүй, одоо хэн
 
юм бэ? Бурхан шийдвэр гаргах юм уу?


З.ЭНХБОЛД: -Бид нарын томилсон Сонгуулийн ерөнхий хороо луйварт оролцчихоод байна шүү дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Харин тэгээд яагаав.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Чи хууль эрх зүйнх нь үндсийг бас гарга л даа, хуульч юм болвол?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Яг нарийндаа сайн тулгах юм бол Лүндээжанцан даргын оронд Бадамдамдин орж ирэх юм билээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Өө тийм үү, гайгүй байлгүй. Нэг хуулийн заалтыг зөрчихгүй явъя гэдгийг би ганцхан удирдамжийг гаргасан, мэдэв үү. Харин тэгж ярих юм бол би юм ярина шүү. Би өөрөө Улсын Их Хурлын дарга хүн юм яриад яах вэ гэж бодоод л байгаа. Намайг яаж гүтгэж, их сонин, манай Өвөрхангайн ард түмэн энэ хүн яаж явсан бэ гэдгийг бүгд мэдэж байгаа. За, за.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Намайг  бол  манай  Сонгинохайрхан  дүүргийн  130

мянган хүн бол бүгдээрээ мэдэж байгаа.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Хууль эрх зүйн үндэс байхгүй гэж байгаа.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгэхээр яах юм.
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Хууль эрх зүйн хувьд УИХ-ын дарга ямар ч байсан зөрчихгүй явъя гэдгийг л би хатуу барьсан.

 


шүү.
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Таныг тэгэхдээ хамгийн их зөрчсөн л гэж байна лээ
 

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Чи Элбэгдоржийн үед их түрүүчийн ярьдаг...


С.ОЮУН: -Одоо та нар бүгдээрээ Сонгуулийн ерөнхий хороог хараагаад байна, тийм ээ? Би ч гэсэн хараахад бэлэн байна. Тэгэхдээ бид нар Сонгуулийн ерөнхий хороог томилоход очиж лацдаад "больцгоо, энэ хоёр нам хуйвалдаж намынхаа үнэмлэхийг авахаа больцгоо" гээд эсэргүүцээд байхад бүгдээрээ дув дуугүй байж байгаад л "зүгээр, зүгээр" гээд тавьсан байхгүй юу.

Н.ЭНХБАЯР: -Тавиулчихсан.


С.ОЮУН: -Одоо тэгээд та нар бүгдээрээ буцаад Сонгуулийн ерөнхий хороог загнаад байх юм. Та нар яах гэж тэр үедээ намынхаа хүмүүсийг тавьсан юм.
 
Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Оюун аа, тэгэхэд андуурчихсан байхгүй юу даа. Тэр чинь Хувьсгалт намын давхар ажилтай хүмүүс байсныг наад хүмүүс чинь яаж мэдэх юмбэ?

С.ОЮУН: -"Боль оо, нам биш, тэр улс төрийн намуудаас оруул, эсвэл нам бус хүмүүсээс оруул" гээд дийлээгүй байхгүй юу.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Одоо яая гэх вэ.


С.ОЮУН:  -Танайхан  ингэсэн  шүү  дээ.  Манай  нарийн  бичгийн  дарга

Баярсайхан байгаа учраас зүгээр ээ гээд чимээгүй болчихсон байхгүй юу.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Даргынх нь үйлдчихсэн...

С.ОЮУН: -Харин тийм шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Одоо бол хууль зөрчөөд фактаар нь яриад байна шүү дээ, Оюун аа?

С.ОЮУН: -Тэгээд миний энэ яриад байгаа, олон жил дуугүй байгаад бүгдээрээ зөрчөөд...
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Оюун гишүүний баталгаа биш шүү дээ.


 


дээ!
 
С.ОЮУН: -Үгүй ээ тэгэлгүй яах вэ дээ, тэр үед бүгдээрээ л дуугүй байсан шүү



Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Хамгийн их худалдагдсан, мөнгө авчихсан нөгөө тал руу
 

орсон хүмүүс чинь эд байгаа юм.


С.ОЮУН: -Та нар анх Сонгуулийн ерөнхий хороог "за, за" гээд гар өргөсөн шүү дээ.
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Чи өөрөө мэдэж байгаа юу? С.ОЮУН: -Та нар тэр үед чимээгүй өнгөрсөн шүү дээ. Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Хамгийн их мөнгө авсан хүмүүс.
С.ОЮУН: -Хувьсгалт нам ч чимээгүй байсан, та нар ч чимээгүй байсан.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Манайх ерөөсөө мөнгө өгөөгүй шүү дээ.

С.ОЮУН: -Сонгуулийн ерөнхий хороог анх томилохоос авахуулаад ганц хүн дуугараагүй байхгүй юу. Тэгээд одоо юм яриад байдаг.
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ер нь яривал ард түмэнд юмаа хэлнэ шүү! Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Манайд өгсөн бол бид нар дуугүй байхгүй юу. С.ОЮУН: -Та бол эсэргүүцээгүй.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -За больё. Бид нар зөндөө эсэргүүцсэн.
 
Н.ЭНХБАЯР: -Тийм ээ, тийм. Хаа хаанаа л...

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Нэг юмнаас л эхэлмээр байх юм.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН:  -Үүнээс  эхэлье  л дээ.  Нэгэнт  Сонгуулийн  ерөнхий хорооны дарга нь хууль зөрчсөнийг нь нотолчихсон юм чинь үүнийгээ баталгаажуулаад, эхлээд Сонгуулийн ерөнхий хорооны даргын асуудлыг шийдэж дуусгая.

М.ЭНХСАЙХАН: -Яг наадах чинь зөв.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Хамгийн бодит зүйл шүү дээ. Тэгэхгүй бол далан чавганцын хов жив цуглуулах юм бол хүн аймаар юм байгаа.
М.ЭНХСАЙХАН: -Харин тийм. Тийм болохоор л ...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгээд л дараа нь...

З.ЭНХБОЛД: -Түр зууртаа дарга биш болгоод, дотроос нь 8 хүн байгаа шүү дээ. Түүнээс даргаар нь тавьж байгаад...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгэхдээ Ардчилсан намынх биш шүү! Одоо хэл аманд орчихно. Зүгээр л нэг нейтральный.

Н.ЭНХБАЯР: -За, Цолмон дарга.


Ц.ЦОЛМОН: -Тэгэхээр түрүүн бас Оюун дарга ч ярьж байсан л даа. Энэ таван удаагийн сонгуулиар намууд жаахан дэмжээд л бас өөрсдөө оролцоод, Сонгуулийн хороог  өөгшүүлээд  гэдэг  юм  уу  замбараагүйтэх  юм  руу  явсаар байгаад одоо Сонгуулийн хороо нь намуудынхаа дээр гарчихаад байна. Намууд ингэж томилоод явлаа ч гэсэн тэнд очингуутаа бүтэц болоод, намуудынхаа үгэнд ордоггүй, эхлээд хоёр дахь сонгууль юм уу, гурав, дөрөв дэхэд нь ордог байсан байж магадгүй. Энэ нь ингээд бүр халиад түүнийг нь Сонгуулийн хороог намууд юу гэж үзсэн бэ, үүнийхээ дээр нь байх юм уу, дор нь байх юм уу гэдгийг шийдэхгүй бол ерөөсөө бид нар болохгүй юм шиг байна.
Ц.ГАНХУЯГ: -Хувилбар байхгүй юм шиг, нам бусчууд гээд байна уу даа?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: - Намууд дээр нь байхгүй. Хууль дээр нь байна.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ийм байгаа байхгүй юу. Хараат бус байдлаар явуулна гээд үүнийг чинь бүр оруулах гэсээр байгаад манайхан оруулсан шүү дээ. Дээр нь УИХ-ын дарга үүрэг өгч ёстой болохгүй шүү, танд хамаагүй шүү гэсээр байгаад тэгээд одоо болохоор "Их Хурлын дарга хаачсан, дууд" гээд одоо бол Ерөнхийлөгч л харьцвал харьцана. Яагаад гэвэл энийгээ айлтгах учиртай.
 
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -За, Ерөнхийлөгч өө, одоо нэг аваад ирж болохгүй юм уу даа, тэр нөхрийг сонсоё л доо.
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Ер нь тэр дотоод хэрэгт нь оролцохгүй байдаг нь зөв таны хувьд. Гэхдээ томилсон байгууллагын хувьд үйл ажиллагаа нь хууль бус байх юм
бол...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Таслан зогсоох.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Үүнийг авч хэлэлцэнэ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Авч хэлэлцэхгүй гэж хэлээгүй шүү дээ. Авч хэлэлцэх тэр журмаараа л явна л даа.
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Та тэр Их Хурлын томилдог байгууллагуудтай яаж харьцдаг юм, Их Хурлын бүрэн эрх байдаг түүгээрээ л явах хэрэгтэй шүү дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгэхээр энд бас хорооны гишүүнийг томилох, чөлөөлөх, түүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх, огцруулах гээд хуулиараа л явна шүү дээ. Тэгэхээр хорооны гишүүдийн бүрэн эрх хугацаанаас өмнө дуусгавар болох гэж юуг хэлэх вэ гээд ингэхээр ийм л юм байна.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, хууль зөрчөөд наад Сонгуулийн ерөнхий хорооны дарга чинь ямар нэгэн эрүүгийн хууль зөрчжээ. Гэмт хэрэг үйлдчихжээ.
Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэр чинь Сонгуулийн хорооны... Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, энэ дээр байна аа. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгвэл тэр хүнийг яаж тэндээс татаж авах вэ? С.ОТГОНБАЯР: -Их Хурал татаж авна шүү дээ.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Хулгай хийж байгаад баригдчихаж гэж бодъё л доо.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Энэ хуулийн 6-гийн 3-т зааснаас өөр үндэслэлээр гэж байна. Хорооны гишүүн эрүүл мэндийн байдал, бусад хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар чөлөөлөгдөх хүсэлтээ өөрөө гаргасан бол Улсын Их Хурал...
Н.ЭНХБАЯР: -Өөрөө гаргаагүй нөхцөлд. Алдаа хийсэн нөхцөлд?

Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Алдаа хийсэн нөхцөлд...

З.ЭНХБОЛД: -Лүндээжанцан дарга аа, гаргаагүй нөхцөлд 27-гийн 3-аар чөлөөлөх ёстой.

Б.ЭРДЭНЭБАТ: -"Томилж болно", "чөлөөлж болно" гэдэг юм байна лээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -6-гийн 3-т зааснаас өөр үндэслэлээр хорооны гишүүний бүрэн эрхийн хугацаа дуусахаас өмнө үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөхийг
 
хориглоно. Хорооны гишүүн гэмт хэрэг үйлдсэн нь нотлогдож, шүүхийн шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болсон бол энэ өдрөөс эхлэн түүнийг хорооны гишүүнээс огцруулсанд тооцно.
Н.ЭНХБАЯР: -Шүүх рүү явах ёстой гэж байна уу?

М.ТӨРБАЯР: -Тийм.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Түдгэлзүүлэх ямар нэгэн асуудал байна уу?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Хорооны гишүүн гэмт хэрэгт холбогдсон, түүнчлэн энэ хуулийн 11-ийн 7-д заасны дагуу баривчлагдсан бол түүний бүрэн эрхийг нь түдгэлзүүлэх   эсэхийг   энэ   тухай   эрх   бүхий   байгууллагын   гаргасан   санал шийдвэрийг хүлээн авснаас хойш 14 хоногийн дотор Улсын Их Хурал хэлэлцэж шийдвэрлэнэ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгвэл цагдаадаа аваачиж өгөөд, өнөөдөр баривчлах хэрэгтэй л юм байна шүү дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Хорооны гишүүн гэмт хэрэгт холбогдолгүй, гэм буруугүй болохыг тогтоосон эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтны шийдвэрийг үндэслэн түүний бүрэн эрхийг сэргээх Их Хурал тогтоол гаргана.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Мэдээж УИХ-ын 2004 оны өөрийнх нь бүрэн эрхэд хамаарах, өөрийнх нь томилдог байгууллагуудтай харьцдаг, түүний даргыг чөлөөлдөг, хариуцлага хүлээлгэдэг үүрэгтэй...
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэр бол зөвхөн дэг байж байгаа юм.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тийм, тэгээд л явна.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ үгүй, 14 хоногийн дотор тийм Байнгын хороо тэгж хэлэлцэнэ гэсэн л юм. Түүнээс өөр юм байхгүй. Энэ чинь тусгайлсан хуультай байхгүй юу.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тусгай хууль ч яах вэ, Их Хурлаас орж ирдэг байгууллагын удирдлагатай хариуцлага тооцдог, чөлөөлдөг үндэслэл чинь бас эрх зүйн асуудал болж байна шүү дээ. Та ганцхан ногоон ном бариагүй ээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, би энд зөвхөн ногоон номоор явна. Бид яаж хэлэлцэх вэ гэдэг дэгээрээ явна.

М.ЭНХСАЙХАН: -Энд Дээд шүүхийн тайлбарт бас анхаарал хандуулмаар байна. 10-ын 2 гээд "сонгогчийн санал, санал хураалтын дүнг гажуудуулахад хүргэсэн"  гэдэгт  юуг  ойлгох  вэ  гэдэг  асуудал  байна.  Санал  хураалт,  санал
 
хураалтын дүнг гажуудуулахад хүргэсэн гэдэг дээр сонгогчийн саналаа чөлөөтэй өгөх эрхэд хөндлөнгөөс хууль бусаар, аливаа хэлбэрээр нөлөөлсний үр дүн, тэгээд энэ Сонгуулийн ерөнхий хорооны даргын тэр хийсэн ажиллагаа бол яг хууль бусаар сонгуулийн үр дүнд нөлөөлсөн. Шилжилт хөдөлгөөн хийсэн, гай болж Сүхбаатар дүүрэг дээр бас их гарсан юм байна.

Дээр нь 1,5 сая нөлөөлсөн,  мөн  дээр нь  "та нарыг мандатын тоогоор заавал тулгаж 4 санал өг, 3 санал өг" гэж хэлсэн эд нар чинь бүгд энэ сонгогчийн санал, санал хураалтын дүнг гажуудуулахад хүргэсэн гэж байгаа юм. Сонгуулийн санал хураалтын дүн гажчихаад байхад бид нар яах ёстой юм?

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Гажсанаа л одоо тогтоочихмоор байна л даа. Ганц баримтаар тогтоож болж байна шүү дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Одоо түүнийг тогтоочихъё л доо. Лүндээжанцан дарга аа, тэгээд Сонгуулийн ерөнхий хорооны дарга ирэхгүй юм уу?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Би дуудахгүй.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Та чинь өчигдөр за яах вэ дуудчихъя гэсэн.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Би дуудахгүй. Та нарт хэлсэн шүү дээ. "Азнаач ээ,

надад гомдол гаргахаар" хэлсэн шүү дээ.


Н.ЭНХБАЯР: -Дуудаад буруу байх. Үүнийг хэлье, тайлбарлуулъя, эсвэл сонсох юмуу?

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Сонсъё л доо. Өөрөө юу нуучихаад явж байна.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Бид нар мөрдөн байцаагч биш учраас хэрэв асуудал шийдье гэвэл Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл хуралдаж байгаад намуудын санал сонсоод, Зөвлөл намууддаа зөвлөмж хүргэ гэсэн асуудал байна.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Бид нар бол Ерөнхий прокурорт 3 хоногийн өмнө энэ асуудлаар өгчихсөн байгаа. Тэгээд Ерөнхий прокуророос хариу ирээгүй байгаа, тийм ээ?

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Ирээгүй.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Дахиад өгөхөөс. Энэ бичигтэй холбоотой асуудлаар 3

хоногийн өмнө бичгээр асуудал тавьчихсан.

Н.ЭНХБАЯР: -Яг энэ асуудлаар уу?
 
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тийм.

М.ТӨРБАЯР: -Яг үнэхээрийн тойрог, хэсэг бүр дээр л ийм юм гарчихаад байхад гомдол тавихаар эхлээд тойргийн хороон дээр тавьчихаад, тэгээд тойргийн хорооны шийдвэр үндэслэлтэй гэж үзвэл эцэслэн шийдвэр гаргаж байгаа юм. Сонгуулийн ерөнхий хороо бол ерөөсөө түүнийг чинь хугацаандаа багтахгүй, тэгсээр байгаад...

Н.ЭНХБАЯР: -Хугацаа нь өнгөрчих гээд.


М.ТӨРБАЯР: -Тийм, хугацаа өнгөрчих гээд байна шүү дээ. Бид нар аль хэдийнэ л Зоригт гишүүний асуудлыг аваад, тэгсэн хугацаа нь өнгөрчихсөн. Энэ үнэхээрийн үндэслэлтэй байна, Сонгуулийн хорооны шийдвэр буруу байна, энэ дээр тооллого явуулж шийдвэр гаргаад өгөх юм бол энэ чинь энэ хугацаанд багтчих гээд байгаа байхгүй юу. Гэтэл ерөөсөө тойргийн хороодын гаргасан гомдлыг цөмийг нь хүлээж авахгүй, үндэслэлгүй гэж үзчихсэн, бараг тийм чиглэл өгсөн байна гэдэг мэдээллийг бараг бүх намууд удаагаад, тэгж болохгүй шүү дээ. Задлахгүй бол задлахгүй байж байгаад, дүнгээ өргөн барина гэсэн тийм бодлого бариад байгаа чинь болохгүй шүү дээ. Дор нь үнэхээрийн ийм үндэслэлтэй гомдлууд байна шүү дээ.

Тэгээд дээрээс чиг өгсөн гээд тойргийн хороодын шийдвэр гаргахгүй байна шүү дээ. Зөвхөн шийдвэр өгсөн ч гэсэн манай нам дээр тухайлбал, Зоригт гишүүний тойрог дээр гарсан, Дорнод аймагт гэхэд энэ нээрээ ийм буруу юм болжээ гэдэг шийдвэрээ дээрээс чиг авчихаад гаргаад, өөрчлөөд явж байгаа ийм юм үзэгдэж байгаа байхгүй юу. Тийм болохоор ерөөсөө өөрөөс нь асуумаар байна. Хэн хэнээс вэ, бүр өөр этгээдээс үү, дээрээс тэрийг хэн өгөөд байгаа нь мэдэгдэхгүй байгаа. Гарсан гомдлыг хугацаанд нь яг тэр шат шатаар нь шийдээд байвал энэ чинь зөндөө хүмүүсийн юмнууд шийдэгдэнэ шүү дээ.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -7 дугаар сарын 3-нд өгсөн бичиг дээрээ гурван албан тушаалтантай холбоотой маш тодорхой зөрчил байгаа юм л даа. Хил хамгаалах ерөнхий газрын дарга, хошууч генерал Баатарцогт гадаад улсад зорчиж яваад буцаж ирээгүй монгол иргэдийн регистрийн дугаар болон бусад мэдээллийг МАХН- д өгсөн гээд гэрч нь байж байгаа юм. Бид нар гэрчтэй нь өгнө. 68000 (жаран найман мянган) хүний жагсаалтыг бүгдийг нь өгсөн, МАХН-д өгсөн.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Баримттай ярьж байгаа юм байна шүү дээ!
 
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ:  -Баримттай,  гэрч  нь  байгаа  юм.  Баатарцогт  хошууч генерал, Иргэний бүртгэл мэдээллийн улсын төвд 28-нд ажилласан. Их хэмжээний иргэний үнэмлэх үйлдвэрлэсэн, дүрс бичлэг нь байгаа. Энийг одоо ингээд өгчихье.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Баттулгын саяын холбогдолтой асуудал гээд ингээд яг тодорхой албан тушаалтантай холбоотой, яг гэрч нь байна, баримт нь байна гээд ингээд Ерөнхий прокурорт бид тавиад байгаа шүү дээ, энийгээ одоо нэг асуучихмаар байгаа юм. Ганболд дарга ч юм уу одоо хэн нь асуудаг юм. Эндээс одоо ингээд өшөө Аюулгүйн Зөвлөлд бас энэ бичгүүд чинь ирсэн, энэ дээр одоо юу болсон бэ? Энэ ямар нэгэн үйлдэл гарахгүй шүү дээ, тэгээд ноцтой, одоо энийг шалгах шаардлагатай байна гэх юм бол Их Хурал руу одоо энэ том хэлтсийн албаны дарга, Засгийн газар луу энэ хүмүүс нь өгөх ёстой шүү дээ! Энийгээ чөлөөлж өгье гээд. Энэ дээр ийм албан тушаалаа ашигласан юм ийм үйлдэлд оролцсон байж болзошгүй байна гээд.

Тэгээд энэ дээр тухайн байгууллагууд нь шийдвэр гаргаад, гаргаад явахгүй болвол яг энэ ажлуудыг хийчихсэн нь хүртэл одоо энэ журмаараа батлагдаад байна.

М.ЭНХСАЙХАН: -Яг сонгуулийн өдөр Сөүлээс онгоц байсан. Тэгээд Сөүлээс буусан онгоц саналаа өгөх гэсэн чинь хүмүүс нь амарчихсан байсан байна лээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Урьдчилаад өгчихсөн байсан байлгүй дээ.


Б.ЦОГТГЭРЭЛ: -Өө, өмнөөс нь бүр 2-3 хүн нэмж бичээд өгчихсөн байсан.


М.ЭНХСАЙХАН: -Тэгээд нөгөө улсууд над руу ярьсан байхгүй юу. Тэгээд би яахав нөгөө нэг, хоёр тохиолдол байх гэж бодоод анзаараагүй хаясан чинь одоо энэ бол үнэхээр массовый зөрчил үүсгээд байна.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэр ч байтугай энд байсан хүмүүс саналаа өгөх гээд гэр бүлээрээ орсон чинь өгүүлсэнгүй: "та нар өгчихөөд явчихсан байна" гээд байна, яах юм бэ гээд ирээд бас зогсоод байгаа байхгүй юу.

М.ТӨРБАЯР: -Зүгээр энд байгаа гомдлуудыг задлаад ярьвал санаатай маш ноцтой үйлдлүүд байна тийм ээ.

М.ЗОРИГТ: -Сонгуулийн зөрчил ганцхан Дорнод аймагт биш Сонгуулийн ерөнхий хороонд байна.
 
Ц.ЦОЛМОН: -Энд Лүндээжанцан дарга Сонгуулийн ерөнхий хороог хамгаалах маягийн юм яриад байгаа юм шиг л ярих юм. Сонгуулийн ерөнхий хороо хамаг будилааныг нь тарьчихаад бид нарыг тэрэн дотор ярьж байгаа байхгүй юу. Тэгээд бид нартай тэрийг нь гарцыг нь олох гээд байгаа юм шиг ийм л яриа болоод байх юм. Тэгэхээр тэр гол эзнээ эхэлж барьж авбал яасан юм бэ?

Н.ЭНХБАЯР: -Хуулийн дагуу иймэрхүү Сонгуулийн ерөнхий хорооны дотоод үйл ажиллагаатай холбоотой гомдлуудыг яах ёстой вэ Лүндээжанцан дарга аа?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -СЕХ-той холбоотой гомдлыг бол хуучин Их Хурал авч үзэж болохгүй, хуульдаа тийм юм байна лээ. Тэгээд одоо хуулийн байгууллага л авч үзнэ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Ер нь энэ Лүндээжанцан дарга бол тэр сонгуулийн хорооныхонд ээлтэй л учраас ингээд байгаа юм.

М.ТӨРБАЯР: -Лүндээжанцан багш аа, хуулиараа бол яг ийм байгаа шүү дээ...


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Би хуулиа барьж байгаад л дуусъя. Яахав гэхээр байна шүү дээ, та нар улс төр ярьж байгаа, би бол хууль ярьж байгаа.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Өөрийн чинь сонгогчид янз бүрийн юм ярьж л байна лээ шүү дээ.
С.ОЮУН: -Үгүй ээ, бие биенийгээ өдөөд яах юм бэ?


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Элбэгдорж оо, чи тэгээд яриад байх юм. Чи тэгж нохойтоод байгаа юм бол байна шүү дээ хоёулаа өөрөөр яръя. Өөр өөрийгөө шалгуулъя.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэгээд одоо энэ чинь ийм үйл ажиллагаа явуулчихсан байна, шалгуулъя гээд байхад яагаад байгаа юм бэ?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгээд би бас гарч хайгаад байна шүү дээ! Адилхан хайгаад байна шүү дээ. Чи бол үргэлж энэ нохой зангаа ерөөсөө тавихгүй юм. Олон удаа хэлж байгаа.
С.БАЯР: -Зориуд тэгээд байхад чинь дээ, инээгээд л сууж байгаа ч дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Харин тийм. С.БАЯР: -Зориуд тэгээд байхад чинь дээ. Н.ЭНХБАЯР: -Та тэгээд сайхан инээгээ ч дээ.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Лүндээжанцан дарга ер нь булхайцаад гарчихсан юм
 
байна шүү дээ.


С.ОТГОНБАЯР: -Харин тэгсэн юм шиг байна.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Харин тийм байна. Би бас Их хурлын даргаа бол өмөөрөөд байсан юм. Шударгаар гараад ирсэн байх, хууль сахиулж байгаа.

М.ТӨРБАЯР: -Одоо яг зүгээр манай дээр болж байгаа бас л ийм юм байгаа.


Н.ЭНХБАЯР: -Үгүй ээ, одоо тэгээд энэ СЕХ-ны үйл ажиллагаатай холбоотой ийм зөрчил байж магадгүй гэсэн ийм асуудлуудыг одоогийн Улсын Их Хурал дээрээ ажлын хэсэг байгуулаад шалгаж болно биз дээ.

М.ЭНХСАЙХАН: -Харин тийм.


Д.ДОРЛИГЖАВ:  -Энэ дээр байгаа шүү дээ Их Хурал дээр  Сонгуулийн ерөнхий хороо хууль зөрчсөн асуудлыг авч хэлэлцэх гээд.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ерөнхийлөгч өө, одоо Лүндээжанцан даргад битгий ийм үүрэг даалгавар өг өө, болохгүй гэдэг даалгавартай юм чинь.

Н.ЭНХБАЯР: -Их Хурал дээр ажлын хэсэг байгуулж шалгаж болох уу?


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Үгүй ээ, тэгээд манай Төрийн байгуулалтын байнгын хороо хурлаараа оруулаад л болох уу, болохгүй юу гэдгээ ярина шүү дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Аюулгүйн Зөвлөл хоёр чиглэл гаргаж болж байгаа юм. Нэг нь энэ хууль зөрчсөн үндэслэлээр прокурорт, нөгөө талаас нь томилсон байгууллагад ийм хоёр ялгаатай. Аюулгүйн Зөвлөл энэ хүнийхээ асуудлыг шийдүүлээд тэгээд сонгуулийнхаа...
С.ОТГОНБАЯР: -Тэгээд цаашаа явчихдаг.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Тэгээд цаашаа албан ёсныхоо юугаа хийгээд явчихдаг.

С.ОТГОНБАЯР: -Тийм.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Төрийн байгуулалтын байнгын хороо...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Ерөнхийлөгч өө, түрүүчийн сонгуулиар ийм булхайтай асуудлыг бол дандаа хуулийн байгууллагаар шийдэж явж байсан МАХН. Миний мэдэхэд. Одоо яагаад Их Хурал руу оруулж шийдэх гээд байгаа юм. Яагаад прокурорт үүрэг өгөөд, дор нь шалгаад хариуг нь гаргаад за, энэ хүний бол ямар нэгэн сэжигтэй зүйл нотлогдлоо. Гэхдээ энэ хэргийг дуустал энэ хүнийг энэ ажлаас нь түдгэлзүүллээ. Тэгээд л боллоо шүү дээ. Прокурорын шийдвэр мөн үү, хууль
 
мөн үү? мөн. Юун яасны Их Хурал? Жирийн ард иргэн хууль зөрчих юм бол дор нь аваачаад та нар ажил, амьдралыг нь дуусгадаг тийм биз дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Сонгуулийн ерөнхий хороог Улсын Их Хурал байгуулсан учраас тэр албан тушаалтныг түдгэлзүүлэх асуудлыг бол Их Хурал шийддэг гэдэг утгаараа л яриад байна л даа.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Хуулиндаа аягүй бол бас түдгэлзүүлнэ шүү дээ. Их Хурал шийдэхгүй ээ. Наад Лүндээжанцан дарга чинь юу ч хийхгүй. Их Хурал зөвхөн наадам хийх гээд, тамгаа хүлээлгэж өгөх гээд сууж байна гээд байна шүү дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Төрийн байгуулалтын байнгын хороо ярьж болно оо.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Өө, худлаа, худлаа.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Ярихдаа энэ хуулиа барьцгаагаад л...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Мэдээж шүү дээ. Наадах чинь прокурор дээр л оч гэсэн байгаа биз дээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Дээр нь Их Хурлын хууль хоёроо бариад л ярина шүү дээ. Хоёр л хууль байна. Хэрвээ гэмт хэрэг үйлдсэн бол Эрүүгийн хууль байна. "Сонгуулийн хууль, тогтоомж зөрчсөн бол..." гээд Эрүүгийн хуулинд байж байна. Ийм л гурван арга зам байна, өөр юм алга.

М.ЭНХСАЙХАН: -Үндсэн хууль дээр чинь Их Хурал шийднэ гээд бичсэн байгаа шүү дээ. Тэгээд ардаа тайлбартайгаа.

М.ТӨРБАЯР: -Ингэж харагдаж байгаа Лүндээжанцан багш аа, яг энэ хуулийнхаа зохицуулалтаар болвол сонгуулийн хорооны шийдвэр үндэслэлтэй юу, үндэслэлгүй юу гэдгийг Сонгуулийн ерөнхий хороо шийдээд…

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Харин тийм.


М.ТӨРБАЯР:  -Сонгуулийн  ерөнхий  хорооны  шийдвэр  үндэслэлтэй  юу,

үндэслэлгүй юу гэдгийг энэ хуулиар чинь...

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Хуучин Шүүх.

М.ТӨРБАЯР: -Хуучин Шүүх байсныг нь болиулаад...

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Цэц гэчихсэн юм.

М.ТӨРБАЯР: -Үндсэн хуулийн Цэц гэчихсэн юм байна лээ.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Харин тийм.
 
М.ТӨРБАЯР: -Тийм. Тэгэхээр зэрэг Сонгуулийн ерөнхий хороо тэрийгээ мэдээд ямарваа нэг шийдвэр гаргахгүй байгаа байхгүй юу.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэгэхээр чинь Цэц болчихсон юм байна.

М.ТӨРБАЯР: -Тэгсэн мөртлөө тэр доод тэр тойргийн хороонуудаас ирж байгаа гомдолд буруу юу, зөв үү гэдгээр ямар ч шийдвэр гаргахгүй байгаа байхгүй юу. Гаргахгүй байсаар байгаад энэ хугацаа алдуулж байгаа байхгүй юу хамгийн гол нь. Гэтэл доор нь үнэхээрийн ноцтой юм гарсан уу гарсан, тойргийн хороод шийдвэр гаргасан уу гаргасан. Тэрийг нь дээшээ гомдохоор шийдвэр гаргахгүй, одоо ерөөсөө шийдвэр гаргахгүй байсаар байгаад "сонгуулийн дүнгээ баталгаажуулна" гээд, яг ингээд хугацаа барьчихаад сууж байгаа байхгүй юу. Ийм юм, энэ чинь болохгүй шүү дээ! Энэнээс л бүх юм үүсч байгаа байхгүй юу. Тэгээд бид нар давж тэрийг чинь шүүх рүү өгөөд яах юм бэ? Энэ процессынхоо дагуу та нар Сонгуулийн ерөнхий хорооны шийдвэрийг л Үндсэн хуулийн Цэц авах ёстой болохоос биш шүүх манай харъяаллын хэрэг биш гээд ингээд суугаад байна шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Одоо хэн авахаар байна?

С.ОЮУН: -Хамгийн сүүлийн тэр 12 дугаар сарын өөрчлөлтөөр. М.ТӨРБАЯР: -12 дугаар сард орсон хамгийн сүүлийн өөрчлөлтөөр л… Н.ЭНХБАЯР: -Сонгуулийн ерөнхий хороо өөрөө шийдэх юм уу?

З.ЭНХБОЛД: -Сонгуулийн дүн, маргаан, сонгуулийнхаа байдлыг Сонгуулийн ерөнхий хороо өөрөө шийдэх...
М.ТӨРБАЯР: -Цэц байна лээ шүү дээ.

З.ЭНХБОЛД: -Байхгүй, байхгүй.

М.ТӨРБАЯР: -Үгүй ээ, байна лээ. Би өчигдөр яг хяналтын хувийг нь харж байсан шүү дээ.

З.ЭНХБОЛД: -Байхгүй байхгүй.


С.ОЮУН: - Энхболд гишүүнээ наанаа байгаа ногоон номоо нааш нь өгдөө.


М.ТӨРБАЯР: -Үгүй ээ, байна лээ шүү дээ. Би өчигдөр яг хяналтын хувийг нь харсан.
Н.ЭНХБАЯР: -Цэц байгаа юу, байхгүй юу?

З.ЭНХБОЛД: -Байхгүй. Лүндээжанцан дарга санаж байгаа байлгүй.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Цэц байхгүй ээ.
 
Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Байгаа байх аа. Н.ЭНХБАЯР: -Аан? Байхгүй юу? Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Цэц байхгүй ээ. Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Байгаа байх аа. Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Байхгүй, байхгүй.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Энд ийм нэг бичиг байна, нөгөө дарга нар нь "хувилж яаралтай хүргүүл" гэсэн ийм бичиг байгаа юм.

М.ТӨРБАЯР: -Шүүх нь ч байсан, Үндсэн хуулийн Цэц ч байлаа гэсэн

Сонгуулийн ерөнхий хороо шийдвэр гаргах хуультай шүү дээ.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Энэ бол тодорхой юм байгаа байхгүй юу.

М.ЭНХСАЙХАН: -Энэ бол Үндсэн хууль дээр байгаа л байхгүй юу.

М.ТӨРБАЯР: -Шүүх нь ч байсан, Үндсэн хуулийн Цэц ч байсан ялгаа ерөөсөө байхгүй  шүү  дээ.  Ер  нь  аль  нь  ч  байсан  хамаа  алга,  ерөөсөө  Сонгуулийн ерөнхий хороо шийдвэр гаргаад л юу яагаадахвал тойргийн хорооны шийдвэр шүүх ч аль ч авч хэлэлцэхгүй ээ, тэрүүгээр дамжуулах л юм бол.
З.ЭНХБОЛД: -Наадах чинь хамгийн арга ядсан л арга шүү дээ.

М.ТӨРБАЯР: -Тийм.

З.ЭНХБОЛД: -Урьдчилсан сонгуулиар тэрний чинь 10 тооцоог судалсан шүү дээ.
М.ТӨРБАЯР: -Тийм.


З.ЭНХБОЛД: -Тэгээд аль ч хэсэг, тойрог дээр байгаа маргаантай асуудлыг дуусгаад, 16 хувийнхаа маргааныг дуусгаад тэгээд эцэслэж оруулах тийм саналтай байна.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Үгүй ээ, Лүндээжанцан дарга тэгэхээр гарахаа байчихвал яах юм бэ?
З.ЭНХБОЛД:   -Бүх   сонгуулийн   хороон   дээрээ   эцэслэн   дуусгаад,   16

хувийнхаа маргааныг дуусгаад тэгээд эцэслэн шийдмээр байна.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Эд нар чинь юу ч шийдэхгүй байна шүү дээ.


С.ОЮУН: -Төрбаяр гуайн хэлээд байгаа нь ядаж Сонгуулийн ерөнхий хороонд очихоос өмнө...

М.ТӨРБАЯР: -Биш ээ биш, миний зүгээр хэлээд байгаа нь тавих боломжийг нь алдуулчихсан байхгүй байгаа байхгүй юу.
 
З.ЭНХБОЛД: -Боломжийг нь хасаад хаячихсан байгаа байхгүй юу.


М.ТӨРБАЯР: -Тийм. Тэгэхээр бид нар Сонгуулийн ерөнхий хороотой заргалдах  гэхээр  чинь  Сонгуулийн  ерөнхий  хороо  тэрийгээ  мэдэж  ямар  ч шийдвэр гаргахгүй. Хэний ч юмыг шийдэж өгөхгүй ингээд хугацаа алдаад байгаа байхгүй юу.

З.ЭНХБОЛД: -Эсвэл бүгдээрээ хуйвалдаанд орчихоод байгаа байхгүй юу.


М.ТӨРБАЯР: -Тийм. Эсвэл хууль зөрчөөд хугацаа алдуулж байгаа энийг яах бол гэдэг байна.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Наадах чинь хуулийн санкцтай юм шүү дээ.


Б.ЖАРГАЛСАИХАН: -Энийг тэгээд хууль зөрчсөн нөхцөлд прокурор гэж нэг байгууллага байгаа биз дээ?
З.ЭНХБОЛД: -Байхгүй.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Яагаад, яачихсан юм бэ?

З.ЭНХБОЛД: -Харин байхгүй болгочихсон юм гээд байхад чинь.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Энэ байхгүй болгочихсон хүмүүсийн нэг нөхөр байна шүү дээ.

З.ЭНХБОЛД: -Тэгсэн.


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Өө, Лүндээжанцан дарга та хоёр бол ер нь хамаг юмыг хийсэн юм байна шүү дээ ерөнхийдөө.
М.ЭНХСАЙХАН: -Сонгууль өгөх хүн, санал өгсөн хүмүүс, тэр хоёрыг мөргүүлэх ажлыг зохион байгуулъя л даа.

З.ЭНХБОЛД: -Үгүй ээ, харин тэгэхээр Баттулга чинь хөдлөхгүй байгаа юм. Бид нар аль 7 хоногийн өмнөөс хийж байна. Тэр нөгөө бичигнүүд байна шүү дээ тийм ээ?
М.ЭНХСАЙХАН: -Тийм.

З.ЭНХБОЛД: -Санал өгсөн хүмүүсийн дугуйлсан байна шүү дээ?

М.ЭНХСАЙХАН: -Тийм.

З.ЭНХБОЛД: -Тэрийгээ дарчихаад өгөхгүй байгаа юм.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тэр биш, наадах чинь нөгөө хорооны даргынх нь гарын үсэг байхгүй юу. Одоо нэг хороон дээр хүрээд ирлээ шүү дээ тийм ээ.
 
Б.ЦОГТГЭРЭЛ: -Тойргийн хорооны.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Тойргийн хорооны. Наана чинь наад захын нэг хуулийн заалт уг нь дурьдмаар байгаа юм.
М.ЭНХСАЙХАН: -Ер нь тэгвэл хоёр хувилбартай л болчихсон байна шүү дээ.

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Зүгээр л нэг хуулийн заалт.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -"Орост одоо Сонгуулийн ерөнхий хороо нь бүх юмаа эцэслээд шийдчихдэг юм байна" гэж ярьсаар байгаад эднүүс оруулсан шүү дээ. Одоо тэгээд сүүлд нь байна шүү дээ муу л юм болохоор тэглээ, ингэлээ гээд ярьдаг.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Хоёр ялгаатай юм яриад байна шүү дээ, Лүндээжанцан дарга аа. Сонгуулийн маргаантай асуудлыг Сонгуулийн ерөнхий хороон дээр л дуусгамаар байна тийм үү?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тийм.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Зөв. Сонгуулийн байгууллагынх нь өөрийнх нь үйл ажиллагаатай холбоотой зөрчил, албан тушаалтны хууль зөрчсөн асуудал ч юм уу, тэр бол өөр хэрэг.
Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэр нь Сонгуулийн төв байгууллагын тухай хууль гээд бас өөр хууль байна л даа.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Үгүй ээ, байна л даа. Тэгэхдээ нөгөө хуулиа бас зэрэгцүүлж үзэж аль боломжтойг нь сонгох.

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Эрүүгийн хууль ч ашиглаж болно шүү дээ, заавал ер нь тэрийг ашиглаад байх юу байсан юм. Албан тушаал, төрийн албан хаагчийн тухай хуулиудыг ч ашиглаж болно шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -Тэгвэл ийм маягаар яах уу? Түрүүн Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын ажлын алба бас нэг ямар нэгэн байдлаар хийчихсэн ажлыг огт үгүйсгэлгүй, тэр Ардчилсан намынхан ч гэсэн сая Дорлигжав даргын хэлж байгаагаар бол бас хэдэн тойргууд байгаа юм байна.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Наад зах нь 8 тойрог байна.


Н.ЭНХБАЯР: -Наад зах нь 8 тойрог гэж байна. 13 байснаа ер нь наад зах нь

8  гэж.  Тэгээд  тэр  одоо  жижиг,  том  гэлгүйгээр  тэр  зөрчлүүдээ  бодитой  гэдэг утгаараа  тийм  ээ.  Тэр  зөрчлүүдээ  ямар  ч  байсан  тийм  нэгдсэн  список,
 
жагсаалттай болъёо, тэр ажлаа хийчихье гэж.


Сая тэр Баттулга даргын үйл ажиллагаатай холбоотой, Сонгуулийн ерөнхий хороотой холбоотой үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлыг Улсын Их Хурлын Төрийн байгуулалтын байнгын хороон дээр нэг дэх өдөр яръя.


Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгье, тэгье.

Н.ЭНХБАЯР: -Тэгээд тэрийг шалгуулах ажлыг, түрүүн Энхсайхан дарга санал гаргасан. Улс төрийн намуудын оролцоотойгоор ажлын хэсэг энэ тэр байгуулаад, яаж энийг шалгах юм тэр Их Хурал дээрээ.

С.ОЮУН: -Байнгын хороон дээрээ байгуулъя.


Н.ЭНХБАЯР:  -Тийм.  Байнгын  хороон  дээрээ  байгуулаад  л  тэгээд  тэр шалгах ажлыг хийгээд, тэрийг цэгцэлж юуг нь...

Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Тэгэхдээ бүх улс төрийн намуудаас оролцох хэрэгтэй шүү дээ!
З.ЭНХБОЛД: -Байнгын хороон дээр байгаа бүх улс төрийн намуудын төлөөллийг оролцуулаад байгуулчихъя л даа, Ерөнхийлөгч өө таны захирамжаар?

Н.ЭНХБАЯР: -Харин тийм.


Б.ЭРДЭНЭБАТ: -Зарим байнгын хороонд чинь намын төлөөлөл байхгүй байгаа шүү дээ.

С.ОЮУН: -Төрийн байгуулалтын байнгын хороон дээр төлөөлөл байгаа,

байгаа.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Намын төлөөлөл байсан байгаагүй хамаагүй ээ, хамгийн гол нь шалгах биш, тэр чинь яг нөгөө тэр хүний нэрийг авч хэлэлцэх асуудал...
Н.ЭНХБАЯР: -Тийм ээ, тийм.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Шалгах бус.

Н.ЭНХБАЯР: -Тэгээд хамгийн эхлээд ямар ч байсан тэр нэг компъютерийн нэрсийн жагсаалтыг тулгаж үзье гэсэн. Тэгээд тэндээс зөрчил илрэх нь үү, үгүй юу гэдгийг нь тогтооё. Гэхдээ байнгын хороон дээрээ түрүүн Лүндээжанцан даргын зөвлөснөөр Төрийн байгуулалтын байнгын хороон дээрээ энэ асуудлаа нэг дэх өдөр хэлэлцье тэгэх үү, Лүндээжанцан дарга аа?

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН: -Тэгье ээ.
 
З.ЭНХБОЛД: -Намуудын төлөөлөл оролцсон ажлын хэсэг гаргачих. Ажлын хэсэг гаргахгүй бол...

Н.ЭНХБАЯР: -Тэгээд тэр ажил тэртээ тэргүй Улсын Их Хурал дээр хийх л ёстой ажил юм чинь Улсын Их Хурлаас байгуулсан байгууллага гэдэг утгаараа, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар бол ерөнхий жагсаалтаа тогтоох ажил явагдаж байя, тэгэх үү?
З.ЭНХБОЛД: -Тэр нь бол яахав бэлэн шахуу байгаа. Ё.ОТГОНБАЯР: -Маргааш эргээд уулзъя. Н.ЭНХБАЯР: -Тэгье.
Ё.ОТГОНБАЯР: - Маргааш эргээд уулзъя.

Н.ЭНХБАЯР – За тэгье.


Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: -Энэ нөгөө нэг прокурорт явуулсан бичгийн нэг хувийг бас

Аюулгүйн Зөвлөлд өгчихье, шалгах ажил явж байх ёстой шүү дээ.

С.ОЮУН: - Ерөнхийлөгч өө, би болох уу?

Н.ЭНХБАЯР: -За.

С.ОЮУН: -Одоо тэр Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар үргэлжлүүлээд дуусгачихъя л даа, заавал маргааш гэж ингээд яах юм бэ?
Н.ЭНХБАЯР: -Өө, хамаагүй л дээ. Одоо ингээд уулзал даа тэгээд.

Ё.ОТГОНБАЯР: - Маргааш уулзъя. С.ОЮУН: -Өнөөдөр, одоо уулзчихъя л даа. Н.ЭНХБАЯР: -Тэг л дээ. Тэг, тэг.
С.ОЮУН: -Тэр хүрээгээ ядаж гаргаад өгөх ёстой байхгүй юу.

Ё.ОТГОНБАЯР: -Харин манай ажлын хэсэг бүрдэж үү, үгүй юу би тэрийг үзээдэхье. Хэрвээ ажлын хэсэг бүрдчихсэн байвал одоо эргээд уулзчихад татгалзах зүйлгүй.

Д.ДОРЛИГЖАВ: -Оюун чи юуны хүрээ яриад байгаа юм бэ?


С.ОЮУН:  -Үгүй  ээ,  үгүй.  Энэ  чинь  юуны  хүрээ  гэж  байна  шүү  дээ,

гомдолтой...


Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Гомдолтой тойргууд яах вэ гэдэг.


Д.ДОРЛИГЖАВ: -Үгүй ээ, харин тэгээд. Нэгтгэх гэхээр чинь маш их цаг орно,

байнга хүн суулгаад байж болохгүй шүү дээ.
 
С.ОЮУН: -Та нөгөө Сонгуулийн ерөнхий хороон дээр…


Н.ЭНХБАЯР: -Алив, та нар одоо сууж чадвал суучих. Үгүй ээ гэвэл та нар цагаа тохирчих.
Б.ЖАРГАЛСАЙХАН: -Маргааш байж болно шүү дээ, тэртээ тэргүй бүгэн сайн өдөр юм чинь. Амралтын цагаа жаахан зохицуулаад 5-6 цагт байж болно шүү дээ.
Н.ЭНХБАЯР: -Тийм, тийм. Өөрсдөө та нар цагаа хэлчих?

С.ОЮУН: -Одоо суусан нь дээр шүү дээ.

Н.ЭНХБАЯР: -10.00 цагт уу?

С.ОЮУН: -Тэгж ингэсээр байтал шийдвэр...

Н.ЭНХБАЯР: -Үгүй ээ, үгүй. Энэ чинь тэгж шийдсэндээ биш ээ, ямар ч тийм шийдвэр байхгүй ээ. Маргааш 10.00 цагт цугларах уу та нар?

Ё.ОТГОНБАЯР: -Тэгье ээ, тэгье.


Н.ЭНХБАЯР: -За, тэгье. Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар цугларъя.

Маргааш 10.00 цагт. Та бүхэнд их баярлалаа гэснээр энэ удаагийн уулзалт 18 цаг

30 минутад өндөрлөв.


Энэ өдрийн уулзалтанд: -Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Намбарын Энхбаяр, Монгол Улсын Их Хурлын дарга Данзангийн Лүндээжанцан, Монгол Улсын Ерөнхий сайд, МАХН-ын дарга Санжаагийн Баяр, Үндэсний аюулгүй байдлын Зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга Маньбадрахын Ганболд нар оролцов.


Энэ удаагийн уулзалтанд улс төрийн намуудаас:

1. Ё.Отгонбаяр                          -МАХН-ын ЕНБД

2. Ц.Элбэгдорж                        -Ардчилсан намын дарга

З. Д.Дорлигжав                         -Ардчилсан намын ЕНБД

4. 3.Энхболд                            -Ардчилсан намын УТЗ-ийн гишүүн

5. Б.Эрдэнэбат                        -Эх орон намын дарга

6. Н.Чулуунбаатар                   -Эх орон намын ЕНБД

7. С.Отгонбаяр                        -Эх орон намын УЗ-ийн гишүүн

8. С.Оюун                                -Иргэний-Зориг намын дарга

9.Ц.Ганхуяг                              -Иргэний-Зориг намын дэд дарга

10. М.Төрбаяр                          -Иргэний-Зориг намын УТЗ-ийн гишүүн

11. М.Зоригт                           -Иргэний-Зориг намын УЗ-ийн гишүүн

12. Б .Жаргалсайхан                  -Бүгд Найрамдах намын дарга
 

13.Ц.Даваадорж                       -БНН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга

14.Ц.Цолмон                            -ҮШН-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгч

15.Б.Цогтгэрэл                          -ҮШН-ын ЕНБД

16.М.Энхсайхан                        -ҮШН-ын УЗ-ийн гишүүн

Мөн дараахи хүмүүс байлцав. Үүнд:

17.Я.Долгоржав                 -    Ерөнхийлөгчийн    тамгын    газрын    даргын    үүрэг гүйцэтгэгч,   Ерөнхийлөгчийн   улс   төрийн   бодлогын зөвлөх
18.Б.Болд-Эрдэнэ             -Ерөнхийлөгчийн  Тамгын  газрын  Хэвлэл  мэдээллийн албаны дарга
19. С. Цэдэндамба              -Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын зөвлөхүүдийн ажлын албаны дарга